pod redakcją Aleksandra Żołnierskiego Innowacyjność 2008 EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY

pod redakcją Aleksandra Żołnierskiego Innowacyjność 2008 EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY SERIA INNOWACJE

Innowacyjność 2008 Stan innowacyjności, projekty badawcze, metody wspierania, społeczne determinanty RAPORT pod redakcją Aleksandra Żołnierskiego

Publikacja pod redakcją Aleksandra Żołnierskiego Autorzy: dr inż. Krzysztof Biernat Agnieszka Haber Prof. dr hab. Andrzej H. Jasiński Piotr Klimczak dr Aleksandra Laskowska-Rutkowska dr Stanisław Łobejko dr Beata Mazurek-Kucharska Jacek Pokorski dr Elżbieta Wojnicka dr Agnieszka Wojtczuk-Turek Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Poglądy i opinie wyrażone przez autorów publikacji nie muszą odzwierciedlać stanowiska Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości Publikacja bezpłatna Copyright by Polska Agencja Rozwoju przedsiębiorczości, Warszawa 2008 ISBN 978-83-60009-82-6 Wydawca: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości u. Pańska 81-83 00-834 Warszawa Nakład: 1500 egzemplarzy Przygotowanie do druku, druk i oprawa: Agencja Reklamowo-Wydawnicza Arkadiusz Grzegorczyk www.grzeg.com.pl 2

SPIS TREŚCI Słowo wstępne................................................................................. 5 Elżbieta Wojnicka, Piotr Klimczak 1. Procesy innowacyjne w sektorze MSP w Polsce i regionach.................................... 7 Stanisław Łobejko 2. Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie sieciowym........................................... 58 Andrzej H. Jasiński 3. Badania nad procesami transformacji wyników prac badawczo-rozwojowych w innowacje................................................................................. 76 Beata Mazurek-Kucharska, Aleksandra Laskowska-Rutkowska, Agnieszka Wojtczuk-Turek 4. Społeczne determinanty innowacyjności przedsiębiorstw..................................... 93 Agnieszka Haber, Jacek Pokorski 5. Wpływ projektów doradczych i inwestycyjnych, finansowanych z funduszy strukturalnych w Polsce, na wzrost innowacyjności przedsiębiorstw................ 116 Krzysztof Biernat 6. Innowacyjność w ochronie środowiska........................................................ 135 3

4

Szanowni Państwo, Z przyjemnością oddajemy do Państwa rąk kolejną edycję raportu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości na temat innowacyjności. Wielkie zainteresowanie, z jaką spotkał się Raport Innowacyjność 2006 pozwala nam mieć nadzieję, że i tym razem liczyć możemy na Państwa przychylny odbiór. Układ treści Raportu Innowacyjność 2008 uwzględnia wszystkie najważniejsze uwagi, które otrzymaliśmy od czytelników jego pierwszej edycji. Niezwykle różnorodna tematyka zagadnień związanych z innowacyjnością była podstawą decyzji o wyborze tematów do bieżącej edycji. W założeniu Raport Innowacyjność 2008 powinien być rozwinięciem i uzupełnieniem rozpoczętego przed dwoma laty przeglądu najważniejszych z punktu widzenia sektora MSP zagadnień związanych z innowacyjnością, konkurencyjnością i zarządzaniem nowoczesnym przedsiębiorstwem XXI wieku. Pierwszy z rozdziałów zawiera bardzo szczegółowe informacje na temat stanu innowacyjności polskich przedsiębiorstw sektora MSP. Z myślą o odbiorcach raportu, którzy związani są z tworzeniem, modelowaniem, zarządzaniem i ewaluacją Regionalnych Strategii Innowacji część statystyczna Raportu przygotowana jest w układzie regionalnym i zawiera podrozdziały odpowiadające województwom. Dalej uwagę zwracamy na kwestie zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie sieciowym, co jest niezwykle istotne z punktu widzenia rozwoju konkurencyjności w nowoczesnej gospodarce opartej na wiedzy i wykorzystującej zaawansowane technologie. W kolejnym rozdziale opisywana jest tematyka transformacji wyników badań naukowych do praktyki gospodarczej. Zagadnienie to prezentowane jest na przykładzie realizowanego przez Instytut Technologii Eksploatacji w Radomiu kończącego się już programu wieloletniego (PW004). W dalszej części Raportu przedstawiamy materiał, który powstał jako merytoryczna podstawa badania (desk research), które realizowaliśmy w ostatnich dwóch latach. Badanie Społeczne determinanty innowacyjności przedsiębiorstw miało na celu identyfikację czynników społecznych wpływających na podejmowanie działań innowacyjnych w firmach. Badano czynniki, które są przedmiotem badań psychologii społecznej, analizowano kwestie kultury organizacyjnej firm i społecznego potencjału organizacji a także czynniki ekonomiczne kształtujące systemy postaw pracowników przedsiębiorstw. Kolejny rozdział przedstawia wyniki ewaluacji dwóch działań wdrażanych w ramach Agencji. Autorzy przedstawili ocenę efektów działań 2.1 (Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez doradztwo) i 2.3 (Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez inwestycje) oraz opinie beneficjentów programu. 5

Ostatni tekst dotyczy problematyki innowacyjności w ochronie środowiska, która staje się coraz bardziej istotna nie tylko w skali globalnej, uwzględniającej efekt cieplarniany, dostępność surowców energetycznych, przeludnienie i problemy z tym związane. Innowacje w ochronie środowiska powinny stać się już w najbliższych latach kluczowym problemem do rozwiązania dla naszego kraju, jeśli chcemy osiągnąć założenia Polityki Ekologicznej Państwa do 2025 roku. Mamy nadzieję, że przygotowany dla Państwa raport zostanie przyjęty z takim samym zainteresowaniem jak jego pierwsza edycja. Mamy też nadzieję, że poruszane w nim zagadnienia będą ciekawą lekturą zarówno dla praktyków-przedsiębiorców, jak i odbiorców zajmujących się kwestiami innowacyjności z punktu widzenia świata nauki czy polityki. Aleksander Żołnierski 6

Elżbieta Wojnicka, Piotr Klimczak PROCESY INNOWACYJNE W SEKTORZE MSP W POLSCE I REGIONACH INNOWACYJNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW W sektorze małych i średnich firm mniej jest zazwyczaj przedsiębiorstw wprowadzających innowacje niż w gronie dużych. Wynika to z faktu samego zakresu działania małych przedsiębiorstw, które częściej opierają się o jeden rodzaj produktu, czy usługę więc prawdopodobieństwo wprowadzania zmian jest tam mniejsze niż w przedsiębiorstwach o zróżnicowanej ofercie i rozbudowanych procesach, co ma miejsce w przypadku większości dużych firm. Wśród małych firm przemysłowych objętych badaniem przez GUS 13,9% wdrożyło innowacje w latach 2004-2006 wobec 17% w okresie 2002-2004, w grupie średnich było to 37,4%, czyli też mniej w stosunku do 40% w poprzednich latach, zaś w przypadku dużych innowacje wdrożyło 65,5% podmiotów, co jest wartością zbliżoną do zanotowanej w latach 2002-2004 (67%). Średnio w Polsce firm aktywnych innowacyjnie było w latach 2004-2006 23,2% ogółu aktywnych zatrudniających powyżej 10 pracowników. Szczególnie niepokoi malejący odsetek małych innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych sektora prywatnego, które przyczyniły się do słabego wyniku całej tej grupy firm. W sektorze publicznym bowiem aktywnych innowacyjnie było 16,9% podmiotów zatrudniających od 10 do 49 osób. Podobnie w grupie firm średnich i dużych wyższą innowacyjnością cechowały się przedsiębiorstwa sektora publicznego niż prywatnego. Najbardziej innowacyjne w latach 2004-2006 były małe przedsiębiorstwa z województwa pomorskiego 22,6%, i z podkarpackiego 21,1%, które wdrożyły innowacje, czyli ponad dwa razy tyle co w kujawsko-pomorskim i lubuskim, gdzie procesy innowacyjne w małych firmach były najsłabsze. Większy lub równy średniej dla kraju odsetek małych firm innowacyjnych był też w lubelskim, dolnośląskim, śląskim, podlaskim i świętokrzyskim. Wysoką innowacyjnością małych przedsiębiorstw cechowało się więc większość regionów Polski Wschodniej. Nieznacznie niższa od średniej krajowej była innowacyjność małych firm w ostatnim z województw Polski Wschodniej warmińsko-mazurskim, gdzie wyniosła około 12%, podobnie jak na Mazowszu. W grupie średnich firm do najbardziej innowacyjnych w latach 2004-2006 należały podmioty mazowieckie. Blisko 46% z nich prowadziło działalność innowacyjną. Z kolei 41-42% firm zatrudniających od 50 do 249 osób wdrożyło innowacje w opolskim, podlaskim, śląskim i podkarpackim. Najmniejszy odsetek firm innowacyjnych zanotowano w województwach świętokrzyskim, zachodniopomorskim, lubuskim i łódzkim, w których zaledwie co trzecia średnia firma wdrożyła nowe produkty i procesy. 7

Tabela 1. Działalność innowacyjna i badawczo-rozwojowa MSP w Polsce Odsetek firm prowadzących B+R wewnętrzne 2004-2006 (%) w tym prowadzone w sposób: razem ciągły dorywczy Odsetek firm innowacyjnych 2004-2006 (%) Nakłady w 2006 w tys. zł na działalność innowacyjną firm innowacyjnych na działalność B+R firm innowacyjnych na B+R na firmę prowadzącą takie prace O G Ó Ł E M 9,2 4,0 5,1 23,2 3206,0 286,2 624,4 sektor publiczny 16,0 7,8 8,2 39,0 4366,7 587,3 1311,7 sektor prywatny 8,8 3,8 5,0 22,5 3099,1 258,5 563,0 10-49 pracując. 5,6 1,8 3,8 13,9 589,1 34,9 72,7 sektor publiczny 6,8 1,8 5,0 16,9 400,0 12,9 27,5 sektor prywatny 5,5 1,8 3,7 13,8 595,0 35,6 74,1 50-249 pracując. 13,3 6,2 7,1 37,4 1745,5 97,1 236,8 sektor publiczny 14,3 6,2 8,3 41,5 1323,6 95,4 248,3 sektor prywatny 13,2 6,2 7,0 37,0 1790,0 97,3 235,7 powyżej 249 prac. 31,3 19,3 11,9 65,5 12 531,9 1300,6 2463,9 sektor publiczny 37,4 23,5 14,0 74,1 9876,3 1452,6 2777,5 sektor prywatny 30,2 18,5 11,6 64,0 13 100,3 1268,1 2397,6 Źródła: Obliczenia na podstawie danych GUS W przeliczeniu na przedsiębiorstwo wdrażające innowacje nakłady na innowacje wynosiły średnio 589,1 tys. zł w podmiotach zatrudniających od 10 do 49 osób, przy czym 595 tys. zł w sektorze prywatnym a 400 tys. zł w publicznym. Największe nakłady na innowacje w przeliczeniu na mały podmiot w 2006 roku poniosły firmy innowacyjne z Mazowsza przeciętnie 1,4 mln zł. W kolejnym regionie podkarpackim były już one prawie dwa razy niższe niż w regionie stołecznym 780 tys. zł na małą firmę. Większe niż średnia dla kraju nakłady na innowacje przedsiębiorstw innowacyjnych w 2006 roku były jeszcze w regionie podlaskim, warmińsko-mazurskim i małopolskim. W przypadku firm zatrudniających od 50 do 249 osób nakłady na innowacje wyniosły 1,3 mln zł w sektorze publicznym, a 1,79 mln zł w sektorze prywatnym. Wśród tych firm najwyższe nakłady na innowacje w przeliczeniu na podmiot innowacyjny przeznaczyły przedsiębiorstwa z województwa lubelskiego około 3 mln zł oraz z mazowieckiego i podlaskiego po około 2 mln zł. Większe od przeciętnej krajowej nakłady na innowacje średnich firm odnotowano jeszcze w dolnośląskim, małopolskim i kujawsko-pomorskim. Najniższe po około 1,2 mln zł były nakłady na innowacje w przeliczeniu na podmiot w pomorskim, łódzkim i podkarpackim. Podobnie jak w przypadku średnich firm, w sektorze dużych przedsiębiorstw większe nakłady na innowacje w przeliczeniu na firmę innowacyjną były w sektorze prywatnym 13,1 mln zł wobec 9,9 mln zł w publicznym. 8

Tabela 2. Działalność innowacyjna i badawczo-rozwojowa MSP w regionach Dolnośląskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Odsetek firm prowadzących B+R wewnętrzne 2004-2006 (%) w tym prowadzone w sposób: razem ciągły Odsetek firm innowacyjnych 2004-2006 (%) Nakłady w 2006 w tys. zł na działalność innowacyjną firm innowacyjnych na działalność B+R firm innowacyjnych na B+R na firmę prowadzącą takie prace 10-49 4,5 0,9 3,6 16,4 521,5 16,2 51,9 50-249 14,1 5,1 9,0 38,4 1982,9 96,7 221,1 10-49 2,7 1,7 1,0 7,5 212,1 14,1 34,7 50-249 11,6 3,4 8,2 32,4 1822,7 87,3 220,7 10-49 6,5 1,4 4,9 16,7 258,6 41,9 94,5 50-249 11,2 4,9 6,3 37,4 3025,8 145,2 421,9 10-49 3,5 1,8 1,7 10,1 252,1 20,3 43,3 50-249 8,0 1,3 6,6 31,4 1344,7 36,7 130,6 10-49 3,4 0,7 2,8 11,4 239,1 67,2 139,2 50-249 11,7 3,6 8,1 30,4 1217,5 119,9 232,1 10-49 6,2 1,1 5,1 11,9 611,5 31,5 51,1 50-249 11,7 3,8 7,9 36,8 1872,3 44,7 118,2 10-49 4,5 1,9 2,5 12,1 1409,0 136,7 280,3 50-249 16,5 5,9 10,7 45,8 2155,8 169,1 406,6 10-49 5,9 1,0 4,9 17,4 527,4 10,5 26,0 50-249 15,8 2,3 13,5 42,3 1616,9 45,7 102,3 10-49 7,0 1,2 5,8 21,1 779,9 15,8 39,2 50-249 11,4 2,8 8,6 41,1 1255,2 53,3 170,3 10-49 3,4 0,8 2,3 14,7 691,2 4,1 15,0 50-249 13,9 4,0 9,8 42,2 2061,8 177,6 473,5 Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Wielkopolskie dorywczy Kujawskopomorskie Warmińskomazurskie Zachodniopomorskie 10-49 8,8 0,8 8,0 22,6 355,7 27,7 61,3 50-249 14,2 2,7 11,4 36,2 1202,9 68,6 163,9 10-49 7,5 0,8 6,6 16,1 566,6 27,2 52,3 50-249 17,2 5,2 12,2 41,8 1663,7 114,0 268,9 10-49 8,3 0,4 7,9 14,5 412,0 1,0 1,6 50-249 12,1 3,5 8,6 31,8 1501,7 53,3 124,3 10-49 3,3 0,0 3,3 12,2 678,1 5,9 16,8 50-249 10,7 2,7 8,2 39,9 1397,7 32,8 100,3 10-49 5,2 0,2 4,9 11,4 474,7 4,9 9,9 50-249 12,1 3,5 8,6 32,8 1738,2 83,9 185,6 10-49 7,7 0,3 7,4 11,0 418,5 2,7 3,0 50-249 10,5 1,2 9,3 31,8 1586,9 51,4 121,1 Źródła: Obliczenia na podstawie danych GUS 9

Głównym problemem polskiego systemu innowacji jest słaba działalność badawczo-rozwojowa. W 2006 roku nakłady na B+R wyniosły 0,56% PKB, podobnie jak w 2004 roku, podczas gdy średnio w UE około 1,8%. Ponadto zaledwie 25% nakładów na B+R w Polsce stanowią środki biznesowe. 1 Polska w ujęciu nakładów B+R nie zbliżyła się więc do celu wyznaczonego przez Strategię Lizbońską 3% nakładów na B+R w PKB w 2010 r., z czego 2/3 mają być finansowane przez biznes. Odzwierciedla to też słaby rozwój sektora wysokich technologii, a także niedostatek laboratoriów dużych przedsiębiorstw. Małe i średnie firmy rzadziej prowadzą prace badawczo-rozwojowe, ze względu na ich duże ryzyko oraz długotrwałość. W okresie 2002-2004 w Polsce średnio 9% przedsiębiorstw inwestowało w B+R, na co składa się 5% małych firm, 14% średnich i 34% dużych. W latach 2004-2006 było takich firm nieznacznie więcej, gdyż 9,2% ogółu firm, a 5,6% małych, 13,3% średnich i 31,3% dużych. Intensyfikacji uległa więc działalność badawczo-rozwojowa małych firm, co może oznaczać powstawanie nowych przedsiębiorstw technologicznych i ich pomyślny rozwój, m.in. dzięki wsparciu z funduszy strukturalnych. Mapa 1. Udział MSP aktywnych innowacyjnie wśród MSP danego regionu (%) Legenda Odsetek MŚP innowacyjnych 15 do 18 (5) 18 do 21 (4) 21 do 25 (4) 25 do 27 (3) W przeliczeniu na firmę prowadzącą rzeczywiście prace badawczo-rozwojowe nakłady na ten cel wyniosły 72,7 tys. zł wśród małych firm, z ogromną przewagą sektora prywatnego 74,1 tys. zł na firmę wobec 27,5 tys. zł w sektorze publicznym. Średnie firmy prowadzące prace badawczo-rozwojowe przeznaczyły na ten cel przeciętnie 235,7 tys. zł w sektorze prywatnym i nieznacznie więcej 248,3 tys. zł w sektorze publicznym. Podobnie większy był wysiłek badawczo-rozwojowy dużych firm publicznych prowadzących takie prace 2,78 mln zł na podmiot wobec 2,4 mln zł w sektorze prywatnym. 1 GUS (2007) Nauka i technika w Polsce w 2006 r., www.stat.gov.pl 10

Małe firmy prowadzą prace B+R głównie w sposób dorywczy 3,8% ogółu, wobec 1,8% podmiotów prowadzących je w sposób ciągły w latach 2004-2006 i podobna sytuacja występuje w sektorze prywatnym i publicznym. Wśród średnich firm podobnie przeważały w obu sektorach podmioty prowadzące prace B+R w sposób dorywczy, choć różnice są tu mniejsze dorywcze prace B+R prowadziło 7,1% firm, a w sposób ciągły 6,2%. Odwrotnie jest w sektorze dużych przedsiębiorstw w latach 2004-2006 19,3% prowadziło prace B+R w sposób ciągły, a 11,9% dorywczo. Najwięcej małych przedsiębiorstw prowadzących prace B+R było w pomorskim 8,8% i świętokrzyskim 8,3%, a także w zachodniopomorskim, śląskim i podkarpackim powyżej 7%. W ujęciu nakładów na B+R w przeliczeniu na małe przedsiębiorstwo prowadzące prace B+R liderem jest jednak Mazowsze 280,3 tys. zł oraz województwo łódzkie 139,2 tys. zł. Powyżej średniej dla kraju 94,5 tys. zł na firmę wyniosły nakłady na badania i rozwój małych podmiotów z województwa lubelskiego prowadzących takie prace. Najniższe nakłady cechowały firmy małe, aktywne badawczo w świętokrzyskim 1,6 tys. zł na podmiot i zachodniopomorskim 3 tys. zł, a więc w regionach, gdzie stosunkowo duży odsetek małych firm prowadziło prace B+R. Odzwierciedla to ogromne zróżnicowanie wysokości nakładów na B+R między województwami. Liderem w ujęciu odsetka średnich podmiotów prowadzących prace B+R jest Śląsk 17,2% aktywnych badawczo firm prowadziło prace badawcze w latach 2004-2006 i w przeliczeniu na firmę nakłady te wyniosły 268,9 tys. zł, co plasuje ten region na czwartym miejscu wśród wszystkich województw. Wyższe nakłady w przeliczeniu na firmę średnią prowadzącą prace B+R przeznaczono w województwie podlaskim ponad 473 tys. zł, a także w lubelskim i mazowieckim odpowiednio po 422 tys. zł i ponad 406 tys. zł. Więcej niż średnia dla Polski nakłady na badania i rozwój na podmiot je prowadzący były w 2006 roku tylko w łódzkim. Najmniej na prace B+R przeznaczyły przedsiębiorstwa średnie zaangażowane w taką działalność w warmińsko-mazurskim i opolskim po około 100 tys. zł. w 2006 roku. (wykres 1). Więcej niż przeciętna dla kraju w ujęciu odsetka ogółu firm było średnich firm prowadzących prace B+R poza Śląskiem jeszcze w mazowieckim, opolskim, pomorskim, dolnośląskim i podlaskim. Najmniej 8% ogółu średnich firm prowadzących prace B+R było w województwie lubuskim. We wszystkich województwach, podobnie jak w kraju, więcej było firm małych i średnich prowadzących prace B+R w sposób dorywczy niż ciągły. Największy odsetek firm prowadził prace B+R w sposób ciągły wśród małych firm na Mazowszu, w lubuskim i kujawsko-pomorskim od 1,9% do 1,7%. W sektorze średnich firm w sposób ciągły prowadziło prace badawcze 5,9% podmiotów w mazowieckim i po około 5% w śląskim i dolnośląskim. Nakłady na badania i rozwój to istotny, ale ciągle niewielki element działalności innowacyjnej polskich MSP. Jednak w porównaniu z latami 2002-2004 udział nakładów na B+R w strukturze nakładów przedsiębiorstw przemysłowych na innowacje wzrósł. Wówczas wyniósł bowiem 7%, zaś w latach 2004-2006 8,9% średnio w Polsce, przy czym w przedsiębiorstwach zatrudniających od 10 do 49 pracowników 5,9%, w średnich 5,6%, a w dużych 10,4%. 11

Wykres 1. Nakłady na B+R na firmę prowadzącą działalność badawczo-rozwojową w regionach w tys. zł Źródła: Obliczenia na podstawie danych GUS Są to jednak ciągle bardzo niskie wskaźniki, gdyż w Polsce w 2001 roku średni udział B+R w nakładach na innowacje firm zatrudniających powyżej 49 osób wyniósł 11%, w UE-15 w latach 1996-1998 natomiast 63%. Ciągle także wartość nakładów B+R w przedsiębiorstwach wprowadzających innowacje 286,2 tys. zł w 2006 r. nie osiągnęła poziomu z 2003 roku, gdy wyniosły one 300 tys. zł, choć jest ona wyższa niż w 2004 roku, gdy wskaźnik ten wyniósł 208 tys. zł. W 2006 r. nakłady na B+R w przeliczeniu na firmę średnią innowacyjną wyniosły przeciętnie w Polsce 97,1 tys. zł, a w 2004 r. 80 tys. zł, zaś w małych 34,9 tys. zł wobec 23 tys. zł w 2004 r. W grupie małych podmiotów większy udział nakładów na B+R w strukturze nakładów na innowacje w 2006 r. cechował firmy sektora prywatnego 6%, wobec 3,2% w publicznym, natomiast wśród średnich i dużych było odwrotnie. Średnie firmy sektora prywatnego przeznaczyły mniejszą część swoich nakładów na innowacje na badania i rozwój niż małe 5,4%, przy 7,2% w sektorze publicznym. Blisko 15% nakładów na innowacje dużych firm sektora publicznego stanowiły prace B+R, zaś w prywatnym 9,7%. Obrazuje to konieczność intensyfikacji działalności badawczo-rozwojowej średnich i dużych przedsiębiorstw w sektorze prywatnym. Wskaźnik udziału B+R w PKB Polski na pewno nie ulegnie poprawie jedynie dzięki wysiłkowi badawczemu sektora MSP i uczelni. Konieczne jest zachęcanie dużych firm prywatnych, czyli w dużym stopniu inwestorów zagranicznych, do lokowania w Polsce laboratoriów badawczych. We wszystkich klasach wielkościowych firm dominują nakłady wewnętrzne na B+R. Wśród małych firm nakłady wewnętrzne stanowiły blisko 90% wszystkich nakładów w sektorze publicznym i około 71% w sektorze prywatnym, zaś wśród średnich było to odpowiednio 82% i 74%. Relatywnie 12

najmniej na własnych pracach B+R polegały duże firmy w obu sektorach w publicznym wewnętrzne prace B+R stanowiły około 74% całkowitych nakładów, a w prywatnym 66%. Całkowicie na wewnętrznych pracach B+R polegały średnie przedsiębiorstwa województwa łódzkiego oraz małe i średnie z Podlasia. W największym stopniu zewnętrznymi pracami B+R posiłkowały się małe firmy z województw lubuskiego i lubelskiego, gdzie stanowiły one ponad 50% całkowitych nakładów, a także średnie przedsiębiorstwa z warmińsko-mazurskiego i kujawsko-pomorskiego, w przypadku których ponad 60% nakładów na prace badawczo-rozwojowe stanowiły zakupy prac B+R spoza firmy. Tabela 3. Struktura nakładów na innowacje w przemyśle w Polsce w 2006 r. (%) 10-49 50-249 pow. 249 publiczny prywatny publiczny prywatny publiczny prywatny działalność badawczo-rozwojowa 3,2 6,0 7,2 5,4 14,7 9,7 z tego nakłady wewnętrzne 2,8 4,3 5,9 4,0 10,8 6,4 nakłady zewnętrzne 0,4 1,7 1,3 1,4 3,9 3,3 Zakup gotowej technologii 0,4 1,2 2,0 0,8 2,2 2,5 Oprogramowanie 1,4 2,0 3,1 2,5 6,9 2,4 nakłady inwestycyjne razem 93,5 88,6 75,6 88,2 72,9 80,9 budynki i budowle 36,3 19,0 26,7 22,8 15,7 23,9 maszyny i urządzenia techniczne 57,1 69,6 48,9 65,4 57,3 57,0 w tym z importu 0,8 21,6 8,8 23,2 14,1 28,2 Szkolenie personelu 0,3 0,8 0,2 0,3 0,3 0,2 Marketing 0,7 0,7 0,5 1,9 0,7 3,6 Pozostałe przygotowanie 0,4 0,8 11,5 0,8 2,2 0,8 Źródła: Obliczenia na podstawie danych GUS Spośród województw największy udział nakładów na B+R w budżecie na innowacje w sektorze MSP cechuje średnie firmy województwa łódzkiego 28,1% i lubelskiego 16,2% oraz małe przedsiębiorstwa z łódzkiego i mazowieckiego odpowiednio 9,8% i 9,7%. Większy udział nakładów na badania i rozwój niż przeciętna dla małych firm w Polsce był jeszcze w podlaskim, mazowieckim i śląskim, zaś w przypadku średnich firm w lubuskim, pomorskim i kujawsko-pomorskim. Znikomy udział nakładów na B+R w nakładach na innowacje poniżej 1% cechował średnie firmy województw wielkopolskiego, warmińsko-mazurskiego, podlaskiego, zachodniopomorskiego i świętokrzyskiego. Najmniejszy udział nakładów na B+R w gronie firm małych wyniósł 2,3% i 2,4% i dotyczył województw warmińsko-mazurskiego i małopolskiego. Najważniejszą kategorią nakładów na innowacje polskich przedsiębiorstw pozostają nakłady inwestycyjne. Świadczy to zarówno o ciągłej potrzebie modernizacji jak i odzwierciedla transfer technologii ucieleśnionej w maszynach, czyli wdrażanie rozwiązań nie opracowanych w fir- 13

Tabela 4. Struktura nakładów na innowacje w regionach (%) działalność badawczorozwojowa z tego nakłady wewnętrzne zewnętrzne Zakup gotowej technologii Oprogramowanie nakłady inwestycyjne razem budynki i budowle maszyny i urządzenia w tym z importu Szkolenie personelu Marketing Pozostałe przygotowanie Dolnośląskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Wielkopolskie Kujawskopomorskie Świętokrzyskie Warmińskomazurskie Zachodniopomorskie 10-49 3,1 1,9 1,2 0,2 2,3 93,2 5,9 87,3 23,9 0,2 0,5 0,5 50-249 4,9 3,6 1,3 1,9 2,8 87,7 20,6 67,1 39,3 0,3 1,1 1,3 10-49 6,7 2,5 4,1 0,5 2,4 89,2 15,0 74,3 27,2 0,3 0,6 0,2 50-249 4,8 3,4 1,4 2,5 1,6 89,0 19,7 69,3 22,3 0,4 1,1 0,7 10-49 16,2 13,3 2,9 0,0 2,4 79,1 21,5 57,6 9,3 1,0 0,7 0,6 50-249 4,8 2,2 2,6 0,0 0,9 94,0 36,7 57,3 20,1 0,1 0,2 0,1 10-49 8,1 6,4 1,6 0,0 0,6 89,2 4,9 84,3 3,6 0,3 1,7 0,1 50-249 2,7 1,1 1,7 2,3 1,9 91,5 27,1 64,4 21,1 0,2 1,3 0,1 10-49 28,1 28,1 0,0 0,1 2,0 66,0 23,2 42,7 16,3 0,9 2,5 0,5 50-249 9,8 6,6 3,3 0,3 3,4 82,2 13,8 68,4 21,8 0,4 3,0 0,9 10-49 5,2 4,6 0,6 3,1 0,7 86,6 25,1 61,4 9,5 1,9 0,9 1,7 50-249 2,4 1,9 0,5 0,9 1,3 93,6 19,2 74,4 22,0 0,2 0,8 0,7 10-49 9,7 5,8 3,9 2,2 3,4 83,6 10,4 73,2 43,3 0,3 0,5 0,2 50-249 7,8 5,9 1,9 1,1 1,8 84,3 19,5 64,8 19,4 0,6 3,3 1,0 10-49 2,0 1,3 0,6 0,1 1,7 95,0 14,0 81,0 37,1 0,5 0,3 0,4 50-249 2,8 2,0 0,9 0,2 2,7 68,2 16,5 51,7 19,5 0,5 0,6 25,1 10-49 2,0 1,0 1,1 0,1 0,4 95,8 14,0 81,9 5,7 0,2 0,3 1,1 50-249 4,2 3,1 1,1 0,1 1,4 92,4 21,7 70,8 21,1 0,3 0,9 0,6 10-49 0,6 0,6 0,0 0,2 0,7 94,9 9,3 85,7 27,6 0,1 0,4 3,2 50-249 8,6 8,6 0,0 0,2 1,4 89,2 17,0 72,3 10,0 0,2 0,2 0,2 10-49 7,8 6,0 1,8 2,0 1,5 83,8 23,4 60,3 8,8 2,2 1,2 1,5 50-249 5,7 5,1 0,7 1,9 2,1 88,0 21,8 66,2 12,0 0,3 1,3 0,7 10-49 4,8 4,0 0,8 1,0 1,2 90,4 31,8 58,6 13,2 1,6 0,3 0,6 50-249 6,8 5,0 1,9 0,4 3,5 86,9 28,1 58,8 20,6 0,3 1,4 0,6 10-49 0,3 0,2 0,1 0,2 0,4 91,3 21,9 69,4 12,9 0,4 4,3 3,1 50-249 3,5 2,9 0,7 0,8 1,5 92,5 30,4 62,1 19,9 0,2 0,8 0,7 10-49 0,9 0,3 0,6 0,1 1,9 96,2 53,1 43,1 7,3 0,2 0,1 0,7 50-249 2,3 1,4 0,9 0,0 1,1 94,1 33,0 61,1 21,6 0,2 0,7 1,5 10-49 1,0 0,8 0,3 0,2 2,6 93,8 30,2 63,6 11,8 0,8 0,8 0,8 50-249 4,8 4,1 0,7 0,8 2,8 84,8 23,1 61,7 28,5 0,3 4,3 2,2 10-49 0,6 0,5 0,1 0,0 0,7 95,4 2,5 92,8 0,1 0,3 1,9 1,1 50-249 3,2 2,4 0,8 0,3 14,2 81,2 25,0 56,2 17,5 0,1 0,7 0,2 Źródła: Obliczenia na podstawie danych GUS 14

mie. Maszyny i urządzenia kupowane przez przedsiębiorstwa dla potrzeb procesu innowacyjnego pochodzą już jednak głównie z kraju, nie z importu. Nakłady inwestycyjne stanowią największą część budżetu na innowacje małych i średnich przedsiębiorstw sektora prywatnego oraz małych sektora publicznego odpowiednio 88,6%, 88,2% i 93,5% w 2006 r. Wśród dużych i średnich podmiotów sektora publicznego ich udział wynosił od 73% do 81%. Większość nakładów na inwestycje przeznaczona jest na zakup maszyn i urządzeń technicznych potrzebnych dla procesu innowacyjnego, ale relatywnie większe znaczenie takie zakupy mają w sektorze prywatnym wśród MSP, zaś w grupie firm dużych w sektorze publicznym. Nakłady na maszyny i urządzenia stanowiły w 2006 r. od 49% nakładów na innowacje w grupie średnich firm sektora publicznego do około 70% wśród małych przedsiębiorstw sektora prywatnego. Nakłady na budynki i budowle związane z procesem innowacyjnym pochłonęły od 15,7% w grupie dużych przedsiębiorstw sektora publicznego do 36,3% wśród małych podmiotów sektora publicznego. Nakłady inwestycyjne na maszyny i urządzenia z importu stanowiły w sektorze prywatnym od 21,6% nakładów na innowacje w małych firmach do 28,2% w dużych. Przedsiębiorstwa sektora publicznego znacznie mniejszą część budżetu na innowacje przeznaczyły na zakupy zagraniczne od 0,8% w firmach małych do 14,1% w dużych. Nakłady inwestycyjne stanowiły od około 96% do 93% budżetu na innowacje w grupie firm średnich województwa warmińsko-mazurskiego, podkarpackiego, zachodniopomorskiego, opolskiego, podlaskiego, wielkopolskiego i dolnośląskiego, zaś w grupie firm małych w regionach warmińsko-mazurskim, lubelskim i małopolskim. Najmniej poniżej 70% budżetu na innowacje stanowiły nakłady inwestycyjne wśród małych firm opolskich i średnich łódzkich. Największy udział maszyn i urządzeń z importu od 37% do około 43% wszystkich nakładów związanych z procesem innowacyjnym charakteryzował w 2006 roku średnie firmy mazowieckie i opolskie oraz małe dolnośląskie. Najmniejsze znaczenie miały zakupy zagraniczne poniżej 10% budżetu na innowacje wśród średnich firm województw małopolskiego, lubelskiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, podkarpackiego, lubuskiego i zachodniopomorskiego. Pozostałe kategorie nakładów na innowacje poza inwestycjami i działalnością B+R mają relatywnie niewielkie znaczenie. Udział nakładów na oprogramowanie w budżecie na innowacje jest zbliżony w sektorze prywatnym we wszystkich klasach przedsiębiorstw od 2% wśród małych po 2,5% u średnich. W sektorze publicznym nakłady na oprogramowanie stanowiły od 1,4% wśród małych podmiotów po 6,9% w gronie firm dużych. Najwięcej na oprogramowanie 14,2% całego budżetu na innowacje przeznaczyły średnie firmy z zachodniopomorskiego, zaś po około 3,5% średnie ze Śląska, łódzkiego i małe z mazowieckiego. Mniej niż 0,5% nakładów na innowacje stanowiło oprogramowanie wśród małych firm podkarpackiego i świętokrzyskiego. Zakup gotowej technologii stanowił od 0,8% wszystkich nakładów na innowacje w 2006 r. w grupie średnich firm po 2,5% wśród dużych sektora prywatnego, zaś w sektorze publicznym od 0,4% w grupie przedsiębiorstw zatrudniających od 10 do 49 pracowników po 2,5% w grupie firm dużych. Zakup gotowej technologii stanowił najwięcej tj. 3,1% budżetu innowacyjnego dla małych firm małopolskich i 2,5% dla średnich kujawsko-pomorskich. Nic na takie zakupy nie przeznaczyły przedsiębiorstwa małe lubelskiego, lubuskiego i zachodniopomorskiego oraz średnie warmińsko-mazurskiego i lubelskiego. Szkolenie personelu to nakłady rzędu ułamka procenta budżetu na innowacje we wszystkich sektorach i klasach firm 15

wyniosły 0,2%-0,3% nakładów całkowitych i jedynie wśród małych firm sektora prywatnego stanowiły 0,8% tych nakładów. Szkolenia pochłonęły relatywnie najwięcej od 2,2% do około 1% nakładów na innowacje wśród małych podmiotów pomorskiego, małopolskiego, śląskiego i lubelskiego. Najmniejsze znaczenie miały szkolenia w wydatkach innowacyjnych średnich przedsiębiorstw lubelskich i zachodniopomorskich oraz małych podlaskich 0,1%. Wykres 2. Udział MSP w nakładach na innowacje przedsiębiorstw przemysłowych regionu Źródła: Obliczenia na podstawie danych GUS Marketing ma większy udział w nakładach na innowacje w sektorze prywatnym niż publicznym w grupie firm średnich i dużych, zaś wśród firm małych w obu sektorach stanowił w 2006 roku tyle samo tj. 0,7%. Dość duże znaczenie marketingu cechowało średnie i duże firmy sektora prywatnego gdzie udział w nakładach na innowacje wyniósł odpowiednio 1,9% i 3,6%. W sektorze MSP największe znaczenie miał marketing dla małych firm świętokrzyskich i średnich wielkopolskich 4,3%, zaś najmniejsze dla małych firm warmińsko-mazurskich 0,1% oraz średnich lubelskich i podlaskich 0,2% całkowitych nakładów na innowacje. Pozostałe przygotowanie produkcji to w sektorze publicznym od 0,4% budżetu na innowacje wśród małych firm po 11,5% dla średnich. W sektorze prywatnym we wszystkich klasach wielkościowych wynosił on w 2006 r. 0,8%. Najwięcej aż 25% nakładów na innowacje, zostało przeznaczone na pozostałe przygotowanie w grupie średnich firm opolskich, a najmniej dla MSP lubelskich i średnich firm lubuskich 0,1%. Odzwierciedla to dość znaczne zróżnicowanie struktury nakładów na innowacje między regionami. Największy udział miał sektor MSP w nakładach na innowacje przedsiębiorstw przemysłowych w 2006 roku w województwie warmińsko-mazurskim i lubelskim powyżej 50% i wynikało to głównie z działalności średnich przedsiębiorstw. Średnie firmy wygenerowały 50% nakładów na innowacje przemysłu lubelskiego w 2006 r., a 46% w warmińsko-mazur- 16

skim. Najmniejszy był udział MSP w nakładach na innowacje przemysłu na Śląsku 20% i Mazowszu około 26%. Największy wkład w nakłady na innowacje przemysłu miały małe firmy województw warmińsko-mazurskiego i podkarpackiego kilkanaście procent, najmniej natomiast w kujawsko-pomorskim około 1%. Najmniejsze było znaczenie podmiotów średnich w nakładach na innowacje przemysłu w 2006 r. na Śląsku i Podkarpaciu po około 17%. FINANSOWANIE I BARIERY INNOWACYJNOŚCI Przedsiębiorstwa finansowały proces innowacyjny w 2006 roku głównie ze środków własnych 51% nakładów stanowiły środki własne w grupie firm małych, 60% wśród średnich i 86% wśród dużych. W grupie firm małych i dużych w większym stopniu posiłkowały się środkami własnymi podmioty z sektora publicznego. W sektorze MSP podwyższony udział środków własnych w finansowaniu innowacji w 2006 r. był widoczny wśród przedsiębiorstw będących własnością zagraniczną aż 93% w grupie firm małych i 71% wśród średnich. Drugim co do istotności źródłem finansowania procesu innowacyjnego są kredyty bankowe. Pokryły w 2006 roku 37% wydatków na innowacje firm małych w sektorze prywatnym, ale jedynie 7% Tabela 5. Źródła finansowania nakładów innowacyjnych Środki własne budżetowe pozyskane z zagranicy pochodzące z funduszy kapitału ryzyka kredyty bankowe O G Ó Ł E M 77,59 1,60 2,05 0,02 15,65 sektor publiczny 85,49 2,76 1,34 0,02 9,25 sektor prywatny 76,57 1,45 2,15 0,02 16,48 10-49 pracujących 50,97 1,56 8,64 0,16 36,68 sektor publiczny 58,93 9,14 0,38 0,60 26,86 sektor prywatny 50,81 1,40 8,81 0,15 36,89 własność zagraniczna przetw. przem. 93,11 0,00 0,00 0,00 6,89 50-249 pracujących 60,43 2,34 4,13 0,05 28,27 sektor publiczny 60,23 4,23 5,30 0,06 28,61 sektor prywatny 60,44 2,19 4,03 0,05 28,25 własność zagraniczna przetw. przem. 71,71 0,28 4,41 0,07 16,55 powyżej 249 pracujących 86,17 1,35 0,67 0,00 9,19 sektor publiczny 90,36 2,40 0,66 0,00 5,56 sektor prywatny 85,49 1,18 0,67 0,00 9,78 własność zagraniczna przetw. przem. 88,18 0,29 0,46 0,00 5,90 Źródła: Obliczenia na podstawie danych GUS 17

wśród firm własności zagranicznej. Stanowiły 28% nakładów na innowacje firm średnich obu sektorów i około 9% wśród dużych, przy czym głównie polskich firm prywatnych, gdyż w sektorze publicznym i zagranicznym około 6%. Środki pozyskane z zagranicy sfinansowały około 9% nakładów na innowacje firm małych i prawie wyłącznie w sektorze prywatnym, a także około 4% nakładów firm średnich prywatnych i około 5% w sektorze publicznym. Poniżej 0,7% wydatków na innowacje stanowiły środki zagraniczne w przypadku firm dużych. Śladowy udział w nakładach na innowacje ma finansowanie z funduszy wysokiego ryzyka, a najwięcej jest finansowania tego typu wśród małych firm, szczególnie sektora publicznego. Finansowanie innowacji ze środków budżetowych dotyczy głównie sektora publicznego, szczególnie małych firm (około 9% nakładów na innowacje). W sektorze prywatnym środki budżetowe sfinansowały 1,4% w grupie firm małych, 2,2% wśród średnich i 1,2% wśród dużych. Środki budżetowe mają śladowe znaczenie w finansowaniu innowacji firm zagranicznych i w ogóle nie występuje wśród małych firm przemysłowych. Wykres 3. Źródła finansowania nakładów innowacyjnych MSP w regionach Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS W sektorze MSP środki własne sfinansowały największą część nakładów na innowacje w 2006 r. w województwie łódzkim ponad 65%, a ponad 60% jeszcze w śląskim, małopolskim, świętokrzyskim, pomorskim, kujawsko-pomorskim i podkarpackim. Najmniej natomiast w lubelskim około 45%. Tym samym w lubelskim znaczną część nakładów sfinansowały kredyty bankowe blisko 50%. Około 40% nakładów na innowacje zostało pokrytych z kredytów bankowych w podlaskim i opolskim. Najmniejsze znaczenie miały kredyty bankowe dla MSP podkarpackich, gdzie zapewniły środki na 20% wydatków związanych z procesem innowacyjnym. Jednocześnie tam najwięcej nakładów innowacyjnych sfinansowały środki z zagranicy blisko 20%. Środki budżetowe pokryły natomiast najwięcej tj. około 5% wydatków związanych z procesem innowacyjnym MSP pomorskich i około 3% podlaskich. Śladowe 18

znaczenie środków z zagranicy cechowało region kujawsko-pomorski i małopolski, zaś budżetowych kujawsko-pomorski i zachodniopomorski. Wsparcie działalności innowacyjnej częściej trafiało do przedsiębiorstw średnich niż małych w ujęciu odsetka wszystkich firm danej klasy 11,5% podmiotów średnich, około 4% małych i 14% dużych otrzymało wsparcie związane z procesem innowacyjnym. W sektorze MSP większy odsetek firm sektora prywatnego niż publicznego otrzymało takie wsparcie podczas gdy w przypadku dużych odwrotnie. Wśród województw największy odsetek podmiotów zatrudniających od 50 do 249 osób otrzymało wsparcie innowacyjności w podlaskim i podkarpackim odpowiednio 22% i 16,4%. Najmniej około 8,5% firm średnich dostało wsparcie w opolskim, lubuskim i łódzkim. W grupie małych przedsiębiorstw najczęściej pomoc w procesie innowacyjnym trafiła do podmiotów podkarpackich blisko 10% dostało takie wsparcie, podczas gdy w kolejnym regionie lubelskim już tylko 5,4%. Najmniejsza część małych firm otrzymała wsparcie w łódzkim, małopolskim i lubuskim. Tabela 6. Wsparcie działalności innowacyjnej w Polsce Odsetek firm, które otrzymały wsparcie ogółem od jedn. szczebla lokalnego od jedn. szczebla centralnego z UE z VI PRBiRT UE O G Ó Ł E M 6,5 1,0 2,0 4,6 0,5 sektor publiczny 8,8 2,7 5,5 2,5 0,5 własność państwowa 9,7 1,6 7,7 1,5 0,4 sektor prywatny 6,4 0,9 1,9 4,7 0,5 10-49 pracujących 3,9 0,8 1,1 2,7 0,3 sektor publiczny 3,1 1,8 0,9 0,7 0,0 sektor prywatny 3,9 0,8 1,1 2,8 0,4 50-249 pracujących 11,5 1,5 3,2 8,8 0,8 sektor publiczny 9,4 2,4 5,2 3,2 0,2 sektor prywatny 11,7 1,4 3,0 9,3 0,9 powyżej 249 pracujących 13,7 1,8 8,0 6,5 1,0 sektor publiczny 18,1 4,5 14,8 4,1 2,5 sektor prywatny 13,0 1,3 6,8 7,0 0,8 Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS Wsparcie pochodziło głównie z Unii Europejskiej taką pomoc otrzymało w sektorze prywatnym 2,8% małych firm, 9,3% średnich i 7% dużych. W sektorze publicznym wsparcie z UE otrzymało zaledwie 0,7% małych podmiotów, 3,2% średnich i 4,1% dużych. Spośród regionów najczęściej wsparcie z UE trafiało do średnich firm podlaskich blisko 20% z nich dostało pomoc oraz podkarpackich około 12% wspartych firm zatrudniających od 50 do 249 pracowników. Najwięcej małych firm otrzymało dotację w podkarpackim 7,7% i świętokrzyskim 4,8%. Najmniej podmiotów było skutecznych w aplikowaniu o pomoc z UE wśród małych firm kujawsko-pomorskiego, małopolskiego i łódzkiego około 1% firm dostało dotację oraz średnich łódzkiego 5,4% i pomorskiego 6,3%. Dane te pokazują, że szczególnie w ujęciu dotacji 19

Tabela 7. Wsparcie działalności innowacyjnej w regionach Odsetek firm, które otrzymały wsparcie Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie ogółem Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS od jedn. szczebla lokalnego od jedn. szczebla centralnego z UE z VI PRBiRT UE 10-49 4,7 0,5 0,7 3,5 0,6 50-249 11,1 1,2 2,1 9,3 1,6 10-49 2,1 0,0 1,3 1,0 0,0 50-249 11,2 1,6 2,3 9,6 1,1 10-49 5,4 2,0 1,1 3,4 0,4 50-249 11,5 3,1 2,4 8,7 0,7 10-49 1,8 0,3 0,3 1,4 0,0 50-249 8,4 0,9 1,3 6,6 0,0 10-49 1,9 0,4 0,4 1,2 0,2 50-249 8,1 2,0 2,3 5,4 0,6 10-49 1,9 0,1 1,2 1,2 0,0 50-249 10,4 0,9 2,2 9,0 0,2 10-49 4,0 0,7 1,2 2,8 0,5 50-249 12,8 1,5 3,8 9,4 0,6 10-49 5,1 0,3 1,8 3,8 0,0 50-249 8,8 1,9 1,4 7,4 0,5 10-49 9,9 3,6 0,5 7,7 2,8 50-249 16,4 1,9 6,4 11,9 0,0 10-49 4,9 0,0 1,5 4,1 0,0 50-249 22,0 1,2 8,7 19,7 5,2 10-49 5,0 1,1 1,9 3,8 0,0 50-249 9,5 1,7 3,8 6,3 0,2 10-49 4,2 1,1 0,9 3,1 0,1 50-249 13,2 1,3 4,5 9,2 1,1 10-49 5,0 1,6 1,2 4,8 1,4 50-249 11,1 2,5 2,5 7,6 0,0 10-49 4,2 0,0 1,3 2,9 0,1 50-249 11,6 1,5 2,7 7,3 1,2 10-49 3,1 0,7 1,1 1,8 0,0 50-249 11,2 0,9 2,3 9,4 1,2 10-49 3,0 0,3 1,4 1,4 0,1 50-249 11,1 1,5 3,4 7,1 0,3 na innowacje, większe szanse na ich otrzymanie mają firmy średnie, które lepiej poradzą sobie z ryzykiem i są w stanie zaproponować projekty o większym stopniu innowacyjności. Wsparcie od jednostek szczebla centralnego to kolejne co do istotności źródło pomocy dla innowacyjnych firm. Wsparcie takie otrzymało w 2006 r. około 1% firm małych, 3% firm średnich prywatnych i 5% średnich publicznych. W grupie dużych firm aż 15% należących do sektora 20

publicznego otrzymało takie wsparcie, podczas gdy wśród prywatnych zaledwie 7%. Wsparcie od władz centralnych relatywnie najczęściej trafiało do średnich firm podlaskich i podkarpackich odpowiednio 8,7% i 6,4% z nich takie otrzymało, a w grupie firm małych wyróżniły się podmioty pomorskie i opolskie około 2% dostało taką dotację. Najrzadziej wsparcie od władz centralnych trafiało do podmiotów średnich z regionów opolskiego i lubuskiego (około 1,4% firm otrzymało wparcie) oraz małych z lubuskiego i łódzkiego (mniej niż 0,5% firm dostało). Jednostki szczebla lokalnego wsparły proces innowacyjny 0,8% firm małych, 1,4% średnich i 1,3% dużych prywatnych, zaś w sektorze publicznym odpowiednio 1,8%, 2,4% i 4,5% podmiotów. Spośród regionów najczęściej otrzymywały je małe firmy podkarpackie i średnie lubelskie, zaś w ogóle nie dostały małe podmioty warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie i podlaskie. Wsparcie procesu innowacyjnego z VI Programu Ramowego UE otrzymało 0,4% małych, 0,9% średnich i 0,8% dużych firm prywatnych średnio w Polsce, zaś w sektorze publicznym żadna mała, 0,2% średnich i 2,5% dużych. W regionach najskuteczniejsze w aplikowaniu do Programu Ramowego Badań i Rozwoju Technologicznego UE były średnie firmy podlaskie oraz małe podkarpackie odpowiednio 5,2% i 2,8% z nich dostało wsparcie. W ogóle takiego wsparcia nie otrzymały średnie firmy świętokrzyskie, podkarpackie i lubuskie oraz małe pomorskie, wielkopolskie, opolskie, lubuskie, małopolskie, podlaskie i kujawsko-pomorskie. Wykres 4. Odsetek przedsiębiorstw, które zgłosiły przeszkody w procesie innowacyjnym w latach 2004 2006 Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS 21

Wiele z przedsiębiorstw objętych badaniem GUS zadeklarowało różnego rodzaju trudności i przeszkody, które pojawiły się przy realizacji innowacyjnych projektów. Ogółem trudności w procesie innowacyjnym dotyczyły 15% przedsiębiorstw sektora MŚP, które realizowały w analizowanym przedziale czasowym przynajmniej jeden projekt innowacyjny. Istotne różnice w odsetku zgłaszanych problemów widoczne są między małymi a średnimi przedsiębiorstwami. W grupie przedsiębiorstw do 49 pracujących odsetek przedsiębiorstw, które zgłosiły trudności wyniósł tylko 9%, podczas gdy wśród przedsiębiorstw średnich zatrudniających od 50 do 249 osób wyniósł 28%. Najmniejszy odsetek przedsiębiorstw MŚP zgłaszał trudności w województwach lubuskim, warmińsko-mazurskim, łódzkim. Najwięcej problemów w działalności innowacyjnej wśród przedsiębiorstw z danego regionu polegających na istotnym opóźnieniu, przerwaniu, czy w ogóle nie rozpoczęciu projektu innowacyjnego zgłaszały przedsiębiorstwa z województw lubelskiego (22%) i opolskiego (21%). INNOWACJE PRODUKTOWE I PROCESOWE Polski sektor MSP wdraża więcej innowacji procesowych, czyli usprawnień sposobu wytwarzania niż nowych wyrobów. Pokrywa się to z dominacją nakładów inwestycyjnych w budżecie innowacyjnym. W latach 2004-2006 w sektorze prywatnym przeciętnie 11% małych firm i 31% średnich zastosowało nowe procesy, podczas gdy nowe wyroby wdrożyło 9% małych i 26% średnich w przetwórstwie przemysłowym i podobna przewaga innowacji procesowych wystąpiła w górnictwie oraz w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i wodę. W sektorze publicznym w przetwórstwie przemysłowym odsetek firm wdrażających innowacje procesowe i produktowe był zbliżony z niewielką przewagą produktowych. W pozostałych branżach przemysłowych relacja była podobna do sektora prywatnego tj. więcej firm wdrażało nowe procesy. Około połowa innowacji produktowych dotyczyła wyrobów nowych dla rynku, a nie tylko dla danego przedsiębiorstwa. Z innowacji procesowych najczęściej występowały ulepszenia metod wytwarzania wyrobów, zaś najrzadziej zmiany polegające na ulepszaniu metod logistyki i dystrybucji. Średnio często firmy wprowadzały nowe metody wspierające procesy w przedsiębiorstwie i dotyczy to większości klas firm we wszystkich branżach przemysłowych. Jedynym wyjątkiem są małe firmy w branży zaopatrywanie i wytwarzanie energii, gazu i wody, gdzie nowe metody logistyki i dystrybucji wdrożyło więcej firm niż zmiany wspierające procesy w przedsiębiorstwie. Najwięcej średnich firm powyżej 30%, wdrożyło innowacje produktowe w mazowieckim, warmińsko-mazurskim i podkarpackim, najmniej natomiast w lubuskim i zachodniopomorskim 20%. Wśród małych firm najbardziej innowacyjne były przedsiębiorstwa podkarpackie i pomorskie 15% z nich wdrożyło nowe lub ulepszone produkty, z czego 6% dotyczyło produktów nowych dla rynku. Najsłabiej w tym ujęciu wypadły małe firmy łódzkie, lubuskie, opolskie i kujawsko-pomorskie zaledwie 6-7% z nich było innowacyjnych produktowo w latach 2004-2006. Najwięcej 19% małych firm pomorskich dokonało usprawnień procesów wytwórczych. Na przeciwstawnym biegunie znalazły się małe firmy kujawsko-pomorskie, gdzie innowacje 22

procesowe wdrożyło 5% podmiotów. 17% małych przedsiębiorstw z Podkarpacia oraz Opolszczyzny zastosowało nowe sposoby wytwarzania w latach 2004-2006. Najbardziej innowacyjne spośród średnich przedsiębiorstw były mazowieckie, podlaskie, podkarpackie i opolskie, gdyż ponad 35% z nich wdrożyło innowacje procesowe. 23%, najmniej spośród województw, średnich firm łódzkich zastosowało nowe metody. Najwięcej przedsiębiorstw zatrudniających od 50 do 249 pracowników 34%, wdrożyło nowe metody wytwarzania produktów w województwie podlaskim, a wśród firm małych wyróżniły się firmy pomorskie 17% z nich wdrożyło nowe metody wytwarzania. Najrzadziej nowe metody wytwarzania produktów wprowadzały małe firmy kujawsko-pomorskie, lubuskie i mazowieckie oraz średnie zachodniopomorskie, lubuskie i łódzkie. Nowe metody z zakresu logistyki zastosowało 10% średnich przedsiębiorstw z Podkarpacia. W grupie ma- Tabela 8. Innowacje produktowe i procesowe w Polsce (%) Odsetek przedsiębiorstw które wprowadziły nowe lub istotnie ulepszone produkty w tym wyroby w tym nowe dla rynku procesy w tym metody wytwarzania wyrobów metody z zakresu logistyki i dystrybucji metody wspierające procesy w przedsiębiorstwie realizowały przerwany lub nie ukończony projekt górnictwo sektor prywatny 10-49 5 5 2 7 4 1 4-50-249 23 21 13 23 21 5 9 3 ogółem 16 15 8 19 15 5 9 1 przetwórstwo ogółem własność 24 23 12 32 23 11 21 1 przemysłowe zagraniczna 10-49 9 9 4 11 9 3 5 0 50-249 26 26 12 31 24 7 16 1 wytwarzanie 10-49 1 1-7 7 4 2 1 i zaopatrywanie w EGW 50-249 1 1 1 35 22 2 21 - sektor publiczny górnictwo 50-249 13 13 7 20 13-7 - przetwórstwo przemysłowe wytwarzanie i zaopatrywanie w EGW 10-49 17 15 10 16 13 2 6-50-249 36 35 20 34 24 6 18 1 10-49 1 1 1 13 7 2 7 0 50-249 5 2 2 36 17 6 24 2 Źródło: Obliczenia na podstawie danych GUS 23

Tabela 9. Innowacje produktowe i procesowe w MSP w regionach (%) Odsetek przedsiębiorstw które wprowadziły nowe lub istotnie ulepszone produkty w tym wyroby w tym nowe dla rynku procesy w tym metody wytwarzania wyrobów metody z zakresu logistyki i dystrybucji metody wspierające procesy w przedsiębiorstwie realizowały przerwany lub nie ukończony projekt Dolnośląskie Kujawsko- pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 10-49 11 10 6 13 10 4 8 5 50-249 25 25 13 32 26 7 15 10 10-49 6 6 4 5 4 1 1 2 50-249 23 22 13 26 21 7 14 9 10-49 11 11 6 13 10 3 6 4 50-249 22 21 11 33 26 9 17 10 10-49 7 7 3 9 6 3 6 2 50-249 20 19 8 26 18 6 15 5 10-49 7 6 3 10 7 2 2 1 50-249 24 24 8 23 18 6 10 7 10-49 8 8 6 10 8 2 4 3 50-249 26 24 13 32 23 9 18 9 10-49 8 7 3 9 6 3 5 3 50-249 31 31 13 40 29 9 23 13 10-49 7 7 5 17 14 5 4 3 50-249 27 25 9 35 27 8 20 12 10-49 15 12 6 17 11 2 5 3 50-249 30 29 11 35 29 10 20 8 10-49 8 7 2 12 9 1 5 5 50-249 21 20 12 39 34 8 14 8 10-49 15 14 6 19 17 4 9 2 50-249 21 21 12 28 23 6 12 11 10-49 9 8 4 14 11 4 5 5 50-249 28 27 14 34 25 9 18 13 10-49 10 10 7 11 10 1 1 2 50-249 22 22 12 26 18 9 17 7 10-49 8 8 2 9 7 0 5 1 50-249 31 31 16 33 29 2 17 5 10-49 9 8 5 10 8 3 3 2 50-249 22 22 11 27 22 5 13 8 10-49 9 9 2 9 9 3 3 3 50-249 20 20 12 27 17 6 16 7 Źródła: Obliczenia na podstawie danych GUS 24

łych firm ten rodzaj innowacji procesowych był najpopularniejszy w wielkopolskim 5% firm je wdrożyło. Nowe metody wspierające procesy w przedsiębiorstwie zastosowało najwięcej tj. ponad 20% średnich przedsiębiorstw z Mazowsza, Podkarpacia i opolskiego. Najmniej natomiast 10% przedsiębiorstw średnich z łódzkiego. Wśród małych firm takie innowacje procesowe były popularne szczególnie w pomorskim wdrożyło je 9% firm, a także w dolnośląskim 18%. Najmniej 1% małych firm zastosowało nowe metody wspierające procesy w przedsiębiorstwie w województwie kujawsko-pomorskim i świętokrzyskim. Najbardziej skuteczne w latach 2004-2006 były małe przedsiębiorstwa warmińsko-mazurskie i łódzkie zaledwie 1% z nich realizowało projekt innowacyjny przerwany lub nie ukończony. Najczęściej nieukończone projekty innowacyjne zdarzały się w analizowanym okresie wśród średnich przedsiębiorstw mazowieckich, śląskich i opolskich 13%-12%. W latach 2004-2006 sprzedaż produktów nowych wprowadzonych na rynek przez małe firmy w Polsce wyniosła przeciętnie 1,7 mln zł na firmę, czyli mniej niż w latach 2004-2006 2,5 mln zł. Jednakże sprzedaż innowacji średnich firm wyniosła średniorocznie w latach 2002-2004 około 3 mln zł, zaś w okresie 2004-2006 około 9 mln zł. Dla porównania przychody ze sprzedaży nowych i zmodernizowanych wyrobów firm dużych w latach 2004-2006 wyniosły 121,5 mln zł. Więcej niż wcześniej sprzedaży innowacji trafia na eksport: w okresie 2004-2006 było to 27,5% wśród firm małych i blisko 31% średnich, zaś w latach 2002-2004 21% sprzedaży nowych wyrobów małych firm i 27% średnich. Odzwierciedla to umiędzynarodawianie działalności MSP ze względu na możliwość działania na dużym wspólnym rynku europejskim. Wśród dużych przedsiębiorstw eksport stanowił około 42,5% w sektorze prywatnym i 24% w sektorze publicznym. Znacznie więcej eksportuje też sektor prywatny niż publiczny w sektorze małych i średnich firm, co świadczy o większej konkurencyjności tego sektora. Około 95% sprzedaży nowych produktów w pomyśle stanowiły nowe wyroby. Tabela 10. Sprzedaż wyrobów nowych i zmodernizowanych w latach 2004-2006 Wyszczególnienie Sprzedaż produktów nowych wprowadzonych na rynek w latach 2004 2006 na firmę w tys. zł Udział sprzedaży wyrobów (%) Udział sprzedaży na eksport (%) O G Ó Ł E M 26204,5 95,2 38,5 10-49 prac. 1721,1 91,5 27,5 sektor publiczny 1835,7 90,8 3,4 sektor prywatny 1719,0 91,5 28,0 50-249 prac. 9044,7 90,8 30,7 sektor publiczny 6098,4 86,8 20,6 sektor prywatny 9244,5 91,0 31,1 249 prac. 121477,2 96,1 40,2 sektor publiczny 122245,1 95,0 23,9 sektor prywatny 121374,2 96,3 42,5 Źródła: Obliczenia na podstawie danych GUS 25

Największe przychody ze sprzedaży wyrobów nowych i zmodernizowanych w latach 2004-2006 w grupie małych firm miały przedsiębiorstwa wielkopolskie, świętokrzyskie i pomorskie około 2,6 mln zł na przedsiębiorstwo. Wpływy w wysokości około 1,6 mln zł miało przeciętne małe przedsiębiorstwo innowacyjne z Mazowsza i województwa warmińsko-mazurskiego. Najsłabiej w tym ujęciu wypadają małe przedsiębiorstwa innowacyjne z Podkarpacia, zachodniopomorskiego i kujawsko-pomorskiego, gdzie sprzedaż innowacyjnych produktów przyniosła wpływy od około 0,4 mln zł do 0,65 mln zł w latach 2004-2006. W przypadku średnich przedsiębiorstw największą sprzedaż nowych lub ulepszonych wyrobów na firmę innowacyjną uzyskały firmy małopolskie ponad 11 mln zł na przedsiębiorstwo w latach 2004-2006. Około 10 mln zł na innowacjach zarobiły firmy mazowieckie, dolnośląskie i śląskie. Najmniej wpływów ze sprzedaży nowych wyrobów 4,7 mln zł miało przeciętne średnie przedsiębiorstwo podkarpackie. Niewielkie wpływy ze sprzedaży innowacji miały też średnie podmioty kujawsko-pomorskie i zachodniopomorskie poniżej 6 mln zł na firmę. Tabela 11. Sprzedaż wyrobów nowych i zmodernizowanych w latach 2004-2006 w regionach Sprzedaż wyrobów nowych i zmodernizowanych na firmę innowacyjną w tys. zł Udział sprzedaży na eksport (%) firmy małe firmy średnie firmy małe firmy średnie Dolnośląskie 1576,4 10868,9 29,8 49,5 Kujawsko-pomorskie 627,8 5976,4 17,0 22,5 Lubelskie 1528,0 7942,4 17,6 42,3 Lubuskie 1432,4 6638,6 25,0 31,4 Łódzkie 840,0 6479,3 20,5 29,7 Małopolskie 1145,9 11308,1 15,7 32,6 Mazowieckie 1659,1 10238,0 9,6 21,5 Opolskie 1119,5 6425,8 20,5 46,3 Podkarpackie 402,6 4705,2 11,4 24,7 Podlaskie 1227,2 6604,5 72,5 33,4 Pomorskie 2544,8 6701,3 23,8 21,3 Śląskie 1375,0 10103,4 18,9 25,3 Świętokrzyskie 2602,6 6938,0 9,9 17,4 Warmińsko-mazurskie 1666,2 6639,5 33,1 33,4 Wielkopolskie 2746,5 7469,1 57,9 34,0 Zachodniopomorskie 562,6 5192,4 20,3 47,2 Źródła: Obliczenia na podstawie danych GUS Liderami pod względem plasowania innowacji na rynkach zagranicznych były w latach 2004-2006 małe przedsiębiorstwa podlaskie eksport stanowił ponad 70% ich sprzedaży innowa- 26