KONKURS PRZEDMIOTOWY BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH

... pieczątka nagłówkowa szkoły... kod pracy ucznia KONKURS PRZEDMIOTOWY BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH ETAP SZKOLNY Drogi Uczniu! Witaj na I etapie konkursu biologicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania. Arkusz liczy 13 stron i zawiera 15 zadań. Przed rozpoczęciem pracy sprawdź czy Twój test jest kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś ten fakt Komisji Konkursowej. Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem. Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem bądź piórem. Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi. Nie używaj korektora. Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone w miejscu do tego przeznaczonym. Brudnopis nie będzie oceniany. Czas pracy: 60 minut Liczba punktów możliwych do uzyskania: 60 Pracuj samodzielnie. Powodzenia! Strona 1 z 13

Zadanie 1. (0-2 pkt) Na Ziemi żyje ogromna ilość organizmów. Aby móc łatwo orientować się w różnorodności biologicznej, wprowadzono system porządkowania i klasyfikowania organizmów, opierający się na określonych zasadach. Polecenie A. Gatunki wykazujące szereg cech wspólnych łączymy w jednostki wyższej rangi. Zaznacz schemat, który prawidłowo przedstawia te zależności, stawiając znak X przy literze A, B,C lub D. Polecenie B. Uszereguj główne jednostki systematyczne występujące w świecie zwierząt, zaczynając od najwyższej: rodzaj, typ, rząd, rodzina, królestwo, gromada, gatunek,,,,,, Zadanie 2. (0-5 pkt) Grzyby zaliczane kiedyś do świata roślin, wykazują jednak pewne podobieństwa do organizmów zwierzęcych, dlatego obecnie tworzą odrębne królestwo. Czy znasz przedstawicieli tej grupy organizmów? W pustym miejscu każdego zdania wpisz nazwę rodzajową lub gatunkową grzyba. Przedstawiciela świata grzybów wybierz tak, aby po wpisaniu jego nazwy całe zdanie było prawdziwe. 1. jest zbudowany z jednej komórki zawierającej wiele jąder komórkowych, zwanej komórczakiem. Strona 2 z 13

2. Owocnik zbudowany jest z trzonu i kapelusza, na spodniej stronie którego tworzy się warstwa mająca postać blaszek, w której powstają zarodniki. 3. Na początku XX wieku Aleksander Fleming wyizolował z grzyba o nazwie antybiotyk penicylinę. 4. Mikoryza to współżycie grzybów z korzeniami roślin, głównie drzew, oparte na obustronnej korzyści i tak na przykład współżyje z korzeniami dębu. 5. Grzyby pasożyty roślin to m. in., pasożytująca na zbożach czy, która odżywia się kosztem drzew. Zadanie 3. (0-4 pkt) W każdej komórce występują struktury zwane organellami pełniącymi określone funkcje. a) Wymienione składniki komórkowe wpisz do schematów przedstawionych komórek. Użyj oznaczeń literowych. A. błona komórkowa, B. ściana komórkowa, C. cytoplazma D. mitochondrium E. rybosomy F. jądro komórkowe G. aparat Golgiego H.siateczka śródplazmatyczna I. chloroplasty b) Mitochondria występują zarówno w komórkach roślinnych, jak i komórkach zwierzęcych. Czy znasz jeszcze inne organizmy, które w swoich komórkach zawierają mitochondria? Jeżeli tak, podaj ich nazwę. c) W mitochondriach zachodzi proces oddychania prowadzący do wytworzenia energii. Czy w tych organellach zachodzi zarówno oddychanie tlenowe jak i beztlenowe? Strona 3 z 13

Zadanie 4. (0-2 pkt) Między wilgotnością nasion a natężeniem procesu oddychania zachodzi ścisła zależność, która została przedstawiona na wykresie. Zapoznaj się, jak wygląda ta zależność u czterech gatunków roślin. Następnie sformułuj dwa wnioski wynikające z analizy wykresu. 1. 2. Zadanie 5. (0-5 pkt) Zewnętrzną warstwę komórek rośliny stanowią tkanki okrywające. Dzielimy je na skórkę i korek, które różnią się od siebie budową, ale funkcję odgrywają taką samą: chronią roślinę przed urazami, szkodliwymi czynnikami środowiskowymi czy drobnoustrojami Strona 4 z 13

A. Porównaj budowę skórki i korka uzupełniając tabelkę. Cecha SKÓRKA KOREK Rodzaj komórek żywe/martwe Liczba warstw komórek Struktury umożliwiające wymianę gazową Obecność kutykuli B. Na schematycznym rysunku przedstawiającym budowę wewnętrzną liścia rośliny dwuliściennej zaznacz miejsce występowania kutykuli, a następnie napisz jaką rolę odgrywa ta substancja w życiu roślin. Znaczenie kutykuli: Zadanie 6. (0-6 pkt) Liść jest wytwórnią pokarmu. Fotosynteza zachodzi głównie w komórkach miękiszu asymilacyjnego, zróżnicowanego na miękisz palisadowy i gąbczasty Polecenie A. Na rysunku przedstawiającym budowę anatomiczną liścia (poprzednie zadanie) zaznacz i podpisz dwa rodzaje miękiszu asymilacyjnego. Strona 5 z 13

Polecenie B W którym miękiszu palisadowym czy gąbczastym fotosynteza zachodzi intensywniej? Uzasadnij swój wybór za pomocą jednego argumentu, który musi zawierać informację o budowie komórek miękiszu. Miękisz Uzasadnienie Polecenie C. Ciało rośliny w większości zbudowane jest z tkanek miękiszowych. Oprócz miękiszu asymilacyjnego występują jeszcze inne rodzaje tkanki miękiszowej, różniące się budową, rozmieszczeniem oraz pełnionymi funkcjami. Pod każdym rysunkiem wpisz rodzaj miękiszu oraz rolę, jaką odgrywa w życiu rośliny. miękisz rola miękisz rola Strona 6 z 13

Zadanie 7. (0-3 pkt) Rośliny zarodnikowe czyli mszaki i paprotniki to najstarsze rośliny lądowe. Wszystkie wytwarzają zarodniki oraz są uzależnione od wody w rozmnażaniu płciowym. Ale poza cechami wspólnymi różnią się budową, sposobem życia czy miejscem występowania. Trzem wybranym gatunkom roślin zarodnikowych przyporządkuj wszystkie cechy charakterystyczne dla każdego z nich, wpisując do odpowiedniej kolumny tabeli oznaczenia literowe. a) bardzo długi cykl życiowy b) występowanie kłosów zarodnionośnych c) młody gametofit w postaci splątka d) dominujący sporofit e) ruchliwe plemniki, niezabezpieczone przed wysychaniem f) ochrona gatunkowa g) zarodnia okryta czapeczką h) łodyga podziemna kłącze i) brak korzeni j) brak wyspecjalizowanych tkanek przewodzących k) pierzastozłożone liście MECH PŁONNIK NERECZNICA SAMCZA WIDŁAK GOŹDZISTY Zadanie 8. (0-4 pkt) Rośliny nasienne to organizmy o najwyższym stopniu przystosowania do życia na lądzie. Nie wykształcają już zarodników. Rozmnażają się za pomocą nasion, które powstają w wyniku rozmnażania płciowego. Poniższe zdania dotyczące procesu rozmnażania u roślin nasiennych mają dwa zakończenia. Należy wybrać i podkreślić to zakończenie, które spowoduje, że zdanie będzie prawdziwe. 1. Kwiaty roślin okrytonasiennych są zazwyczaj OBUPŁCIOWE / ROZDZIELNOPŁCIOWE. 2. Rośliny owadopylne produkują LEKKI PYŁEK / LEPKI PYŁEK. 3. U roślin dwuliściennych kwiaty są TRZYKROTNE / CZTERO- I PIĘCIOKROTNE. 4. Zapylenie u roślin nagonasiennych następuje przy udziale WODY / WIATRU. 5. Zalążek ulega przekształceniu w NASIENIE / ŁUPINĘ NASIENNĄ. 6. Owocnia powstaje ZE ŚCIANY ZALĄŻKA / ZE ŚCIANY ZALĄŻNI. Strona 7 z 13

Zadanie 9. (0-3 pkt) Owoce to organy występujące wyłącznie u roślin okrytonasiennych. Służą do ochrony nasion oraz ich rozsiewania. Napisz, w jaki sposób owoce przedstawione na schematach są przystosowane do rozsiewania nasion. A. B C. Zadanie 10. (0-4 pkt) Jedząc nie umyte owoce czy warzywa możemy zarazić się jednym z pasożytów glistą ludzką. Oceń prawdziwość poniższych zdań dotyczących budowy i cyklu rozwojowego tego nicienia, wpisując obok zdań literę P (zdanie prawdziwe) lub F (zdanie fałszywe). 1. Człowiek zaraża się tym pasożytem połykając jaja zwane inwazyjnymi. 2. U glisty ludzkiej występuje dymorfizm płciowy, samiec jest większy od samicy i ma zakręconą tylną część ciała. Strona 8 z 13

3. Ciało glisty pokrywa gruby oskórek, który chroni pasożyta przed enzymami trawiennymi żywiciela. 4. Larwa glisty ludzkiej musi dotrzeć do płuc, gdyż tylko w nich może się osiedlić. 5. Larwa glisty ludzkiej przekształca się w postać dorosłą dopiero po odbyciu wędrówki w ciele swojego jedynego żywiciela. 6. Glista ludzka podobnie jak tasiemiec nie posiada układu pokarmowego, pobiera więc pokarm całą powierzchnią ciała. Zadanie 11. (0-4 pkt) Owady to najbardziej rozpowszechniona grupa zwierząt na Ziemi. Jedne odgrywają bardzo ważną rolę w przyrodzie czy w życiu człowieka, inne zaś wyrządzają szkody czy przenoszą poważne choroby. a) Spośród wymienionych gatunków wybierz i podkreśl trzy, które są szkodnikami, powodującymi ogromne straty w gospodarce człowieka. brudnica mniszka, skorek pospolity, złotook pospolity, trzpiennik olbrzym, przeziernik osowiec, trzmiel ziemny, nartnik powierzchniowiec b) Który z przedstawionych owadów jest w Polsce chroniony (ochrona częściowa)? Strona 9 z 13

Zadanie 12. (0-5 pkt) Rozwiąż logogryf, który można by zatytułować W świecie owadów, a właściwie W świecie stawonogów. 3. 1. 5. 7. 6. 2. 4. 1. służy samicom owadów do składania jaj, 2. proces zachodzący pomiędzy poszczególnymi stadiami rozwoju owadów, 3. otwory po bokach ciała, prowadzące do narządu oddechowego owadów, 4. aparat gębowy służący do pobierania nektaru kwiatów; 5. bezskrzydłe owady przenoszące tyfus plamisty, 6. narząd oddechowy owadów, 7. owady, u których występuje zjawisko partenogenezy Rozwiązanie logogryfu: Zadanie 13. (0-6 pkt) Czy organizm, którego nazwa jest rozwiązaniem logogryfu jest również owadem? A. Do jakiej gromady zaliczane jest to zwierzę? Strona 10 z 13

B. Porównaj cztery wybrane przez Ciebie cechy budowy morfologicznej różne u owadów i przedstawicieli gromady o której mowa w pytaniu A. Wykorzystaj poniższą tabelę. Cechy różniące w budowie zewnętrznej 1. OWADY Gromada: 2. 3. 4. C. Gatunek, którego dotyczy całe zadanie (rozwiązanie logogryfu) żywi się krwią zwierząt i ludzi. Jego ukąszenie może być bardo groźne, gdyż przenosi drobnoustroje wywołujące poważne choroby. Wypisz nazwy dwóch takich chorób. 1. 2. Zadanie 14. (0-3 pkt) Tak jak owady opanowały zdolność lotu wśród bezkręgowców, tak latającymi kręgowcami są ptaki, które wykształciły szereg przystosowań do wykonywania tej czynności. Niżej wypisano trzy cechy charakterystyczne dla budowy szkieletu ptaków. Twoim zadaniem jest wyjaśnienie, w jaki sposób każda z tych cech umożliwia ptakom lot. kości pneumatyczne zrośnięte kręgi tułowia obecność grzebienia na mostku Strona 11 z 13

Zadanie 15. (0-4 pkt) Gady to kręgowce typowo lądowe. Tylko niektóre wtórnie przystosowały się do życia w wodzie. Więcej informacji dotyczących żółwi, krokodyli, jaszczurek i węży znajduje się w tabeli. Wszystkie informacje zostały ponumerowane. Zapoznaj się z nimi a następnie w każdej kolumnie tabeli wykreśl jeden punkt zawierający nieprawdziwą informację dotyczącą danej grupy gadów. ŻÓŁWIE KROKODYLE JASZCZURKI WĘŻE 1. ciało pokryte grubym pancerzem; 1. największe współczesne gady; 1. czworonogie lub beznogie gady; 1. nie posiadają kończyn; 2. żyją w różnych środowiskach od morza po pustynie; 3. zamiast zębów mają szczęki pokryte twardym, rogowym dziobem; 4. są długowieczne; 5. nie występują w Polsce 2. żyją na granicy środowiska wodnego i lądowego; 3. ciało pokryte dużymi kostnymi i rogowymi tarczkami, które tworzą pancerz; 4. w ich silnych szczękach znajdują się stożkowate zęby, z których część to zęby jadowe; 5.pływają zwinnie i szybko dzięki silnemu ogonowi 2.zasiedlają prawie wszystkie środowiska, oprócz regionów polarnych; 3. ich ciało jest pokryte łuskami; 4. większość jaszczurek to drapieżniki, tylko nieliczne są roślinożerne; 5. przedstawiciele żyjący w Polsce to: jaszczurka zwinka, jaszczurka zielona, jaszczurka żyworodna, salamandra plamista i padalec zwyczajny 2. mają zrośnięte, przeźroczyste powieki; 3. wszystkie są jajorodne; 4. pełzają po piasku, drzewach, mogą również pływać; 5. są drapieżnikami Strona 12 z 13

BRUDNOPIS Strona 13 z 13