Jałowiec pospolity - Juniperus communis L. (Cupressaceae). Opis botaniczny Krzew lub drzewko dorastające do 10 m wys. (rzadko do 15 m); kora szarobrunatna, włóknista; igły mrozoodporne, proste, kłujące, ustawione po 3 w okółkach; roślina dwupienna; szyszkojagody czarne z sinym nalotem; żyje do 100 i więcej lat. W Polsce pospolity na niżu i w niższych położeniach górskich. Surowiec farmaceutyczny Surowcem jest owoc jałowca - Fructus Juniperi, FP I, II, III, IV i V, które można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 20, 50 g). Szyszkojagody zbiera się w jesieni lub zimą po przymrozkach; suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 40-60 o C. Można je też najpierw suszyć w normalnej temp. pokojowej, a gdy ulegną pomarszczeniu - dosuszyć w temp. podwyższonej. Oleum Juniperi (olejek jałowcowy) bezbarwna, żółtawa lub zielonawa ciecz o zapachu igliwia i palącym, gorzkawym smaku, nieco terpentynowym. Skład chemiczny Szyszkojagody zawierają 1,5-2% olejku eterycznego, 40% cukrów, 0,5% żywic, 8% barwników, goryczkę - juniperynę - ok. 1%, flawonoidy, witaminy, sole mineralne, kwasy organiczne (mrówkowy, koniferowy, jabłkowy, octowy), żywice (od 0,73 do 1%) i garbniki. Olejek eteryczny zawiera pinen, kadinen, borneol, kamfen, junen (czynny diuretycznie), juniperol, terpineol. Ponadto w owocach i w igliwiu jałowcowym (niekiedy jest też wykorzystywany) występuje gwajakol i jego pochodne oraz krezol. Jałowiec należy do roślin bogatych w fitoncydy (patrz fitoncydy). Olejek jałowcowy zawiera juniperol (alkohol seskwiterpenowy), L-pinen, kamfen, terpineol, kadinen i junen (związek chemiczny czynny diuretycznie). W szyszkojagodach jałowca Juniperus jest około 2-3% (przeciętnie 1,5%) olejku eterycznego.
Franz Eugen Köhler Gera, 1883-1914 Działanie Dobrej jakości owoce jałowca oraz olejek jałowcowy są silnym i pewnym w działaniu środkiem moczopędnym, wzmagającym diurezę u ludzi i zwierząt o 80-100%. Nie wolno jednak stosować jałowca przy ostrym zapaleniu nerek. Ponadto przedawkowanie jałowca powoduje
podrażnienie, a nawet uszkodzenie nerek, czego pierwszymi objawami są krwiomocz i białkomocz oraz ogólne złe samopoczucie. Dokładne i rozsądne dawkowanie dotyczy surowca pochodzącego z krajów południowych (Afryka Północna, Azja Południowa, Południowa Europa), gdzie zawartość olejku i skład jakościowy olejku są odmienne od tych zachodnio-, środkowo- i północnoeuropejskich. Jeśli chodzi o krajowy surowiec to musielibyśmy przyjąć naprawdę wielkie dawki, aby spowodował poważniejsze uszkodzenia układu moczowego. Przetwory z jałowca działają moczopędnie (hamują wchłanianie zwrotne jonów Na i Cl działanie przeciwobrzękowe), żółciopędnie, odkażająco, wykrztuśnie; hamują nadmierny proces fermentacji zachodzący w jelitach, ułatwiają i poprawiają trawienie i wchłanianie mleczka pokarmowego, zwiększają wydzielanie soków żołądkowych, przyśpieszają obieg krwi, działają napotnie, likwidują zastoje żółci. Wspomagają usuwanie piasku i drobnych złogów mineralnych z układu moczowego. Poprzez silny żółciopędny wpływ mogą przyczyniać się do oczyszczenia układu żółciowego ze złogów. Olejek jałowcowy jest stosowany doustnie i zewnętrznie do nacierania. Wcierany w skórę powoduje przekrwienie tkanek powierzchniowych. Nie może być używany przez osoby uczulone na składniki olejku. W stanie nierozcieńczonym może wywołać oparzenia skóry, objawiające się zaczerwienieniem, pieczeniem i wystąpieniem pokrzywki, a następnie pęcherzy. Objawom towarzyszy obrzęk. W razie przedawkowania doustnego wywołuje uszkodzenie układu nerwowego, wątroby i nerek, co objawia się śpiączką, krwiomoczem, białkomoczem, wymiotami i biegunką. Nie wolno go podawać dzieciom i kobietom ciężarnym z powodu indukowania krwawień macicznych skurczów miometrium i poronienia. Siła działania olejku jałowcowego jest bardzo różnorodna, zależnie od technologii produkcji i tym samym producenta oraz pochodzenia geograficznego surowca. Doustnie stosowałem bez problemu dawki 3-4 krople olejku jałowcowego 2-4 razy dziennie. Nie wykazywał objawów ubocznych po takim stosowaniu. Przed zażyciem oczywiście olejek należy zmieszać z miodem lub olejem jadalnym (1 łyżka miodu lub oleju winogronowego + 3-4 krople olejku doustnie 2-4 razy dz.). Po podaniu doustnym olejek jałowcowy wzmaga wydzielanie śliny, upłynnia wydzielinę śluzową, rozszerza oskrzela, ułatwiając oddychanie. Udrażnia również zatkaną trąbkę Eustachiusza. Oczyszcza zatoki oboczne nosa. Ponadto odświeża oddech, pobudza wydzielanie wszystkich soków trawiennych, wzmaga wydzielanie żółci. Działa napotnie, moczopędnie, rozkurczowo i uspokajająco. Reguluje wypróżnienia.
Sam olejek jałowcowy nie nadaje się do leczenia ropnych chorób skóry, początkowo daje wprawdzie poprawę, ale potem pojawia się zapalenie gruczołów łojowych i potowych. Dodawany do wody kąpielowej może wywołać na skórze pojawianie się ropni, dlatego nie zalecam tego olejku do kąpieli. Wcierany w skórę daje efekt rozgrzania. Działa silnie odkażająco i przeciwgnilnie. Zalecany do wcierania i masaży przy nerwo-, mięśnio- i stawobólach. Dawniej był łączony z olejkiem terpentynowym w stosunku 1 cz. olejku jałowcowego na 30 cz. olejku terpentynowego do wcierań przeciwreumatycznych. Do wcierania zalecam go łączyć z olejem winogronowym w stosunku 1:1. Olejek pobudza miesiączkowanie i wzmaga czynności zmysłowe oraz wydzielnicze układu rozrodczego. Dlatego zalecany był niegdyś przy oziębłości płciowej, skąpym miesiączkowaniu, bezpłodności i braku odczuwania doznań seksualnych. Wskazania: skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa, hipernatremia (nadmiar sodu), hiperchloremia, obrzęki zastoinowe, zaburzenia trawienie, nerwobóle, reumatyzm, zastoje krążeniowe, zaburzenia metabolizmu, choroby przeziębieniowe, skórne i zakaźne, nieprzyjemna woń z ust, nieżyty układu oddechowego, suchy kaszel, katar, stany zapalne zatok, trądzik (wewnętrznie!), zatrucia; niedoczynność układu rozrodczego u mężczyzn i kobiet. Przeciwwskazania: ciąża, choroba wrzodowa (zdania podzielone na ten temat), zapalenie ślepej kiszki, zapalenie nerek. Objawy przedawkowania: podrażnienie nerek, białkomocz, krwiomocz, podrażnienie przewodu pokarmowego, nudności, wymioty, biegunka. Owoce przed naparzaniem, ekstrakcją olejem czy alkoholem należy rozdrobnić. Owoce rozdrabniać bezpośrednio przed dalszą obróbką, bowiem cenne fitoncydy (patrz fitoncydy) jałowcowe szybko ulatniają się do otoczenia. Odwar: 2 łyżki owoców zalać 2 szkl. wody; gotować 3-5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 14 ml, 16-20 kg - 22-28 ml, 21-25 kg - 30 ml, 26-30 kg -37-42 ml, 31-35 ml - 44-50 ml, 36-40 kg - 51-57 ml, 41-45 kg - 58-64 ml, 46-50 kg - 65-71 ml, 51-55 kg - 72-78,5 ml, 4 razy dz.
Owoce można zaparzyć w mleku, a następnie osłodzić miodem (nieżyty układu oddechowego, kaszel, przeziębienie itd.). Nalewka jałowcowa - Tinctura Juniperi (jałowcówka): pół szkl. mielonych owoców zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml. Można dodać miód do smaku. Intrakt jałowcowy - Intractum Juniperi: pół szkl. świeżych owoców zalać 400 ml gorącego alkoholu 40%; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml; dzieciom podawać w mleku z miodem. Olej jałowcowy Oleum Juniperi (stosować do wcierań rozgrzewających, przeciwprzeziębieniowych, przy nerwo-, stawo-, i mięśniobólach oraz przy nieżytach układu oddechowego i przy chorobach zakaźnych - nacierać całe ciało, także przy chorobach zakaźnych): pół szkl. świeżych lub suchych zmielonych owoców zalać 100-150 ml gorącego oleju; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Można też używać jako przyprawy do sałatek i zup oraz tłustych mięs. Uwaga! Olejek eteryczny jałowcowy (Oleum Juniperi) dostępny w sklepach zielarskich i w aptekach można zażywać na miodzie 3-4 razy dz. po 3-4 krople (stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego i zatok obocznych nosa). Samego olejku eterycznego nie stosować do wcierania w skórę trądzikową i łojotokową, nawet w stanie rozcieńczonym. Niektórzy zalecają go przy trądziku do wcierań. Niestety wcierany w skórę twarzy i szyi powoduje ropne zapalenie mieszków włosowych. Olejek jałowcowy można natomiast mieszać z innymi olejkami i stosować do leczenia zmian trądzikowych, oczywiście w odpowiednich zestawach i proporcjach. Zażywany doustnie (polecam wyciągi wodne z szyszkojagód) działa rzeczywiście przeciwtrądzikowo. Dokument i receptury chronione prawami autorskimi LNB Poland Poznań- Kiszkowo 2005