Gospodarka oparta na wiedzy i jej znaczenie dla kształtowania się e-regionu, rekomendacje dla Dolnego Śląska Prof. AE dr hab. Stanisław Korenik Katedra Gospodarki Przestrzennej i Administracji Samorządowej Wydział Nauk Ekonomicznych Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu
Obecnie obserwujemy zmiany paradygmatu rozwojowego związanego z przechodzeniem z gospodarki przemysłowej (określanej mianem fordyzmu) do gospodarki opartej na wiedzy (określanej mianem posfordyzmu) czyli nowego systemu elastycznej specjalizacji, który ukształtował się w wyniku zastosowania najnowszych osiągnięć nauki w różnych dziedzinach życia
Główne cechy fordowskiego i postfordowskiego paradygmatu rozwoju Lp Zmienne fordyzm posfordyzm 1 Podstawowe czynniki rozwoju Gospodarka oparta na czynnikach materialnych, dominują tradycyjne gałęzie przemysłu (zasobochłonne) wymuszając dużą skalę produkcji Gospodarka wykorzystująca przede wszystkim czynniki niematerialne, wynikające z relacji nauka-technologia, szybko zmienia się produkcja, małe serie 2 Rozmiar i charakter rynków Duże jednorodne rynki Małe rynki, zróżnicowane w przekrojach regionalnych i lokalnych 3 Powiązania produkcyjne Organizacja produkcji pionowo zintegrowana w całej gospodarce narodowej Dominuje pionowo dezintegracja, trwałe więzi kooperacyjne z małymi firmami, wspólne przedsięwzięcia i alianse strategiczne w różnych przekrojach przestrzennych 4 Organizacja pracy Podlega filozofii masowej produkcji i standaryzacji wynikających z korzyści skali Dominuje podejście elastyczne, któremu podporządkowany jest też aparat wytwórczy 5. Organizacje pracowników i pracodawców Scentralizowane związki zawodowe i stowarzyszenia pracodawców, zinstytucjonalizowana współpraca z organami państwa Postępująca decentralizacja zarówno w wymiarze segmentów rynków jak i przestrzeni, z drugiej strony działania w wymiarze globalnym 6 Relacje rynku z podmiotami gospodarczymi Neoklasyczne ujęcie relacji między podmiotami gospodarczymi a rynkiem Strategiczne alianse regulacji rynkowej oraz instytucjonalnej, powstają sieci podmiotów koordynujących w różnych przekrojach 7 Organizacja państwa i społeczeństwa Struktura hierarchiczna, dominacja struktur państwowych nad regionalnymi i lokalnymi Odradzanie regionalizmów i lokalizmów, odchodzenie od zhierarchizowanego porządku państwowego 8 Międzynarodowe gospodarcze stosunków Współpraca między poszczególnymi państwami, protekcjonizm Globalizacja gospodarki, ograniczanie protekcjonizmu, współpraca na szczeblu regionów i lokalnym
Koncepcja tworzenia się gospodarki opartej na wiedzy (knowledge-based), oparta jest na takich podstawowych wyróżnikach jak: akceleracja tworzenia wiedzy, wzrost znaczenia kapitału niefinansowego i niematerialnego, przyjęcie innowacyjności jako działalności priorytetowej, rewolucja w zasobach wiedzy.
W tym kontekście należy zgodzić się z D.Bellem, który stwierdził, że najistotniejsze w społeczeństwie poprzemysłowym jest to, że wiedza i informacja stały się źródłem strategii i przemian społeczeństwa, czyli tym samym co kapitał i praca w społeczeństwie przemysłowym (...)
Wytyczne Unii Europejskiej oraz grupy najbogatszych krajów grupy G-7 dotyczące kształtowania się nowoczesnego społeczeństwa obejmują: powszechny dostęp do podstawowych technik komunikacyjnych, otwartość sieci, umiejętność wzajemnego kontaktowania się i przetwarzania danych, pełną kompatybilność, bez względu na miejsce pobytu, odpowiednie warunki do konkurowania
Samo pojęcie społeczeństwa opartego na wiedzy jako nowego typu społeczeństwa stworzono w tzw. krajach objętych trzecią falą Tofflera, utożsamianą z gospodarką poprzemysłową, w której podstawową rolę pełnią informacje
Proces formowania się współcześnie horyzontalnych systemów elastycznej specjalizacji (zwanych powszechnie sieciami gospodarczymi) jest odbiciem przestrzennego kształtowania się gospodarki opartej na wiedzy, a przejawia się w zastępowaniu w gospodarce pionowych relacji powiązaniami i oddziaływaniami poziomymi
Kryteria lokalizacji Gospodarka zasobochłonna Zasoby siły roboczej, Koszty robocizny, Łatwość nabycia surowców, Koszty transportu, Infrastruktura masowego transportu, Dostatek mocy, Specjalizacja lokalnego przemysłu, Niskie podatki, Pomoc finansowa władz publicznych, Klimat Gospodarka wiedzochłonna Kwalifikacje siły roboczej, Koszty robocizny, Bliskość autostrady, Bliskość lotniska międzynarodowego, Ponadregionalne połączenia kolejowe, Koszty energii, Bliskość dostawców i kooperantów, Jakość administracji lokalnej, Opłaty lokalne, Usługi miejscowych banków, Wspieranie działalności gospodarczej, Jednostki obsługi biznesu, izby gospodarcze, Bliskość szkół wyższych, Bliskość instytutów badawczych, Komunikacja miejska, Dobre warunki mieszkaniowe, Korzystny wizerunek obszaru, Zaplecze medyczne, placówki kulturalne, Możliwość wypoczynku
Przemiany związane z kształtowaniem się nowej gospodarki występują we wszystkich dziedzinach życia, szczególne można je zaobserwować w przestrzeni geograficznej i społecznoekonomicznej
Cechy regionów uczącego się i tradycyjnego Kryterium Baza konkurencyjności Region uczący się Korzyści samoutrzymujące się (oparte na kreowaniu wiedzy i jej doskonaleniu) Region tradycyjny Korzyści komparatywne (oparte na zasobach naturalnych i pracy) System produkcji Infrastruktura przemysłowa Zasoby ludzkie Infrastruktura komunikacyjna System regulacji przemysłowej Produkcja oparta na wiedzy. Źródłem wartości jest wiedza. Główną role odgrywa innowacja. Proces kreacji ciągłej. Przyjmuje strukturę sieci Wykwalifikowani pracownicy. Ciągłe podnoszenie walorów zasobów ludzkich. Kształcenie ustawiczne. Zorientowana na potrzeby globalne. Elektroniczna wymiana i pozyskiwanie danych. Relacje oparte na wzajemnych zależnościach. Organizacja ma charakter sieci. Regulacja elastyczna. Produkcja masowa. Źródłem wartości jest praca fizyczna. Innowacje nie są elementem produkcji. Klasyczne relacje zaopatrzenia. Liniowe powiązania między producentami a dostawcami. Słabo wykwalifikowana i tania siłą robocza. Taylorowska koncepcja pracy i system edukacji. Zorientowana na potrzeby własne, na skalę kraju. Regulacje oparte na czystej konkurencji. Podstawą organizacja jest hierarchia i kontrola.
Zjawiska zachodzące w regionie uczącym się Podstawowym elementem gospodarki regionu uczącego się jest wiedza i rozwój technologiczny gdyż przyczyniając się do modernizacji struktury gospodarczej zapewniają one przewagę konkurencyjną. Główny motor rozwoju stanowi nieustanna innowacja i umiejętność adaptacji do turbulentnego otoczenia. Władze regionalne muszą stymulować rozwój sektora b+r aby zapewniać dopływ do gospodarki nowych kadr o wysokich kwalifikacjach oraz wysokiej techniki i nowoczesnych technologii.
Typologia regionów Organizacje i instytucje uczenia się Region C Region D Brak interaktywnego uczenia się Obecność interaktywnego uczenia się Region B Region A Brak organizacje i instytucje uczenia się
Triada współczesnego modelu rozwoju regionalnego Globalizacja: korporacje transnarodowe, komputerowy kapitał, deregulacja światowego rynku, sieci informatyczne Konkurencja: wzrasta, nabiera wymiaru globalnego, obejmuje jednostki przestrzenne (regiony, miasta, wsie, osady), przodują twórcy innowacji, utrwala segmentację Innowacje: tworzą dla siebie popyt, stanowią podstawę do tworzenia nowych innowacji, umożliwiają globalizację, są płaszczyzną konkurencji
Innowacje a poziom rozwoju regionów: Innowacje tworzone są i (co szczególnie ważne) bezpośrednio przenikają na rynek na obszarach o znacznym potencjale innowacyjnym, W fazie produkcji globalnej mogą uczestniczyć obszary o względnie wysokim poziomie rozwoju, czym produkcja nowocześniejesza tym wymagania pod względem środowiska produkcyjnego wyższe, Obszary słaborozwinięte, nie mogące sprostać wymaganiom produkcji nowoczesnej, podejmują konkurencję kosztową (konkurują o inwestycje niższymi kosztami), jest to jednak obszar konkurencji nasilonego działania i przedsięwzięć rywalizacyjnych, gdzie wygrywają zwykle jednostki przestrzenne najbiedniejsze, których społeczności satysfakcjonują niskie płace i/lub ponoszenie ujemnych efektów zewnętrznych
Istotnym elementem okazuje się więc innowacyjność regionu bazująca na czynnikach endogenicznych przede wszystkim na: kapitale społecznym, elastycznej kooperacji i zaufaniu, wiedzy, proinnowacyjnej polityce władz lokalnych i regionalnych
Według naszych badań realizowanych w latach 1999 2004 w skali Dolnego Śląska obserwujemy następujące zjawiska: Następuje przesuwanie się aktywności gospodarczej z powiatów pogórza sudeckiego, które w XX niewątpliwie ogrywały istotną rolę w gospodarce region na obszar kształtującego się wrocławskiego obszaru metropolitalnego Powiaty okalające miasto Wrocław w wyniku przemian zaczynają kumulować na swoim obszarze zarówno ludność jak i działalność poza rolniczą tracąc tym samym dotychczasowy swój charakter i spychając funkcję rolniczą na dalszy plan. Obszar metropolitalny Wrocławia w roku 2004 wytwarzał ponad 43% PKB regionu, gdy jego obszar zamieszkiwało tylko 36,7% W latach 1998 2003 obszar ten zwiększył swój udział w tworzeniu PKB regionu o ponad 2% Należy oczekiwać, że obszar ten będzie wytwarzał w roku 2010 ponad 50% PKB regionu Kształtuje się nowa struktura regionu, w której znaczącą rolę w pierwszych dziesięcioleciach XXI w. odgrywać będzie wrocławski obszar metropolitalny
Powiaty, w których analizowane wielkości kształtowały się powyżej stanów przeciętnych w latach 1999 2004
Dziękuję za uwagę