STOWARZYSZENIE Postawy studentów EKONOMISTÓW ogrodnictwa ROLNICTWA względem pracy I AGROBIZNESU na przykładzie SGGW Roczniki Naukowe tom XVII zeszyt 5 99 Ksenia Juszczak-Szelągowska, Lidia Gunerka Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie POSTAWY STUDENTÓW OGRODNICTWA WZGLĘDEM PRACY NA PRZYKŁADZIE SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO THE HORTICULTURE STUDENTS ATTITUDES TOWARDS THE ISSUE OF WORK ON THE EXAMPLE OF WARSAW UNIVERSITY OF LIFE SCIENCES SGGW Słowa kluczowe: studenci, kierunek ogrodnictwo, nastawienie do pracy Key words: students, horticulture specialization, attitude to work Abstrakt. Dokonano oceny postawy studentów ogrodnictwa SGGW względem pracy oraz określono poziom czynników ekonomicznych oraz pozaekonomicznych, które mają istotny wpływ przy wyborze rodzaju pracy oraz branży, w której w przyszłości chcieliby pracować. Przeprowadzone analizy wykazały, że ponad połowa ankietowanych chciałaby pracować we własnym zawodzie i nie zdecydowałaby się na inny kierunek studiów niż obecny. Badaniami objęto łącznie 89% wszystkich studentów II roku studiów dziennych kierunku ogrodnictwo, 85% III roku i 55% II roku studiów magisterskich. Aż 61% ankietowanych po studiach chciałoby założyć własną firmę. Studenci mieli świadomość, że doświadczenie zawodowe i znajomość języków obcych stwarza większe szanse znalezienia pracy, nawet podczas recesji. Dlatego aż 63% ankietowanych pracowało lub pracuje podczas studiów. Wstęp Bezrobocie to ogromny problem dla polskiej gospodarki. Tym większy, że dotyka ono również osoby z wyższym wykształceniem. Rynek pracy nie jest w stanie wchłonąć dużej rzeszy ludzi opuszczających mury uczelni. Jednak najmniejsze bezrobocie dotyczy właśnie osób z wyższym wykształceniem. Jak podaje GUS [Aktywność ekonomiczna 2014] dla tej populacji stopa bezrobocia w I kwartale 2014 roku wynosiła 5,4% (w analogicznym kwartale 2013 roku 6,2%). Natomiast wśród osób o najniższym poziomie wykształcenia (gimnazjalne i niższe) odnotowano najwyższą stopę bezrobocia, która w analogicznych okresach wynosiła odpowiednio 22,6% i 22%. Jeśli zaś chodzi o bezrobocie absolwentów to w II kwartale 2014 roku było ono najniższe wśród absolwentów szkół wyższych i wynosiło 19,5%, a największe wśród absolwentów szkół zasadniczych zawodowych (43,9%). Nawet jeśli skala bezrobocia jest w tej grupie niższa od średniej dla całej populacji, to zawsze brak pracy dla osób wyedukowanych jest społecznie bolesnym problemem. W wymiarze ekonomicznym generuje straty, bo poniesione na edukację nakłady nie przynoszą korzyści [Drozdowicz-Bieć 2014]. Studenci chcieliby jak najszybciej znaleźć pracę po skończeniu nauki. To jak szybko i jaką pracę podejmie absolwent wyższej uczelni zależy od wielu czynników, w tym m.in. od kierunku ukończonych studiów, doświadczenia, znajomości języków obcych, cech osobowości, umiejętności pracy w zespole, jak również oczekiwań i postawy względem rynku pracy. Szczególnie istotne jest to w odniesieniu do absolwentów kierunków studiów, których ukończenie nie gwarantuje szybkiego zdobycia pracy, a zwłaszcza w zawodzie. Niewątpliwie do takich kierunków studiów należy ogrodnictwo i choć jest to jeden z kierunków, który cieszy się najmniejszym zainteresowanie na SGGW, to rokrocznie ma komplet kandydatów. Zatem, do jakiej pracy trafią absolwenci ogrodnictwa zależy w większym stopniu od ich postawy względem pracy niż wiedzy zdobytej podczas studiów. Celem badań było określenie stosunku studentów ogrodnictwa do pracy oraz zbadanie poziomu ekonomicznych oraz pozaekonomicznych czynników, które mają istotny wpływ przy wyborze rodzaju pracy oraz branży, w której w przyszłości chcieliby pracować. Zaprezentowano dane
100 Ksenia Juszczak-Szelągowska, Lidia Gunerka dotyczące liczby studentów pracujących, ich postawy względem pracy na studiach, preferencji co do pracy zespołowej i indywidualnej. Badano również stosunek studentów do programu studiów, w aspekcie wykorzystania zdobytej wiedzy w pracy zawodowej i wiele innych. Materiał i metodyka badań Materiał badawczy stanowiły wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w roku akademickim 2014/2015 wśród studentów drugiego i trzeciego roku studiów inżynierskich oraz drugiego roku studiów magisterskich kierunku Ogrodnictwo, na studiach stacjonarnych, na Wydziale Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury Krajobrazu w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. W badaniach, w których wzięło udział 174 studentów (tj. około 1/3 wszystkich studentów ogrodnictwa na studiach stacjonarnych) wykorzystano kwestionariusz ankietowy opracowany przez Króla i Ludwiczyńskiego [2006]. W opracowaniu danych wykorzystano głównie wskaźniki procentowe, a ich wyniki przedstawiono w formie opisowej ilustrując je tabelami i wykresami. Dodatkowo w odniesieniu do niektórych pytań otrzymane wyniki poddano analizie pod względem zmiennych metryczkowych charakteryzujących badanych. Wyniki badań Z analizy danych opisujących respondentów wynika, że 70% ankietowanych studentów stanowiły kobiety. Wśród 174 ankietowanych studentów najliczniejszą grupę (44%) stanowili studenci III roku studiów, z kolei studenci II roku studiów inżynierskich i II roku studiów magisterskich stanowili odpowiednio 37% i 19% badanej populacji. W pierwszej kolejności zapytano studentów, czy ich zdaniem studenci studiów dziennych powinni równolegle studiować i pracować. 40% z nich stwierdziło, że studenci studiów dziennych nie powinni pracować. Z kolei 23% nie miało zdania na ten temat. Pomimo iż tylko 34% respondentów było zdania, że studenci studiów dziennych powinni równolegle pracować, to aż 63% ankietowanych wskazało, że podczas studiów podejmowało pracę zarobkową i byli to w większym stopniu studenci ostatniego roku studiów magisterskich (82%) niż II (48%) i III (66%) roku studiów pierwszego stopnia. Aż 51% studentów pracuje lub pracowało wykonując pracę fizyczną, 39% wskazało, że wykonywało lub wykonuje inny rodzaj pracy, w tym m.in. była to praca opiekunki do dziecka, udzielania korepetycji, praca w gastronomii, przy statystowaniu, w kwiaciarni (rys. 1). W większości były to również prace fizyczne. Z kolei na pytanie, jaki rodzaj pracy chciano wykonywać podczas studiów 44% odpowiedziało, że pracę biurową, 31% podało, że inny rodzaj pracy niż zasugerowano w kwestionariuszu ankiety, przy czym studenci w większości wskazywali, że chcieliby założyć własną działalność gospodarczą. Pozostałą grupę stanowili respondenci, którzy podczas studiów chcieliby pracować fizycznie (29%), ci którzy nie chcieliby w ogóle pracować podczas studiów Rysunek 1. Rodzaj pracy, którą chcieliby wykonywać lub wykonują ankietowani podczas studiów Figure 1. Types of work which the students surveyed would like to do while studying
Postawy studentów ogrodnictwa względem pracy na przykładzie SGGW 101 Rysunek 2. Wysokość płacy (netto) jaka skłoniłaby respondentów do podjęcia pracy na studiach Figure 2. Net pay which motivates the students to work while studying (17%) i grupa ankietowanych, która nie miała zdania na ten temat (8%). W następnej kolejności zapytano ankietowaną grupę studentów, jaka płaca netto (stała i dorywcza) skłoniłaby ich do podjęcia pracy na studiach. Jeśli chodzi o pracę dorywczą to większość, bo 60% respondentów zdecydowałoby się na pracę za 11-15 zł/h, a 24% za 16-20 zł/h (rys. 2). Natomiast 6% ankietowanych zgodziłoby się na podjęcie pracy dorywczej za płacę dopiero powyżej 20 zł/h. Jeżeli zaś chodzi o pracę stałą podczas studiów to 36% ankietowanych zgodziłoby się podjąć pracę podczas studiów z wynagrodzeniem od 1501 do 2000 zł netto, 28% Rysunek 3. Wysokość płacy miesięcznej (netto) jaka skłoniłaby respondentów do przerwania studiów Figure 3. Net salary which would make the students quit their studies Source: own survey Rysunek 4. Opinia respondentów dotycząca ich skłonności do pracy podczas studiów bez wynagrodzenia jako wolontariusz Figure 4. Students opinion on their willingness to work as a volunteer (without being paid) during their studies Source : own research
102 Ksenia Juszczak-Szelągowska, Lidia Gunerka 2001-2500 zł i 24% 2501-3000 zł. Na pytanie, jaka płaca miesięczna (netto) skłoniłaby ich do przerwania studiów aż ponad 80% badanych studentów było zdania, że żadna lub dopiero płaca netto powyżej 4000 zł (rys. 3). Świadczy to o wysokim poziomie motywacji do studiowania i uzyskania wyższego wykształcenia. Dowodem na to, że nie tylko czynniki ekonomiczne mają najważniejsze znaczenie w podejmowaniu pracy podczas studiów jest fakt, że aż 56% respondentów byłoby skłonnych pracować podczas studiów jako wolontariusz, jeśli mieliby do czynienia z firmą lub branżą, w której chcieliby pracować po studiach, natomiast 26% jeśli rodzaj pracy korespondowałby z kierunkiem ich studiów (rys. 4). Fakt ten świadczy o tym, że większość studentów jest świadomych realiów rynkowych, czyli tego, że szukając pracy duże znaczenie ma nie tylko dyplom ukończenia wyższej uczelni, ale i zdobyte doświadczenie zawodowe czy też znajomość języków obcych. Aż 64% respondentów nie zgadzała się lub raczej się nie zgadzała ze stwierdzeniem, że dyplom wyższej uczelni gwarantuje zdobycie interesującej pracy (tab. 1). Zdaniem 80% studentów ogrodnictwa, to absolwent znający języki obce i mający doświadczenie zawodowe bez problemu znajdzie pracę nawet podczas recesji. Z przeprowadzonych badań wynika, że łącznie aż 87% ankietowanych zgadzało się (lub raczej się zgadza) ze stwierdzeniem, że program studiów powinien być bardziej skupiony na wiedzy praktycznej niż na teorii (tab. 1). Miało to szczególnie duże znaczenie dla takiego kierunku jak ogrodnictwo, zwłaszcza, że 39% studentów nie zgadzało się, a 17% raczej się nie zgadzało ze stwierdzeniem, że gdyby teraz zdawali maturę to wybraliby inny kierunek studiów. Świadczy to o tym, że ponad połowa respondentów wybrało ten kierunek studiów zgodnie z przekonaniem, że chcieliby w przyszłości pracować w zawodzie. Potwierdzeniem tego jest to, że 53% ankietowanych chciałoby pracować w zawodzie (ogrodnictwo/rolnictwo) (rys. 5). Z kolei 8% badanych studentów wskazało, że chciałoby pracować w innym zawodzie niż zasugerowano w kwestionariuszu ankiety, przy czym studenci wskazywali tu głównie pracę przy projektowaniu ogrodów czy też we florystyce. W związku z tym oraz ze względu na fakt trudnej sytuacji absolwentów na rynku pracy, zgadzając się ze stwierdzeniem Deszczyńskiego [2008], istnieje pilna potrzeba, aby podmioty otoczenia gospodarczego (potencjalni przyszli pracodawcy) włączyły się w proces dydaktyczny przez spotkania ze studentami, organizowanie praktyk i staży w ich firmach. Jak twierdzi Jakubiak [2012] dla poprawy sytuacji na rynku pracy istotne jest również prowadzenie działań zwiększających świadomość młodych ludzi na temat realiów rynkowych, możliwości zatrudnienia, wymagań pracodawców. Ponadto istotnym krokiem na drodze do lepszego przygotowania absolwentów do przyszłej pracy zawodowej Tabela 1. Stosunek respondentów do wymienionych stwierdzeń Table 1. Students attitudes to the following statements Wyszczególnienie/Specification Odsetek odpowiedzi/ Share of answers [%] 1 2 3 4 5 Dyplom wyższej uczelni gwarantuje zdobycie interesującej pracy/a postgraduate diploma does ensure getting an interesting job 5 26 35 29 4 Absolwent z doświadczeniem zawodowym i znajomością języków bez problemu znajdzie pracę nawet podczas recesji/a postgraduate with work experience and a 34 46 8 5 7 good command of foreign languages will easily find a job even in recession Program studiów powinien być skupiony bardziej na wiedzy praktycznej niż na teorii/ The curriculum of higher education should concentrate more on practical 58 29 5 2 3 knowledge rather than theory Gdybym w tym roku zdawał maturę, to zdecydowałbym się na inny kierunek studiów niż obecny/if I took the matura exam now, I would choose another field 24 7 17 39 13 of study 1 zgadzam się/i agree, 2 raczej się zgadzam/ I agree to some extent, 3 raczej się nie zgadzam/i rather disagree, 4 nie zgadzam się/i disagree, 5 nie mam zdania/i have no opinion
Postawy studentów ogrodnictwa względem pracy na przykładzie SGGW 103 Rysunek 5. Sektory w jakich respondenci najchętniej chcieliby pracować Figure 5. Sectors prefered by students as a place to work są zmiany programowe jakie dokonują się na uczelni w obszarze kształcenia studentów. Uelastycznienie oferty programowej studiów, w tym m.in. zniesienie specjalizacji, dobrowolność w wyborze przedmiotów przez studenta. Wszystko to razem powinno sprzyjać zwiększeniu samodzielności i odpowiedzialności studentów, jak również poszerzeniu ich horyzontów myślowych. Istotne jest, aby studia nie służyły tylko przyswajaniu wiedzy, ale służyły zdobywaniu umiejętności i rozwijaniu własnej osobowości. Podczas badań ankietowych studenci zostali zapytani jaką pracę preferują. 12% badanych osób było niezdecydowanych, 37% wskazało pracę zespołową, a aż 51% preferowało pracę indywidualną. Może to świadczyć o cechach osobowości, które predysponują te osoby do pracy na własny rachunek. Dlatego aż 61% Rysunek 6. Gdzie po studiach respondenci najchętniej chcieliby pracować Figure 6. Where the students would like to work most after graduation studentów po studiach chciałoby pracować na własny rachunek, 18% w firmie prywatnej, a w firmie państwowej i instytucjach budżetowych odpowiednio 9 i 6% o (rys. 6). Ankietowani studenci mieli zróżnicowane oczekiwania finansowe względem przyszłej pracy zawodowej. Największa grupa, bo 25% respondentów zgodziłaby się pracować po studiach za wynagrodzenie 2501-3000 zł (netto), 23% za 3001-3500 zł, natomiast 22% za 2001-2500 zł (rys. 7).
104 Ksenia Juszczak-Szelągowska, Lidia Gunerka Rysunek 7. Płaca (netto) za jaką respondenci zgodziliby się pracować po skończeniu studiów Figure 7. Net salary on which the students would agree to work after graduation Z kolei 6% za płacę 3501-4000 zł, a 12% podjęłoby pracę, jeśli płaca netto wynosiłaby dopiero powyżej 4000 zł netto. Z badań wynika, że tylko 11% ankietowanych było skłonnych podjąć pracę po studiach za pensję do 2000 zł miesięcznie. Ogólnie 41% respondentów podjęłoby pracę za wynagrodzenie powyżej 3000 zł netto. Jest to wysoka stawka jak na pierwszą pensję zaraz po ukończeniu studiów. Choć wysokie oczekiwania studentów co do zarobków zaraz po ukończeniu uczelni mogą wynikać z faktu, że coraz więcej studentów zdobywa doświadczenie zawodowe już podczas studiów. Pozytywne jest to, że wysokie wymagania respondentów co do zarobków po ukończeniu studiów poparte są również skłonnością do wyrzeczeń z ich strony. Tak 48% ankietowanych, aby dostać dobrą pracę zgodziłoby się wstawać o godzinie 5:30, 45% jest skłonnych zmienić całkowicie sposób ubierania się, 43% mogłoby co najmniej raz w tygodniu zgodzić się na wyjazdy służbowe, 29% było skłonnych kończyć pracę o godz. 21, 21% zrezygnowałoby z posiadania dzieci przez najbliższe 3 lata, aby tylko dostać dobrą pracę (rys. 8). Ponadto studenci byli skłonni przeprowadzić się do innego miasta (dużego, małego), a nawet wyjechać za granicę, aby zdobyć dobrą pracę. Tak odpowiedziało odpowiednio 42%, 38% i 28% respondentów. Wyniki te dowodzą dużej mobilności studentów w dostosowaniu się do rynku pracy i wymagań przyszłych pracodawców. Rysunek 8. Warunki na jakie mogliby się zgodzić respondenci aby dostać dobrą pracę Figure 8. The conditions on which the students could agree to get a good job
Postawy studentów ogrodnictwa względem pracy na przykładzie SGGW 105 Wnioski 1. Wiedza teoretyczna jest ważna jednak studenci mają świadomość, że ważniejsza wydaje się być umiejętność połączenia zdobytej wiedzy z praktyką. Dlatego aż 63% ankietowanych pracowało lub pracuje podczas studiów. 64% ankietowanych studentów twierdziło, że dyplom wyższej uczelni nie gwarantuje zdobycia interesującej pracy. Według 80% badanych to doświadczenie zawodowe i znajomość języków obcych stwarza większe szanse znalezienia pracy, nawet podczas recesji. Dlatego 87% ankietowanych twierdziło, że program studiów powinien być skupiony bardziej na wiedzy praktycznej niż na teorii. 2. Ponad 50% studentów chciałoby pracować we własnym zawodzie i nie zdecydowałoby się na inny kierunek studiów niż obecny. Zdaniem 35% studentów żadna płaca nie skłoniłaby ich do przerwania studiów, a dla 36% ankietowanych dopiero płaca netto powyżej 4500 zł mogłaby stać się bodźcem do przerwania studiów. 3. Ponad połowa studentów preferowała indywidualną pracę, co może świadczyć o ich predyspozycjach do pracy na własny rachunek. Aż 61% ankietowanych po studiach chciałoby założyć własną firmę. 4. Badania wykazały, że ankietowana grupa studentów miała wysokie wymagania co do płacy za jaką zgodziliby się pracować po studiach. Tylko 11% ankietowanych była skłonna podjąć pracę po studiach za pensję do 2000 zł miesięcznie (netto). Natomiast 41% respondentów podjęłoby pracę za wynagrodzenie dopiero powyżej 3000 zł. Literatura Aktywność ekonomiczna ludności Polsk. II kwartał 2014. 2014: GUS, Warszawa. Deszczyński P. 2008: Studia ekonomiczne z perspektywy absolwenta, menadżera i profesora, [w:] J. Dietl, Z. Sapijaszka (red.), Studia ekonomiczne czy tylko wiedza i umiejętności, Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczości, Łódź, 191-201, ISBN 978-83-925649-4-2. Drozdowicz-Bieć M. 2014: Młodzi wykształceni, ale bezrobotni. Fakty i mit, Analiza FOR, nr 09/2014. Jakubiak M. 2012: Oczekiwania studentów kierunków ekonomicznych wobec rynku pracy, Zesz. Nauk. Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji, seria Ekonomia, 5 (2/2012), 265-288. Król H., Ludwiczyński A. 2006: Zarządzanie zasobami ludzkimi. Tworzenie kapitału ludzkiego organizacji, Materiały do ćwiczeń, PWN, ISBN 978-83-011488-7-4. Summary The main objective of the article is to analyse students attitudes towards the issue of work. For the purposes of the present article, the survey was conducted among 174 horticulture students at Warsaw University of Life Sciences (SGGW) in 2014/2015. Both the article and the questionnaire are focused on economic and non-economic factors that have a significant influence on the type and line of work which the students would like to choose in the future. The analysis of the questionnaires shows that more than half of the students surveyed would like to work according to their education/ profession and would not change a present field of study. The majority (61%) of the surveyed would like to start their own business after graduation. A positive aspect is that the students are aware of the fact that work experience and a good command of foreign languages create better job and career prospects even in recession. Therefore, 63% of respondents worked or has been working while studying at the same time. Adres do korespondencji dr inż. Ksenia Juszczak-Szelągowska, mgr inż. Lidia Gunerka Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Samodzielna Pracownia Organizacji i Ekonomiki Ogrodnictwa ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa, tel. (22) 593 20 21 e-mail: ksenia_juszczak@sggw.pl, lidia_gunerka@sggw.pl