RZECZPOSPOLITA POLSKA RAPORT

RZECZPOSPOLITA POLSKA RAPORT z wdrażania w Polsce Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/81/WE z dnia 23 października 2001 w sprawie krajowych pułapów emisji niektórych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego Warszawa, sierpień 2007

Wprowadzenie Poniższy raport jest wypełnieniem zobowiązania wobec dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/81/WE z dnia 23 października 2001 r. w sprawie krajowych pułapów emisji niektórych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego. W dniu 29 grudnia 2006 roku została przekazana I część raportu zawierająca wstępną inwentaryzację emisji SO 2, NO x, NH 3 oraz LZO będących przedmiotem dyrektywy oraz projekcje emisji LZO do roku 2010. Obecny raport jest pełnym raportem obejmującym ostateczną inwentaryzację emisji SO 2, NO x, NH 3 oraz LZO oraz projekcje emisji tych zanieczyszczeń do roku 2010. W odniesieniu do SO 2, NO x, NH 3 oraz LZO (zanieczyszczenia będące przedmiotem dyrektywy) emisje z 2005 roku były niższe od limitu dla Polski wynikającym z ww. Traktatu a trendy emisji wszystkich zanieczyszczeń wskazują na systematyczny ich spadek. W związku z powyższym nie było potrzeby opracowania programu stopniowej redukcji krajowych emisji zanieczyszczeń o którym mowa w art. 6 ust. 1 i 2 dyrektywy. Traktat o Przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej (Dziennik Urzędowy L 236 z 23 września 2003r) w odniesieniu do ww. dyrektywy zawiera zobowiązania Polski dot. emisji SO 2, NO X, NH 3 i LZO na poziomie wymagań Protokołu z Göteborga 1 tj. Protokółu w sprawie zwalczania zakwaszenia, eutrofizacji i ozonu przyziemnego do Konwencji (EKG ONZ) w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, tzw. Konwencji Genewskiej. Celem dyrektywy w sprawie krajowych pułapów emisji niektórych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego (dyrektywa NEC) jest ograniczenie emisji substancji zakwaszających i eutrofizujących oraz prekursorów ozonu dla zmniejszenia narażenia na depozycję zakwaszającą i eutrofizującą poniżej uznawanej za szkodliwą dla środowiska oraz obniżenia wielkości stężeń ozonu przyziemnego do poziomu zalecanego przez WHO, zapewniającego ochronę zdrowia ludzkiego i ochronę roślinności przed zanieczyszczeniem fotochemicznym. Dyrektywa ta określa limity emisji czterech zanieczyszczeń (grup zanieczyszczeń) jakie docelowo, w 2010 roku, mają być dotrzymane ze wszystkich źródeł emisji zlokalizowanych na obszarze UE, z wyłączeniem międzynarodowej żeglugi morskiej oraz emisji z samolotów, ale z uwzględnieniem emisji towarzyszących cyklowi lądowania i startu, które to emisje są uwzględniane w bilansie. Wdrażanie dyrektywy w Polsce Polskie regulacje prawne, które przenoszą poszczególne wymagania dyrektywy NEC to przede wszystkim ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska ( tekst jednolity Dz. U. 2006 Nr. 129, poz. 902, z późn. zm.), która zawiera szereg dyspozycji dotyczących różnego rodzaju programów, poprzez realizację których można osiągnąć cele cząstkowe: polityka ekologiczna państwa, wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, naprawcze programy ochrony powietrza. Szereg regulacji tej ustawy wprowadza określone mechanizmy realizacji polityki ekologicznej państwa, które pośrednio wymuszają działania ukierunkowane na realizację wymogów dyrektywy. 1 W dniu 30 maja 2000 roku Polska podpisała Protokół w sprawie zwalczania zakwaszenia, eutrofizacji i ozonu przyziemnego do Konwencji Europejskiej Komisji Gospodarczej Narodów Zjednoczonych (EKG ONZ) w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, sporządzonej w Genewie dnia 13 listopada 1979 r. (Dz. U. z 1985 r. Nr 60, poz. 311). Polska jest w trakcie procedury ratyfikacyjnej. 2

Wdrażanie Dyrektywy 2001/81/WE w Polsce jest nierozerwalnie związane z wdrażaniem niektórych komplementarnych dyrektyw horyzontalnych i innych dyrektyw poświęconych ochronie powietrza przed zanieczyszczeniami, w tym przede wszystkim: Dyrektywy IPPC 96/61/WE dotyczącej zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli, Dyrektywy 2001/80/WE poświęconej ograniczeniu emisji z dużych źródeł spalania (LCP), Ramowej Dyrektywy (96/62/WE) w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania, Dyrektywy 1999/13/WE z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie ograniczenia emisji lotnych związków organicznych spowodowanej użyciem organicznych rozpuszczalników podczas niektórych czynności i w niektórych urządzeniach, Dyrektywy 2004/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie jakości powietrza atmosferycznego i w sprawie czystszego powietrza dla Europy, a także zmieniającej dyrektywę 1999/13/WE, Dyrektywy 99/32/WE w sprawie zawartości siarki w paliwach płynnych a także Konwencji Europejskiej Komisji Gospodarczej Narodów Zjednoczonych (EKG ONZ) w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, sporządzonej w Genewie dnia 13 listopada 1979 r. (Dz. U. z 1985 r. Nr 60, poz. 311) i Protokołów do niej w szczególności Protokółu w sprawie zwalczania zakwaszenia, eutrofizacji i ozonu przyziemnego. zapisów w Traktacie o Przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej - w zakresie limitów emisji z dużych źródeł spalania Wyszczególnienie Limit dla Polski Wynikający z Traktatu o Przystąpieniu RP do UE w odniesieniu do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/81/WE do osiągnięcia w 2010 roku Źródło: MŚ Emisja [Gg] SO 2 NO x LZO NH 3 1 397 879 800 468 Podstawowym dokumentem unijnym określającym wymagania dotyczące oceny i zarządzania jakością powietrza jest Dyrektywa 96/62/WE (z 27 września 1996 r.), tzw. dyrektywa ramowa. Dyrektywa ta wraz z dyrektywami pochodnymi (99/30/WE, 2000/69/WE i 2002/3/WE, 2004/107/WE) tworzy system zmierzający do utrzymania jakości powietrza w rejonach, gdzie jest ona dobra oraz poprawy w pozostałych rejonach. Na system ten składa się szereg elementów obejmujących kryteria jakości powietrza, monitorowanie i prowadzenie oceny jakości powietrza oraz tworzenie planów i programów naprawczych dla obszarów, na których jakość powietrza nie odpowiada przyjętym kryteriom. W celu redukcji ponadnormatywnej emisji SO 2 i NO x wykonywane są następujące działania w poszczególnych sektorach: w sektorze przemysłu: wprowadzenie nowych technologii niskoemisyjnych, działania w celu zwiększenia efektowności energetycznej (Np. blok energetyczny o mocy 460 MW na parametry nadkrytyczne w Elektrowni Łagisza), wytwarzanie energii elektrycznej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (kogeneracja) spalanie paliw o mniejszej zawartości popiołu i siarki, podnoszenie efektywności odpylania w istniejących obiektach przemysłowych, ograniczenie emisji niezorganizowanej i wtórnej z sektora przemysłowego, dostosowanie dużych źródeł energetycznego spalania do wymagań BAT, w szczególności w obiektach objętych derogacją w Traktacie Akcesyjnym do UE, 3

ograniczenie i likwidacja emisji wtórnej ze zwałowisk odpadów w szczególności termicznie czynnych oraz wielkoobszarowych składowisk przemysłowych i komunalnych, rozbudowa przemysłowych systemów automatycznego monitoringu emisji SO 2 i NOx z procesów przemysłowych w szczególności dla instalacji objętych dyrektywą IPPC, ograniczenie emisji SO 2 i NOx związanych z procesami inwestycyjnymi w przemyśle, budownictwie i gospodarce komunalnej, uwzględnienie w studiach uwarunkowań przestrzennych i w planach zagospodarowania przestrzennego działań ukierunkowanych na ograniczenie emisji SO 2 i NOx, w sektorze bytowo-komunalnym: wymiana starych wysokoemisyjnych urządzeń grzewczych opalonych węglem kamiennym na piece olejowe, gazowe oraz elektryczne, rezygnacja z indywidualnych sposobów ogrzewania na rzecz podłączania do miejskich sieci cieplnych, termomodernizacja budynków wspieranie lokalnych inicjatyw na rzecz przeciwdziałania wypalaniu traw i ograniczania emisji wtórnej, w sektorze transportu: rozpropagowanie paliw bardziej ekologicznych (gaz sprężony CNG, gaz ciekły LPG, stosowanie biopaliw i biokomponentów), ograniczenie emisji z transportu i komunikacji, m.in. poprzez: realizację inwestycji drogowych o znaczeniu regionalnym, modernizację i przebudowę dróg, modernizację układu drogowego i budowę obwodnic, rozwój i modernizacje transportu szynowego, zmiany organizacji ruchu lokalnego i regionalnego, modernizację taboru komunikacji zbiorowej, utrzymanie czystości nawierzchni dróg, przebudowę dróg o tymczasowej nawierzchni, budowę parkingów poza centrami miast i rozwój transportu publicznego, zwiększenie ilości stref o ograniczonym ruchu pojazdów, eliminacje z ruchu pojazdów nie spełniających standardów technicznych i inne zadania o charakterze ogólnym: większa dywersyfikacja paliw energetycznych w celu odejścia od spalania wyłącznie węgla na rzecz większego wykorzystania gazu ziemnego, olejów opałowych, a także odnawialnych źródeł energii, prace badawcze, rozwój monitoringu, systemów prognoz długo i krótko terminowych mających na celu zwiększenie możliwości kontroli emisji SO 2 i Nox, edukacja ekologiczna, działania porządkujące. Oszacowanie dotychczasowych kosztów związanych z wdrażaniem tej dyrektywy a obejmującej emisje SO 2, NO x, NH 3 i LZO jest bardzo trudne bowiem inwestycje ekologiczne dotyczą redukcji całego spektrum zanieczyszczeń a nie tylko tych które są przedmiotem ww. dyrektywy. Na poziom emisji omawianych substancji składa się bowiem jak już wspomniano wyżej szereg działań związanych z wywiązywaniem się Polski z innych dyrektyw czy krajowych programów. Regulacje prawne na rzecz redukcji emisji zanieczyszczeń objętych dyrektywą NEC Ustawa - Prawo ochrony środowiska zawiera szereg dyspozycji dotyczących różnego rodzaju programów, poprzez realizację których można osiągnąć cele cząstkowe ujęte w dyrektywie NEC. Można zaliczyć do nich: 4

(1) obowiązek sporządzania przez Ministra Środowiska polityki ekologicznej państwa, uchwalanej następnie przez Sejm. Polityka ekologiczna państwa określa m.in. cele ekologiczne, priorytety oraz rodzaj i harmonogram działań proekologicznych (obejmuje także cele ujęte w dyrektywie NEC); (2) obowiązek sporządzania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska, stanowiących programy wykonawcze do polityki ekologicznej państwa; (3) obowiązek sporządzania naprawczych programów ochrony powietrza dla stref, gdzie przekroczone są dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu (dla aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 250 tysięcy i dla powiatów poza aglomeracjami) sporządzanych na szczeblu wojewódzkim. Szereg regulacji ustawy - Prawo ochrony środowiska 2 wprowadza określone mechanizmy realizacji polityki ekologicznej państwa, które wymuszają działania, ukierunkowane na realizację wymogów dyrektywy NEC. Można do nich zaliczyć: (1) mechanizm ocen oddziaływania na środowisko skutków realizacji planów i programów oraz planowanych przedsięwzięć, (2) mechanizm osiągnięcia dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń w powietrzu, (3) mechanizm pozwoleń zintegrowanych, (4) mechanizm pozwoleń na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, (5) mechanizm postępowania kompensacyjnego, (6) mechanizm przeglądów ekologicznych, (7) mechanizm opłat za korzystanie ze środowiska, (8) mechanizm administracyjnych kar pieniężnych, (9) procedury odpowiedzialności cywilnej, odpowiedzialności karnej oraz odpowiedzialności administracyjnej, (10) możliwości finansowania i/lub współfinansowania przedsięwzięć ochrony środowiska z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, (11) mechanizm programów dostosowawczych dla poszczególnych instalacji. Ważne regulacje, z punktu widzenia zanieczyszczeń objętych dyrektywą, to wydane z mocy ustawy - Prawo ochrony środowiska m.in.: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (Dz.U.05.260.2181), które dotyczy określonej grupy procesów technologicznych: energetycznego spalania paliw, spalania odpadów, produkcji azbestu i produkcji dwutlenku tytanu oraz procesów, w których stosowane są rozpuszczalniki organiczne Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 lipca 2002r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza (Dz.U.02.115.1003). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji (Dz. U.04.283.2842). STAN EMISJI KRAJOWEJ I PROGNOZY DO 2010 R. Wymagania dla Polski, zawarte w Traktacie o Przystąpieniu RP do UE w odniesieniu do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/81/WE, pokazano w zestawieniu z 2 Dz.U.01.62.627 tekst: ost. zm. 2005.03.14 Dz.U.05.25.202 5

rzeczywistymi wielkościami emisji z 2005 roku, jakie zbilansowano na potrzeby sprawozdawczości do Protokołu EMEP do Konwencji (EKG ONZ) w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości. Wyszczególnienie Limit dla Polski wynikający z Traktatu o Przystąpieniu RP do UE w odniesieniu do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/81/WE do osiągnięcia w 2010 roku Emisja [Gg] SO 2 NO x NMLZO NH 3 1 397 879 800 468 Emisja rzeczywista w Polsce w roku 2005 1 222 811 585 326 Źródło: MŚ Porównując przytoczone wartości widać, że w odniesieniu do SO 2, NO x, NH 3 oraz LZO emisje z 2005 roku były niższe od limitu dla Polski wynikającym z Traktatu o Przystąpieniu RP do UE w odniesieniu do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/81/WE oraz Protokołu z Göteborga dla 2010 roku. Poniżej przedstawiono analizy szczegółowe dla poszczególnych zanieczyszczeń. 6

Emisje dwutlenku siarki Dane za lata: 2004 i 2005 W roku 2005 emisje SO 2 zmniejszyły się o 1,6 % w porównaniu do roku 2004. Największy ilościowy spadek emisji wystąpił w energetyce zawodowej (SNAP0101 3 ) oraz w kategorii SNAP03 (Procesy spalania w przemyśle) ze względu na zmniejszenie ilości zużytych paliw (szczególnie węgla kamiennego i koksu). Duży procentowo spadek emisji w transporcie wynika z dalszego znacznego zmniejszenia ilości siarki w paliwach ciekłych (a tym samym stosowanych wskaźników emisji) dla tej kategorii. Udział tych dwóch sektorów w emisji krajowej jest jednak niewielki. Tabela 3. Emisja SO 2 w Polsce w 2005 roku. Źródło emisji Aktywność [Gg] Wskaźnik emisji Emisja [Gg] Kod NFR Ogółem 1221,86 01. Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 688,5 0101 Elektrownie i elektrociepłownie zawodowe* 641,6 1 A 1 a 0102 Ciepłownie rejonowe 9,6 1 A 1 a Koks i półkoks 0,8 0,87% 0,01 Węgiel kamienny 543,1 0,87% 9,45 Oleje opałowe 14,7 0,30% 0,09 0103 Rafinerie* 31,93 1 A 1 b 0104 Przemiany paliw stałych* 3,03 1 A 1 c 0105 Kopalnictwo surowców energetycznych* 2,42 1 A 1 c 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 314,00 0201 Ciepłownie komunalne 88,17 1 A 4 a Węgiel kamienny 5 056,9 0,87% 87,99 Oleje opałowe 29,9 0,30% 0,18 0202 Mieszkalnictwo i usługi 189,95 1 A 4 b i Węgiel kamienny 8 981,0 1,00% 179,62 Koks 190,0 1,00% 3,80 Węgiel brunatny 231,0 0,30% 1,39 Oleje opałowe 857,0 0,30% 5,14 0203 Rolnictwo, leśnictwo i inne 35,88 1 A 4 c i Węgiel kamienny 1 400,0 1,00% 28,00 Koks 40,0 1,00% 0,80 Oleje opałowe 1 180,0 0,30% 7,08 03. Procesy spalania w przemyśle 204,62 0301 Elektrociepłownie przemysłowe 161,58 1 A 2 Węgiel kamienny 8 580,5 0,8% 137,29 Węgiel brunatny 15,2 0,30% 0,09 Koks 1 093,9 0,8% 17,50 Olej opałowy 1 115,8 0,30 % 6,69 0303 Procesy spalania z kontaktem 43,05 1 A 2 04. Procesy produkcyjne * 13,125 040202 Ładowanie wielkich pieców 5,23 2 C 1 0403 Procesy w przemyśle metali nieżelaznych 5,64 2 C 5 0404 Procesy w przemyśle chemii nieorganicznej (bez 040407) 0,04 2 B 5 040407 Nawozy sztuczne 1,78 2 B 5 0405 Procesy w przemyśle chemii organicznej 0,44 2 B 5 3 SNAP Selected Nomenclature for sources of Air Pollution 7

040605-08 Chleb, wino, piwo, alkohole 0,00 2 D 2 07. Transport drogowy 0,919 1 A 3 b 0701 Samochody osobowe [g/kg] 0,41 1 A 3 b i Benzyny 3 248 0,1 0,3248 Olej napędowy 853 0,1 0,0853 0702 Samochody ciężarowe < 3.5 t 0,1335 1 A 3 b ii Benzyny 556 0,1 0,0555 Olej napędowy 780 0,1 0,078 0703 Samochody ciężarowe > 3.5 t i autobusy 0,1 0,343 1 A 3 b iii Benzyny 0,0 0,1 0 Olej napędowy 2 974 0,1 0,297 Autobusy, olej napędowy 455 0,1 0,045 0704-05 Motorowery i motocykle 0,0034 1 A 3 b iv Motocykle, benzyny 27 0,1 0,0027 Motorowery, benzyny 6,6 0,1 0,0007 Traktory, olej napędowy 290 0,1 0,029 1 A 3 b iii 08. Inne pojazdy i urządzenia 0,68 0802 Koleje, olej napędowy 160,7 0,1 0,02 1 A 3 c 0,09 1 A 3 d ii 080301-04 Żegluga śródlądowa, olej napędowy 1,2 0,1 0,00 080402 Żegluga morska, olej napędowy 6,9 0,1 0,00 080402 Żegluga morska, olej opałowy 4,4 1,00% 0,09 0,43 1 A 4 c iii 080403 Rybołówstwo, olej napędowy 39,0 0,1 0,00 080403 Rybołówstwo, olej opałowy 71,5 0,30% 0,43 [g/kg] 0,12 1 A 4 c ii 0806 Rolnictwo, traktory, olej napędowy 1 053,9 0,1 0,11 0806 Rolnictwo, maszyny robocze, olej napędowy 117,1 0,1 0,01 0,02 1 A 3 e ii 0808 Przemysł, maszyny robocze, olej napędowy 112,2 0,1 0,01 0810 Inne pojazdy i maszyny pozadrogowe, benzyny 70,0 0,1 0,01 0810 Inne pojazdy i maszyny pozadrogowe, olej napędowy 53,7 0,1 0,01 * Wielkość emisji przyjęta ze sprawozdania OS-1 Tabela 4. Emisje dwutlenku siarki w Polsce w latach: 2004-2005 według klasyfikacji NFR Kod NFR Emisja w Gg Kod NFR Emisja w Gg 2004 2005 2004 2005 Ogółem 1241,19 1221,86 1 A 1 a 664,99 651,15 1 A 3 e ii 0,07 0,07 1 A 1 b 33,39 31,93 1 A 4 a 90,83 88,17 1 A 1 c 5,53 5,44 1 A 4 b i 179,40 189,95 1 A 2 217,42 204,62 1 A 4 c i 33,40 35,88 1 A 3 b i 1,26 0,41 1 A 4 c ii 0,33 0,33 1 A 3 b ii 0,39 0,13 1 A 4 c iii 0,66 0,43 1 A 3 b iii 0,93 0,37 2 B 5 2,17 2,26 1 A 3 b iv 0,01 0,00 2 C 1 5,07 5,23 1 A 3 c 0,04 0,04 2 C 5 5,17 5,64 1 A 3 d ii 0,14 0,09 2 D 2 0,00 0,00 Obecna struktura emisji SO 2 8

Głównym źródłem emisji SO 2 jest energetyczne spalanie paliw (głównie węgla) w źródłach stacjonarnych, które łącznie są odpowiedzialne za ok. 95% krajowej emisji dwutlenku siarki. Źródła mobilne są odpowiedzialne tylko za ok. 3% krajowej emisji dwutlenku siarki ze względu na niską zawartość siarki w paliwach ciekłych. Emisje z sektorów: Wydobycie i dystrybucja paliw kopalnych (SNAP05), Zastosowanie rozpuszczalników i innych produktów (SNAP06), Zagospodarowanie odpadów (SNAP09), Rolnictwo (SNAP10) oraz Inne źródła emisji i pochłaniania zanieczyszczeń (SNAP11) uważane są za pomijalne. Projekcje emisji dwutlenku siarki w Polsce do roku 2010 Oszacowanie emisji SO 2 wykonano w oparciu o strukturę źródeł emisji zawartą w metodologii EMEP/CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Przy określaniu aktywności źródeł emisji starano się zachować zgodność z projekcjami emisji gazów cieplarnianych, przedstawionymi w IV Raporcie Rządowym dla Ramowej Konwencji NZ w sprawie Zmian Klimatu i Protokołu z Kioto 4. W projekcjach uwzględniono emisję w podziale na wybrane sektory według klasyfikacji źródeł SNAP 97. Zakres analizy wielkości emisji dwutlenku siarki w ramach w/w sektorów ograniczony był dostępnością odpowiednich prognoz aktywności dla poszczególnych rodzajów działalności. Dane wejściowe Źródłem informacji dla danych wejściowych były przede wszystkim oficjalne prognozy aktywności (np. zużycia paliw, produkcji wyrobów przemysłowych, itp.) w rozbiciu na lata i na typy źródeł dostarczone do Ministerstwa Środowiska przez właściwe resorty. W przypadku braku danych wejściowych o aktywnościach, dla części rodzajów działalności podjęto próbę oceny trendu zmian aktywności w oparciu o dostępne publikacje, opracowania, prace badawcze i oceny ekspertów. Podstawą do oszacowania emisji z procesów spalania paliw (a konkretnie spalania ze źródeł stacjonarnych i transportu pozadrogowego) była praca Opracowania prognozy zapotrzebowania na paliwa i energię do roku 2020 w Wariancie Węglowym BIS. Część aktywności pochodzi z zaakceptowanego przez Radę Ministrów 28 lutego 2006 dokumentu pod nazwą Dane służące do opracowania dla Polski prognoz emisji zanieczyszczeń do powietrza do roku 2020 w tym prognoz emisji gazów cieplarnianych. Wszystkie przyjęte przez zespół autorski prognozy aktywności wraz ze źródłami informacji przedstawiono w Załączniku 1 w układzie klasyfikacji źródeł emisji SNAP 97. Wskaźniki emisji SO 2 Wskaźniki emisji określone są na podstawie zawartości siarki w paliwie. Ze względu na krótki okres prognozy (5 lat) do projekcji SO 2 wykorzystano częściowo wskaźniki emisji 4 Raport ten został przyjęty przez Radę Ministrów w sierpniu 2006. 9

(tabela 5) zastosowane w krajowej inwentaryzacji emisji SO 2 za rok 2005. W stosunku do inwentaryzacji emisji za rok 2005 zaktualizowano część wskaźników emisji, a mianowicie: dla paliw ciekłych zastosowano wskaźniki emisji wynikające z maksymalnej zawartości siarki w paliwach ciekłych w roku 2010, która została określona w rozporządzeniach Ministra Gospodarki, opublikowanych pod koniec roku 2006 i na początku roku 2007. Limity zawartości siarki w paliwach ciekłych dotyczą również biopaliw, których udział w roku 2010 powinien stanowić 5,75% energii paliw ciekłych dostarczonych na cele transportowe 5. dla węgla przyjęto dane na podstawie uzyskanych z ARE nowych informacji o niższej zawartość siarki w węglu. Tablica 5. Wykorzystane wskaźniki emisji SO 2 Źródło emisji Wskaźnik emisji SO 2 / zawartość siarki 2005 2010 Jednostka Ogółem 01. Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 0101 Elektrownie zawodowe i elektrociepłownie * 0102 Ciepłownie rejonowe Węgiel kamienny 0,87 0,72 % Koks 0,87 0,65 % Oleje opałowe 0,30 0,10 % 0103 Rafinerie * 0104 Przemiany paliw stałych * 0105 Kopalnictwo surowców energetycznych * 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 0201 Ciepłownie komunalne Węgiel kamienny 0,87 0,72 % Węgiel brunatny 0,30 0,50 % Oleje opałowe 0,30 0,10 % 0202 Mieszkalnictwo i usługi Węgiel kamienny 1,00 0,76 % Węgiel brunatny 0,30 0,50 % Koks 1,00 0,65 % Oleje opałowe 0,30 0,10 % 0203 Rolnictwo, leśnictwo i inne Węgiel kamienny 1,00 0,76 % Koks 1,00 0,65 % Oleje opałowe 0,30 0,10 % 03. Procesy spalania w przemyśle 0301 Spalanie w kotłach, turbinach gazowych i silnikach Węgiel kamienny 0,80 0,84 % Węgiel brunatny 0,30 0,50 % Koks 0,80 0,65 % Oleje opałowe 0,30 0,10 % 0303 Procesy spalania z kontaktem * 04. Procesy produkcyjne * 07. Transport drogowy 0701 Samochody osobowe Samochody osobowe zasilane ON 0,1 0,02 g / kg 5 Dyrektywa 2003/30/WE 10

Samochody osobowe zasilane BS 0,1 0,02 g / kg 0702 Samochody ciężarowe < 3.5 t Samochody osobowe zasilane ON 0,1 0,02 g / kg Samochody osobowe zasilane BS 0,1 0,02 g / kg 0703 Samochody ciężarowe > 3.5 t i autobusy Samochody osobowe zasilane ON 0,1 0,02 g / kg Samochody osobowe zasilane BS 0,1 0,02 g / kg 0704 Motorowery i motocykle < 50 cm 3 0,1 0,02 g / kg 0705 Motocykle > 50 cm 3 0,1 0,02 g / kg 08. Inne pojazdy i urządzenia 0802 Koleje 080201 Lokomotywy spalinowe 0,1 0,02 g / kg 0803 Żegluga śródlądowa ON 0,1 0,02 g / kg 0804 Połowy morskie 080402 Żegluga krajowa morska ON 0,1 0,02 g / kg 080402 Żegluga krajowa morska OP 1,0 0,1 % 080403 Rybołówstwo krajowe ON 0,1 0,02 g / kg 080403 Rybołówstwo krajowe OP 0,30 0,1 % 0806 Rolnictwo Ciągniki rolnicze ON 0,1 0,02 g / kg Maszyny rolnicze ON 0,1 0,02 g / kg 0808 Przemysł - maszyny robocze Maszyny robocze zasilane ON 0,1 0,02 g / kg 0810 Inne pojazdy i maszyny pozadrogowe Maszyny pozostałe zasilane ON 0,1 0,02 g / kg Maszyny pozostałe zasilane BS 0,1 0,02 g / kg * w tej kategorii nie są wykorzystywane wskaźniki emisji - wielkość emisji jest przyjmowana ze sprawozdań OS-1 Emisja dwutlenku siarki w Polsce w roku 2010 Na podstawie prognoz aktywności źródeł emisji oraz przyjętych wskaźników emisji wykonano obliczenia projekcji emisji SO2 i sporządzono tabele wynikowe. W tabeli 6 przedstawiono wynikające z przeprowadzonych obliczeń projekcje emisji SO 2 dla sektorów SNAP 01-03. Sumy zbiorcze podane w tabeli mogą nieznacznie się różnić od sumy poszczególnych składników ze względu na zaokrąglenia. Dla elektrowni i elektrociepłowni zawodowych, przyjęto względem roku 2010 wielkość emisji odpowiadającą jednemu z rozpatrywanych wariantów redukcji. Tabela 6. Projekcje emisji SO 2 dla sektorów SNAP 01-03 Źródło emisji 2005 2010 Emisja [Gg] Emisja [Gg] 01. Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 688,52 492,71 0101 Elektrownie i elektrociepłownie zawodowe* 641,60 440,05 0102 Ciepłownie rejonowe 9,55 9,63 Węgiel kamienny 9,45 10,18 Koks i półkoks 0,01 0,02 Oleje opałowe 0,09 0,03 0103 Rafinerie* 31,93 35,96 0104 Przemiany paliw stałych* 3,03 4,01 11

0105 Kopalnictwo surowców energetycznych* 2,42 2,48 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 314,00 232,21 0201 Ciepłownie komunalne 88,17 90,29 Węgiel kamienny 87,99 89,64 Węgiel brunatny 0,32 Koks 0,26 Oleje opałowe 0,18 0,06 0202 Mieszkalnictwo i usługi* 189,95 120,31 Węgiel kamienny 179,62 112,16 Węgiel brunatny 1,39 2,55 Koks 3,80 5,45 Oleje opałowe 5,14 0,15 0203 Rolnictwo, leśnictwo i inne 35,88 21,62 Węgiel kamienny 28,00 17,48 Węgiel brunatny 2,78 Koks 0,80 1,15 Oleje opałowe 7,08 0,21 03. Procesy spalania w przemyśle 204,62 210,88 0301 Elektrociepłownie przemysłowe 161,58 150,88 Węgiel kamienny 137,29 126,82 Węgiel brunatny 0,09 0,28 Koks 17,50 21,99 Olej opałowy 6,69 1,77 0303 Procesy spalania z kontaktem 43,05 43,05 * w tej kategorii wielkość emisji dla roku 2010 oszacowana została na podstawie wielkości emisji dla roku 2005 i zmiany aktywności prognozowanej dla roku 2010 W tabeli 7 przedstawiono wynikające z przeprowadzonych obliczeń projekcje emisji SO 2 dla sektorów SNAP 04-11. Tabela 7. Projekcje emisji SO 2 dla sektorów SNAP 04-08 [Gg] Kategoria źródeł emisji wg klasyfikacji SNAP 97 Emisja 2005 Emisja 2010 04. Procesy produkcyjne 13,125 14,905 040202 Ładowanie wielkich pieców. Spust surówki ** 5,230 7,004 0403 Procesy w przemyśle metali nieżelaznych 5,639 5,639 0404 Procesy w przemyśle chemii nieorganicznej (bez 040407) 0,040 0,040 040407 Nawozy sztuczne 1,777 1,777 0405 Procesy w przemyśle chemii organicznej 0,445 0,445 07. Transport drogowy 0,919 0,201 0701 Samochody osobowe 0,41 0,098 Benzyny 0,3248 0,080 Olej napędowy 0,0853 0,018 0702 Samochody ciężarowe < 3.5 t 0,1335 0,028 Benzyny 0,0555 0,010 Olej napędowy 0,078 0,018 0703 Samochody ciężarowe > 3.5 t i autobusy 0,343 0,066 Benzyny 0 0 Olej napędowy 0,297 Autobusy, olej napędowy 0,045 0,066 12

0704-05 Motorowery i motocykle 0,0034 0,001 Motocykle, benzyny 0,0027 0,000 Motorowery, benzyny 0,0007 0,001 Traktory, olej napędowy 0,029 0,008 08. Inne pojazdy i urządzenia 0,68 0,167 0802 Koleje, olej napędowy 0,02 0,003 080301-04 Żegluga śródlądowa, olej napędowy 0,00 0,000 080402 Żegluga morska, olej napędowy 0,00 0,000 080402 Żegluga morska, olej opałowy 0,09 0,013 080403 Rybołówstwo, olej napędowy 0,00 0,001 080403 Rybołówstwo, olej opałowy 0,43 0,112 0806 Rolnictwo, traktory, olej napędowy 0,11 0,030 0806 Rolnictwo, maszyny robocze, olej napędowy 0,01 0,003 0808 Przemysł, maszyny robocze, olej napędowy 0,01 0,003 0810 Inne pojazdy i maszyny pozadrogowe, benzyny 0,01 0,001 0810 Inne pojazdy i maszyny pozadrogowe, olej napędowy 0,01 0,002 ** w tej kategorii wielkość emisji dla roku 2010 oszacowana została na podstawie wielkości emisji dla roku 2005 i zmiany aktywności prognozowanej dla roku 2010 Wynik przeprowadzonych obliczeń wskazuje, że emisja SO 2 w Polsce w roku 2010 wyniesie 933 589 ton, tj. wystąpi spadek o 23,6%. Analiza sektorowa projekcji emisji SO 2 W tabeli 8 przedstawiono porównanie udziałów poszczególnych sektorów w emisji SO 2 w latach 2005 i 2010. Ze względu na krótki okres prognozy udziały te nie uległy istotnej zmianie. Zmniejszył się udział sektora Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii (SNAP01), w którym w wyniku poczynionych inwestycji planowane jest znaczne zmniejszenie emisji SO 2 Zmniejszyły się również udziały transportu drogowego i pozadrogowego ze względu na mniejszą zawartość siarki w paliwie. Tabela 8. Porównanie udziału sektorów SNAP w emisji SO 2 w latach: 2004, 2005 i 2010 [Gg] Źródła emisji SO 2 2004 2005 2010 Ogółem 1241,19 1221,86 933,59 01. Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 703,9 688,52 492,71 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 303,62 314,00 232,21 03. Procesy spalania w przemyśle 217,42 204,62 210,88 04. Procesy produkcyjne 12,4 13,125 14,905 07. Transport drogowy 2,60 0,919 0,201 08. Inne pojazdy i urządzenia 1,24 0,68 0,167 Na rysunku 1 przedstawiono sektory o największym udziale w krajowej emisji SO 2 w roku 2010. 13

Udział największych sektorów w emisji SO2 w roku 2010 SNAP03. Procesy spalania w przemyśle; 20,8% SNAP04. Procesy produkcyjne; 1,6% SNAP02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym; 24,9% SNAP01. Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii; 52,7% Rys. 1. Sektory o największym udziale w krajowej emisji SO 2 Analiza trendu emisji krajowej SO 2 w latach 1980-2010 Zmienność emisji SO 2 w okresie 1980-2005 i 2010 przedstawia rysunek 2. Na rysunku widać od roku 1989 wyraźną tendencję spadkową emisji SO 2. Większość redukcji emisji została spowodowana ograniczeniem działalności przemysłu ciężkiego pod koniec lat 80-tych i we wczesnych latach 90-tych. Pod koniec lat 90-tych emisje malały ze względu na mniejszy udział węgla (kamiennego i brunatnego) pośród paliw zużywanych na produkcję energii elektrycznej i ciepła. Według projekcji spadek emisji w roku 2010 w porównaniu do roku 2005 wyniesie ok. 24%. Najbardziej istotny spadek wystąpił sektorze Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii (SNAP01) o prawie 200 Gg. Spadek w sektorach związanych z transportem (SNAP 07 i 08) został spowodowany zmniejszeniem się zawartości siarki w paliwach ciekłych. Udział tych dwóch sektorów w emisji krajowej jest jednak niewielki. 5 000 4 500 4 000 3 500 SOx [Gg] 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 IOŚ/KCIE 1980 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2010 Rysunek 2. Emisja SO 2 w latach 1980-2010 14

Duże źródła podlegają obowiązkowi posiadania pozwoleń zintegrowanych i związanymi z tym wymaganiami w zakresie najlepszych dostępnych technik (obowiązki z dyrektywy IPPC 96/61/WE). W pozostałych źródłach, poza dużymi źródłami spalania paliw, emisja SO 2 będzie podlegała redukcji lub stabilizacji emisji SO 2 ze względu na następujące przesłanki: indywidualne źródła spalania w mieszkalnictwie i rolnictwie oraz małe kotłownie komunalne, w przypadku nowych, bazują przede wszystkim na paliwie gazowym i w coraz większym zakresie na paliwach odnawialnych (biopaliwa), co skutkuje co najmniej stabilizacją emisji SO 2 ; źródła technologiczne i większe ciepłownictwa komunalnego, w przypadku nadmiernych emisji powodujących przekroczenie dopuszczalnych poziomów stężeń w powietrzu są objęte naprawczymi programami ochrony powietrza i są objęte administracyjnym obowiązkiem zredukowania emisji; paliwa wykorzystywane przez źródła transportowe podlegają wymaganiom jakościowym z sukcesywnie obniżanymi limitami zawartości siarki. W przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 4 stycznia 2005 roku Polityce energetycznej Polski do 2025 roku zwiększenie efektywności energetycznej jest jednym z kluczowych elementów zrównoważonej polityki energetycznej. Potrzeba zaś sprostania bezpieczeństwu ekologicznemu wymaga uwzględnienia m.in. zmiany struktury nośników energii, stosowania czystych technologii węglowych jak też wprowadzenia mechanizmu umożliwiających ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza tj. handlu emisjami. 15

Emisje tlenków azotu Dane za lata: 2004 i 2005 W tabeli 9 zestawiono emisje NO x dla poszczególnych kategorii SNAP w roku 2005. Emisja tlenków azotu zwiększyła się o około 0,8 % w stosunku do roku 2004. Emisje zwiększyły się przede wszystkim dla Procesów spalania w sektorze komunalnym i w przemyśle, co zostało spowodowane większym zużyciem węgla kamiennego (w kategorii SNAP0202) i gazu ziemnego (w kategorii SNAP0302). Spadek emisji w sektorze Procesów Produkcyjnych (SNAP04) spowodowany był mniejszym wykazanym zużyciem paliw na produkcję nawozów. Tabela 9. Emisje tlenków azotu (jako NO 2 ) w roku 2005 Źródło emisji Aktywność Wskaźniki emisji Emisje [Mg] Kod NFR Ogółem 810 896,2 01. Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii TJ Mg/TJ 262 170,3 0101 Elektrownie i elektrociepłownie zawodowe 246 483 1 A 1 a 0102 Ciepłownie rejonowe 3 544,3 Węgiel kamienny 13 468,8 0,27 3 331,6 1 A 1 a Oleje opałowe 836,6 0,20 122,4 1 A 1 a Gaz ziemny 1 207,5 0,13 90,3 1 A 1 a 0103 Rafinerie 8 308,0 1 A 1 b 0104 Przemiany paliw stałych 2 971.0 1 A 1 c 0105 Kopalnictwo surowców energetycznych 864,0 1 A 1 c 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 108 644,3 0201 Ciepłownie komunalne 18 457,8 Węgiel kamienny 117 629,1 0,15 17 213,1 1 A 4 a Węgiel brunatny 385,8 0,15 56,0 1 A 4 a Koks 478,7 0,15 41,6 1 A 4 a Olej opałowy 1 650,4 0,18 229,8 1 A 4 a Gaz ziemny 10 070,4 0,10 848,7 1 A 4 a Gazy przemysłowe 0,0 0,10 0,0 1 A 4 a Drewno opałowe 320,6 0,20 68,7 1 A 4 a 0202 Mieszkalnictwo i usługi 73 920,6 Węgiel kamienny 202 725,0 0,16 36 743,8 1 A 4 b i Inne paliwa stałe 14 671,0 0,02 109,5 1 A 4 b i Drewno opałowe 109 375,0 0,07 7 479,1 1 A 4 b i Olej opałowy 46 910,0 0,18 5 791,3 1 A 4 b i LPG 30 946,0 0,10 3 077,1 1 A 4 b i Gaz ziemny 197 115,0 0,10 20 719,7 0203 Rolnictwo, leśnictwo i inne 16 265,9 Węgiel kamienny 32 500,0 0,16 5 731,0 1 A 4 c i Inne paliwa stałe 4 010,0 0,02 49,5 1 A 4 c i Drewno opałowe 19 855,0 0,07 1 330,0 1 A 4 c i Gaz ziemny 1 182,0 0,10 108,4 1 A 4 c i LPG 3 311,0 0,10 331,1 1 A 4 c i Olej opałowy 43 740,0 0,17 8 715,9 1 A 4 c i 03. Procesy spalania w przemyśle 114 673,4 0301 Spalanie w kotłach, turbinach gazowych i silnikach 24 159,6 Węgiel kamienny 70 693,1 0,22 18 445,0 1 A 2 f 16

Węgiel brunatny 13,0 0,22 0,0 1 A 2 f Koks 42,1 0,22 4,4 1 A 2 f Olej opałowy 14 848,4 0,22 3 632,9 1 A 2 f Gaz ziemny 4 636,1 0,14 639,4 1 A 2 f Gazy przemysłowe 19 727,7 0,09 1 437,8 1 A 2 f Drewno opałowe 39,1 0,20 0,0 1 A 2 f 0302 Procesy spalania bez kontaktu i z kontaktem 50 194,9 Węgiel kamienny 89 809,0 0,22 22 993,7 1 A 2 f Węgiel brunatny 144,0 0,22 15,7 1 A 2 f Koks 4 076,0 0,22 972,4 1 A 2 f Olej opałowy 28 935,0 0,22 5 390,8 1 A 2 f Gaz ziemny 48 826,0 0,14 19 859,5 1 A 2 f Gazy przemysłowe 1 726,0 0,09 554,2 1 A 2 f Drewno 1 874,0 0,20 408,4 1 A 2 f 0303 Procesy spalania z kontaktem 40 319,0 030301 Spieki rud żelaza (aglomerat) 10 540,9 0,00 24,5 1 A 2 a 030301 Surówka żelaza (martenowska) 109 932,0 0,00 23,3 1 A 2 a 030301 Tlenek cynku spiekany 79,5 0,00 0,0 1 A 2 a 030302 Odlewy żeliwne 2 191,0 0,06 91,8 1 A 2 a 030302 Odlewy stalowe 265,5 0,06 34,0 1 A 2 a 030304 Rudy cynkowo-ołowiowe - przerób 671,3 0,06 36,8 1 A 2 b 030306 Rudy miedzi - przerób 424,0 0,13 54,1 1 A 2 b 030308 Cynk rafinowany i ołów surowy z pieca szybowego 3 460,0 0,06 169,1 1 A 2 b 030311 Klinkier (metoda mokra) 5 788,8 2,38 15 374,7 1 A 2 f 030311 Klinkier (metoda sucha) 25 398,5 0,98 24 426,5 1 A 2 f 030314 Szkło płaskie walcowane 520,3 0,05 23,5 1 A 2 f 030314 Szkło płaskie ciągnione 754,9 0,05 34,0 1 A 2 f 030321 Papier 142,3 0,22 26,7 1 A 2 d 04. Procesy produkcyjne 13 395,5 040206 Stal z konwertorów 1 297,9 0,05 58,0 2 C 040207 Stal z pieców elektrycznych 1 746,0 0,15 242,4 2 C 040208 Półwyroby i wyroby walcowane (na gorąco) 18 203,4 0,06 857,6 2 C 040208 Półwyroby i wyroby walcowane (na zimno) 1 496,7 0,06 44,0 2 C 040208 Rury stalowe bez szwu 903,0 0,06 57,9 2 C 040208 Rury stalowe ze szwem 511,3 0,06 27,8 2 C 040302 Żelazokrzem 80% 1 663,5 0,40 518,6 2 C 2 040407 Superfosfat potrójny 19,0 1,52 16,7 2 B 5 040407 Nawozy 1 874,4 1,52 998,3 2 B 5 040409 Sadze techniczne 190,1 0,05 11,6 2 B 5 040410 Biel tytanowa 693,7 0,89 585,2 2 B 5 040412 Karbid surowy 362,0 0,89 278,7 2 B 4 040501 Etylen i propylen 52 558,8 0,16 8 255,2 2 B 5 040501 Kaprolaktam 600,8 0,16 102,9 2 B 5 040512 Butadien 4 146,0 0,16 608,5 2 B 5 040602 Celuloza siarczanowa papiernicza 1 253,4 0,04 54,6 2 D 1 040612 Cement - przemiał 296,1 0,04 12,4 2 A 1 040614 Wapno palone w bryłach 10 320,6 0,07 637,5 2 A 2 040614 Spoiwa gipsowe (gips palony) 386,6 0,07 27,7 2 A 2 07. Transport drogowy Gg Mg/Gg 224 085,6 0701 Samochody osobowe Benzyny silnikowe, sam. bez katalizatora 910,9 34,10 17 520,6 1 A 3 b i Benzyny silnikowe, sam. z katalizatorem 2 546,8 8,50 23 211,0 1 A 3 b i 17

Benzyny silnikowe, 2-suwy 7,4 9,70 32,0 1 A 3 b i LPG 268,3 38,00 10 723,6 1 A 3 b i LPG, niskoemisyjne 895,1 14,00 15 873,2 1 A 3 b i Olej napędowy 191,6 13,20 1 873,1 1 A 3 b i Olej napędowy, niskoemisyjne 610,4 12,40 8 820,1 1 A 3 b i 0702 Samochody ciężarowe < 3.5 t Benzyny silnikowe, sam. bez katalizatora 197,0 31,70 3 566,3 1 A 3 b ii Benzyny silnikowe, sam. z katalizatorem 373,1 8,50 3 765,5 1 A 3 b ii Olej napędowy, stare 192,1 18,80 3 308,8 1 A 3 b ii Olej napędowy, nowe 599,3 16,20 9 783,2 1 A 3 b ii LPG, stare 45,1 38,00 1 793,6 1 A 3 b ii LPG, nowe 131,7 14,00 3 484,6 1 A 3 b ii 0703 Samochody ciężarowe > 3.5 t Benzyny silnikowe 3,9 35,90 0,0 1 A 3 b iii Olej napędowy, stare 1 240,0 53,00 56 937,9 1 A 3 b iii Olej napędowy, nowe 1 301,9 17,80 33 820,0 1 A 3 b iii Autobusy, olej napędowy, stare 242,4 57,10 7 908,4 1 A 3 b iii Autobusy, olej napędowy, nowe 244,7 20,20 6 385,2 1 A 3 b iii Traktory, olej napędowy 290,0 52,00 15 080,0 1 A 3 b iii 0704 Motorowery i motocykle < 50cm 3 8,8 3,60 23,8 1 A 3 b iv 0705 Motocykle > 50cm 3 32,1 6,50 174,9 1 A 3 b iv 08. Inne pojazdy i urządzenia 87 927,3 080201 Lokomotywy spalinowe 158,1 12,50 8 537,4 1 A 3 c 0803 Żegluga śródlądowa, olej napędowy 0,9 3,52 48,6 1 A 3 d ii 080402 Żegluga morska, olej napędowy 0,0 54,00 0,0 1 A 3 d ii 080403 Rybołówstwo, olej napędowy 31,9 7,90 1 863,0 1 A 4 c iii 0805 Transport powietrzny, paliwo lotnicze 8,3 54,00 103,8 1 A 3 a ii 0805 Transport powietrzny, benzyna lotnicza 2,0 58,40 7,0 1 A 3 a ii 0806 Rolnictwo, traktory, olej napędowy 1105,3 58,40 57 475,6 1 A 4 c ii 0806 Rolnictwo, maszyny rolnicze, olej napędowy 122,8 52,00 7 736,4 1 A 4 c ii 0808 Przemysł, maszyny robocze, olej napędowy 123,8 63,00 7 428,0 1 A 3 e ii 0810 Inne pojazdy i maszyny pozadrogowe, olej napędowy 69,50 60,00 3 822,5 1 A 4 b ii 0810 Inne pojazdy i maszyny pozadrogowe, benzyny silnikowe 90,5 55,00 905,0 1 A 4 b ii Tabela 10. Emisje tlenków azotu w latach: 2004-2005 według klasyfikacji NFR Kod NFR Emisja w Gg Kod NFR Emisja w Gg 2004 2005 2004 2005 Ogółem 804,24 810,90 1 A 1 a 246,49 250,03 1 A 3 d ii 0,72 0,05 1 A 1 b 8,20 8,31 1 A 3 e ii 6,73 7,43 1 A 1 c 4,28 3,84 1 A 4 a 19,14 18,46 1 A 2 a 0,21 0,17 1 A 4 b i 70,55 73,92 1 A 2 b 0,31 0,26 1 A 4 b ii 3,65 4,73 1 A 2 d 0,03 0,03 1 A 4 c i 14,37 16,27 1 A 2 f 94,00 114,21 1 A 4 c ii 62,18 65,21 1 A 3 a 0,19 0,11 1 A 4 c iii 2,28 1,86 1 A 3 b i 82,92 78,05 2 A 1 0,01 0,01 1 A 3 b ii 24,91 25,70 2 A 2 0,75 0,67 1 A 3 b iii 138,09 120,13 2 B 4 0,32 0,28 1 A 3 b iv 0,24 0,20 2 B 5 12,67 10,58 1 A 3 c 8,68 8,54 2 C 2,26 1,81 2 D 1 0,05 0,05 18

Obecna struktura emisji NOx W roku 2005 największym (ok. 32%) źródłem emisji tlenków azotu było energetyczne spalanie paliw w kategorii SNAP01, przede wszystkim w energetyce zawodowej. Drugim w kolejności źródłem jest transport drogowy, który powoduje ok. 29% globalnej emisji. Emisje z sektorów: Wydobycie i dystrybucja paliw kopalnych (SNAP05), Zastosowanie rozpuszczalników i innych produktów (SNAP06), Rolnictwo (SNAP10) oraz Inne źródła emisji i pochłaniania zanieczyszczeń (SNAP11) uważane są za pomijalne. Projekcje emisji tlenków azotu w Polsce w roku 2010 Oszacowanie emisji NOx wykonano w oparciu o strukturę źródeł emisji zawartą w metodologii EMEP/CORINAIR Emission Inventory Guidebook. Przy określaniu aktywności źródeł emisji starano się zachować zgodność z projekcjami emisji gazów cieplarnianych, przedstawionymi w IV Raporcie Rządowym dla Ramowej Konwencji NZ w sprawie Zmian Klimatu i Protokołu z Kioto 6. W projekcjach uwzględniono emisję w podziale na wybrane sektory według klasyfikacji źródeł SNAP 97. Zakres analizy wielkości emisji tlenków azotu w ramach w/w sektorów ograniczony był dostępnością odpowiednich prognoz aktywności dla poszczególnych rodzajów działalności. Dane wejściowe Źródłem informacji dla danych wejściowych były przede wszystkim oficjalne prognozy aktywności (np. zużycia paliw, produkcji wyrobów przemysłowych, itp.) w rozbiciu na lata i na typy źródeł dostarczone do Ministerstwa Środowiska przez właściwe resorty. W przypadku braku danych wejściowych o aktywnościach, dla części rodzajów działalności podjęto próbę oceny trendu zmian aktywności w oparciu o dostępne publikacje, opracowania, prace badawcze i oceny ekspertów. Podstawą do oszacowania emisji z procesów spalania paliw (a konkretnie spalania ze źródeł stacjonarnych i transportu pozadrogowego) była praca Opracowania prognozy zapotrzebowania na paliwa i energię do roku 2020 w Wariancie Węglowym BIS. Część aktywności pochodzi z zaakceptowanego przez Radę Ministrów 28 lutego 2006 dokumentu pod nazwą Dane służące do opracowania dla Polski prognoz emisji zanieczyszczeń do powietrza do roku 2020 w tym prognoz emisji gazów cieplarnianych. Wszystkie przyjęte przez zespół autorski prognozy aktywności wraz ze źródłami informacji przedstawiono w Załączniku 1 w układzie klasyfikacji źródeł emisji SNAP 97. Wskaźniki emisji NOx Ze względu na krótki okres prognozy (5 lat) oraz brak nowych informacji do projekcji NOx wykorzystano w większości wskaźniki emisji zastosowane w krajowej inwentaryzacji emisji 6 Raport ten został przyjęty przez Radę Ministrów w sierpniu 2006. 19

NOx za rok 2005. Wszystkie wskaźniki emisji zastosowane do oszacowania emisji dla 2010 r. prezentuje tablica 11. Nowe wskaźniki wykorzystano dla następujących procesów: produkcja klinkieru (metoda sucha i mokra), walcowanie na zimno, walcowanie na gorąco, produkcja wapna. Informacje na temat nowych wskaźników emisji tlenków azotu zastosowanych w projekcjach zestawiono dodatkowo w tablicy 12. Tablica 11. Wskaźniki emisji NOx wykorzystane do projekcji dla roku 2010 Źródło emisji Wskaźnik emisji Jednostka 01. Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 0101 Elektrownie i elektrociepłownie zawodowe * 0102 Ciepłownie rejonowe Węgiel kamienny 0,27 Mg/TJ Koks 0,15 Mg/TJ Oleje opałowe 0,20 Mg/TJ Gaz ziemny 0,13 Mg/TJ 0103 Rafinerie * 0104 Przemiany paliw stałych * 0105 Kopalnictwo surowców energetycznych * 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 0201 Ciepłownie komunalne Węgiel kamienny 0,15 Mg/TJ Węgiel brunatny 0,15 Mg/TJ Koks 0,15 Mg/TJ Olej opałowy 0,18 Mg/TJ Gaz ziemny 0,10 Mg/TJ Gazy przemysłowe 0,10 Mg/TJ Drewno opałowe 0,20 Mg/TJ 0202 Mieszkalnictwo i usługi Węgiel kamienny 0,16 Mg/TJ Koks 0,02 Mg/TJ Drewno opałowe 0,07 Mg/TJ Olej opałowy 0,18 Mg/TJ LPG 0,10 Mg/TJ Gaz ziemny 0,10 Mg/TJ 0203 Rolnictwo, leśnictwo i inne Węgiel kamienny 0,16 Mg/TJ Węgiel brunatny 0,02 Mg/TJ Koks 0,02 Mg/TJ Drewno opałowe 0,07 Mg/TJ Gaz ziemny 0,10 Mg/TJ LPG 0,10 Mg/TJ Olej opałowy 0,17 Mg/TJ 03. Procesy spalania w przemyśle 0301 Spalanie w kotłach, turbinach gazowych i silnikach Węgiel kamienny 0,22 Mg/TJ Węgiel brunatny 0,22 Mg/TJ Koks 0,22 Mg/TJ Olej opałowy 0,22 Mg/TJ Gaz ziemny 0,14 Mg/TJ 20

Gazy przemysłowe 0,09 Mg/TJ Drewno opałowe 0,20 Mg/TJ 0302 Procesy spalania bez kontaktu i z kontaktem Węgiel kamienny 0,22 Mg/TJ Węgiel brunatny 0,22 Mg/TJ Koks 0,22 Mg/TJ Olej opałowy 0,22 Mg/TJ Gaz ziemny 0,14 Mg/TJ Gazy przemysłowe 0,09 Mg/TJ Drewno 0,20 Mg/TJ 0303 Procesy spalania z kontaktem 030301 Spieki rud żelaza (aglomerat) 0,003 Mg/TJ 030301 Surówka żelaza (martenowska) 0,0003 Mg/TJ 030301 Tlenek cynku spiekany 0,003 Mg/TJ 030302 Odlewy żeliwne 0,06 Mg/TJ 030302 Odlewy stalowe 0,06 Mg/TJ 030304 Rudy cynkowo-ołowiowe - przerób 0,06 Mg/TJ 030306 Rudy miedzi - przerób 0,13 Mg/TJ 030308 Cynk rafinowany i ołów surowy z pieca szybowego 0,06 Mg/TJ 030311 Klinkier (metoda mokra) 1,4 kg/mg 030311 Klinkier (metoda sucha) 2,1 kg/mg 030314 Szkło płaskie walcowane 0,05 Mg/TJ 030314 Szkło płaskie ciągnione 0,05 Mg/TJ 030321 Papier 0,22 Mg/TJ 04. Procesy produkcyjne 040206 Stal z konwertorów 0,05 Mg/TJ 040207 Stal z pieców elektrycznych 0,15 Mg/TJ 040208 Półwyroby i wyroby walcowane (na gorąco) 0,1 kg/mg 040208 Półwyroby i wyroby walcowane (na zimno) 0,07 kg/mg 040208 Rury stalowe bez szwu 0,06 Mg/TJ 040208 Rury stalowe ze szwem 0,06 Mg/TJ 040302 Żelazokrzem 80% 0,40 Mg/TJ 040407 Superfosfat potrójny 1,52 Mg/TJ 040407 Nawozy 1,52 Mg/TJ 040409 Sadze techniczne 0,05 Mg/TJ 040410 Biel tytanowa 0,89 Mg/TJ 040412 Karbid surowy 0,89 Mg/TJ 040501 Etylen i propylen 0,16 Mg/TJ 040501 Kaprolaktam 0,16 Mg/TJ 040512 Butadien 0,16 Mg/TJ 040602 Celuloza siarczanowa papiernicza 0,04 Mg/TJ 040612 Cement - przemiał 0,04 Mg/TJ 040614 Wapno palone w bryłach 1,4 kg/mg 040614 Spoiwa gipsowe (gips palony) 0,07 Mg/TJ 07. Transport drogowy 0701 Samochody osobowe Benzyny silnikowe, sam. bez katalizatora 34,10 Mg/Gg Benzyny silnikowe, sam. z katalizatorem 8,50 Mg/Gg Benzyny silnikowe, 2-suwy 9,70 Mg/Gg LPG 38,00 Mg/Gg LPG, niskoemisyjne 14,00 Mg/Gg Olej napędowy 13,20 Mg/Gg 21

Olej napędowy, niskoemisyjne 12,40 Mg/Gg 0702 Samochody ciężarowe < 3.5 t Benzyny silnikowe, sam. bez katalizatora 31,70 Mg/Gg Benzyny silnikowe, sam. z katalizatorem 8,50 Mg/Gg Olej napędowy, stare 18,80 Mg/Gg Olej napędowy, nowe 16,20 Mg/Gg LPG, stare 38,00 Mg/Gg LPG, nowe 14,00 Mg/Gg 0703 Samochody ciężarowe > 3.5 t Benzyny silnikowe 35,90 Mg/Gg Olej napędowy, stare 53,00 Mg/Gg Olej napędowy, nowe 17,80 Mg/Gg Autobusy, olej napędowy, stare 57,10 Mg/Gg Autobusy, olej napędowy, nowe 20,20 Mg/Gg Traktory, olej napędowy 52,00 Mg/Gg 0704 Motorowery i motocykle < 50cm 3 3,60 Mg/Gg 0705 Motocykle > 50cm 3 6,50 Mg/Gg 08. Inne pojazdy i urządzenia 080201 Lokomotywy spalinowe 54,00 Mg/Gg 0803 Żegluga śródlądowa, olej napędowy 54,00 Mg/Gg 080402 Żegluga morska, olej napędowy 58,40 Mg/Gg 080403 Rybołówstwo, olej napędowy 58,40 Mg/Gg 0805 Transport powietrzny, paliwo lotnicze 12,50 Mg/Gg 0805 Transport powietrzny, benzyna lotnicza 3,52 Mg/Gg 0806 Rolnictwo, traktory, olej napędowy 52,00 Mg/Gg 0806 Rolnictwo, maszyny rolnicze, olej napędowy 63,00 Mg/Gg 0808 Przemysł, maszyny robocze, olej napędowy 60,00 Mg/Gg 0810 Inne pojazdy i maszyny pozadrogowe, olej napędowy 55,00 Mg/Gg 0810 Inne pojazdy i maszyny pozadrogowe, benzyny silnikowe 10,00 Mg/Gg * w tej kategorii nie są wykorzystywane wskaźniki emisji - wielkość emisji jest przyjmowana ze sprawozdań OS-1 Tablica 12. Nowe wskaźniki emisji NOx wykorzystane do projekcji dla roku 2010 Źródło emisji Przyjęta wartość wskaźnika [2] Proponowany w literaturze [2] zakres wartości wskaźnika Wskaźnik stosowany w inwentaryzacji 2005 0102 Ciepłownie rejonowe - koks 0,15 Mg/TJ brak 030311 Klinkier (metoda mokra) 1,4 kg/mg 1,1-1,4 kg/mg * 2,38 Mg/TJ 030311 Klinkier (metoda sucha) 2,1 kg/mg 1,4-2,1 kg/mg * 0,98 Mg/TJ 040208 Półwyroby i wyroby walcowane (na gorąco) 0,1 kg/mg 0,08-0,12 kg/mg 0,06 Mg/TJ 040208 Półwyroby i wyroby walcowane (na zimno) 0,07 kg/mg 0,04-0,1 kg/mg 0,06 Mg/TJ 040614 Wapno palone 1,4 kg/mg 0,07 Mg/TJ * ogólny wskaźnik podawany dla produkcji klinkieru bez rozróżnienia metody dla europejskich cementowni ma szeroki zakres 0,4-6 kg/mg Emisja tlenków azotu w Polsce w roku 2010 Na podstawie prognoz aktywności źródeł emisji oraz przyjętych wskaźników emisji wykonano obliczenia projekcji emisji NOx i sporządzono tabele wynikowe. 22

W tabeli 13 przedstawiono wynikające z przeprowadzonych obliczeń projekcje emisji NOx dla sektorów SNAP 01-03. Sumy zbiorcze podane w tabeli mogą nieznacznie się różnić od sumy poszczególnych składników ze względu na zaokrąglenia. Tabela 13. Projekcje emisji NOx dla sektorów SNAP 01-03 Źródło emisji 2005 2010 Emisja [Mg] Emisja [Mg] 01. Procesy spalania w sektorze produkcji i transformacji energii 262 170,3 284 906,9 0101 Elektrownie i elektrociepłownie zawodowe * 246 483 266 354,0 0102 Ciepłownie rejonowe 3 544,3 4 368,2 Węgiel kamienny 3 331,6 4 101,2 Koks 6,3 Oleje opałowe 122,4 133,2 Gaz ziemny 90,3 127,5 0103 Rafinerie * 8 308,0 9 357,5 0104 Przemiany paliw stałych * 2 971.0 3 941,2 0105 Kopalnictwo surowców energetycznych * 864,0 885,9 02. Procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym 108 644,3 108 105,6 0201 Ciepłownie komunalne 18 457,8 36 820,5 Węgiel kamienny 17 213,1 21 189,6 Węgiel brunatny 56,0 56,8 Koks 41,6 79,1 Olej opałowy 229,8 250,0 Gaz ziemny 848,7 1 198,3 Drewno opałowe 68,7 14 046,8 0202 Mieszkalnictwo i usługi 73 920,6 63 876,8 Węgiel kamienny 36 743,8 30 188,1 Węgiel brunatny 33,2 109,5 Koks 175,4 Drewno opałowe 7 479,1 8 031,3 Olej opałowy 5 791,3 512,1 LPG 3 077,1 2 904,1 Gaz ziemny 20 719,7 22 032,6 0203 Rolnictwo, leśnictwo i inne 16 265,9 7 408,3 Węgiel kamienny 5 731,0 4 708,5 Węgiel brunatny 36,1 49,5 Koks 37,1 Drewno opałowe 1 330,0 1 428,2 Gaz ziemny 108,4 115,3 LPG 331,1 312,5 Olej opałowy 8 715,9 770,7 03. Procesy spalania w przemyśle 114 673,4 96 024,8 0301 Spalanie w kotłach, turbinach gazowych i silnikach 24 159,6 28 859,0 Węgiel kamienny 18 445,0 22 706,2 Węgiel brunatny 0,0 0,0 Koks 4,4 8,4 Olej opałowy 3 632,9 3 951,7 Gaz ziemny 639,4 902,8 Gazy przemysłowe 1 437,8 1 290,0 Drewno opałowe 0,0 0,0 0302 Procesy spalania bez kontaktu 50 194,9 43 454,4 23

Węgiel kamienny 22 993,7 16 628,9 Węgiel brunatny 15,7 32,9 Koks 972,4 1 552,3 Olej opałowy 5 390,8 3 314,8 Gaz ziemny 19 859,5 13 575,5 Gazy przemysłowe 554,2 1 004,0 Drewno 408,4 7 346,1 0303 Procesy spalania z kontaktem 40 319,0 23 711,4 030301 Spieki rud żelaza (aglomerat) ** 24,5 33,76 030301 Surówka żelaza (martenowska) ** 23,3 31,23 030301 Tlenek cynku spiekany 0,0 0 030302 Odlewy żeliwne 91,8 91,8 030302 Odlewy stalowe 34,0 34 030304 Rudy cynkowo-ołowiowe - przerób 36,8 36,8 030306 Rudy miedzi - przerób 54,1 54,1 030308 Cynk rafinowany i ołów surowy z pieca szybowego 169,1 169,1 030311 Klinkier (metoda mokra) 15 374,7 6 886,5 030311 Klinkier (metoda sucha) 24 426,5 16 287,7 030314 Szkło płaskie walcowane 23,5 23,5 030314 Szkło płaskie ciągnione 34,0 34 030321 Papier ** 26,7 28,9 * w tej kategorii wielkość emisji przyjęto dla roku 2005 ze sprawozdań OS-1, a dla roku 2010 oszacowano na podstawie wielkości emisji dla roku 2005 i zmiany aktywności prognozowanej dla roku 2010 ** w tej kategorii wielkość emisji dla 2010 r. oszacowana została na podstawie wielkości emisji dla roku 2005 i zmiany aktywności prognozowanej dla roku 2010 W tabeli 14 przedstawiono wynikające z przeprowadzonych obliczeń projekcje emisji NOx dla sektorów SNAP 04-08. Tabela 14. Projekcje emisji NOx dla sektorów SNAP 04-08 [Mg] Kategoria źródeł emisji wg klasyfikacji SNAP 97 Emisja 2005 Emisja 2010 04. Procesy produkcyjne 13 395,5 20 217,4 040206 Stal z konwertorów ** 58,0 88,9 040207 Stal z pieców elektrycznych ** 242,4 302,7 040208 Półwyroby i wyroby walcowane (na gorąco) 857,6 620,0 040208 Półwyroby i wyroby walcowane (na zimno) 44,0 116,2 040208 Rury stalowe bez szwu 57,9 57,9 040208 Rury stalowe ze szwem 27,8 27,8 040302 Żelazokrzem 80% 518,6 518,6 040407 Superfosfat potrójny 16,7 16,7 040407 Nawozy 998,3 998,3 040409 Sadze techniczne 11,6 11,6 040410 Biel tytanowa 585,2 585,2 040412 Karbid surowy 278,7 278,7 040501 Etylen i propylen ** 8 255,2 12 634,5 040501 Kaprolaktam 102,9 102,9 040512 Butadien 608,5 608,5 040602 Celuloza siarczanowa papiernicza 54,6 54,6 24