Badanie in vivo skuteczności płukanki zawierającej 0,1% dwuglukonianu chlorheksydyny

PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2003, 40, 1, 29 36 ISSN 1644 387X STEFFEN RICHTER, GERLINDE BRUHN, LUTZ NETUSCHIL, MICHEL BRECX, M. FEDERLIN DUCANI, THOMAS HOFFMANN Badanie in vivo skuteczności płukanki zawierającej 0,1% dwuglukonianu chlorheksydyny In Vivo Study of the Efficacy of a Mouthrinse Containing 0,1% Chlohexidine Digluconate Poliklinik für Zahnerhaltung des ZZMK der Medizinischen Fakultät Carl Gustav Carus der TU Dresden, Deutschland Streszczenie Cel pracy. Celem przedmiotowego monocentrycznego badania, przeprowadzonego na 64 pacjentach, było porówna nie działania płukanki jamy ustnej zawierającej 0,1% dwuglukonianu chlorheksydyny (CHX) z działaniem placebo. Materiał i metody. Pacjenci, wybrani według określonych kryteriów, przestrzegali intensywnej higieny jamy ust nej przez 14 dni poprzedzających próbę (D 14/D0), aby wskaźnik płytki sprowadzić do poziomu < 0,15. Na kolej ne 21 dni (D0/D21) pacjenci zaprzestali stosowania jakichkolwiek środków higieny jamy ustnej, z wyjątkiem płu kanki stosowanej dwa razy dziennie. Płukanki placebo dla grupy kontrolnej oraz CHX dla grupy testowej zo stały równo rozdzielone, przy podwójnym zabezpieczeniu losowości, poprzez losowanie wśród pacjentów. Wyni ki badań klinicznych były ocenianie co 7 dni w każdej grupie i między grupami, na podstawie wskaźników klinicz nych wskaźnika płytki (PI), wskaźnika dziąsłowego (GI), wskaźnika dyskoloracji (DI) oraz badań bakteriolo gicznych (proporcja bakterii tlenowych/beztlenowych na płytce). Wyniki. PI każdej grupy znacząco wzrastał przez cały czas trwania badania (p = 0,001). Wzrost w grupie kontrol nej był większy niż w grupie testowej na końcu leczenia i osiągnął +1,37 wobec +0,65 w D21 (p = 0,0001). Rów nież GI w każdej grupie i na każdym stadium badania klinicznego wzrósł w sposób znaczący (p = 0,001). Wzrost stał się wyraźnie większy w grupie kontrolnej począwszy od D14 (p = 0,034), aby osiągnąć +0,65 w D21 wobec +0,33 w grupie testowej (p < 0,0001). Od D0 do D21 proporcja bakterii tlenowych/beztlenowych malała w grupie kontrolnej, a zwiększała się w grupie testowej i wyraźnie wzrosła w D21 (p = 0,0009). Także DI wzrastał na każ dym stadium i w każdej grupie (p = 0,001). Wzrost był wyraźnie wyższy w grupie testowej w D14 (+0,38 wobec +0,26, p = 0,037) i jeszcze wyraźniejszy w D21 (+0,60 wobec +0,13, p = 0,013). Wnioski. Badanie wykazało, że dwuglukonian chlorheksydyny w stężeniu 0,1% mógł skutecznie przeciwstawić się rozwojowi flory beztlenowej, która sprzyja tworzeniu się płytki bakteryjnej i powstawaniu zapalenia dziąseł. Należy podkreślić, że zastosowana płukanka była nieszkodliwa, z wyjątkiem dobrze znanego, barwiącego, ale cał kowicie odwracalnego działania chlorheksydyny (Dent. Med. Probl. 2003, 40, 1, 29 36). Słowa kluczowe: badanie kliniczne, eksperymentalne zapalenie dziąseł, chlorheksydyna, mikrobiologia, wskaźnik płytki, wskaźnik dziąseł, wskaźnik dyskoloracji. Abstract Objectives. The aim of this study was to evaluate the efficacy and the safety of a 0.1% chlorhexidine (CHX) mouthrinse compared to a placebo. Material and Methods. Following precise criteria, 64 subjects were eligible for inclusion. A preliminary 14 day period of intensive oral hygiene (D 14/D0) was used to bring the plaque index to < 0.15. Subjects were then allo cated by double blind randomization to the CHX test or placebo control group. The mouthrinses were used twice daily for 21 consecutive days (D0/D21) without other oral hygiene. Clinical parameters plaque index (PI), gingi val index (GI) and discoloration index (DI) were recorded at D 14, D0, D7, D14 and D21. Dental plaque samples were collected at the same intervals for bacterial flora analysis (aerobic/anaerobic ratio). Results. A significant difference was found for the PI in and between the treatments groups for each assessment ti me. The increase in the PI from baseline to the end of treatment was +1.37 in the placebo group and +0,65 in the

30 S. RICHTER et al. CHX group. The difference was highly significant (p = 0,0001). For the GI, a significant difference between treat ments groups was found only at D14 and D21. At the end of the treatment period, the increase in the GI was +0.65 for placebo and +0.33 for test group (p < 0.0001). The aerobic/anaerobic ratio reduced in the placebo group from D0 to D21 but increased in the test group during the same period and became significantly higher at D21 (p = 0.0009). Discoloration increased at each stage in both groups (p = 0,001), being significantly greater in the test group by D14 (+0.38 against +0.26, p = 0.037) and even more so by D21 (+0.60 against +0.36, p = 0,013). Conclusion. These data clearly demonstrate that 0.10% chlorhexidine prevented the development of the anaerobic flora that favours dental plaque formation and the development of gingivitis. This clinical effect was associated with a good safety profile. It is, however, associated with staining witch is a well known but reversible side effect (Dent. Med. Probl. 2003, 40, 1, 29 36). Key words: clinical trial, experimental gingivitis, chlorhexidine, bacteriology, plaque index, gingival index, disco loration index. Model doświadczalnego zapalenia dziąseł u człowieka [1] dowiódł ostatecznie, że gromadze nie się płytki nazębnej powoduje zapalenie dzią seł, którego pierwsze oznaki mogą być widoczne począwszy od trzeciego dnia. Wykazano również, że zapalenie dziąseł jest odwracalne, pod warun kiem przywrócenia skutecznej higieny jamy ust nej. Usuwanie płytki nazębnej, niezbędne przy za pobieganiu periodontopatiom, może być prowa dzone mechanicznie [2], ale również i chemicznie [3]. Wśród antyseptyków mających działanie przeciwpłytkowe chlorheksydyna (CHX) jest z ca łą pewnością środkiem, który został najlepiej prze testowany w ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci [4, 5]. Antybakteryjne działanie zarówno na bakte rie Gram dodatnie, jak i Gram ujemne [6, 7] za pewniło chlorheksydynie szerokie zastosowania, np. w dezynfekcji ran [8 10], ginekologii, położ nictwie [11, 12] i urologii [13, 14]. Po pierwszej publikacji, Löe go i Schiotta w 1970 r. [15], na temat zapobiegania zapaleniu dziąseł przez zastosowanie CHX nastąpiły liczne badania poświęcone skuteczności i nieszkodliwo ści produktu w jego zastosowaniach w jamie ustnej [4]. Testowano różne formuły: środki zapewniają ce powolne uwalnianie, żele, wprowadzenie chlor heksydyny do gum do żucia i pasty do zębów. W wyniku dwuletniego badania klinicznego przed stawionego w pięciu częściach [16 20] za między narodową normę uznano stężenie 0,2% CHX, ale przetestowano również i inne stężenia [21 23]; roztwory 0,15 0,1% również miały znaczące dzia łanie w zmniejszaniu płytki i zapalenia dziąseł. Wyniki te podkreśliły znaczenie dawki, niezależnie od stężenia środka. W świetle uzyskanych danych, uzasadnione wydaje się zastosowanie płukanki w dosyć niskim stężeniu, by ograniczyć niepożąda ne efekty działania CHX, ale podawane w dawce wystarczającej do zachowania działania zmniejsza jącego występowanie płytki i zapalenie dziąseł. Celem badania było porównanie płukanki z 0,1% CHX i placebo i ocena skuteczności usu wania płytki nazębnej, leczenia zapaleń dziąsła oraz nieszkodliwości CHX. Materiał i metody Badanie przeprowadzono, przestrzegając zasad etycznych deklaracji z Helsinek, ustaw Republiki Federalnej Niemiec oraz zasad komitetu etycznego wydziału medycyny uniwersytetu w Drezdnie. Po uzyskaniu pełnych informacji i świadomym wyra żeniu zgody, do badania zakwalifikowano 64 pa cjentów, spełniających następujące kryteria: męż czyzna lub kobieta, wiek 18 35 lat, dobry stan zdrowia, obecność 24 zębów (nie licząc ósemek) i uznany za zdolnego do współpracy po początko wym okresie, mającym na celu uzyskanie wskaźni ka płytki < 0,15 na początku testu klinicznego (D0). Z badania zostały wyłączone osoby: o podwyższonym stopniu ryzyka wynikają cym z długiej historii chorobowej, które w ciągu ostatnich 3 miesiący zostały poddane zabiegowi chirurgicznemu, kobiety niestosujące antykoncepcji, pacjenci z zaawansowanym zapaleniem przyzębia lub z licznymi ogniskami próchnicy, nałogowi palacze tytoniu i konsumenci al koholu, pacjenci z alergiami, które w ciągu ostatnich 3 miesięcy przeszły leczenie lekami mogącymi spowodować interak cje (antybiotykami, lekami przeciwzapalnymi, an tyseptykami, immunosupresorami, immunostymu lantami, antymitotykami, antyhistaminowymi, substancjami mającymi wpływ na wydzielanie śliny). Pacjenci zostali pouczeni o mechanicznym usuwaniu płytki pozwalającym ustanowić i utrzy mać rygorystyczną higienę podczas początkowej fazy 14 dni (D 14/D0). Właściwe badanie klinicz ne obejmowało okres 21 dni (D0 D21), podczas którego pacjenci zaprzestali stosowania wszelkich środków higieny jamy ustnej, z wyjątkiem płukan ki stosowanej dwa razy dziennie. Produkty płuczą ce, czyli placebo dla grupy kontrolnej oraz dwu glukonian chlorheksydyny 0,1% (CHX, Inava Odonto Stomatologie, Castres, Francja) dla grupy testowej zostały równo rozdzielone przy podwój

Skuteczność płukanki zawierającej chlorheksydynę 31 nym zabezpieczeniu losowości, przez losowanie między 64 pacjentami: oba produkty miały ten sam wygląd, prezentację i identyczne zalecenia dotyczące sposobu użycia: dwa razy po 15 ml, przez 30 sekund, rano i wieczorem (po rozcieńcze niu 1:1, CHX była zatem używana in situ w stęże niu 0,05%). Wskaźnik płytki PI [24], wskaźnik dziąsłowy GI [25] oraz wskaźnik dyskoloracji DI [26] zostały określone u każdego pacjenta w D 14, D0, D7, D14 i D21. W tym samym okresie u osób losowo wska zanych pobrano próbki płytki na pierwszym zębie trzonowym z pierwszego kwadranta w D0, z drugie go kwadranta w D7, z trzeciego kwadranta w D14 i z czwartego kwadranta w D21. Próbki zostały umieszczone w środowisku tlenowym i beztleno wym, a przeliczenie kolonii (FU colony forming unit) pozwoliło na wyliczenie dla każdego stadium tlenowych/beztlenowych proporcji pobranej flory. Dane dotyczące wskaźników klinicznych i wy ników mikrobiologicznych zostały pogrupowane na powierzchnie (przedsionkowa, językowa i mię dzyzębowa), na zęby (średnia z czterech po wierzchni), na pacjentów (średnia wszystkich pa cjentów) i na grupy (średnia pacjentów z danej grupy), aby dokonać statystycznej analizy w po szczególnych stadiach (D0 D21) oraz analizy za stosowanego środka (placebo lub CHX). Zmienne jakościowe zostały przetworzone testem chi kwa drat, a powyżej 4 klas testem Wilcoxona. Dla zmiennych ilościowych normalność została sprawdzona testem Shapiro Wilka, równość zmiennych testem Fishera; w analizie porównaw czej użyto testu t Studenta lub testu Wilcoxona w zależności od uzyskanego testu normalności. Różnice zostały uznane za znaczące przy p = 0,05. Wyniki Spośród 64 badanych pacjentów 5 musiało zo stać wykluczonych z testu klinicznego (3 w D0 i 2 w D7) z powodu nieprzestrzegania protokołu. Li czebność grupy kontrolnej zmniejszyła się do 31, a grupy testowej do 28 osób, co pozwoliło zacho wać początkowo założoną równowagę między grupami, przeprowadzić badania, a następnie ich analizę. Średnia wieku wynosiła 21,7 lat (18 34) dla grupy złożonej z 28 mężczyzn i 31 kobiet. Między obiema grupami nie stwierdzono różnic statystycznych, czy to ze względu na średnią wie ku (p = 0,88, Wilcoxon), ani na proporcję płci (p= 0,71, chi kwadrat), ani też na inne zmienne demo graficzne, jak wzrost (p = 0,95, Wilcoxon) i masa ciała pacjentów (p = 0,92, Wilcoxon). W grupie te stowej było 9 osób palących, a w grupie kontrolnej tylko 4, ale również i ta różnica nie była znacząca (p = 0,075, test chi kwadrat). Na początku badania, w D0, średnia PI wyno siła 0,13 (±0,04) dla wszystkich powierzchni, 0,06 (±0,05) dla powierzchni międzyzębowych, 0,13 (±0,09) dla powierzchni językowych i 0,16 (±0,07) dla powierzchni przyśrodkowych. Na tym etapie nie stwierdzono różnicy statystycznej w PI obu grup (p = 0,513) (tab. 1). W tym samym czasie, średnia GI wynosiła Tabela 1. Wskaźnik płytki nazębnej PI według Silnessa i Löe go na wszystkich powierzchniach łącznie Table 1. Plaque index PI according to Silness and Löe for all sites Placebo (n = 31) CHX (n = 28) (Intergroup comparison) D 14 Średnia (Mean) (SD) 0,71 (0,30) 0,74 (0,32) Mediana (Median) 0,76 0,79 Przedział (Interval) 0,17 1,39 0,22 1,29 D0 Średnia (Mean) (SD) 0,13 (0,04) 0,13 (0,04) p = 0,513 Mediana (Median) 0,14 0,13 (Student) Przedział (Interval) 0,02 0,20 0,04 0,21 D7 Średnia (Mean) (SD) 0,92 (0,27) 0,84 (0,40) p = 0,016 Mediana (Median) 0,93 0,60 (Wilcoxon) Przedział (Interval) 0,33 1,42 0,04 1,22 D14 Średnia (Mean) (SD) 1,16 (0,37) 0,74 (0,46) p = 0,0003 Mediana (Median) 1,21 0,72 (Student) Przedział (Interval) 0,32 1,79 0,04 1,80 D21 Średnia (Mean) (SD) 1,37 (0,46) 0,65 (0,49) p = 0,0001 Mediana (Median) 1,48 0,58 (Wilcoxon) Przedział (Interval) 0,38 2,28 0,04 1,78

32 S. RICHTER et al. Tabela 2. Wskaźnik dziąsłowy GI według Löe'go na wszystkich powierzchniach łącznie Table 2. Gingival index GI according to Löe for all sites Placebo (n = 31) CHX (n = 28) (Intergroup comparison) D 14 Średnia (Mean) (SD) 0,42 (0,30) 0,47 (0,31) Mediana (Median) 0,44 0,50 Przedział (Interval) 0,01 1,08 0,04 1,11 D0 Średnia (Mean) (SD) 0,08 (0,08) 0,08 (0,09) p = 0,743 Mediana (Median) 0,06 0,05 (Wilcoxon) Przedział (Interval) 0,00 0,29 0,00 0,40 D7 Średnia (Mean) (SD) 0,17 (0,13) 0,14 (0,15) p = 0,354 Mediana (Median) 0,13 0,11 (Wilcoxon) Przedział (Interval) 0,00 0,54 0,06 0,44 D14 Średnia (Mean) (SD) 0,46 (0,27) 0,31 (0,26) p = 0,034 Mediana (Median) 0,48 0,29 (Student) Przedział (Interval) 0,14 1,04 0,05 0,79 D21 Średnia (Mean) (SD) 0,65 (0,29) 0,33 (0,23) p < 0,0001 Mediana (Median) 0,59 0,32 (Student) Przedział (Interval) 0,05 1,42 0,03 0,82 0,08 (±0,08) dla wszystkich powierzchni, 0,06 (±0,07) dla powierzchni przedsionkowych, 0,13 (±0,18) dla powierzchni językowych i 0,07 (±0,08) dla powierzchni międzyzębowych. Także i tutaj nie było znaczącej różnicy w GI obu grup (p = 0,743) (tab. 2). Proporcja bakterii tlenowych/beztlenowych została w pierwszej kolejności wyliczona dla 19 pacjentów: 8 z grupy kontrolnej i 11 z grupy testo wej. Wyniosła 96,6 (±57,2) dla grupy kontrolnej i 84,3 (±39,3) dla grupy testowej, bez znaczących różnic (p = 1). Średnia proporcja wyniosła 89,5 (±46,6) i sytuowała się na zwyczajowym poziomie (tab. 3). W D0 średnia DI wyniosła 0,19 (±0,15) na wszystkich powierzchniach łącznie, 0,07 (±0,09) na powierzchniach przedsionkowych i 0,3 (±0,24) na powierzchniach językowych, bez znaczącej różnicy między obiema grupami (p = 0,814) (tab. 4). Przeprowadzony na koniec próby wywiad u pacjentów nie wykazał żadnego objawu, który mógłby zostać zinterpretowany jako następstwo stosowania leczenia. W każdej grupie PI zmierzo ne w stadiach D7, D14 i D21 były znacząco wy ższe (p = 0,001) niż wskaźniki zarejestrowane na początku badania (D0). Wzrost był większy w grupie kontrolnej niż w grupie testowej oraz znaczący w D7 (p = 0,016), w D14 (p = 0,0003), a także w D21 (p = 0,0001) (tab. 1). Te same zmia ny i te same znaczące różnice zostały zaobserwo wane, gdy zmiana PI była analizowana dla zęba oraz na powierzchniach przedsionkowych, języko wych i międzyzębowych. Wskaźnik dziąsłowy wzrósł znacząco (p = 0,001) w każdej grupie i w każdym stadium (D7, D14 i D21). W D7 zmiana GI nie była istotna w obu grupach (p = 0,354). Wzrost GI był nato miast znaczący w grupie kontrolnej w stadiach D14 (p = 0,034) i D21 (p < 0,0001) (tab. 2). Takie same wyniki zostały zarejestrowane, gdy zmiana GI była analizowana na poziomie zęba i na po wierzchniach przedsionkowych. Dla powierzchni językowych i międzyzębowych różnica GI w sto sunku do D0 była istotna między obiema grupami dopiero w D21 (odpowiednio p = 0,0002 i p = 0,0007). Proporcja bakterii tlenowych/beztlenowych pozostała statystycznie porównywalna między obiema grupami w D7 i D14; w D21 wynosiła 64,50 (29,20) dla grupy kontrolnej i 97,37 (11,84) dla grupy testowej, różnica była znacząca (p = 0,0009) (tab. 3). Począwszy od D0, regularnie i przez cały czas badania, wzrastał DI u wszystkich pacjentów (p = 0,001) (tab. 4). Wzrost ten był porównywalny między obiema grupami w D7 (p = 0,266) i był znacząco wyższy w grupie testowej w D14 (+ 0,38 wobec +0,26, p = 0,037) i nasilił się w D21 (+0,60 wobec +0,36, p = 0,013). Dla powierzchni przed sionkowych różnica nie była znacząca (p = 0,109). Dla powierzchni językowych różnica była znaczą ca jedynie w D14 (p = 0,049).

Skuteczność płukanki zawierającej chlorheksydynę 33 Tabela 3. Proporcje bakterii tlenowych/beztlenowych Table 3. Aerobic/anaerobic ratio Placebo CHX (Intergroup comparison) D0 Liczba 8 11 p = 1 Średnia (Mean) (SD) 96,64 (57,22) 84,30 (39,27) (Wilcoxon) Mediana (Median) 82,93 95,56 Przedział (Interval) 51,60 233,5 16,06 142,9 D7 Liczba 15 11 p = 0,161 Średnia (Mean) (SD) 82,39 (25,89) 89,91 (28,15) (Wilcoxon) Mediana (Median) 80,75 92,88 Przedział (Interval) 49,04 159,3 27,09 125,3 D14 Liczba 14 11 p = 0,25 Średnia (Mean) (SD) 77,32 (20,87) 89,25 (29,89) (Student) Mediana (Median) 81,72 94,76 Przedział (Interval) 36,13 107,0 35,0 134,0 D21 Liczba 15 10 p = 0,009 Średnia (Mean) (SD) 64,56 (29,20) 97,37 (11,84) (Student) Mediana (Median) 66,19 97,06 Przedział (Interval) 22,79 104,8 79,06 121,3 Tabela 4. Wskaźnik dyskoloracji DI według Brecxa na wszystkich powierzchniach łącznie Table 4. Discoloration index DI according to Brecx for all sites Placebo (n = 31) CHX (n = 38) (Intergroup comparison) D0 Średnia (Mean) (SD) 0,18 (0,14) 0,20 (0,17) p = 0,814 Mediana (Median) 0,14 0,16 (Wilcoxon) Przedział (Interval) 0,02 0,76 0,00 0,63 D7 Średnia (Mean) (SD) 0,17 (0,13) 0,22 (0,17) p = 0,266 Mediana (Median) 0,17 0,21 (Student) Przedział (Interval) 0,13 0,54 0,14 0,57 D14 Średnia (Mean) (SD) 0,26 (0,18) 0,38 (0,24) p = 0,037 Mediana (Median) 0,27 0,38 (Student) Przedział (Interval) 0,13 0,68 0,04 0,88 D21 Średnia (Mean) (SD) 0,36 (0,22) 0,60 (0,44) p = 0,013 Mediana (Median) 0,41 0,49 (Student) Przedział (Interval) 0,02 0,98 0,14 1,74 Omówienie Pierwszy raz w badaniu tym na modelu do świadczalnego zapalenia dziąseł przetestowano re dukujący płytkę nazębną i przeciwzapalny efekt działania nowej płukanki jamy ustnej, zawierają cej 0,1% dwuglukonianu chlorheksydyny. Użyty model i wskaźniki zostały szeroko uznane w prze szłości i stały się wzorcami w ocenie kontroli płyt ki nazębnej i zapalenia dziąseł. Wybór CHX opie ra się na jej znanym działaniu antybakteryjnym, któremu sprzyja jej zdolność przywierania do szkliwa, protein śliny i ścianek komórkowych bakterii, które jest w stanie dezorganizować. Wy bór wynika również z wielu prób porównawczych, które wykazały wyższość CHX w stosunku do in nych antyseptyków. CHX spowodowała redukcję PI zawartą w przedziale 38 88% w zależności od badania, wyższą niż w przypadku delmopinolu [27, 28], triklosanu [29] oraz połączenia aminoflu orku fluorku cynawego, a także olejku eterycz nego [30] i czwartorzędowych związków amono wych [31]. Chlorheksydyna okazała się skuteczna w nieleczonych zapaleniach dziąseł przy stężeniu

34 S. RICHTER et al. 0,12% [32], a w całkiem podobnym badaniu po zwoliła na redukcję PI o 28% oraz GI o 25% [33]. Korelacja między zmniejszeniem średnich wyni ków występowania płytki i zwiększeniem dawek zawartych w przedziale 2 40 mg [29] pozwoliła uznać, że średnia skuteczna dawka mieści się w granicach 20 mg na dzień. Są to dane zgodne z warunkami podawania CHX w naszym badaniu (stężenie, objętość i częstotliwość). Dane na początku badania (D0) nie wykazały żadnej różnicy pomiędzy obiema grupami: są za tem zgodne z wiarygodnością modelu doświad czalnego, czyli porównywalnością pacjentów z obu grup z punktu widzenia analizowanych kry teriów, a w szczególności przestrzegania higieny. Porównanie z innymi badaniami było w nie których przypadkach utrudnione z powodu różnic przyjętych protokołów. CHX o niskim stężeniu (0,12 i 0,10%) była testowana na pacjentach z za paleniem dziąseł, których sposób czyszczenia zę bów nie był zmieniany. W tych warunkach autorzy zawsze wykazywali obniżenie wskaźników bar dziej istotne w przypadku stosowania chlorheksy dyny niż z placebo [32, 33]. Tutaj z kolei wszyst kie wskaźniki wzrastały w obu grupach przez cały czas obserwacji. Wzrost ten jest nierozłącznie związany z modelem doświadczalnego zapalenia dziąseł, które rozwijało się przez 21 dni. Okres tych trzech tygodni tłumaczy wzrost wartości wskaźników, któremu sprzyjał również brak me chanicznego usuwania płytki nazębnej. Skutecz ność CHX w stężeniu 0,1% przejawiła się wzro stem PI i GI niższym mniej więcej o połowę w po równaniu z pacjentami, którzy otrzymywali place bo. Należy zwrócić uwagę, że zmiana międzygru powa była od razu odmienna w przypadku PI, podczas gdy dla GI wystąpiła dopiero od D14, a nawet później, na powierzchniach językowych i międzyzębowych. Analiza pobranych próbek wykazała zreduko wanie o 33% proporcji bakterii tlenowych/beztle nowych przy placebo i odwrotnie, wzrost o 15,5% tej samej proporcji przy CHX. W grupie kontrol nej zmianę proporcji można przyrównać do wzros tu PI, ponieważ nagromadzenie płytki może jedy nie sprzyjać rozwojowi bakterii beztlenowych. Podobnie jak w przypadku GI, zmiana ta stała się znacząca dopiero pod koniec próby. Obserwacje te pozwalają założyć, że objawy zapalenia dziąseł okazały się różne w obu grupach dopiero wów czas, gdy liczba bakterii beztlenowych osiągnęła określony próg w grupie kontrolnej. W grupie badanej proporcja ta, która zmieniała się przeciw nie niż w grupie kontrolnej, jest dobrym przykła dem skuteczności CHX w ograniczaniu rozwoju flory beztlenowej. Wynik ten potwierdza działanie antybakteryjne, podkreślone już wcześniej innymi badaniami: działanie na biofilmy mikrobiologiczne modelowane in vitro [34], działanie wspomagające w mechanicznym leczeniu przy wykrywaniu pod stawowych periodontopatogenów [35], ograniczo ny wpływ na kolonizację błon w sterowanej rege neracji tkanek [36], działanie bakteriobójcze w ba daniu immunofluorescencyjnym [26, 37]. Wzrost przebarwienia w grupie badanej był wy ższy niż w grupie kontrolnej dopiero w późniejszym okresie, po stronie językowej. Tym samym, niepożą dane działanie przypisywane zazwyczaj CHX pozo stało ograniczone przy stężeniu 0,1%, co wykazało już badanie porównawcze ze stężeniem 0,2% [38]. Podsumowując, płukanka z 0,1% stężeniem CHX skutecznie przeciwstawiła się rozwojowi flory beztlenowej, która sprzyja tworzeniu się płytki nazębnej i zapaleniu dziąseł. Wynikowi kli nicznemu towarzyszyła nieszkodliwość, z wyjąt kiem ograniczonego działania przebarwiającego. Stężenie 0,1% zdaje się więc stanowić dobry kom promis między skutecznością i tolerancją leku. Piśmiennictwo [1] THEILADE E., WRIGHT W. H., JENSEN S. B., LÖE H.: Experimental gingivitis in man. II. A longitudinal clinical and bacteriological investigation. J. Periodont. Res. 1966, 1, 1 13. [2] LANG N. P., ATTSTRÖM R., LÖE H.: Proceedings of European workshop on mechanical plaque control. London, Quistessance Publishing Co Inc., 1998. [3] BRECX M.: Supragingival chemical plaque control. Periodontol. 2000, 1997, 15, 100 108. [4] FARDAL Ö., TURNBULL R. S.: A review of the litterature on use of chlorhexidine in dentistry. J. Am. Dent. Assoc. 1986, 112, 863 869. [5] ROBINSON C. P. Chlorhexidine gluconate oral rinse. A review. Drugs of Today 1988, 24, 4. [6] HENNESSEY T. D.: Some antibacterial proprieties of chlorhexidine J. Periodont. Res. 1973, 8, 61 67. [7] NETUSCHIL L., REICH E., BRECX M.: Direct measurement of the bactericidal effect of chlorhexidine on human den tal plaque. J. Clin. Periodontol. 1989, 16, 484 488. [8] CLARKE A. M.: Topical use of silver sulphadiazine and chlorhexidine in the prevention of infection of thermal in juries Med. J. Aust. 1975, 1, 413 415. [9] LOWBURRY E. J. L., BABB J. R., BRIDGES K., JACKSON D. M.: Topical chemoprophylaxis with silver sulphadiazine and silver nitrate chlorhexidine creams: emergence of sulphonamide resistant Gram negative bacilli. Br. Med. J. 1976, 1, 493. [10] DAVIES R. M.: Use of Hibitane following periodontal surgery J. Clin. Periodontol. 1977, 4, 129 135.

Skuteczność płukanki zawierającej chlorheksydynę 35 [11] DUIGNAN N. M., LOWE P. A.: Pre operative disinfection of the vagina J. Antimicrob. Chemother. 1975, 1, 117 120. [12] MALONEY M. H.: Chlorhexidine: a hexachlorophene substitute in the nursery. Nurs Times 1975, 71, 21. [13] PATERSON M. L., BARR W., MAC DONALD S.: Urinary infection after colporrhapy: its incidence causation and pre vention. J. Obstet. Gynaecol. 1980, 65, 394. [14] RICHARDS B., BASTABLE J. R. G.: Bacteriuria after out patient cytoscopy. Br. J. Urol. 1977, 49, 561 584. [15] LÖE H., SCHIOTT C. R.: The effect of mouthrinse and topical application of chlorhexidine on the development of dental plaque and gingivitis in man. J. Periodont. Res. 1970, 5, 79 83. [16] LÖE H., SCHIOTT C. R., GLAVIND L., KARRING T.: Two years oral use of chlorhexidine in man. I. General design and clinical effects J. Periodont. Res. 1976, 11, 135 144. [17] SCHIOTT C. R., BRINER W. W., KIZKLAND J. J., LÖE H.: Two years oral use of chlorhexidine in man. III. Changes in sensitivity of the flora J. Periodont. Res. 1976, 11, 153 157. [18] SCHIOTT C. R., BRINER W. W., LÖE H.: Two years oral use of chlorhexidine in man. II. The effect on the salivary bacterial flora. J. Periodont. Res. 1976, 11, 1453 152. [19] MAC KENZIE I. C., NUKI K., LÖE H., SCHIOTT C. R.: Two years oral use of chlorhexidine in man. V. Effects on stra tum corneum of oral mucosa. J. Periodont. Res. 1976, 11, 165 171. [20] NUKI K., SCHLENKER R., LÖE H., SCHIOTT C. R.: Two years oral use of chlorhexidine in man. VI. Effect on oxida tive enzymes in oral epithelia. J. Periodont. Res. 1976, 11, 172 175. [21] BONESVOLL P., HANSEN F., GJERMO P., ROLLA G.: Retention plaque inhibition and staining using 0,05% chlorhe xidine mouthrinses. J. Dent. Res. 1975, 54, L473. [22] BAY L. M.: Effect of toothbrushing with different concentrations of chlorhexidine on the development of dental plaque and gingivitis. J. Dent. Res. 1978, 57, 181 185. [23] SEGRETO V. A., COLLINS E. M., BEISWAGNER B. B., DE LA ROSA M., ISAACS R. L., LANG N. P.: A comparison of mouthrinses containing two concentrations of chlorhexidine. J. Periodont. Res. 1986, 21, 23 32. [24] SILNESS J., LÖE H.: Periodontal disease in pregnancy. II. Correlation between oral hygiene and periodontal condi tions. Acta. Odont. Scand. 1964, 22, 122 135. [25] LÖE H.: The gingival index, the plaque index ant the retention index systems J. Periodontol. 1967, 36, suppl., 610 616. [26] BRECX M., MAC DONALD L. L., LEGARY K., CHEANG M., FORGAY M. G. E.: Long term effect of Meridol and chlo rhexidine mouthrinses on plaque, gingivitis, staining and bacterial vitality. J. Dent. Res. 1993, 72, 1194 1197. [27] COLLAERT B., EDWARDSSON S., ATTSTRÖM R., HASE J. C., ASTRÖM M., MOVERT R.: Rinsing with delmopinol 0.2% and chlorhexidine 0.2%: short therm effect on salivary microbiology, plaque and gingivitis. J. Periodontol. 1992, 63, 618 625. [28] LANG N. P., HASE J. C., GRASSI M., HAMMERLE C. H., WEIGEL C., KELTY E.: Plaque formation and gingivitis after supervised mouthrinsing with 0.2% delmopinol hydrochloride, 0.2% chlorhexidine digluconate and placebo for 6 months. Oral Dis. 1998, 4, 105 113. [29] JENKINS S., ADDY M., NEWCOMBE R. G.: Dose response of chlorhexidine against plaque and comparison with tric losan. J. Clin. Periodontol. 1994, 21, 250 255. [30] RIEP B. G., BERNIMOULIN J. P., BARNETT M. L.: Comparative antiplaque effectiveness of an essential oil and an amine fluoride/stannous fluoride mouthrinse. J. Clin. Periodontol. 1999, 26, 164 168. [31] MORAN J., ADDY M., JACKSON R., NEWCOMBE R. G.: Comparative effects of quaternary ammonium mouthrinses on 4 day plaque regrowth. J. Clin. Periodontol. 2000, 27, 37 40. [32] CORBET E. F., TAM J. O., ZEE K. Y., WONG M. C., LO E. C., MOMBELLI A.W.: Therapeutic effects of supervised chlorhexidine mouthrinses on untreated gingivitis. Oral Dis. 1997, 3, 9 18. [33] EATON K. A., RIMINI F. M., ZAK E., BROOKMAN D. J., HOPKINS L. M., CANNELL P. J: The effects of a 0.12 chlorhe xidine digluconate containing mouthrinse versus a placebo on plaque and gingival inflammation over a 3 month period. A multicenter study carried out in general dental practices J. Clin. Periodontol. 1997, 24, 189 197. [34] KINNIMENT S. L., WIMPENNY J. W., ADAMS D., MARSH P. D.: The effect of chlorhexidine on defined, mixed culture oral biofilms grown in a novel model system. J. Appl. Bacteriol. 1996, 81, 120 125. [35] BOLLEN C. M., QUIRYNEN M.: Microbiological response to mechanical treatment in combination with adjunctive therapy. A review of the literature. J. Periodontol. 1996, 67, 1143 1158. [36] ZUCCHELI G. POLLINI F., CLAUSER C., DE SANCTIS M.: The effect of chlorhexidine mouthrinsese on early bacterial colonization of guided tissue regeneration membranes. An in vivo study. J. Periodontol. 2000, 71, 263 271. [37] GEHLEN I., NETUSCHIL L., GEORG T., REICH E., BERG R., KATSARDOS C.: The influence of a 0.2% chlorhexidine mouthrinse on plaque regrowth in orthodontic patients. A randomized prospective study. Part II. Bacteriological parameters. J. Orofac. Orthop. 2000, 61, 138 148. [38] JENKINS S., ADDY M., NEWCOMBE R.: Comparison of two commercially available chlorhexidine mouthrinses: II. Effects on plaque reformation, gingivitis, and tooth staining. Clin. Prev. Dent. 1989, 11, 12 16. Praca wpłynęła do Redakcji: 21.01.2003 r. Zaakceptowano do druku: 27.01.2003 r. Received: 21.01.2003 Accepted: 27.01.2003