SCENARIUSZ ZAJĘĆ nr 6 - turystyczny szlak ornitologiczny Temat. Bocian czarny mieszkaniec gminy Żyrzyn Cele uczeń: potrafi rozpoznać bociana czarnego zna przystosowania bociana czarnego do terenów na których gniazduje i żeruje wie do jakiego gatunku ptaka należy wie, gdzie najczęściej buduje swoje gniazda i z jakich elementów Metody: rozmowa dydaktyczna, obserwacja okazów naturalnych, praca z mapą, praca z tekstem źródłowym. Formy pracy: indywidualna i grupowa Czas trwania zajęć: 2 jednostki lekcyjne Środki dydaktyczne: atlas geograficzny Polski, wycięte zdjęcia i rysunki ptaków, lornetki, lunety Podstawowe informacje; Wygląd ; Bocian czarny gatunek dużego ptaka brodzącego z rodziny bocianowatych. Zamieszkuje Eurazję, gniazduje w środkowej Francji, a izolowane populacje również na Półwyspie Iberyjskim oraz w środkowej i południowej Afryce. W Hiszpanii to ptak częściowo osiadły. W Europie Środkowej to rzadki ptak lęgowy żyjący w lasach liściastych i mieszanych, gdzie są małe prześwietlenia, na podmokłych łąkach, stawach i trzęsawiskach. Ptak wędrowny - zimuje w południowej i wschodniej Afryce i południowej Azji. Długość ciała: ok. 90-105 cm Rozpiętość skrzydeł: 175-200 cm 1
Masa: ok. 3 kg Z sylwetki bocian czarny jest niemal identyczny jak dobrze znany jego krewniak bocian biały. Jego upierzenie czarne pióra mienią się odcieniami zielonkawym, purpurowym, miedzi i błękitu połyskiem. Jego brzuch i piersi są białe. Dorosłe ptaki mają dziób, skórę wokół oczu i nogi czerwone, natomiast u ptaków młodocianych te części ciała są zielonoszare i bladoróżowe. Spód skrzydeł tylko biały na barkówkach. Samica i samiec podobnie upierzone. Z uwagi na słabo rozwinięte mięśnie piersiowe częściej posługuje się lotem szybowcowym. W locie ma wyciągniętą szyję, nogi sięgające za ogon. Występowanie ; Bociany czarne są ptakami wędrownymi. Ptak ten występuje w Europie Zachodniej, Wschodniej i Środkowej, a nawet w południowej Szwecji. Zimuje w środkowych i południowych okolicach Afryki oraz w Indiach. Na terenie Polski występuje w rozproszeniu w całym kraju. W przeciwieństwie do bociana białego unika on osiedli ludzkich, jak również pól i otwartych przestrzeni. Jego ostoją są rozległe, podmokłe i ciche lasy. Unika spotkań z bocianem białym, który go prześladuje. Swoją ostrożność i płochliwość zachowuje również wobec człowieka, co utrudnia obserwacje i badania Wędrują do północno-wschodniej i wschodniej Afryki, rzadko przekraczają linię równika. W czasie wędrówki z Europy do Afryki nie są tak ściśle związane z lądem jak bociany białe, w przeciwieństwie do 2
nich, oprócz lotu szybowcowego, częściej wykorzystują siłę swych mięśni. Dzięki temu nie muszą się tłoczyć nad przesmykami i cieśninami, ale mogą przekraczać Morze Śródziemne szerokim frontem. Bociany czarne są mniejsze od swoich białych kuzynów. Gniazdują w starszych lasach, w Karpatach są to często lasy bukowe, jodłowe lub mieszane, w pobliżu rzek, potoków i stawów. Bociana czarnego możemy spotkać na naszym terenie w Rezerwacie Przyrody Piskory koło Borysowa W Polsce ptak ten jest pod całkowitą ochroną. Tryb życia i środowisko życia; W marcu i kwietniu przylatują parami na tereny gniazdowe. Gdy przybędą zanim wylądują odbywają długotrwałe szybowanie nad lęgowiskiem. W czasie wiosennych toków wyrzucają energicznie głowy w górę i w dół, na prawo i lewo. Odbywa przy tym charakterystyczny taniec, kiedy to ptaki krążą wokół siebie, stroszą białe pióra na ogonach i krążą wokół gniazda. Już wtedy zaczynają go budować lub rozbudowywać stare. Ich przywiązanie do danego terenu lęgowego przekłada się też na stosunkowo częste związki tych samych ptaków.. Jaja i lęgi. Jaja składane w odstępach dwudniowych wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres 35-45 dni przez obydwoje rodziców. Przylatujące do gniazda ptaki czeka powitanie - stroszą uniesione pokrywy podogonowe i jednocześnie unoszą i opuszczają szyję. Przez pierwsze 10-15 dni jeden ptak czuwa na gnieździe, a drugi szuka 3
pokarmu. Młode karmią przynosząc im w przełyku (wolu) drobne ryby, płazy, owady, które zwracają na gniazdo. Bocianięta w puchu są białe, mają cytrynowo-żółte dzioby i żółte nogi, bielejące z czasem Gniazdo: Z reguły na wysokim drzewie, przeważnie liściastym, w pobliżu rozlewiska wodnego lub bagna, czasem na niedostępnym siedlisku, w głębi drzewostanu, budowane przez oboje partnerów. Średnica zewnętrzna od 1 2 m. Gniazdo skonstruowane jest z gałęzi, a wypełnione trawą, mchem i porostami. Na wschodzie i południu zasięgu może gniazdować nawet na skałach. Bociany czarne mogą zajmować też niezajmowane w danym sezonie gniazda myszołowów lub jastrzębi. W przeciwieństwie do bociana białego jego terytoria lęgowe zajmują duże powierzchnie, dana para może obejmować do 250 km 2, choć w bardziej zagęszczonych terenach dochodzi tylko do kilku kilometrów.. 4
Pisklęta: Pisklęta opuszczają gniazdo po 60-75 dniach, kiedy staną się lotne, choć przez pewien czas wracają jeszcze do gniazda na karmienie i nocleg. Młode ptaki mają ciemne pióra o żółtawych końcach promieni dających wrażenie brązowych, stopniowo upodabniając się do dorosłych. Dziób i nogi szarozielone. Przed wspólnym odlotem pod koniec lata koczujące rodziny zbierają się razem na europejskich lęgowiskach. Poza okresem lęgowym ptaki te żyją z reguły pojedynczo, w większe stada łączą się na bogatych w pokarm żerowiskach, np. na stawach rybnych - najbardziej znane takie miejsca to stawy w północnym Izraelu. Najstarszy zaobrączkowany bocian czarny miał w chwili zastrzelenia obrączkę założoną 18 lat i 7 miesięcy wcześniej (osobnik ten zginął w Polsce), a kolejny rekordzista 15 lat i 2 miesiące (w chwili odczytu był żywy) Pożywienie; Głównie ryby, choć łowią także owady wodne, płazy, gady i gryzonie. Karta Pracy Korzystając z tabelki zaznacz gatunek ptaka jakiego zaobserwowałeś. Skorzystaj z lornetek, przewodników oraz atlasów do oznaczenia ptaków. Data... Godzina... Nazwa zbiornika wodnego... Miejscowość... Obserwatorzy... Nazwa gatunkowa Liczba osobników Samice młode samce Uwagi 5
Zadanie 2 Obserwuj go tak długo, jak się da. Zwróć uwagę na jego wygląd, a następnie zanotuj w tabeli jego cechy charakterystyczne oraz podaj jego nazwę gatunkową. Użyj w tym celu lornetki, przewodników oraz atlasów do oznaczania ptaków Obserwator Data obserwacji Miejsce obserwacji Warunki pogodowe Nazwa obserwowanego zbiornika Cechy charakterystyczne obserwowanego gatunku Wielkość Kształt Ubarwienie Dziób barwa Nogi Zachowania Wydawane dźwięki Cechy szczególne Nazwa gatunkowa ptaka 6
Konkurs pt. "Wiem wszystko o bocianach" Imię i nazwisko:... 1. Polskie bociany przebywają na zimowiskach: a/ w Hiszpanii, b/ w Afryce Środkowo-Wschodniej i Południowej, c/ w Ameryce Południowej, d/ w Afryce Środkowo-Zachodniej i Północnej. 2. Nogi bociana przystosowane są do: a/ pływania, b/ grzebania w ziemi, c/ brodzenia w płytkiej wodzie, d/ biegania. 3. Hajstra to: a/ bocian biały, b/ marabut biały, c/ bocian czarny, d/ żabiru afrykański. 4. Kiedy bociany zbierają się w stada zwane sejmikami: a/ w kwietniu, b/ w czerwcu. c/ w lipcu, d/ w sierpniu. 5. Młode bociany mają dzioby i nogi: a/ czerwone b/ brunatno-czarne, c/ czarne, d/ pomarańczowe. 6. Do największych krewnych bociana należą: a/ kazuar i struś, b/ marabut i żabiru, c/ kondor i pelikan, d/ sójka i skowronek. 7. Łacińska nazwa bociana białego brzmi: 7
a/ columba livia b/ coturnix coturnix, c/ ciconia ciconia, d/ carduelis chloris. 8. Jaja wysiaduje: a/ samica, b/ wysiadują na zmianę, c/ nie opiekują się jajami, d/ samiec. 9. Podczas upałów rodzice: a/ zasłaniają pisklęta liśćmi, b/ nie chronią piskląt, c/ rozpościerają nad nimi skrzydła i przynoszą wodę, d/ przynoszą im owoce. 10. Najbliższym krewnym bociana białego jest: a/ czapla siwa, b/ bocian czarny, c/ marabut biały, d/ kormoran. 11. Młode bociany odlatują z rodzicami do: a/ Ameryki Północnej, b/ Azji, c/ Afryki, d/ Australii. 12. Samica bociana składa: a/ 4-6 jaj, b/ 10 jaj, c/ 12 jaj, d/ 1 jajo. 13. Pisklęta bociana wykluwają się: a/ w styczniu, b/ w maju, c/ w lipcu, d/ w czerwcu. 14. Pokarmem bociana nie jest: a/ jeż, 8
b/ konik polny, c/ mysz, d/ kret. 15. Bocian biały należy do gromady: a/ ssaków, b/ ptaków, c/ płazów, d/ gadów. 16. Bociany wędrują: a/ wstęgami, b/ kluczami, c/ samotnie, d/ ławicami. Karta samooceny ucznia Zastanów się i oceń swój wkład pracy Zaznacz kółkiem wybraną ilość punktów. Mój udział w zbieraniu i gromadzeniu informacji Mój udział w opracowaniu zebranych materiałów Czy grupa wykorzystała Twoje pomysły realizując temat? Mój udział w obserwowaniu bocianów i środowiska Mój udział w prezentowaniu pracy Czy przestrzegałeś zasad BHP? Określonej liczbie punktów odpowiadają następujące oceny: 0-10 niedostateczny 11-18 dopuszczający 19-27 dostateczny 28-32 dobry 33-34 bardzo dobry 35-36 celujący. 9
Źródła:: Literatura: Człowiek w środowisku przyrodniczym" zeszyt 3-4/2005, Centrum Edukacji Nauczycielskiej, Warszawa - Wrocław 2005. Mały słownik zoologiczny. Ptaki, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990, Tablice biologiczne, Adamantan, Warszawa 1994, Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce, Multico, Warszawa 1993, Pellerin P., Channel J., Tajemnice zwierząt. W ogrodzie i w domu, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1991, Praca zbiorowa, Świat zwierząt, Multico, Warszawa 1993,Praca zbiorowa, 1000 cudów przyrody, Reader s Digest, Warszawa 2003.Strony internetowe: www.eko.org.pl/bocian, www.kazimierz-biskupi.pl, www.kwb.konin.pl, www.kleczew.pl, www.kalinski.bociany.pl 10