Warszawa, 8 lutego 2016 r. Bezpieczeństwo dla rodziny Pierwsze mieszkanie Dziecko pod opieką Praca i wychowanie W toczącej się debacie politycznej zapanował skrajny populizm. Partie licytują się na wysokość oferowanych zasiłków rodzinnych. Zapominają przy tym powiedzieć obywatelom, że podatki mające sfinansować te świadczenia istotnie zwiększą wydatki rodzin. Mówiąc obrazowo - politycy dając rodzinom zasiłki, wyciągną im z drugiej kieszeni portfel. Jednocześnie takie podejście nie doprowadzi do zwiększenia dzietności. Nigdzie w Europie same zasiłki nie spowodowały takiej zmiany. Nowoczesna proponuje zupełnie nowe, kompleksowe podejście do polityki prorodzinnej. Przed wprowadzeniem nowych rozwiązań powinien zostać przeprowadzony głęboki przegląd dotychczasowych programów, które w znacznej mierze mają charakter pomocy socjalnej i nie spełniają roli, jakiej oczekiwałoby społeczeństwo. W zamian proponujemy program oferujący: 1. wsparcie finansowe w zapewnieniu rodzinie mieszkania, 2. system wsparcia dla osób powracających na rynek pracy, 3. wyrównywanie szans kobiet na rynku pracy, w tym szeroki program zwiększenia dostępności przedszkoli i żłobków, 4. zadbanie o zdrowie matki i dziecka, 5. zadbanie o bezpieczeństwo ekonomiczne matek (m.in. poprzez silniejszy niż obecnie system ściągania alimentów). Tylko taki kompleksowy program, uzupełniony o ograniczoną co do wybranych grup pomoc socjalną, może być skuteczną odpowiedzią na wyzwania demograficzne.
Polacy chcą mieć dzieci przed 30 rokiem życia 85% Polek nie mających dzieci deklaruje taką chęć, a 59% spośród posiadających jedno dziecko chce zdecydować się na kolejne. W rzeczywistości jednak dzieci rodzi się dużo mniej, a współczynnik dzietności w Polsce należy do najniższych w Europie. Oznacza to, że nie stworzyliśmy warunków pomagających rodzinom w podjęciu decyzji o posiadaniu dzieci. Fundamentem polityki prorodzinnej musi być kompleksowe podejście do wyzwań, przed którymi stają rodziny. W szczególności polityka ta nie może koncentrować się jedynie na udzielaniu wsparcia socjalnego i podnoszeniu dochodów rodzin z dziećmi. Doświadczenia europejskie wyraźnie pokazują, że ograniczenie się jedynie do zasiłków w niewielkim stopniu zachęca rodziny do posiadania dzieci. Aby decydować się na dzieci, rodzice muszą mieć poczucie bezpieczeństwa. Nie jest to jedynie kwestia bezpieczeństwa ekonomicznego. Musi ono obejmować szerokie spektrum obszarów, w których funkcjonuje rodzina od kwestii mieszkania, przez opiekę nad dzieckiem, funkcjonowanie na rynku pracy do edukacji. Dlatego polityka prorodzinna realizowana przez państwo musi adresować kluczowe dla rodziny kwestie, czyli: 1. dostępność mieszkań, 2. łączenie pracy z wychowywaniem dzieci (opieka nad małymi dziećmi, elastyczny czas pracy), 3. politykę edukacyjną, 4. wyrównywanie szans kobiet na rynku pracy, 5. wsparcie powrotu do pracy po urlopie macierzyńskim, 6. bezpieczeństwo dochodów. W Polsce obecnie dominują programy, które powielają tę samą ideę - wsparcia finansowego rodziny, takiego jak becikowe, czy ulgi podatkowe. Nie przynoszą one efektów, a jedyne co mają do zaproponowania politycy, to zwiększanie zasiłków. To kosztowna ślepa uliczka. Czy znacząca kwota pieniędzy przeznaczana na programy nazywane polityką rodzinną, rzeczywiście spowoduje, że spełnią one stawiane przed nimi zadania? Niestety rodzice, również po wprowadzeniu programu 500+, nie będą odczuwali, że rodzenie dzieci i ich wychowywanie należy do priorytetów państwa. Polacy nie czują dzisiaj, że państwo naprawdę wspiera rodzinę i nawet znaczące podniesienie zasiłków nie zmieni tej sytuacji.
Potrzebne jest poprawienie poczucia bezpieczeństwa rodziców w różnych obszarach, nie tylko w finansowym. Dlatego proponujemy odejście od dotychczasowej polityki wsparcia socjalnego na rzecz adresowanych programów. Wcześniej powinien zostać przeprowadzony głęboki przegląd dotychczas obowiązujących programów. Przede wszystkim dlatego, że ich skuteczność nie jest mierzona. Aby zwiększyć poczucie bezpieczeństwa polskich rodzin, trzeba kompleksowo rozwiązywać takie kwestie, jak mała dostępność mieszkań (zarówno na własność, jak i na wynajem), zaproponować rozwiązania pozwalające łączyć pracę z wychowywaniem dzieci, ale także wyrównywać szanse kobiet na rynku pracy. Nowoczesna prezentuje program bazujący na najlepszych rozwiązaniach krajów, które dobrze radzą sobie z zachęcaniem obywateli do posiadania dzieci. Krajami, na których rozwiązaniach można się wzorować są m.in. kraje skandynawskie czy Francja. Program ten może być sfinansowany z części środków obecnie przeznaczanych na ulgi prorodzinne i becikowe (ponad 6 mld zł). Proponujemy program, który składa się z 6 elementów. 1. PIERWSZE MIESZKANIE Czyli wspieranie rodzin zarówno w zakupie pierwszego mieszkania, jak i jego wynajmie. Umarzalny wkład własny do kredytu mieszkaniowego. Państwo zapewnia wkład własny do kredytu mieszkaniowego (z wyłączeniem mieszkań luksusowych). Rodzina, która w ciągu 10 lat od wejścia do programu będzie miała troje nowych dzieci w rodzinie (łącznie z adopcją), nie musi zwracać wkładu własnego. Rodziny, które będą miały dwoje dzieci, po 10 latach będą musiały spłacić 25% wkładu własnego, rodziny z jednym dzieckiem - 50%. Jeśli rodzina nie ma dzieci, to oddaje cały wkład własny. Zwrot wkładu własnego rozłożony jest na raty. Koszt ok. 3,5 4 mld zł rocznie.
2. PRACA DLA RODZICÓW Przyjazne miejsce pracy. a) Obowiązek zapewnienia przez pracodawcę możliwości pracy w niepełnym wymiarze godzin dla rodziców dzieci do 3 roku życia. Państwo opłacałoby w takim przypadku brakującą składkę emerytalną. b) Przerwy lub skrócenie dziennego czasu pracy o ok. 1-1,5 h dla matek karmiących. Koszty dla pracodawcy pokrywa państwo (do wysokości płacy średniej). Koszt - 0,1 mld zł rocznie. Ograniczanie luki płacowej między kobietami i mężczyznami. a) Egzekwowanie obowiązku płacenia takich samych wynagrodzeń na tych samych stanowiskach. b) Stopniowe zwiększenie części urlopu rodzicielskiego do odbioru wyłącznie dla ojca. c) Wydłużenie okresu urlopu jeżeli rodzic podczas jego trwania pracuje na pół etatu. d) Możliwość wspólnego urlopu rodzicielskiego przez pierwszy miesiąc po urodzeniu dziecka. e) Pełen urlop wychowawczy do wykorzystania przez oboje rodziców (zgodnie z ich wyborem). f) W rodzinach niepełnych urlop wychowawczy dzielony proporcjonalnie w stosunku do przysługujących uprawnień wychowawczych. 3. DZIECKO POD OPIEKĄ Opieka rodzinna. Opłacanie składek emerytalnych dla opiekujących się dziećmi członków rodziny w wieku przedemerytalnym (do 3 lat przed emeryturą). Dostępne usługi opiekuńcze. Do 3 roku życia dziecka opłacanie składki emerytalnej opiekunki i dofinansowanie jej wynagrodzenia do 200 zł miesięcznie przez państwo.
Przyjazne miejsca użyteczności publicznej. Pokój dla rodzica z dzieckiem (miejsce do karmienia/przewijania) w miejscach użyteczności publicznej urzędach, szpitalach, uczelniach. Koszt: 0,3 mld zł rocznie. 4. PRZEDSZKOLA I ŻŁOBKI DLA WSZYSTKICH Dostępne żłobki i kluby malucha. a) Zwiększenie środków przeznaczonych na tworzenie żłobków i klubów malucha. b) Zwiększenie finansowania na utrzymanie dzieci w żłobkach (zwiększenie do 40% odsetka dzieci w wieku 0-3 uczęszczających do żłobka). c) Możliwość dofinansowania z funduszu socjalnego stworzenia przyzakładowego żłobka/klubu malucha). Obowiązek tworzenia żłobka/klubu malucha w instytucjach publicznych (urzędy, uczelnie). Przedszkola dla wszystkich. a) Gwarantowane miejsca w przedszkolach dla wszystkich 3-latków (oznacza to konieczność wycofania się z projektu cofnięcia 6-latków do przedszkoli). b) Obowiązek przedszkolny dla 5-latków. c) Darmowe posiłki w przedszkolach. Koszt posiłków: 1 mld zł rocznie. Szkoła dla dzieci i rodziców. a) Obowiązek zapewnienia dzieciom 8-godzinnej opieki i ciepłego posiłku w szkołach podstawowych. Dzieci z ubogich rodzin mają zapewnioną darmową opiekę i posiłek. b) Obowiązek zapewnienia przez szkoły opieki w dni wolne od zajęć dydaktycznych, dostosowanej do poziomu (niewielkim kosztem umożliwią to zmiany w karcie nauczyciela). Koszt obiadów dla uczniów podstawówek (22 dni w miesiącu, średnio 10 miesięcy w roku): 2,8 mld zł rocznie.
5. ZDROWA MATKA I DZIECKO Rodzić po ludzku. a) Środki na zwiększenie liczby położnych (kontrakty na usługi POZ), lepsze wyposażenie placówek, szkolenia dla personelu. Rozszerzenie katalogu bezpłatnych szczepień dla dzieci. Wszystkie szczepienia zalecane przez Ministerstwo Zdrowia (pneumokoki, meningokoki, rotawirusy). Leczenie bezpłodności, w tym in vitro. Łączny koszt to ok. 1,2 mld zł rocznie. 6. BEZPIECZEŃSTWO EKONOMICZNE Poprawa ściągalności alimentów. a) Zniesienie lub doprecyzowanie zapisu Kodeksu Rodzinnego o uporczywym uchylaniu się od obowiązku alimentacyjnego. b) Ściganie dłużników alimentacyjnych z urzędu. c) Kampania społeczna piętnująca takie zachowania. d) Zwiększenie limitu wypłaty świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Zasiłki dla najbardziej potrzebujących. a) Transfery finansowe i rzeczowe (wyprawki dla niemowląt, wyprawki szkolne) oraz pomoc asystenta rodziny precyzyjnie skierowane do rodzin potrzebujących. Efektywność wszystkich działań i całego programu musi być corocznie oceniana (informacja dla Sejmu) i na tej podstawie działania powinny być modyfikowane.