Ekspansja tanich przewoźników na przykładzie Ryanair a w konfrontacji z tradycyjnymi liniami lotniczymi w Europie 2

Agnieszka Pisarek 1 Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Ekspansja tanich przewoźników na przykładzie Ryanair a w konfrontacji z tradycyjnymi liniami lotniczymi w Europie 2 Od kilkunastu lat obserwuje się dość wyraźny wzrost liczby nowych tanich przewoźników lotniczych, którzy podbijają rynek. Po liberalizacji przepisów na rynku europejskim powstali tacy przewoźnicy, jak Ryanair, EasyJet czy Wizzair. W ciągu tego okresu stworzyli oni dość silną siatkę połączeń oraz przekonali do siebie bardzo dużą ilość pasażerów. Głównym czynnikiem zachęcającym była oczywiście cena biletu. Na rynku tanich linii lotniczych można wyróżnić trzy grupy tanich przewoźników nowe przedsiębiorstwa, linie czarterowe oraz tworzone przez przewoźników tradycyjnych (te ostatnie z najmniejszym powodzeniem). Przewoźnicy różnią się między sobą dość znacznie i prezentują odmienną politykę. Liderami rynku są: Ryanair, operujący z drugorzędnych lotnisk i nastawiony na pozyskanie jak największej liczby nowych klientów oraz EasyJet, operujący z lotnisk głównych i walczący o klientów podróżujących w celach biznesowych. Sytuacja finansowa tych przewoźników prezentuje się bardzo dobrze, jednakże i oni borykają się z barierami rozwojowymi, takimi jak wzrost cen paliwa, wzrost konkurencji, wyczerpanie potencjału dynamicznego wzrostu, przekroczenie masy krytycznej wielkości przedsiębiorstwa, która zaczyna utrudniać jego sprawne i elastyczne zarządzanie itp. Na rynku obserwuje się dużą zmienność, a mniejsze firmy balansują na granicy opłacalności 3. Co zatem stoi za sukcesem tanich przewoźników? Jak przy tak dużych barierach przejmują nowe połączenia? Tak jak już wcześniej wspomniałam, głównym motorem jest cena biletów. Osiągają ją głównie przez wysoką eksploatacje swojej floty. W polityce firm lotniczych głównym celem jest, by samoloty jak najwięcej były w powietrzu, a nie na płytach lotnisk (na przykład w przypadku Ryanaira punktem docelowym jest 25 minut liczone od czasu wylądowania aż do ponownego startu maszyny). W tym czasie następuje wyładunek jednych pasażerów, sprawdzenie samolotu oraz ponowne załadowanie następnych klientów. Jedna załoga w ciągu dnia wykonuje około 4 lotów jednym statkiem powietrznym i na koniec dnia wraca do swojej docelowej bazy. Jedynym przypadkiem, kiedy samolot zostaje na innym lotnisku, jest jego awaria, bądź też na przykład nieprzewidziane wcześniej zdarzenia losowe, jak drastyczna zmiana pogody. Przy tak prowadzonej polityce tanich przewoźników, samoloty są używane średnio około 11 godzin blokowych, a to jest o 30% więcej, niż u przewoźników tradycyjnych. Drugim ważnym elementem jest odpowiednio zaprojektowana kabina samolotu, poprzez zmniejszenie do minimum wolnego miejsca. Zyskuje się dodatkową przestrzeń na dodanie więcej liczby siedzeń. Prawdą jest, że u tanich przewoźników kabiny są tak zaprojektowane, by pomieścić jak największą ilość pasażerów, a nie bierze się pod uwagę standardów oraz wygody pasażerów. Siedzenia się nie rozkładają i jest bardzo mało miejsca na nogi (jest to minimum, jakie linie lotnicze muszą zapewnić pasażerom). To zjawisko jest dość uciążliwe dla ludzi wysokich, ponieważ zamiast przyjemnego lotu często męczą się. Jednak przez ten fakt linie lotnicze mają większy i lepszy wskaźnik wykorzystania miejsc (średnio około 80% więcej od pozostałych przewoźników). Przewoźnicy ci stosują także inną strategię taryfową jednolita cena w danym momencie, elastyczne reagowanie i zmiany cen zależne od popytu na dany rejs, duże różnice w cenach oraz agresywne promocje 4. Ostatnim korzystnym zjawiskiem jest otwieranie coraz to nowych połączeń lotniczych. Co prawda Ryanair otwiera swoje bazy lub nowe połączenia w mało znanych i często oddalonych od głównych metropolii miejskich miejscach, ale opłaty lotniskowe są konkurencyjnie niskie w stosunku do głównych lotnisk. Jednak pojawienie się tanich przewoźników w Europie przyniosło bardzo dużo korzyści. Większa cześć ludzi zaczęła wybierać transport lotniczy, ponieważ poprzez niskie ceny biletów stał się on bardzo konkurencyjny w porównaniu do innych środków transportu. Pozycja tanich przewoźników na rynku zmieniła się bardzo w ostatnich latach od zaledwie 4% w 1998 roku do aż 20,8% w 2004 roku. Trzeba także dodać, że ten procent różni się w odniesieniu do konkretnych państwach członkowskich UE Wielkiej Brytanii, Irlandii i Słowacji jest to aż 40%, w Hiszpanii 38%, w Austrii, Belgii, Niemczech, Szwecji, we Włoszech i na Węgrzech 25%, we Francji i Grecji 19%, w Czechach 18%. W pozostałych państwach członkowskich wskaźnik wzrostu nie przekroczył 15% 5. Ponadto, w 2008 roku trójka wiodących przewoźników przewiozła ponad 110 mln pasażerów w obrębie UE, EasyJet (Wielka Brytania) 43,7 mln, Ryanair (Irlandia) 58,7 mln oraz AirBerlin (Niemcy) 28,6mln. Można zauważyć, że od 2004 roku odnotowuje się coraz większe zainteresowanie tanimi liniami lotniczymi. Pojawienie się oraz rozkwit ich działalności pociągną także znaczące zmiany na rynku. Wielu tradycyjnych przewoźników było zmuszo- 1 2 3 4 5 Mgr A. Pisarek, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów. Artykuł recenzowany. Lotnictwo współczesne i jego problemy, Akademia Obrony Narodowej, s. 227. Ibidem. Komisja Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji: Wytyczne wspólnotowe dotyczące finansowania portów lotniczych i pomocy państwa na rozpoczęcie działalności dla przedsiębiorstw lotniczych oferujących przeloty z regionalnych portów lotniczych, DZ.U.UE.C 312 z dnia 9 grudnia 2005 r., s. 3. 13647

nych do obniżenia cen biletów w trosce o utrzymanie pasażerów, a także połączeń lotniczych, najlepszym przykładem jest na przykład British Airways, który musiał obniżyć cenę biletów ze względu na mocną konkurencję oraz nadmierne tracenie pasażerów. Zaistnienie niskokosztowych przewoźników poprawiło także jakość świadczonych usług. Większa konkurencja na rynku, ciągłe walczenie o pasażera, spowodowały zmianę celów marketingowych oraz strategicznych u tradycyjnych przewoźników. Niepokój utraty klientów oraz coraz większa siatka połączeń tanich przewoźników wyznaczyła nowe standardy usług oraz większą liczbę promocji u dużych przewoźników. Tym samym transport lotniczy stał się dużo bardziej atrakcyjniejszą formą podróżowania dla klientów. Niska cena oraz krótki czas podróży przyciągnął dużą liczbę osób. Ludzie w mniejszym stopniu, jak kiedyś, wybierają transport drogowy czy kolejowy, ponieważ cena biletu jest konkurencyjna do transportu lotniczego, ale czas podróży dużo dłuższy. Co więcej, poprzez dużą liczbę promocji i biletów za 1 zł czy za 19 zł, tani przewoźnicy przyczynili się także do wzrostu sektora turystycznego. Podsumowując, pojawienie się nisko kosztowych linii lotniczych zapoczątkowało nowy etap na rynku transportu usług lotniczych (bardziej dynamiczny i nastawiony głównie na klienta). Ryanair jest tanim, irlandzkim przewoźnikiem w Europie, z siedzibą w Dublinie. Został założony w 1985 roku i dzisiaj jest jednym z najbardziej popularnych, niskobudżetowych przewoźników w Europie, mającym silną pozycję na rynku. Operuje w 25 krajach Europy oraz Turcji, Cyprze i Maroku. Firma od początku swojej działalności była nastawiona na bardzo intensywny i dynamiczny rozwój, dlatego na przykład w pierwszym roku działalności przewieziono 5 000 pasażerów; rok później już 82 000, w 2005 27,6 mln, a w 2012 liczba przewiezionych pasażerów sięgnęła 79,6 mln. Ryanair jako przedstawiciel tanich linii lotniczych oferuje około 1 500 lotów dziennie (ponad 500 000 rocznie). Posiada 57 baz w różnych częściach Europy. Ma bardzo szeroką siatkę połączeń (około 1 500) międzynarodowych. Ponadto dysponuje liczną, zmodernizowaną flotą 305 samolotów Boeing 737 serii 800. Dzięki takim działaniom firma umacnia swoją pozycję na rynku oraz przekonuje do siebie co raz większą liczbę klientów. Oferuje przeloty bezpośrednie, czyli z punktu do punktu i nie stosuje w swojej ofercie lotów kombinowanych / łączonych. Zaletą, jak i mocną stroną firmy jest fakt, że posiada on liczne bazy. Ryanair lata do wielu małych lotnisk zyskując tym nową liczbę klientów, przy małych opłatach lotniskowych, co skutkuje także niską ceną biletów. Przewoźnik wykorzystuje strategię niskich cen / niskich kosztów. Działania te wyrażają się poprzez osiąganie niższe, niż konkurencja, kosztu wytwarzania usług. Jeśli chodzi natomiast o strategie marketingowe Ryanaira, wyodrębnione przez cele odbywanych podróży klienta, firma dokładnie sprecyzowała rejon swoich działań, czyli jest to grupa klientów podróżujących dla przyjemności. W skład tych podróży wchodzą także liczne podróże zarobkowe. Jest to bardzo liczna grupa średniozamożnych pasażerów, w różnym wieku, którzy nie zwracają uwagi na komfort podczas podróży, a jedynym determinantem w procesie podjęcia decyzji jakiego przewoźnika wybrać jest cena biletu. Niska cena oraz bardzo duża siatka połączeń to sukces firmy, który przekłada się na wyniki w wielu rankingach pod względem przewiezionych pasażerów. Głównymi bazami Ryanaira są Dublin (główna siedziba zarządu firmy) jak i Londyn Stansted druga co do wielkości baza firmy. Od niedawna także Ryanair posiada bazę w Polsce, we Wrocławiu. Głównym celem firmy jest przewiezienie jak największej liczby pasażerów i połączenie lotnicze Europy Wschodniej z Zachodnią. Poprzez otwieranie kolejnych baz jak i połączeń lotniczych, plan firmy sukcesywnie jest realizowany. Poprzez segmentację rynku firma wyodrębniła docelowych odbiorców swojej usługi i pod nich stara się realizować swoje działania marketingowe. Przedstawicielem tradycyjnych linii lotniczych, który bardzo prężnie rozwija się na rynku Europy, jest Grupa Lufthansy. W skład grupy wchodzi ponad 400 spółek zależnych i stowarzyszonych, które działają w różnych segmentach firmy, na przykład w transporcie pasażerskim, w transporcie towarowym (cargo), w inżynierii lotniczej, gastronomii i usługach IT. Wszystkie poszczególne segmenty wspierają oraz umacniają całą grupę Lufthansy i tworzą jej sukces. Wszystkie obszary działalności posiadają wysoki stopień elastyczności kosztowej. Dywersyfikacja usług jest bardzo przydatna w czasach kryzysu na rynku. Największym atutem Grupy Lufthansa jest jego szeroka gama statków powietrznych, od czarterowych po samoloty do obsługi cargo. Jest to ważny i główny element, mający wpływ na sukces firmy. Flota Lufthansy liczy 627 samolotów, w średnim wieku 11,2 lat. Największą liczbą samolotów w grupie dysponuje wiodąca, rodzima linia Lufthansa AG (LH) 360 statków powietrznych, Lufthansa CityLine (CLH) 34 samoloty oraz Lufthansa Cargo (LCAG) 18 statków do przewożenia towarów, łącznie daje to liczbę 412 samolotów pod banderą Lufthansy. Na drugim miejscu klasyfikuje się SWISS (LX) z liczbą 92 statków, na trzecim Austrian Airlines (OS) z liczbą 84 samolotów oraz Germanwings z 32 samolotami. Air Dolomiti (EN) jak i Eurowings (EW) posiadają najmniejszą liczbę samolotów i w grupie odgrywają najmniejsze znaczenie. Ponadto Lufthansa, jak większość dużych przewoźników, prowadzi politykę obsługi całego rynku. Jednak przewoźnik skupia się głównie na usłudze podróży biznesowych, promuje grupy studenckie oraz przewozy ładunków, przy jednoczesnym odstąpieniu i mniejszym zainteresowaniu podróżami dla przyjemności. Pasażerowie latający w celach zawodowych stanowią główną grupę docelową firmy. W dalszej części artykułu zostaną zaprezentowane porównania niskokosztowego, jak i tradycyjnego przewoźnika na różnych polach. Pierwszym jest zestawienie czołowych linii lotniczych w Europie pod względem lotów na czas oraz ilością zgubionych bagaży. Dane z tabeli 1 prezentują 5 wiodących linii lotniczych, świadczących swoje usługi przewozowe na terenie Europy. Pomiędzy Ryanair em a resztą linii lotniczych w tym porównaniu prezentuje się dość duże zróżnicowanie. Za sukcesem firmy na tym polu stoi odpowiednio przemyślana strategia. Po pierwsze, głównym celem firmy jest wykorzystanie maksymalne czasu od momentu dotknięcia kół samolotu o płytę do momentu startu. W tym czasie następuje wyładunek pasażerów, szybkie posprzątanie kabiny przez załogę i załadunek nowych pasażerów, a także sprawdzenie przez pilotów maszyny, jak i wypełnienie wszystkich papierowych czynności. Drugim aspektem górowania Ryanaira nad konkurencją pod względem 13648

najmniejszej liczby zgubionych bagaży jest fakt wykonywania usługi przez przewoźnika tylko z punktu do punktu, nie stosując lotów łączonych. Tym samym zmniejsza się prawdopodobieństwo zgubienia bagaży. Tab. 1. Porównanie wybranych linii lotniczych pod względem punktualności oraz liczby zgubionych bagaży Przewoźnicy Liczba lotów na czas (%) Liczba zgubionych bagaży na 1,000 pax Udział procentowy Ryanair 93% 0,3% 99,6% Lufthansa 85% 10,9% 98,4% British Airlines 83% 15,6 % 97,9% Air France 83% 18,9% 96,6% Iberia 70% 19,2% 97,0% Źródło: roczny raport firmy za 2012 rok (www.ryanair.com). Porównanie przewoźników pod względem ilości przewiezionych pasażerów Badanie zostało przeprowadzone na ilości 13 głównych przewoźników w Europie. Ilość przewiezionych pasażerów określa tym samym pozycję danej linii na rynku, oraz przedstawia jej popularność. Zawężenie badań do rynku europejskiego oraz ilości przewiezionych pasażerów ukazuje większy udział tanich, lokalnych przewoźników w obsłudze rynku. Została ukazana także zmiana procentowa pomiędzy badanymi latami (2011 2012) w celu odzwierciedlenia tendencji spadkowych, bądź też zwyżkowych na rynku. Rys. 1. Ilość pasażerów europejskich linii lotniczych w porównaniu 2012 do 2011 zmiana rok do roku (%) Źródło: opracowanie na podstawie CAPA, Centre for aviation. Najwięcej pasażerów podróżowało w Europie Lufthansą (około 103,1 mln), co daje tej grupie przewagę nad Ryanair em aż o 23,5 mln pasażerów. W 2012 roku Ryanair jednak odnotował większy wzrost w stosunku do roku 2011, bo o 4,7%, gdzie Lufthansa pozostawała na stałym poziomie (różnica zaledwie o 0,5% do roku 2011). Jedynymi liniami, które odnotowały spadki w porównaniu procentowym do roku 2011, są Airberlin i Alitalia, a reszta linii lotniczych osiągała mniejsze wzrosty. Do największych zmian w 2012 roku, w stosunku do 2011 roku, odnotowały linie Vueling Airlines (23,1%), Turkish Airlines (18,4%) oraz Norwegian (10%). Podsumowując, głównymi przewoźnikami na rynku europejskim pod względem przewiezionych pasażerów są Lufthansa i Ryanair, gdzie ta pierwsza grupa mocno góruje nad resztą konkurencji (przewaga o 23,5 mln pasażerów nad Ryanair em). Współczynnik przychodów pasażerskich na kilometr można uznać za kwotę podstawową produkcji, jaką dana linia lotnicza tworzy. Kilometry przychodów pasażerskich mogą być porównywalne z dostępnością ilości miejsc na km ASK w celu określenia ogólnego współczynnika obciążenia pasażerów. Pomiary te mogą być dalej używane do pomiaru przychodów jednostkowych i kosztów jednostkowych. Współczynnik obciążenia pasażerów jest miarą ilości wykorzystania dostępnej całkowitej zdolności transportowej statku powietrznego. Jest to przydatne do obliczania średniej zajętości na różnych trasach linii lotniczych. Dzięki temu współczynnikowi linie lotnicze są wstanie określić rentowność, jak i potencjał przychodu z różnych tras. 13649

Rys. 2. Współczynnik obciążenia pasażerów 2012 (RPK jako % ASK) i zmiana z 2011 (w punktach procentowych) Źródło: opracowanie na podstawie CAPA, Centre for aviation. Większość przewoźników, jak przedstawiają to rysunki, odnotowało wzrost w 2012 roku wskaźnika obciążenia pasażerów. Spadek odnotowały tylko Ryanair (niewielki, bo -0,4%) oraz AirBerlin (-3,2%). Na pierwszym miejscu znalazł się Easy- Jet z 90,4% i swoją wartością odskoczył od konkurentów; reszta przewoźników odnotowywała podobne wartości wahające się około 80%. Ryanair zaklasyfikował się na 3 pozycję z wynikiem 81,2%, a Lufthansa na 6 pozycję z 78,8%. Największy za to wzrost w stosunku do roku 2011 zanotowały w 2012 roku Norwegian Airlines (5,8 punktów %) oraz Turkish Airlines (4,8 punktów %). Lufthansa miała za to dość mały wzrost, bo o 1,2 punktu %. Podsumowując, Easyjet w największym stopniu wykorzystał zdolność transportową samolotu w przełożeniu na dostępność ilości miejsc na kilometr. Jego przewaga nad resztą konkurentów była znacząca i dzieliła ich aż o prawie 10%. Najmniejszy współczynnik zanotowała Alitalia, zamykając zestawienie na ostatnim miejscu (74,6%). Porównując Ryanaira i Lufthansę, pierwszy umiejscowił się na wyższej pozycji w rankingu, jednak różnica pomiędzy Lufthansą była niewielka i wynosiła zaledwie 2,4%. Ponadto Ryanair w przeciągu roku odnotował niewielki spadek współczynnika zdolności transportowej (-0,4 punktu %), gdy Lufthansa przejawiała tendencję zwyżkową (wzrost o 1,2 punktu %). Pozycja Ryanaira i Lufthansy na rynku polskim Rynek polski jest bardzo szybko i prężnie się rozwijającym pod względem usług transportu lotniczego. Od momentu wejścia Polski do UE wielu obywateli wyjechało za granicę w poszukiwaniu pracy i lepszego życia. Nastąpiła zatem duża migracja ludności w obszarze UE, a co za tym idzie pojawiła się duża okazja dla przewoźników lotniczych, którzy w ostatnich latach walczą o coraz większe przejęcie rynku polskiego. Trwa duża rywalizacja pomiędzy przewoźnikami o pozyskanie pasażerów. Tani przewoźnicy widzą na rynku polskim bardzo duże możliwości, dlatego walczą o pozyskanie każdego nowego klienta. Zaciekła rywalizacja toczy się pomiędzy WizzAir em a Ryanair em. Obie firmy ścigają się o miano największej linii niskokosztowej w Polsce. Sukcesywnie wchodzą na nowe lotniska, oferując bilety w cenie od kilkudziesięciu złotych (w Ryanair zdarzają się promocje z biletami za kilka złotych). Ryanair w 2013 roku otworzył nowe połączenie z Rzeszowa do Trapani na Sycylii, a także z Katowic do Alicante, Barcelony, Edynburga i na Kretę. Jednakże to nie koniec ekspansji Ryanair a w Polsce. Przewoźnik zamierza otworzyć nową bazę jeszcze w Krakowie i zwiększyć liczbę samolotów w bazie we Wrocławiu. W sezonie letnim 2013 roku pasażerowie polscy polecieli dodatkowo z Wrocławia do Zadaru w Chorwacji. Z kolei w Krakowie nowe połączenia lotnicze objęły: Dortmund, Göteborg, Manchester. Ponadto, w kwietniu 2014 roku przewoźnik uruchomił loty w Polsce, między Modlinem a Gdańskiem i Wrocławiem. Cena lotów, zakupionych minimum z tygodniowym wyprzedzeniem, jest na poziomie 39 zł w środku tygodnia i wyższymi nieco cenami w piątki i w niedziele. Natomiast jeśli chodzi o tradycyjnego przedstawiciela lotniczego Lufthansę widać walkę o pozyskiwanie nowych klientów na rynku polskim. Ta niemiecka firma od kilku dobrych lat jest czwartym przewoźnikiem w Polsce. Rozwija się bardzo sukcesywnie. Mimo nieco gorszej sytuacji na rynku, Lufthansie udało się w 2013 roku zwiększyć liczbę pasażerów w Polsce o około 10%, przy czym na lotnisku w Krakowie wzrost sięgnął aż 20%. Lufthansa ma w Polsce ściśle określoną strategię działania. Nie otwiera nowych baz. Lata jednak do wielu lotnisk w Polsce: Gdańska, Poznania, Warszawy, Wrocławia, Katowic, Krakowa i Rzeszowa. Cel jest prosty: przewieźć pasażerów z Polski do lotnisk przesiadkowych, tak zwanych hub ów, we Frankfurcie oraz w Monachium i dalej zabrać ich w świat. W roku 2013 oferta Lufthansy delikatnie się zmieniła odnośnie krótkich lotów po Europie i w większym stopniu umocniła się pozycja Germanwings na rynku tanich przewoźników. Nowy Germanwings miał na celu skupić wszystkie europejskie operacje Lufthansy wykonywane poza głównymi hub ami we Frankfurcie i w Monachium. Dla klientów z Polski oznaczało to, że od lipca 2013 roku mogli latać do Düsseldorfu (z Warszawy, Krakowa, Katowic, Wrocławia i Poznania) już nie Lufthansą, ale Germanwings. W 2013 roku Lufthansa przewiozła 13650

1 483 586 pasażerów na trasach z Polski do Niemiec. To dało Polsce 8 miejsce wśród krajów, gdzie przewoźnik przewiózł najwięcej pasażerów w Europie. Lufthansa odnotowała prawie 50% wzrostu liczby pasażerów z Polski podróżujących w interesach. W roku 2013 linie te pozyskały ponad 1 300 klientów korporacyjnych. Strategie Ryanair a i Lufthansy dość znacznie różnią się od siebie. Ryanair stawia na otwieranie kolejnych baz w Polsce i powiększanie swojej siatki połączeń. Lufthansa nie ma zamiaru otwierać baz, ale chce zaproponować tanie loty poprzez Germanwings. Jednakże pozostawi w obiegu swoje połączenia do głównych baz w Niemczech (hub ów) by stamtąd już przewozić pasażerów po całym świecie. Poza faktem, że obaj przewoźnicy bardzo różnią się od siebie, to obydwaj walczą o rynek polski i pozyskanie nowych pasażerów. Podsumowanie Porównanie Ryanair a i Lufthansy, czyli niskokosztowego i tradycyjnego przewoźnika, nie wykazało jednoznacznej dominacji jednego z nich. Na różnych badanych polach przewoźnicy przyjmują odmienne stanowiska. Lufthansa i Ryanair bardzo mocno ze sobą konkurują na rynku europejskim. Ryanair często w analizach robionych przez siebie odwoływał się do tego tradycyjnego przewoźnika. Obie linie posiadają bardzo mocną pozycję w Europie oraz są wiodącymi i najbardziej popularnymi liniami na badanym obszarze. Znaczącą różnicą pomiędzy nimi jest odrębna polityka prowadzonej działalności oraz inna grupa docelowa klientów. Streszczenie Artykuł przedstawia sytuację rynku linii lotniczych Europie. Skonfrontowani ze sobą zostali: przewoźnik tanich linii Ryanair oraz przedstawiciel tradycyjnych linii Lufthansa w celu pokazania dwóch odrębnych, ale jednocześnie trafnych rozwiązań zarządzania firmą. Przeanalizowano ogólną charakterystykę firm oraz strategie ich działania. Dodatkowo ukazano także sytuację danych linii lotniczych w Polsce. Abstract The article presents the situation of the airline in Europe. Confronted with each other are: low-cost carrier Ryanair and traditional airlines Lufthansa, to show two separate, but at the same time accurate management solutions company. It s analyzed the general characteristics of firms and strategies for their actions. Moreover it shows the situation of the airlines in Poland. LITERATURA / BIBLIOGRAPHY 1. Lotnictwo współczesne i jego problemy, Akademia Obrony Narodowej. 2. Komisja Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji: Wytyczne wspólnotowe dotyczące finansowania portów lotniczych i pomocy państwa na rozpoczęcie działalności dla przedsiębiorstw lotniczych oferujących przeloty z regionalnych portów lotniczych, DZ.U.UE.C 312 z dnia 9 grudnia 2005 r. NETOGRAFIA 1. www.ryanair.com. 2. www.lufthansa.com. 3. http://www.rp.pl/artykul/1094988.html (dostęp: 18.03.2014). 4. http://centreforaviation.com/. 13651