Emilia Słomianowska Kamińska Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie Gabinet Dokumentów Życia Społecznego Ul. Dobra 56/66 00 312 Warszawa tel. 55 25 720, 55 25 722 e mail: dzs.buw@uw.edu.pl Propozycje w zakresie stosowania instrukcji wprowadzania danych (dokumentów życia społecznego, ze szczególnym uwzględnieniem druków ulotnych) do katalogu automatycznego. [Do dyskusji] Wstęp Celem niniejszego materiału jest zaproponowanie bibliotekom opracowującym dokumenty życia społecznego (dalej dżs) skorzystania z doświadczeń Gabinetu Dokumentów Życia Społecznego BUW w tym zakresie. Powstanie idei i opracowanie pewnej grupy dokumentów życia społecznego w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie zajęło kilka lat. Wydaje się, że efekty pracy są satysfakcjonujące, stąd propozycja udostępnienia tych zasad, ewentualnej dyskusji nad nimi i stworzenia w przyszłości jednolitej podstawy opracowania tej grupy zbiorów w polskich bibliotekach. Problematyka dokumentów życia społecznego jest dość skomplikowana, stąd i materiał dotyczący opracowania tej grupy zbiorów powstawał relatywnie długo, wymagał bowiem wiele wysiłku i dość szerokiej wiedzy o tej grupie zbiorów bibliotecznych. Obecność dokumentów życia społecznego (ze zbiorów BUW) w katalogu komputerowym przedstawia się następująco (według stanu na dzień 31 grudnia 2011 roku): w katalogu automatycznym NUKAT znalazło się 2 547 opisów druków współczesnych, które następnie zostały skopiowane przez bibliotekarza lub pobrane automatycznie do katalogu online bibliotek UW. Ponadto wyłącznie w tym katalogu utworzonych zostało 4 400 opisów druków historycznych. Od 2012 roku sukcesywnie
2 wprowadza się do katalogu NUKAT druki powstałe w latach 1976 1989. Wydaje się, że przedstawienie w niniejszym tekście, we wstępie historii opracowania dokumentów życia społecznego w katalogach automatycznych, pozwoli w szerszym zakresie zrozumieć poniższe zasady ich opracowania. W 2007 roku Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie skorzystała z możliwości włączenia się do Programu Operacyjnego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pod nazwą: Dziedzictwo Narodowe, priorytet 5: Tworzenie zasobów cyfrowych dziedzictwa kulturowego. Dla BUW przyjęto nazwę zadania: Opracowanie i digitalizacja druków ulotnych z lat 1801 1939 ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Podjęto decyzję, że pierwszym krokiem w realizacji programu będzie skatalogowane druków według obowiązujących wówczas zasad w katalogu online bibliotek UW i w następnej kolejności ich digitalizacja. Zgodnie z założeniami w/w Programu do końca 2007 roku skatalogowano 4400 dokumentów życia społecznego. Przed przystąpieniem do realizacji powstał dokument pod nazwą Ustalenia w zakresie stosowania instrukcji wprowadzania danych (dokumentów życia społecznego, ze szczególnym uwzględnieniem druków ulotnych) do OPAC BUW. Dokument ten był wynikiem prac zespołu doświadczonych bibliotekarzy BUW, zajmujących się katalogowaniem książek od momentu wprowadzenia w BUW systemu VTLS. Do zespołu tego dołączyli pracownicy Gabinetu Dokumentów Życia Społecznego BUW zajmujący się do tego czasu opracowaniem tradycyjnym druków o charakterze historycznym oraz opracowaniem druków współczesnych już w ramach systemu VTLS (obecnie VIRTUA). Zespół ten tworzyli: Ewa Bagieńska, Mieczysław Książczak, Mirosław Maciej Malinowski, Ewa Józefowicz, Emilia Słomianowska Kamińska, Anna Zawadzka. W wyniku dyskusji i konsultacji przystąpiono do opracowania dokumentów życia społecznego kierując się następującymi przesłankami: aktualnie obowiązującymi regułami opracowania katalogowego książek wymogami formatu MARC21 istotą materiału, stanowiącego przedmiot opracowania potrzebami użytkownika. Za definicję dokumentów życia społecznego przyjęto definicję opracowaną przez Bibliotekę Narodową, która brzmi następująco:
3 Dokumentami życia społecznego określa się druki dotyczące poszczególnych dziedzin życia współczesnego, odzwierciedlające wewnętrzną działalność różnego rodzaju organizacji, stowarzyszeń i instytucji. Wydawane są w celu osiągnięcia doraźnych celów informacyjnych, propagandowych, reklamowych i normatywnych. Zwykle przeznaczone są dla określonego kręgu odbiorców i najczęściej do pozaksięgarskiego sposobu rozprowadzania. Charakteryzują się różnorodną formą i szatą graficzną: występują w postaci druków ulotnych, zwartych i ciągłych. Uprzednio uznano, że druki te stanowią nieodłączny i ważny element polskiego dziedzictwa narodowego. W związku z powyższym, przedmiotem opracowania stały się materiały, znajdujące się w zbiorach następujących Gabinetów BUW: Rękopisów, Dokumentów Życia Społecznego i Zbiorów XIX Wieku. Przyjmując założenie, że druki ulotne stanowią jedną z bardziej interesujących grup pośród dokumentów życia społecznego, szczególnie druki pochodzące z XIX wieku i początków wieku XX, zdecydowano, że przede wszystkim ta grupa zbiorów będzie przedmiotem zainteresowania wspomnianego programu. Za druk ulotny zgodnie z obowiązującą definicją uznano druk do czterech stron. Praktyka skorygowała nieco powyższe założenia. Okazało się, że druki te znajdują się w określonym ciągu sygnaturowym, w tym samym ciągu znajdują się także nieliczne i niewielkie pod względem objętościowym broszury, one także stały się przedmiotem niniejszego opracowania (opracowuje się je zgodnie z zasadami opracowania wydawnictw zwartych). Powstał także problem z drukami posiadającymi np. sześć stron, które stanowiły pewną całość, ale nie były zszyte, i one według ustaleń traktowane były jako druki ulotne. Opracowano także druki zagraniczne (nieliczne), które w BUW wchodzą w skład dżs ów XIX wiecznych, a które wcześniej nie zostały wyodrębnione ze względu na swoją proweniencję. Uznano, że są one nieodłącznym elementem dziedzictwa europejskiego. Niektóre z nich miały unikatowy charakter. Dodatkowym problemem był stan techniczny tych dokumentów, prawie wszystkie materiały wymagały wyjątkowego, delikatnego traktowania, papier bowiem na którym zostały wydane był zakwaszony i kruchy. Z tej okazji wiele z nich zostało poddanych procesowi odkwaszania i czyszczenia. Ich digitalizacja i umieszczenie w przyszłości w bibliotece elektronicznej e buw, z założenia miały
4 przyczynić się do ich ochrony. Zakładano bowiem wtedy, że udostępniana będzie czytelnikom tylko wersja elektroniczna a w wyjątkowych wypadkach oryginały. Przystępując do opracowania jednolitych zasad katalogowania druków ulotnych przyjęto kilka istotnych dla realizacji programu założeń. Przyjęto między innymi zasadę kierowania się stylistyką epoki, w której dokument został wydany. W związku z powyższym, starano się, aby stosowanie zbyt rygorystycznych przepisów katalogowania nie mogło wypaczyć istoty dokumentu. Dotyczyło to między innymi pisowni, ze szczególnym uwzględnieniem tytułów, często bowiem w niektórych dokumentach każdy wyraz tytułu pisany był wersalikami (dotyczyło to np. instytucji, które w dzisiejszym rozumieniu są nazwami własnymi, a wtedy takowymi nie były) i stosowanie dzisiaj liter małych byłoby ze wszech miar niestosowne, tym bardziej, że w tekście nazwy tych instytucji były pisane z dużej litery. Utrzymane zostały także zasady pisowni nazw geograficznych w takim brzmieniu, jak na dokumencie. Zgodnie z zasadami tradycyjnego opracowania druków ulotnych w Gabinecie Dokumentów Życia Społecznego BUW, opis powinien zawierać następujące elementy: tytuł właściwy, dodatek do tytułu, nadtytuł, incipit, adnotację, podpis, miejsce wydania, rok wydania, nakładcę/ wydawcę, format, objętość, drukarnię wraz z adresem, uwagi (stan techniczny dokumentu, występowanie różnych oznakowań i pieczątek, dodatkowe informacje np. o decyzji cenzury), sygnaturę, cechy egzemplarza. Tworząc pewne reguły wprowadzania do katalogu komputerowego opisów dokumentów życia społecznego kierowano się zasadami opisu przewidzianego dla wydawnictw zwartych. Z uwagi na fakt odmienności tej grupy zbiorów od wymienionych powyżej wydawnictw zwartych, w celu przejrzystości opisu, wprowadzono pewne modyfikacje, uwzględniające cechy charakterystyczne opracowywanego materiału. Założenia teoretyczne i doświadczenie dają podstawy do zaproponowania innym bibliotekom skorzystania z poniższych zasad opracowania dokumentów życia społecznego, ze szczególnym uwzględnieniem druków ulotnych. Wydaje się ponadto, że poniższe zasady można także w przyszłości zastosować do afiszy. Wszystkie powyższe uwagi i zastrzeżenia zostały potwierdzone praktyką opracowania i w chwili obecnej nie ma powodu do wprowadzania jakichkolwiek zmian. Jedną z naczelnych zasad stosowanych w opracowaniu
5 dokumentów życia społecznego wydaje się być umiejętność połączenia dwóch aspektów druku: opisu druku i wydarzenia, którego ten druk dotyczy. Opracowanie Zgodnie z wymogami opracowania automatycznego układ podanych we wstępie danych powinien odpowiadać strukturze danych formatu MARC 21 i powinien zawierać następujące pola: 100 hasło osobowe [źródło; przede wszystkim z dokumentu: z podpisu, nagłówka, tytułu w sytuacji gdy występuje jeden autor (lub do trzech autorów) oznaczenie odpowiedzialności zgodnie z zasadami obowiązującymi dla książek, spoza dokumentu: bibliografie, encyklopedie, słowniki, literatura przedmiotu] 110 hasło korporatywne [nazwa instytucji sprawczej, ujednolicona, przejęta: z nagłówka; z podpisu, jeżeli nie ma nagłówka. Jeżeli nagłówek różni się od podpisu to nazwa przejęta z nagłówka jest hasłem głównym, a nazwę przejętą z podpisu umieszcza się w polu 500 z uwagą: Podpis: oraz w polu 710] Uwaga: pole 110 wypełniamy obowiązkowo (tym samym jest to hasło główne) przy następujących typach dokumentów: statut, regulamin, bibliografia, katalog zbiorów, informator, apel, katalog aukcyjny, odezwa, obwieszczenie, druki programowe partii i organizacji politycznych w innych typach druków nazwa instytucji powinna być umieszczona w polu 710 111 nazwa imprezy (zgodnie z zasadami dla tego pola) Uwaga: stosuje się następujące nazwy: festiwal, konkurs, kongres, sympozjum, seminarium, zjazd, przegląd, targi, konferencja, dni, spotkania, warsztaty, zlot, rajd itp. 245 tytuł właściwy wraz z dodatkami do tytułu, pierwsza odpowiedzialność instytucja sprawcza (jeżeli w nadtytule/ nagłówku jest instytucja sprawcza a jej nazwa różni się
6 od podpisu, np. w podpisie jest jeden z organów podporządkowanych instytucji występującej w nagłówku, to stosuje się jako pierwszą odpowiedzialność nazwę instytucji nadrzędnej, a informację o instytucji podporządkowanej umieszczamy w polu 500 z uwagą Podpis: i w polu 710. Nie stosuje się tytułu ujednoliconego dla tekstów równoległych prac autorskich. Uwaga: od czerwca 2008 roku przyjęto ustalenia dotyczące sytuacji w której brak wyraźnie wyróżnionego tytułu i w związku z powyższym podjęto decyzję, że konieczne jest nadanie tytułu przez katalogującego po którym umieszcza się incipit, poprzedzony skrótem Inc.: i dodatkowo w polu 500 umieszcza się uwagę: Tytuł nadany przez katalogującego. Incipit podaje się bez przerywania logicznego ciągu zdania. Tytuł taki umieszcza się w nawiasach kwadratowych; w sytuacji braku możliwości nadania tytułu wyrażającego treść druku zaleca się stosowanie tytułu formalnego, umieszczonego w nawiasach kwadratowych np. [Telegram patriotyczny], [Nalepka okienna], [Album sztuczny]; w szczególnie trudnych sytuacjach pomocne wydaje się także używanie w tytule następujących sformułowań [Stanowisko wobec ], [Druk ulotny poświęcony ], [Zaproszenie na ] Uwaga: w niektórych przypadkach może wystąpić kilka wariantów tytułu. 246 warianty tytułu: incipit z poprzedzającym skrótem [Inc.:] [..] ; nadtytuł jeżeli nie jest to nazwa instytucji ; tytuł jeżeli jest więcej niż jeden nadtytuł tytuł z uwspółcześnioną ortografią tytuł z rozwiązaniem skrótu lub liczebnika podanego cyfrą dodatek do tytułu, jeżeli nie wiadomo, który tytuł jest istotniejszy incipit z uwzględnieniem współczesnej ortografii uwaga: powinny być brane pod uwagę pierwsze trzy wyrazy tekstu a także: skróty i liczebniki wyrażone cyfrą Uwaga: w opracowaniu druków ulotnych incipit powinien być stosowany obowiązkowo 260 adres wydawniczy (miejsce wydania, nakładca/wydawca, rok wydania, miejsce druku, drukarnia/drukarz wraz z adresem)
7 300 opis fizyczny (liczba kart/stron, ilustracje, wymiary: wysokość na szerokość) 500 uwagi w następującej kolejności każda w osobnym polu 500: Tytuł nadany przez katalogującego (gdy w polu 245 występuje incipit) ; podpis gdy nazwa instytucji sprawczej jest inna od nazwy w nadtytule/nagłówku) ; miejsce i data ogłoszenia lub proklamowania druku, z zaznaczeniem na druku: ; informacja o cenzurze zgodnie z zapisem na druku ; motto ; cena ; informacja o celu wydania druku, bądź imprezy opisanej na druku np. dochód przeznaczony na...; dedykacja 510 cytata bibliograficzna 520 adnotacja (zwięzła) dotycząca treści; opis ilustracji jeżeli ilustracja stanowi treść druku, dotyczy to np. plakatu, nalepki okiennej, karty pocztowej, telegramu patriotycznego, fotografii itp. 591 zdefiniowane lokalnie pole uwag pole dodawane lokalnie do rekordu bibliograficznego, wypełniane ręcznie, wprowadzone w 2011 roku w celu oznaczenia rekordów bibliograficznych dokumentów życia społecznego umożliwiające zebranie wszystkich dokumentów życia społecznego znajdujących się w BUW, niezależnie od miejsca przechowywania. W rekordzie bibliograficznym dokumentu należącego jednocześnie do więcej niż jednej kolekcji pole to będzie powtarzane 6XX tematy Uwaga: opracowanie przedmiotowe zgodnie z obowiązującymi zasadami języka haseł przedmiotowych KABA oraz innych języków haseł przedmiotowych stosowanych w innych bibliotekach Uwaga: zaleca się także stosowanie tematów formalnych
8 7XX hasła dodatkowe (drugi autor i kolejny w tym instytucja sprawcza, która nie została wymieniona jako obowiązkowa do wpisania w polu 110, tłumacz, redaktor, ilustrator) 730 tytuł formalny (cennik, katalog aukcyjny, katalog handlowy, katalog księgarski, katalog wystawy, program teatralny, sprawozdanie zgodnie z normą Hasło opisu bibliograficznego Hasło tytułowe PN N 01231: 2001) Powyższe zalecenia dotyczą jak już podkreślono, katalogowania druków ulotnych. Starano uwzględnić typowe i nietypowe cechy tej grupy zbiorów i tym samym ujednolicić zasady ich katalogowania. Jeżeli w powyższych przepisach nie wyróżniono szczególnego przypadku, to należy rozumieć, że stosuje się zasady katalogowania przyjęte dla książek. Uzupełnieniem niniejszego materiału jest załącznik zatytułowany Wykaz typów i form dokumentów życia społecznego gromadzonych w Gabinecie Dokumentów Życia Społecznego BUW, zawierający wstępną typologię dokumentów życia społecznego. Załącznik może być pomocny w ustalaniu nazewnictwa stosowanego jako: tytuł formalny, temat formalny oraz tytuł formalny w funkcji tytułu właściwego w przypadku nadawania tytułu przez katalogującego. Docelowo wszystkie dokumenty opracowane, następnie zdigitalizowane w ramach wspomnianego na początku programu, znajdą się w bibliotece cyfrowej e buw. Zaprezentowane powyżej założenia w aktualnej sytuacji wydają się być założeniami słusznymi, co nie oznacza stałymi. Właśnie dyskusja nad nimi i logicznie umotywowane zmiany mogą przynieść wiele pożytku dla upowszechnienia tej tak interesującej grupy zbiorów, znajdującej się w polskich bibliotekach.
9 Wykaz typów i form dokumentów życia społecznego gromadzonych w Gabinecie Dokumentów Życia Społecznego BUW Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie od początku swojego powstania gromadziła druki zwane dzisiaj dokumentami życia społecznego. Włączano je wtedy do zbiorów głównych i opracowywano zgodnie z ówcześnie obowiązującymi regułami. Poniżej wymieniono typy i rodzaje druków gromadzonych aktualnie przez GDŻS BUW Za podstawę swojej działalności GDŻS BUW przyjął następującą definicję tej grupy zbiorów: dokumentami życia społecznego określa się druki dotyczące poszczególnych dziedzin życia współczesnego, odzwierciedlające wewnętrzną działalność różnego rodzaju organizacji, stowarzyszeń i instytucji; wydawane są w celu osiągnięcia doraźnych celów informacyjnych, propagandowych, reklamowych i normatywnych; zwykle przeznaczone są dla określonego kręgu odbiorców i najczęściej do pozaksięgarskiego sposobu rozprowadzania; charakteryzują się różnorodną formą i szatą graficzną: występują w postaci druków ulotnych, zwartych i ciągłych. Ze względów teoretycznych a także praktycznych dokonano kilku podziałów zgromadzonych w GDŻS BUW druków. Z punktu widzenia opracowania (a także rozmieszczenia zbiorów) najbardziej przydatny wydał się podział dokonany w oparciu o kryterium formalne kryterium stanowiły cechy wydawnicze każdego obiektu i w związku z powyższym wyodrębniono: Afisze Broszury Druki ulotne Fotografie Jednodniówki Kalendarze (tylko beztekstowe) Plakaty
10 Pocztówki Zbiory niekonwencjonalne Kasety wideo Kasety dźwiękowe CD DVD Przyjmując za kryterium cechy treściowo-formalne można wyróżniono następujące formy dokumentów życia społecznego gromadzone w BUW: Akcydensy (druki akcydensowe) Afisze Banknoty i wzory banknotów (w wyborze) Bilanse Bilety wizytowe Bilety komunikacji (PKP, PKS, Metra, kolejek linowych) Bilety wejściowe (wstępu) na różne imprezy Biuletyny o charakterze informacyjnym, sprawozdawczym, organizacyjnym, szkoleniowym, wyborcze Broszury Budżety preliminarze, projekty, sprawozdania z wykonania budżetów Całostki Cegiełki Cenniki Czasopisma wewnętrzne instytucji (bez ISSN) Dokumenty osobiste( formularze i pojedyncze egzemplarze indeksów akademickich, świadectw, legitymacji, zezwoleń, dowodów osobistych, praw jazdy itp.) Druki/wydawnictwa ciągłe dotyczące działalności, stowarzyszeń, organizacji, instytucji i zakładów pracy zob. czasopisma
11 Druki normatywne uchwały, zarządzenia i rozporządzenia wewnętrzne, skorowidze do zbioru zarządzeń lub rozporządzeń, instrukcje, regulaminy wewnętrzne Druki ulotne Dyplomy Dyplomy uznania Foldery turystyczne Foldery muzeów Formularze ankiet Formularze firmowe Fotogazetki Fotografie Gazetki nalepki Gazetki ścienne Gry i zabawy Informatory o charakterze informacyjnym, sprawozdawczym, organizacyjnym, szkoleniowym Informatory gospodarcze Informatory handlowe Informatory imprez Informatory miast Informatory osobowe Informatory rolnicze Informatory sportowe Informatory szkolne Instrukcje obsługi Jadłospisy zob. Menu Jednodniówki Kalendarze beztekstowe Karty reglamentacyjne (żywnościowe) Karnety Kartki życzeniowe Kasety dźwiękowe
12 Kasety wideo Katalogi aukcyjne Katalogi księgarskie Katalogi filatelistyczne Katalogi firmowe Katalogi filumenistyczne Katalogi gospodarcze Katalogi handlowe Katalogi imprez Katalogi muzealne Katalogi numizmatyczne Katalogi techniczne Katalogi wystaw Katalogi z zakresu sztuki Kazania Klepsydry Komunikaty o charakterze informacyjnym, sprawozdawczym, organizacyjnym, szkoleniowym Koperty z nadrukiem firmowym Książki obsługi Książki telefoniczne (tylko do celów inform.) Księgi adresowe Księgi zwierząt Kwestionariusze zob.też. formularze Listy otwarte Laurki Manifesty Mowy pogrzebowe Menu Naklejki Nalepki okienne (wywieszki naokienne)
13 Nalepki filumenistyczne Normy Normy pracy, wydajności pracy itp. Nekrologi pojedynczo wydane Obrazki religijne reprodukcje Obwieszczenia Odezwy Okólniki Opakowania i nalepki na opakowania (w wyborze) Opisy wynalazków i pomysłów racjonalizatorskich Opisy stemplowe Opisy patentowe Opisy techniczne Orędzia Papiery wartościowe (akcje, obligacje, żetony, listy zastawne) Papiery firmowe Plakaty Plany architektoniczne Plany działalności instytucji i organizacji Plany gospodarcze Plany kont Plany wydawnicze Płyty kompaktowe (CD-ROM, CD-Audio, CD-RW) Pocztówki Pomoce szkolne Portrety Premie (druki graficzne) Programy filmowe, teatralne, muzyczne, programy różnych imprez Programy działania Programy szkolne i szkolenia Projekty architektoniczne
14 Projekty Prospekty handlowe, techniczne Protesty Protokoły Przemówienia posłów, polityków itp. Przepisy prawne, przepisy sportowe, gier i zabaw Przewodniki turystyczne Rozkazy Referaty Regulaminy Reguły zakonne Reklamówki (druki reklamowe) Religijne druki Repertuary Reprodukcje dzieł sztuki w postaci luźnych plansz Restauracyjne menu zob. też. Jadłospis, Menu Rozkłady jazdy - rozkład jazdy Rozkłady zajęć w szkołach, na kursach itp. Spisy osobowe i rzeczowe Sprawozdania z działalności instytucji i organizacji Statuty Statystyczne druki Streszczenia filmów Świadectwa Tablice Taryfikatory kwalifikacyjne Taryfy celne Taryfy kolejowe Taryfy pocztowe Techniczne instrukcje branżowe Teksty ulotne (literackie)
15 Telegramy Telegramy patriotyczne Testy Tezy programowe Uchwały Widokówki zob. pocztówki Wlepki autobusowe (Vlepki) Wydawnictwa beztekstowe dla dzieci (do malowania i wycinania) Wydawnictwa okolicznościowe (rocznicowe, jubileuszowe, wydane z okazji jakiegoś wydarzenia) przyjmują różne formy Wykresy Wytyczne Wzory liter (abecadlniki) Zaproszenia Zasady działania Zawiadomienia Znaczki pocztowe (w wyborze) Znaczki kwestarskie (charytatywne) Życzenia świąteczne, imieninowe (kartki z życzeniami lub teksty życzeń na zwykłych kartkach) Oraz Materiały niekonwencjonalne: medale, odznaczenia, gadżety; kubki, zegarki, koszulki z nadrukiem, czapki, znaczki metalowe i plastikowe, długopisy, ołówki, opaski na rękawy (strajkowe) itp. Powyższy wykaz nie jest listą zamkniętą i zgodnie z założeniami w zakresie gromadzenia dokumentów życia społecznego w BUW, w przyszłości będzie uzupełniany o nowe formy, które pojawią się na rynku wydawniczym.
16 Niniejszy materiał może być traktowany jako podstawa do nazewnictwa stosowanego jako tytuł formalny, temat formalny oraz tytuł formalny w funkcji tytułu właściwego w przypadku nadawania tytułu przez katalogującego. Warszawa, 2012-05-31 Oprac. Emilia Słomianowska-Kamińska