1 Podstawowe Instrumenty Wsparcia dla Przedsiębiorstw w ramach nowej perspektywy finansowej 2014-2020 (Strategia Portugal 2020) Niniejsze opracowanie ma na celu przekazanie informacji dotyczących struktury i organizacji funduszy w ramach Wspólnotowych Ram Wsparcia: Portugalia 2020, ze specjalnym uwzględnieniem Programu Operacyjnego - Internacjonalizacja (Programa Operacional Competitividade e Internacionalização), będącym programem skierowanym do przedsiębiorstw, szczególnie małych i średnich. Założenia Strategii 2020 Strategia Portugalia 2020 opiera się na Umowie o Partnerstwie, która obejmuje unijne fundusze strukturalne i inwestycyjne przeznaczone na rozwój ekonomiczny, społeczny i terytorialny państw członkowskich. Umowa o Partnerstwie zawarta między Portugalią a Komisją Europejską skupia działania w ramach pięciu europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych - EFRR, Fundusz Spójności, EFS, EFRROW i EFMR - które określają zasady promowania polityki rozwoju gospodarczego, spójności społecznej i terytorialnej w Portugalii w latach 2014-2020. Te zasady programowe odzwierciedlają cel strategii Europa 2020, którym jest inteligentny i zrównoważony wzrost gospodarczy sprzyjający włączeniu społecznemu, a także uwzględniają kształtowanie się polityki UE. Portugalia otrzyma 25 mld euro do 2020 roku. W celu ich prawidłowego wykorzystania zostały wyznaczone cele określające przesłanki do pobudzenia wzrostu gospodarczego i przyczyniające się do powstawania nowych miejsc pracy, a także niezbędne działania dla osiągnięcia rezultatów oczekiwanych w zakresie zastosowania tych środków finansowych. Główne cele polityczne Portugal 2020 to: stymulowanie produkcji towarów i usług, zwiększenie eksportu, transfer rezultatów naukowych do sfery produkcji, obowiązek szkolny do 18 roku życia, zredukowanie przedwczesnego opuszczania nauki szkolnej, integracja osób zagrożonych ubóstwem i zwalczanie wykluczenia społecznego, promowanie zrównoważonego rozwoju w kontekście efektywnego wykorzystania zasobów, wzmocnienie spójności terytorialnej, zwłaszcza w miastach i na obszarach o niskiej gęstości zaludnienia, usprawnienie i unowocześnienie administracji publicznej. Programowanie i wdrażanie strategii Portugalii 2020 organizowane są w czterech obszarach tematycznych: internacjonalizacja; Integracja społeczna i zatrudnienie; Kapitał ludzki; Zrównoważony rozwój i efektywność wykorzystania zasobów.
2 Internacjonalizacja Integracja Społeczna i Zatrudnienie Kapitał Ludzki Zrównoważone i Efektywne Wykorzystanie Zasobów Wsparcie techniczna PROGRAMY OPERACYJNE REGIONALNE ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH Północ Kontynent (PDR 2020) Centrum Azory (PRORURAL+) Lizbona Alentejo Madera (PRODERAM 2020) Algarve Madera Azory SPRAWY MORSKIE I RYBACKIE Morze 2020 (MAR 2020) Programy Operacyjne (PO) obejmują 11 celów strategicznych, które zostały określone na poziomie europejskim i dofinansowane zgodnie z poniższą tabelą. Tematyczne Programy Operacyjne internacjonalizacja Zrównoważony rozwój i efektywne gospodarowanie zasobami internacjonalizacja internacjonalizacja + włączenie społeczne i zatrudnienie Włączenie społeczne i zatrudnienie CEL TEMATYCZNY OPIS (mln EUR) CT1 CT2 CT3 CT4 CT5 CT6 CT7 CT8 Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych Wzmocnienie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, oraz firm sektora rolnego (EFRROW), rybołówstwa i akwakultury (EFMR) Wsparcie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach Promowanie dostosowania do zmiany klimatu oraz zapobieganie kataklizmom i reagowanie w przypadku ich wystąpienia Ochrona środowiska i efektywne gospodarowanie zasobami Wspieranie zrównoważonego transportu i rozwiązanie problemu krytycznych wąskich gardeł w głównych sieciach infrastruktury Wspieranie zatrudnienia i mobilności pracowników CT9 Promowanie włączenia społecznego i zwalczanie ubóstwa. Kapitał ludzki CT10 Inwestowanie w edukację, umiejętności i ustawiczne uczenie się CT11 Wzmacnianie potencjału internacjonalizacja instytucjonalnego i skuteczności administracji publicznej Wsparcie techniczne 747 2329 295 6010 1992 1190 3058 845 1904 2570 4327 250
3 Przy niniejszej konfiguracji programowej projekty są finansowane w ramach tematycznych programów operacyjnych obejmujących całość kraju, uzupełnionych przez regionalne programy operacyjne. Program Operacyjny - Internacjonalizacja Program ten ma na celu zwiększenie konkurencyjności gospodarki portugalskiej oraz jej obecności na rynkach międzynarodowych i jest adresowany do głównie małych i średnich przedsiębiorstw. Założenia programu obejmują m.in. pobudzanie przedsiębiorczości, innowacyjności i rozwój bardziej zaawansowanych strategii opartych na wykwalifikowanych zasobach ludzkich, z silnym naciskiem na współpracę i różne formy integracji biznesu, np. klastry. Program Internacjonalizacja otrzymał dotację w wysokości 4423 mln euro i obejmuje 6 celów tematycznych skonstruowanych wokół następujących osi: OSIE PO KONKURENCYJNOŚĆ I CELE TEMATYCZNE (MLN EUR) INTERNACJONALIZACJA Oś I Wspieranie badań CT1 1300 naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji Oś II Wzmocnienie CT2 i CT3 1632 konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, w tym redukcja kosztów publicznych w danym zakresie (CT2 i CT3) Oś III Wspieranie trwałości i CT8 496 jakości zatrudnienia oraz mobilności pracowników Oś IV Wspieranie CT7 754 zrównoważonego transportu oraz eliminacja krytycznych problemów w głównych sieciach infrastruktury Oś V- wzmacnianie zdolności CT11 126 instytucjonalnej władz publicznych i stron zainteresowanych oraz efektywności administracji publicznej Oś VI Wsparcie techniczne 115 Rodzaj zachęt w ramach PO Internacjonalizacja Mając na uwadze trzy największe problemy konkurencyjności gospodarki portugalskiej, tj.: - profil specjalizacji produkcyjnej, - kompetencje i strategie MŚP, - warunki, w jakich firmy prowadzą swoją działalność gospodarczą, PO Internacjonalizacja wykorzystuje wszelakie dostępne instrumenty polityki publicznej, w ramach których należy wyróżnić bezpośrednie wsparcie inwestycji np. poprzez wykorzystanie instrumentów finansowych, szczególnie w dziedzinie badań i innowacji, działalność MŚP, przede wszystkim tych stawiających na internacjonalizację, wydajność energetyczną i wspieranie wykwalifikowanej przedsiębiorczości oraz pośrednie wsparcia dla firm.
4 1. Bezpośrednie zachęty dla firm Bezpośrednie zachęty dla firm będą mieć z zasady charakter zwrotny i zostaną ukierunkowane na wsparcie działalności producentów dóbr i usług będących przedmiotem wymiany handlowej i lokowanych na rynkach międzynarodowych, jak również na promocję projektów biznesowych dot. rozwoju innowacji, kreatywności, internacjonalizacji oraz tworzenia kompetencji niezbędnych do zwiększania konkurencyjności firm, a także na rozwój priorytetów krajowych i regionalnych zdefiniowanych w Strategii Badań i Innowacji na Potrzeby Inteligentnej Specjalizacji. Wsparcie będzie przyznawane w sposób selektywny, przede wszystkim na projekty najbardziej ukierunkowane na rozwój konkurencyjności (np. służące rozwojowi i uzupełnianiu braków w łańcuchu wartości, zwiększaniu wartości dodanej eksportu i zatrudnienia), uwzględniających pozytywne oddziaływanie zewnętrzne (głównie w zakresie kreatywności, wiedzy i innowacji oraz wschodzących dziedzin) oraz tych, których urzeczywistnienie wymaga stymulacji ze strony sektora publicznego. 2. Wsparcie pośrednie dla rozwoju firm Ten rodzaj zachęt ma na celu udzielenie wsparcia na rzecz dywersyfikacji i pogłębienia oferty eksportowej gospodarki, wzmocnienie transferu wiedzy i technologii z sektora nauki do gospodarki, a także promowanie wykwalifikowanej przedsiębiorczości. Obejmują one: zachęty dla działań na rzecz rozwoju przedsiębiorczości, a także inwestycji w system badań i innowacji, głównie w ekosystem przedsiębiorczości (np. ośrodki nauki i technologii oraz inkubatory przedsiębiorczości). Tego rodzaju działania są zorientowane na osiągnięcie wspólnego interesu, przy wykorzystaniu dóbr publicznych, silnie mobilizujących i o wysokim uwzględnieniu pozytywnego oddziaływania zewnętrznego, biorąc pod uwagę promocję czynników konkurencyjności dla dobra wspólnego, instrumenty finansowe, mimo iż jeszcze nie do końca określone, które będą mogły zostać wykorzystane w następujących obszarach: poszerzenie oferty średnio- i długoterminowych instrumentów dłużnych pozwalających wzmocnić kapitały stałe małych i średnich przedsiębiorstw, wprowadzenie funduszy na subskrypcję instrumentów quasi-kapitałowych, wsparcie dla operacji wzmocnienia kapitałów własnych dzięki dofinansowaniu z funduszy kapitału podwyższonego ryzyka i aniołom biznesu, utworzenie Instytucji Finansowej ds. Rozwoju (Instituição Financeira de Desenvolvimento) o charakterze spółki finansowej o kapitale wyłącznie publicznym, mającej za zadanie zapewnić bazę instytucjonalną służącą zarządzaniu publicznymi instrumentami finansowymi, szczególnie tymi przeznaczonymi na polepszenie warunków finansowania inwestycji przedsiębiorstw i tym samym przyczyniać się do usuwania niedoboru rynkowego na poziomie finansowania MŚP redukując koszty finansowania firm (zbliżając je do średniego poziomu w strefie euro) oraz zwiększając płynność dostępną w gospodarce. Instytucja, szczególnie będzie brać pod uwagę
5 sektor dóbr i usług wymienialnych i udostępniać pomoc techniczną modelom wsparcia publicznego w obszarze konkurencyjności i internacjonalizacji. ogólne wsparcie za pomocą funduszy, instrumentów finansowych z innych obszarów, interwencje w zakresie: wydajności energetycznej i efektywnego gospodarowania zasobami (obszar zrównoważonego rozwoju), innowacji społecznej i mikroprzedsiębiorczości (obszar włączenia społecznego i zatrudnienia), wspierania dostępu do szkolnictwa wyższego (obszar kapitału ludzkiego) oraz interwencje w dziedzinie odnowy i rewitalizacji miejskiej. wsparcie dla produkcji, transfer i zwiększanie wartości ekonomicznej wiedzy naukowej i technologicznej, co przyczynia się do rozwoju i wzmocnienia badań i innowacji podmiotów wchodzących w skład Krajowych i regionalnych Systemów Badań i Innowacji, ukierunkowując je na osiągnięcie żądanych wyników, internacjonalizację i włączenie do sieci europejskich i międzynarodowych wymiany wiedzy i innowacji, mając na celu zwiększenie konkurencyjności i krajowej wartości dodanej. wsparcie dla szkoleń w zakresie innowacyjnej przedsiębiorczości, przeznaczone dla rozwoju działań służących wzmocnieniu kompetencji firm w zakresie zarządzania strategicznego, mające na celu wyeliminowanie stałych problemów pojawiających się w gospodarce portugalskiej, takich jak: niewystarczająca wielkość i masa krytyczna firmy, aby konkurować na rynkach międzynarodowych, niewystarczające inwestycje w bardziej innowacyjne elementy konkurencyjności, słaba współpraca pomiędzy firmami w zakresie badań, rozwoju technologicznego, inżynierii i nowych modeli biznesowych/komercjalizacji, niewystarczające zaangażowanie pracodawców i współpracowników w inicjatywy kształcenia ustawicznego, inwestycje w infrastrukturę transportową i logistyczną, na które zostaną przeznaczone fundusze unijne i które są uznawane za decydujące dla zwiększenia konkurencyjności i dostępu do rynków, szczególnie międzynarodowych, a także dla działalności producentów dóbr i usług wymiennych i turystyki, szczególnie w zakresie planów towarowego transportu kolejowego oraz nawigacji morskiej (priorytety wskazane w Planie działania na rzecz strategii morskiej w obszarze Oceanu Atlantyckiego, które stanowią dokumenty pomocnicze dla tych inwestycji, Krajowy Program Polityki Zagospodarowania Przestrzennego, Strategiczny Plan Infrastrukturalno-transportowy (PETI3) i Plan Działania w Ramach Strategii UE dla Obszaru Atlantyckiego), wsparcie na rzecz unowocześnienia oraz usprawnienia administracji publicznej mające na celu zmniejszenie kosztów dla firm dzięki poprawie oferowanych usług. 3. Priorytety inwestycyjne Aby firmy mogły ubiegać się o udział w projektach finansowanych z funduszy strukturalnych, w zależności od charakteru projektu i celu tematycznego, dofinansowanie możliwe jest w ramach tzw. Tematycznego Programu Operacyjnego lub Regionalnego Programu Operacyjnego. Jak przedstawia tabela poniżej istnieją różne rodzaje dofinansowania projektów w ramach programów operacyjnych (nie ujęto Regionów Autonomicznych, ani Programu Operacyjnego Rozwoju Wiejskiego, Morskiego i Rybołówstwa).
6 PRIORYTETY INWESTYCYJNE PROGRAMY OPERACYJNE TEMATYCZNE TERYTORIALNE ZRÓWNOWAŻONY CELE TEMATYCZNE ROZWÓJ I PÓŁNOC, KONKURENCYJNOŚĆ KAPITAŁ ZATRUDNIENIE EFEKTYWNE CENTRUM, LIZBONA ALGARVE I INNOWACJA LUDZKI GOSPODAROWANIE ALENTEJO ZASOBAMI CT1 Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji 1.1. Badania naukowe i Innowacja x x x x 1.2. Inwestycje w przedsiębiorstwa x x x x CT2 Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych 2.3. Zastosowanie technologii informacyjnokomunikacyjnych x CT3 Wzmocnienie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw oraz firm sektora rolnego (EFRROW), rybołówstwa i akwakultury (EFMR) 3.1. Przedsiębiorczość x x 3.2. Nowe metody prowadzenia działalności gospodarczej 3.3. Zaawansowane możliwości x x CT4 Wsparcie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach 4.1. Produkcja energii odnawialnej 4.2. Efektywność energetyczna x x przedsiębiorstw 4.3. Efektywność energetyczna infrastruktury publicznej 4.4. Efektywność energetyczna w budownictwie mieszkaniowym 4.5. Strategia niskoemisyjna x x x CT7 Wspieranie zrównoważonego transportu i rozwiązanie problemów krytycznych w głównych sieciach infrastruktury 7.1. Sieć transeuropejska 7.3. Transport ekologiczny x 7.4. Systemy kolejowe x CT8 Wspieranie zatrudnienia i mobilności pracowników 8.5. Zdolności dostosowawcze x x x x x CT10 Inwestowanie w edukację, umiejętności i ustawiczne kształcenie 10.3. Kształcenie ustawiczne 10.4. Orientacja na rynek pracy
7 Kandydatury powinny być zgłaszane za pośrednictwem platformy Portugal 2020 (https://www.portugal2020.pt/balcao2020/utilizador/utilizador/login), umożliwiającej dostęp do unijnych funduszy strukturalnych i inwestycyjnych oraz zawierającej informacje na temat wszystkich dofinansowanych projektów, wspierając jednocześnie koordynację różnych europejskich źródeł finansowania i udostępniając informacje za pomocą specjalnego systemu informacyjnego (SIPT2020). Oprac. Elżbieta Siuta Correia Ekspert POiG WPHI Lizbona Grudzień 2014