Raport z badania ankietowego na temat postaw wobec palenia tytoniu przeprowadzonego wśród pracowników instytucji publicznych

Raport z badania ankietowego na temat postaw wobec palenia tytoniu przeprowadzonego wśród pracowników instytucji publicznych Rzeszów 2011 1

Niniejszy raport został wykonany w ramach projektu "Odświeżamy nasze miasta. TOB3CIT (Tobacco Free Cities)" koordynowanego przez Główny Inspektorat Sanitarny Niniejszy raport został wykonany dzięki dotacji Światowej Fundacji ds. Walki z Chorobami Płuc (ang. World Lung Foundation). Za treść niniejszego raportu wyłączną odpowiedzialność ponoszą jego autorzy i w żadnych okolicznościach treść niniejszego raportu nie może być uznawana za odzwierciedlenie stanowiska Międzynarodowej Unii ds. Zwalczania Gruźlicy i Chorób Płuc (Unii) lub Darczyńców Koordynacja badania: Joanna Skowron Główny Inspektorat Sanitarny Badanie przeprowadziła: Dorota Gibała Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Rzeszowie Raport sporządziła: Aneta Czarniecka 2

SPIS TRESCI SPIS TRESCI...3 I. METODOLOGIA BADAŃ...4 1. Cel, założenia i przedmiot badań... 4 2. Narzędzia badawcze i analiza danych... 4 3. Organizacja badań... 5 4. Źródła danych i dobór badanej próby... 5 II. WYNIKI BADAŃ...7 1. Badana grupa informacje ogólne... 7 1.1. Płeć respondentów... 7 1.2. Wiek respondentów... 8 1.3. Wykształcenie respondentów... 9 1.4. Grupy docelowe badania... 10 2. Postawy wobec palenia... 11 2.1. Palący codziennie ilość wypalanych papierosów... 12 2.2. Postawy wobec palenia w obrębie płci... 12 2.3. Codzienne palenie a płeć... 14 2.4. Codzienne palenie a wiek... 14 2.5. Okazjonalni palacze... 14 2.6. Byli palacze... 14 2.7. Niepalący... 15 3. Narażenie na bierne palenie... 15 3.1. Miejsce pracy respondenta... 15 3.2. Inne miejsca użyteczności publicznej... 16 4. Przestrzeganie wprowadzonego zakazu... 18 4.1. Wprowadzenie zakazu a jego przestrzeganie... 18 4.2. Nieprzestrzeganie zakazu palenia w miejscach publicznych... 19 5. Wprowadzenie zakazu a zmiany zachowania i postrzegania... 20 5.1. Zwracanie uwagi osobom palącym... 21 5.2. Podejmowanie przez palaczy decyzji o rzuceniu palenia... 21 5.3. Wprowadzenie zakazu palenia, a częstsze uczęszczanie do określonych miejsc... 22 5.4. Kampanie społeczne i medialne - oddziaływanie... 24 5.5. Stwierdzenia na temat biernego palenia tytoniu... 25 6. Poparcie dla wprowadzenia zakazu palenia... 26 III. PODSUMOWANIE BADAŃ...27 3

I. METODOLOGIA BADAŃ 1. Cel, założenia i przedmiot badań Badanie zostało zaplanowane i przeprowadzone przez Wojewódzką Stację Sanitarno- Epidemiologiczną w Rzeszowie. Podejmuje istotną tematykę związaną z biernym narażeniem osób na dym tytoniowy, a także ich stosunek do zaostrzenia przepisów dotyczących palenia tytoniu w miejscach publicznych. Głównym celem niniejszego badania było zmierzenie czy wprowadzenie zakazu palenia w miejscach publicznych zmniejszyło ryzyko narażenia na bierne palenie, czy zjawisko jest zauważalne przez respondentów. Badanie porusza również kwestie związane z tym, czy wprowadzenie zakazu palenia wpłynęło na uczęszczanie w określone w kwestionariuszu miejsca. Badano również, czy kampanie społeczne i medialne wpływają na zwiększenie poziomu wiedzy o szkodliwości palenia. Wyniki badania, które zawiera niniejszy raport mogą stać się podstawą do podejmowania dalszych działań związanych z regulowaniem kwestii narażenia osób niepalących na bierne palenie. 2. Narzędzia badawcze i analiza danych Badanie przeprowadzono w oparciu o formularze - kwestionariusze ankiet. Analizie poddano takie zagadnienia jak częstość i intensywność palenia, bierne narażenie na dym tytoniowy w miejscu pracy, a także w odwiedzanych w ostatnim czasie miejscach użyteczności publicznej. Ponadto zapytano respondentów o ich opinie na temat poparcia zaostrzenia przepisów dotyczących palenia tytoniu w miejscach publicznych. Zapytano również badanych, czy po wprowadzeniu przepisów ograniczających palenie tytoniu w miejscach publicznych pojawiło się w nich przestrzeganie zakazu, a także poproszono o wskazanie w których z wymienionych miejsc publicznych nadal nie przestrzega się zakazu palenia. Kwestionariusz ankietowy zawierał również pytanie dotyczące kwestii, czy częściej niż kilka lat temu zdarza się, że osoby niepalące proszą palaczy o niepalenie w miejscach publicznych. Respondenci odpowiadali również na pytanie czy ich zdaniem wprowadzenie niniejszego zakazu sprzyja podejmowaniu przez palaczy decyzji o rzuceniu palenia. W niniejszym badaniu uwzględnione zostały następujące kategorie palących i niepalących: osoby codziennie palące, palące okazjonalnie, ekspalacze (czyli obecnie nie palący, którzy palili w przeszłości), a także nie palący obecnie (również nigdy nie palący). Wszystkie analizy przeprowadzono wykorzystując pakiet SPPS for Windows. 4

3. Organizacja badań Badanie zostało przeprowadzone przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Rzeszowie w terminie od 7 marca do 18 marca 2011 roku metodą badania kwestionariuszowego na grupie liczącej 1330 osób. Kwestionariusze ankiet rozdysponowano wśród grup docelowych badania, po czym zostały zebrane, podliczone i zakodowane do dalszej analizy. Niniejszy raport badawczy został wykonany w związku z realizowanym programem interwencyjnym w ramach grantu Bloomberg Initiative To Reduce Tobacco Use. Poprzednie badanie dotyczące planowanego wprowadzenia zakazu palenia w miejscach publicznych zostało przeprowadzone przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Rzeszowie w terminie 10 luty do 25 luty 2010 roku metodą badania kwestionariuszowego na grupie liczącej 1480 osób. Kwestionariusze ankiet rozdysponowano również wśród grup docelowych badania, po czym zostały zebrane, podliczone i zakodowane do dalszej analizy. W odniesieniu do określonych pytań, wyniki w niniejszym raporcie będą zestawiane i porównywane. 4. Źródła danych i dobór badanej próby Grupa wybrana do badania to pracownicy jednostek budżetowych na terenie miasta Rzeszowa, zaangażowanych pośrednio lub bezpośrednio w realizację projektu Odświeżamy nasze miasta.tob3cit. Wszystkie osoby poddane ankietyzacji są dorosłe i zatrudnione w ankietowanych zakładach. Wybrane do niniejszego badania zakłady to członkowie koalicji antytytoniowej. Są to: Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Powiatowy Inspektorat Weterynarii, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, Szkoła - Zespół Szkół Samochodowych, Straż Miejska, Szpital Miejski, Komenda Miejska Policji, Komenda Wojewódzka Policji, Podkarpacki Urząd Wojewódzki, Urząd Miasta Rzeszów. Tabela 1. Badane grupy ilość ankiet porównanie rok 2010 i 2011 Częstość 2010 Częstość 2011 1 Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna 168 160 2 Powiatowy Inspektorat Weterynarii 32 19 3 Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna 44 57 4 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej - 41 5 Szkoły 95 114 6 Straż Miejska 38 36 7 Szpital Miejski 140 82 8 Komenda Miejska Policji 159 145 9 Komenda Wojewódzka Policji 198 200 10 Podkarpacki Urząd Wojewódzki 54 150 11 Urząd Miasta Rzeszów 552 326 12 Ogółem 1480 1330 Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań 5

Wykres 1. Badane grupy ilość ankiet porównanie rok 2010 i 2011 (LEGENDA: czerwony - 2011, niebieski 2010) Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań W 2010 roku, kiedy przeprowadzani badanie przed wprowadzeniem zakazu palenia w miejscach publicznych respondentami były te same grupy ankietowanych z tą różnicą, że przedstawicielami szkół były: Zespół Szkół Spożywczych i Gimnazjum nr 1 w Rzeszowie), a obecnie w 2011 roku dodatkowo w ankietyzacji brał udział Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej. Łącznie w 2010 roku uzupełnionych ankiet było1480. 6

II. WYNIKI BADAŃ 1. Badana grupa informacje ogólne 1.1. Płeć respondentów W przeprowadzonych badaniach wzięło udział 1330 osób. Spośród osób, które udzieliły odpowiedzi odnośnie swojej płci, dokładnie 56% stanowiły kobiety natomiast 44% mężczyźni. Rozkład danych przedstawia poniższa tabela (N=1286). Tabela 2. Płeć respondentów Częstość Procent ważnych Ważne mężczyzna 566 44,0 kobieta 720 56,0 Ogółem 1286 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 44 Ogółem 1330 Wykres 2. Płeć respondentów W porównaniu do badań z 2010 roku spośród 1453 osób, które udzieliły odpowiedzi na to pytanie dokładnie 65% stanowiły kobiety, natomiast 35% mężczyźni. Zatem w tym badaniu procentowo więcej mężczyzn udzieliło odpowiedzi wzrost o 9 punktów procentowych. 7

1.2. Wiek respondentów Osoby w przedziale wiekowym 20-30 lat oraz 31-40 lat to dominujące grupy badawcze, o podobnej liczebności. Odpowiednio stanowiły one: 31,0% oraz 31,4% wszystkich ankietowanych, którzy wskazali swój wiek. Osoby w wieku 41-50 lat to 21,0% całości, natomiast najmniejszą grupą są respondenci powyżej 50 roku życia - 16,6% badanych. Rozkład danych przedstawia poniższa tabela (N=1311). Tabela 3. Wiek respondentów Częstość Procent ważnych Ważne 20-30 lat 407 31,0 31-40 lat 411 31,4 41-50 lat 275 21,0 powyżej 50 lat 218 16,6 Ogółem 1311 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 19 Ogółem 1330 Wykres 3. Wiek respondentów W odniesieniu do badania z 2010 roku wyniki są bardzo zbliżone. Przedstawiały się następująco: osoby w przedziale wiekowym 20-30 lat oraz 31-40 lat (grupa dominująca) 29,1% oraz 29,7% Respondenci w wieku 41-50 lat to 22,1% całości, natomiast najmniejszą grupą są respondenci powyżej 50 roku życia - 19,1% badanych. (N=1460) 8

1.3. Wykształcenie respondentów Dominującą część ankietowanych stanowią osoby posiadające wyższe wykształcenie 63,7% (w tym 58,3% wykształcenie wyższe magisterskie, 5,4% wyższe zawodowe- licencjat). Kolejną liczną grupą są osoby o wykształceniu średnim (liceum, technikum) - 23,3%. Szkoły pomaturalne/policealne ukończyło 8,2% spośród wszystkich respondentów. Osoby z wykształceniem podstawowym, niepełnym podstawowym oraz gimnazjalnym stanowiły niewielki procent ankietowanych łącznie 2,6% (w tym 2,1% - gimnazjalne). Zasadnicze zawodowe wykształcenie posiada 2,4% badanych. Taki rozkład wykształcenia wiąże się bezpośrednio z grupą docelową, którą stanowią osoby dorosłe, pracujące już zawodowo. Tabela 4. Wykształcenie respondentów Częstość Procent ważnych Ważne niepełne podstawowe 4,3 podstawowe 2,2 gimnazjalne 27 2,1 zasadnicze zawodowe 31 2,4 średnie (liceum, technikum) 306 23,3 pomaturalne/ policealne 108 8,2 licencjat 71 5,4 wyższe 766 58,3 Ogółem 1315 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 15 Ogółem 1330 Wykres 4. Wykształcenie respondentów 9

W 2010 roku wyniki dotyczące wykształcenia rozkładały się bardzo podobnie. Uzyskane odpowiedzi były następujące: osoby posiadające wyższe wykształcenie 64,2% (w tym 56,2% wykształcenie wyższe magisterskie, 8% wyższe zawodowe- licencjat), osoby o wykształceniu średnim (liceum, technikum) - 22,5%. Szkoły pomaturalne/policealne ukończyło 9,8% spośród wszystkich respondentów. Osoby z wykształceniem podstawowym, niepełnym podstawowym oraz gimnazjalnym stanowiły znikomy procent ankietowanych łącznie 0,4% (były to pojedyncze przypadki). Zasadnicze zawodowe wykształcenie - 2,3% badanych, a kategorię inne wybrało 0,8% ankietowanych. 1.4. Grupy docelowe badania Badanie przeprowadzone było wśród pracowników instytucji publicznych funkcjonujących na terenie Rzeszowa. Największą grupą, która udzieliła odpowiedzi stanowiły osoby pracujące w Urzędzie Miasta (24,5%). Kolejno w badaniu udział wzięli respondenci Komendy Wojewódzkiej Policji (15,0%), Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiolognnicznej (12,0%), Urzędu Wojewódzkiego (11,3%), Komendy Miejskiej Policji (10,9%), Zespołu Szkół Samochodowych (8,6%). Najmniej liczną grupę stanowią respondenci z takich podmiotów jak Szpital Miejski (6,2%), Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna (4,3%), Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej (3,1%), Straż Miejska - 2,7%, Powiatowy Inspektorat Weterynarii (1,4%). (N=1330) Tabela 5. Grupy docelowe badania Częstość Procent ważnych 1 Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna 160 12,0 2 Powiatowy Inspektorat Weterynarii 19 1,4 3 Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna 57 4,3 4 Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej 41 3,1 5 Zespół Szkół Samochodowych 114 8,6 6 Straż Miejska 36 2,7 7 Szpital Miejski 82 6,2 8 Komenda Miejska Policji 145 10,9 9 Komenda Wojewódzka Policji 200 15,0 10 Urząd Wojewódzki 150 11,3 11 Urząd Miasta Rzeszów 326 24,5 Ogółem 1330 100,0 10

Wykres 5. Grupy docelowe badania Porównanie do liczebności poszczególnych grup docelowych badania z 2010 roku zaprezentowane zostało w początkowej części niniejszego raportu dotyczącej źródła danych i doboru badanej próby. 2. Postawy wobec palenia Wyniki przeprowadzonego badania wykazały, że wśród grup docelowych, do których kierowane było niniejsze badanie największą grupę (blisko połowa wskazań) stanowią osoby niepalące (te które obecnie i nigdy nie paliły) 49,7% (w 2010 roku była to grupa 52,9%). Istotna część respondentów odpowiedziała, że obecnie nie pali, ale paliła w przeszłości (ekspalacze) 23,3% (w 2010 roku - 24,8%). Okazjonalnie pali 11,3% respondentów (w porównaniu do 2010-10,2% badanych). Natomiast codziennie palący stanowią 15,6% (więcej o ponad 3 punkty procentowe w porównaniu do 2010 roku, gdzie wartość ta wynosiła 12,1%). Obecnie osób, które udzieliły odpowiedzi na niniejsze pytanie było 1325, a w 2010-1449). Tabela 6. Czy Pan/Pani pali papierosy? Procent Częstość ważnych Ważne nie palę i nigdy nie paliłam (em) 659 49,7 obecnie nie palę, ale paliłam (em) w przeszłości 309 23,3 palę okazjonalnie 150 11,3 palę codziennie 207 15,6 Ogółem 1325 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 5 Ogółem 1330 11

Wykres 6. Czy Pan/Pani pali papierosy? 2.1. Palący codziennie ilość wypalanych papierosów Spośród osób, które palą codziennie (15,6% - co stanowi 207 osób), ponad połowa 55,45% pali od 1 do 10 papierosów każdego dnia (w 2010 roku wartość ta wynosiła 55,6%). Natomiast 32,70% badanych udzieliło odpowiedzi o ilości wypalanych papierosów mieszczącej się w przedziale 11-20( dla porównania w 2010 roku - 36,8%). 8,53% respondentów pali od 21 do 41 papierosów na dzień( 2010-7,6%). Wystąpiła również wartość, która nie miała miejsca w badaniach z 2010 roku o wartości wypalanych papierosów w przedziale 60-100 3,32%. Najczęściej pojawiającymi się wskazaniami na 207 wszystkich odpowiedzi było: 10 wypalanych dziennie papierosów (61 osoby), 20 papierosów (34 respondentów), 15 papierosów (27 osób) oraz 5 (22 wskazań). Te same wartości wskazywane również były w 2010 roku jako najczęstsze. 2.2. Postawy wobec palenia w obrębie płci Poniższej zamieszone wykresy przestawiają rozkład procentowy dotyczący postaw wobec palenia w obrębie danej płci. Jak wynika z analizy - palących codziennie kobiet jest znacznie mniej niż mężczyzn (odpowiednio 11% i 21,1% spośród ankietowanych wśród danej płci). W 2010 roku taka zależność była również występującą i w przybliżeniu podobną - 8,9% i 18%. Odpowiedzi palę okazjonalnie udzieliła przybliżona liczba ankietowanych z obu grup, tak jak i w 2010 roku. Zdecydowanie więcej kobiet nie pali i nigdy nie paliło (57% do 41,1% w przypadku mężczyzn, w 2010 roku stosunek był niemal identyczny - 59% w stosunku do 41,1%). Natomiast byłych palaczy więcej jest wśród mężczyzn 26,5% niż kobiet 20,9% (w 2010 roku odpowiednio - 29,5% mężczyzn i 22,3% kobiet. 12

Tabela 7. Palenie papierosów, a płeć udział procentowy Płeć Ogółem Czy Pan(i) pali papierosy? mężczyzna kobieta nie palę i nigdy nie paliłam (em) Liczebność 232 409 641 % z Płeć 41,1% 57,0% 50,0% obecnie nie palę, ale paliłam (em) w Liczebność przeszłości 150 150 300 % z Płeć 26,5% 20,9% 23,4% palę okazjonalnie Liczebność 64 80 144 % z Płeć 11,3% 11,1% 11,2% palę codziennie Liczebność 119 79 198 % z Płeć 21,1% 11,0% 15,4% Ogółem Liczebność 565 718 1283 % z Płeć 100,0% 100,0% 100,0% Wykres 7. Mężczyźni Wykres 8. Kobiety 13

2.3. Codzienne palenie a płeć Jak wynika z przeprowadzonych badań znacznie częściej, bo aż dwa razy częściej, po papierosa sięgają mężczyźni - regularnie pali 21,1% ankietowanych (w 2010 roku mniej, bo 18% spośród badanych mężczyzn), u kobiet odsetek ten wynosi 11,1% (o ponad 2 punkty procentowe więcej niż w 2010 roku, kiedy wartość wynosiła 8,9%). 2.4. Codzienne palenie a wiek Wśród osób, które wskazały że palą codziennie rozkład procentowy poszczególnych grup wiekowych wygląda następująco: największą grupę stanowią osoby w wieku 20-30 lat 31,2% ze wszystkich respondentów, którzy twierdzą, że palą codziennie. Kolejno 29,3% (41-50 lat) oraz 26,3% (przedział 31-40 lat). Pozostałe osoby to 13,2% - powyżej 50 lat. Wiek respondentów różnicuje ich palenie. Spośród ankietowanych (udział procentowy w obrębie grup wiekowych) po papierosa codziennie sięga 15,7% osób w wieku od 41 do 50 lat (w 2010-16,7%). W przedziale wiekowym 31-40 lat 13,2% (dla porównania w ubiegłym roku 12,9% badanych respondentów udzieliło takiej odpowiedzi). Grupy wiekowe 20-30 lat oraz powyżej 50 lat mają następującą ilość odpowiedzi w tym temacie 15,7% oraz 12,5% (w 2010 roku odpowiednio - 9,3% oraz 9,5% ankietowanych). W 2010 roku rozkład wyglądał następująco: największą grupę stanowią osoby w wieku 31-40 oraz 41-50 lat (odpowiednio 31,8% i 30,6% spośród palących), pozostałe grupy wiekowe, czyli 20-30 lat oraz powyżej 50 lat stanowią odpowiednio 22,5% oraz 15% spośród osób wskazujących na codzienne palenie. Jak wynika z przeprowadzonego badania znacząco zmienił się rozkład procentowy w obrębie osób palących w odniesieniu do poszczególnych grup wiekowych. Największa zmiana - osoby w wieku 20-30 lat wartość z 22,5% wzrosła niemal o 10 punktów procentowych i wynosi 31,2%. Jest to oznaką tego, że coraz młodsze osoby zaczynają codziennie palić papierosy. 2.5. Okazjonalni palacze Okazjonalne palenie to opcja, którą wybrała najmniejsza liczba respondentów (11,2% - w 2010 roku - 10,3% ogółu badanych). Odsetek mężczyzn deklarujących okazjonalne palenie (11,3) jest zbliżony do wyniku z 2010 roku - 11,4%. W 2010 roku wynik był większy w porównaniu do kobiet (9,8%). Natomiast obecnie między okazjonalnymi palaczami mężczyznami, a kobietami w ich grupach nie ma różnic. Kobiet jest 11,1%. Jednak są to niewielkie różnice. 2.6. Byli palacze Obecnie osoby, które deklarują, że są byłymi palaczami to mężczyźni - 26,5% (spośród ich grupy), kobiety - 20,9%. Natomiast w 2010 roku osoby, które porzuciły codzienne palenie stanowiły 24,8% badanej populacji (obecnie 23,4%). Niemal co trzeci mężczyzna (29,5%) deklarował przynależność do tej kategorii. Wśród kobiet odsetek ten wynosił 22,3% (różnica ponad 5 punktów procentowych). 14

2.7. Niepalący W 2010 roku 52,8% respondentów deklarowało się jako osoby niepalące (obecnie 50,0%). Zdecydowaną większość stanowiły kobiety. 59% spośród nich nie paliło tytoniu (obecnie 57%). U mężczyzn odsetek ten wynosił 41,1% (a obecnie również 41,1%). Różnice są niewielkie w odniesieniu do ubiegłego roku i mieszczą się w granicach błędu statystycznego. 3. Narażenie na bierne palenie 3.1. Miejsce pracy respondenta Na pytanie, czy w pomieszczeniu, w którym Pan/i pracuje w Pana/Pani obecności pali się tytoń? odpowiedzi udzieliło 1312 osób (w 2010 roku - 1453 osoby). W tym 7,2% wskazało twierdząco (w 2010 roku - 10,8%), natomiast 92,8% przecząco (w 2010 roku odpowiednio 89,2%). Tabela 8. Czy w pomieszczeniu, w którym Pan/i pracuje w Pana/Pani obecności pali się tytoń? Procent Częstość ważnych Ważne tak 94 7,2 nie 1218 92,8 Ogółem 1312 100,0 Systemowe braki danych 18 Braki danych 1330 100,0 Wykres 9. Czy w pomieszczeniu, w którym Pan/i pracuje w Pana/Pani obecności pali się tytoń? 15

3.2. Inne miejsca użyteczności publicznej Ankietowani zapytani zostali, czy przebywając w ostatnim czasie w wymienionych miejscach użyteczności publicznej byli narażeni na bierne palenie. Przedstawiono listę wybranych miejsc publicznych, przy każdym z nich osoby biorące udział w badaniu miały ustosunkować się poprzez wybór odpowiedzi tak lub nie. Z racji tego, że znaczna część badanych w wybranych przypadkach nie zaznaczała żadnej z dwóch opcji, zdecydowano w badaniu zaprezentować również braki odpowiedzi. Miejsca publiczne, które były brane pod uwagę w badaniu to: zakłady pracy, bar/pub, kawiarnia, restauracja, dyskoteka, klub muzyczny, centrum handlowe, obiekty kulturalne (kino, teatr), obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe, szkoła lub inna placówka edukacyjna, szpital/ inna placówka służby zdrowia, urzędy/ instytucje państwowe, przystanki i obiekty komunikacji miejskiej, środki publicznego transportu, miejsca zabaw dzieci, obiekty sportowe w tym stadiony. W ubiegłym roku, dla porównania największe narażenie na dym tytoniowy według respondentów występuje na przystankach i obiektach komunikacji miejskiej 50,15% wskazań na tak (a w ubiegłym roku 63,1%, co było również najczęściej wskazywaną odpowiedzią). Znaczne narażenie respondenci wskazują, że jest w barach i pubach, aż 29,40% odpowiedzi twierdzących (jednak dla porównania w 2010 roku było 60,4% udzielonych odpowiedzi tak ). Co znaczy, że o wiele mniej badanych narażonych jest obecnie na bierne palenie po wprowadzeniu zakazu. Osoby, do których skierowano pytanie, czy narażone są na dym tytoniowy w dyskotekach i klubach muzycznych obecnie odpowiedziało twierdząco w ilości 25,79% wskazań twierdzących, które udzielone były na tą część badania (w 2010 roku było to znacznie więcej bo aż 51,4% twierdzących wskazań). Ogólnie ilość wskazań zmniejszyła się w odniesieniu do konkretnych miejsc, co dokładnie obrazują dwa wykresy zawierające odpowiedzi na zapytanie: Czy w pomieszczeniu, w którym Pan/i pracuje w Pana/Pani obecności pali się tytoń dotyczące bieżącego roku i roku ubiegłego. Ogólnie rzecz ujmując zwiększyła się ilość braku danych w odniesieniu do roku poprzedniego, a także ogólnie zmniejszeniu uległa ilość odpowiedzi nie. 16

Wykres 10. Czy w pomieszczeniu, w którym Pan/i pracuje w Pana/Pani obecności pali się tytoń? Rok 2011. obiekty sportowe w tym stadiony miejsca zabaw dzieci środki transportu publicznego przystanki i obiekty komunikacji miejskiej urzędy i instytucje państwowe szpital / inna placówka służby zdrowia szkoła lub inna placówka edukacyjna na terenie obiektów rekreacyjno wypoczynkowych Nie Tak brak danych obiekty kulturalne (kina, teatry) centrum handlowe dyskoteka / klub muzyczny restauracja kawiarnia bar lub pub Zakład pracy 44,89% 16,99% 38,12% 51,28% 10,83% 37,89% 55,79% 7,22% 36,99% 27,74% 50,15% 22,11% 57,37% 8,20% 34,44% 58,72% 5,34% 35,94% 54,59% 8,87% 36,54% 52,93% 10,38% 36,69% 61,88% 2,03% 36,09% 62,56% 4,36% 33,08% 40,00% 25,79% 34,21% 56,69% 9,92% 33,38% 55,79% 11,58% 32,63% 42,33% 29,40% 28,27% 59,55% 16,09% 24,36% 0,00% 20,00% 40,00% 60,00% 80,00% 100,00% 17

Wykres 11. Czy przebywając w ostatnim czasie w wymienionych miejscach był(a) Pan/i narażony(a) na bierne palenie? Rok 2010 miejsca zabaw dzieci środki transportu publicznego przystanki i obiekty komunikacji miejskiej urzędy i instytucje państwowe szpital / inna placówka służby zdrowia szkoła lub inna placówka edukacyjna na terenie obiektów rekreacyjno wypoczynkowych obiekty kulturalne (kina, teatry) centrum handlowe dyskoteka / klub muzyczny restauracja kawiarnia Nie bar lub pub Tak Zakład pracy brak danych 67% 17,60% 15,40% 71,20% 14,70% 14,10% 28,70% 63,10% 8,20% 72,10% 13,90% 14% 78% 7,70% 14,30% 74,80% 9,50% 15,70% 62,60% 22,70% 14,70% 80,60% 4,70% 14,70% 79,70% 6,80% 13,50% 31,80% 51,40% 16,80% 49% 37,50% 13,50% 49,20% 36,50% 14,30% 28% 60,40% 11,60% 63,60% 25,50% 10,90% 4. Przestrzeganie wprowadzonego zakazu 4.1. Wprowadzenie zakazu a jego przestrzeganie Respondenci zostali zapytani czy Pani/Pana zdaniem po wprowadzeniu przepisów ograniczających palenie tytoniu w miejscach publicznych poprawiło się w nich przestrzeganie zakazu. Ponad połowa ankietowanych stwierdziła, że tak, raczej się poprawiło (dokładnie 52,5%). Kolejno uzyskaliśmy odpowiedzi o podobnych wartościach: tak, zdecydowanie się poprawiło (23,3%) oraz nie, nie widzę różnicy (23,5%). Znikomy procent odpowiedzi w przypadku raczej pogorszyło się oraz zdecydowanie pogorszyło się łącznie 0,7% (zaledwie kilka odpowiedzi). Ogółem 1304 osoby udzieliły na to pytanie odpowiedzi. Jak wynika z analizy łącznie 75,8% respondentów twierdzi, że po wprowadzeniu stosownych przepisów, przestrzeganie zakazu poprawiło się. Jest to bardzo duży odsetek wskazujący na zasadność podejmowanych działań. 18

Tabela 9. Czy Pani/Pana zdaniem po wprowadzeniu przepisów ograniczających palenie tytoniu w miejscach publicznych poprawiło się w nich przestrzeganie zakazu. Ważne Procent Częstość ważnych tak, zdecydowanie poprawiło się 304 23,3 tak, raczej się poprawiło 685 52,5 nie, nie widzę różnicy 306 23,5 raczej pogorszyło się 6,5 zdecydowanie pogorszyło się 3,2 Ogółem 1304 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 26 Ogółem 1330 Wykres 12. Czy Pani/Pana zdaniem po wprowadzeniu przepisów ograniczających palenie tytoniu w miejscach publicznych poprawiło się w nich przestrzeganie zakazu. 4.2. Nieprzestrzeganie zakazu palenia w miejscach publicznych Respondenci zostali zapytani, w których z wymienionych miejsc publicznych Pana/i zdaniem nadal nie przestrzega się zakazu palenia tytoniu. Jak wynika z analizy, najwięcej, bo aż ponad 64% ankietowanych twierdzi, że są to przystanki i obiekty komunikacji miejskiej. Kolejno wskazano bar i pub 34,51% oraz miejsce jakim jest dyskoteka / klub muzyczny 33,38%. Na czwartym miejscu znalazł się również zakład pracy z wynikiem 24,89% udzielonych odpowiedzi spośród osób, które brały udział w badaniu. Te cztery wymienione miejsca, są obiektami, gdzie najczęściej przebywają ludzie. Najbardziej martwiącym jest, że najwięcej wskazań jest na przystankach autobusowych, gdzie jest wiele osób w jednym momencie, co zwiększa zasięg oddziaływania, a także zakłady pracy, które powinny być bezwzględnie wolne od dymu tytoniowego. 19

Z racji możliwości wielokrotnego wyboru, uwzględniono w tabeli poniżej częstości, a także udział procentowy w ogólnej liczbie respondentów (1330 osób). Tabela 10. W których z wymienionych miejsc publicznych Pana/i zdaniem nadal nie przestrzega się zakazu palenia tytoniu Miejsce tak % z ogółem zakład pracy 331 24,89% bar lub pub 459 34,51% kawiarnia 132 9,92% restauracja 144 10,83% dyskoteka / klub muzyczny 444 33,38% centrum handlowe 83 6,24% obiekty kulturalne (kina, teatry) 34 2,56% obiekty rekreacyjno wypoczynkowe 144 10,83% szkoła lub inna placówka edukacyjna 167 12,56% szpital / inna placówka służby zdrowia 136 10,23% urzędy i instytucje państwowe 146 10,98% przystanki i obiekty komunikacji miejskiej 858 64,51% środki transportu publicznego 94 7,07% miejsca zabaw dzieci 207 15,56% obiekty sportowe w tym stadiony 362 27,22% 5. Wprowadzenie zakazu a zmiany zachowania i postrzegania Respondenci zostali zapytani czy, według Pani/Pana częściej niż kilka lat temu zdarza się, że osoby niepalące proszą palaczy o niepalenie w miejscach gdzie jest to zabronione. Ankietowani, którzy udzielili odpowiedzi na to pytanie twierdzili, w przeważającej mierze, że tak 61,1% (782 ankietowanych). Natomiast nie twierdziło 38,9% badanych (co stanowiło 498 respondentów). 20

5.1. Zwracanie uwagi osobom palącym Tabela 11. Czy, według Pani/Pana częściej niż kilka lat temu zdarza się, że osoby niepalące proszą palaczy o niepalenie w miejscach gdzie jest to zabronione? Procent Częstość ważnych Ważne tak 782 61,1 nie 498 38,9 Ogółem 1280 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 50 Ogółem 1330 Wykres 13. Czy, według Pani/Pana częściej niż kilka lat temu zdarza się, że osoby niepalące proszą palaczy o niepalenie w miejscach gdzie jest to zabronione? 5.2. Podejmowanie przez palaczy decyzji o rzuceniu palenia Ankietowani odpowiadali również na pytanie czy Pani/Pana zdaniem wprowadzenie zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych i zakładach pracy sprzyja podejmowaniu przez palaczy decyzji o rzuceniu palenia. Głosy twierdzące i przeczące rozłożyły się niemal równomiernie. Tak odpowiedziało 50,9% ankietowanych, natomiast nie 49,1%, spośród osób, które udzieliły odpowiedzi. 21

Tabela 12. Czy Pani/Pana zdaniem wprowadzenie zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych i zakładach pracy sprzyja podejmowaniu przez palaczy decyzji o rzuceniu palenia? Procent Częstość ważnych Ważne tak 663 50,9 nie 640 49,1 Ogółem 1303 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 27 Ogółem 1330 Wykres 14. Czy Pani/Pana zdaniem wprowadzenie zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych i zakładach pracy sprzyja podejmowaniu przez palaczy decyzji o rzuceniu palenia? 49,1% 50,9% tak nie 5.3. Wprowadzenie zakazu palenia, a częstsze uczęszczanie do określonych miejsc Ankietowani zostali zapytani czy po wprowadzeniu zakazu palenia częściej chodzi Pani/Pan do miejsc, gdzie wcześniej był(a) P. narażona(y) na dym tytoniowy. 64,1% ankietowanych stwierdziło, że nie, natomiast 35,9% spośród osób, które zaznaczyły odpowiedź w tym pytaniu (ogółem 1231 osób) wskazało, że tak. Ponad jedna trzecia odpowiedzi to znaczny odsetek osób, które obecnie wybierają częściej miejsca, które wcześniej były obszarami, gdzie paliło się tytoń. Jest to dokładnie 442 osoby, na 1231. Tabela 13. Czy po wprowadzeniu zakazu palenia częściej chodzi Pani/Pan do miejsc, gdzie wcześniej był(a) P. narażona(y) na dym tytoniowy? Procent Częstość ważnych Ważne tak 442 35,9 nie 789 64,1 Ogółem 1231 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 99 Ogółem 1330 22

Wykres 15. Czy po wprowadzeniu zakazu palenia częściej chodzi Pani/Pan do miejsc, gdzie wcześniej był(a) P. narażona(y) na dym tytoniowy? Te wyniki dobrze zestawiają się z pytaniem zadanym w badaniu w ubiegłym roku. Jak wynika z przeprowadzonego badania w 2010 znaczna część, bo blisko jedna trzecia respondentów (32,4%) w ciągu ostatnich 12 miesięcy zrezygnowała z pójścia do jakiegoś miejsca, gdyż nie chciała być narażona na dym tytoniowy. Było to 471 na 1455 osób, które udzieliły odpowiedzi na to pytanie. N=1455 Spośród respondentów, którzy wskazali twierdząco w poprzednim zapytaniu o treści czy po wprowadzeniu zakazu palenia częściej chodzi Pani/Pan do miejsc, gdzie wcześniej był(a) P. narażona(y) na dym tytoniowy, najwięcej osób wskazało kolejno: restauracje, bar/pub/klub nocny, oraz kawiarnia/ bistr/ herbaciarnia (odpowiednio było to: 56,79%, 53,85% oraz 49,32% spośród 442 osób). Tabela 14. Wskazaniem miejsc, gdzie po wprowadzeniu zakazu palenia respondenci częściej uczęszczają (N=442) miejsce tak % z ogółem bar, pub, klub nocny 238 53,85 kawiarnia, bistr, herbaciarnia 218 49,32 restauracja 251 56,79 dyskoteka, klub muzyczny 147 33,26 centrum handlowe 65 14,71 teatr, kino, inna placówka kulturalna 88 19,91 obiekt sportowy 83 18,78 obiekt rekreacyjno-wypoczynkowy 67 15,16 inne miejsca 18 4,07 Uzyskane wyniki doskonale odzwierciedlają odpowiedzi udzielane przez respondentów w badaniu w 2010 roku. Wskazania przedstawia poniższa tabela. 23

Tabela 15. Miejsca, z których zrezygnowali respondenci w ciągu ostatnich 12 miesięcy, gdyż nie chcieli być narażeni na dym tytoniowy. N=471 Liczba Miejsce wskazań Procent bar, pub 298 31,1% restauracja 193 20,2% dyskoteka, klub muzyczny 151 15,8% kawiarnia, herbaciarnia 149 15,5% obiekt sportowy 40 4,2% obiekt rekreacyjno-wypoczynkowy 36 3,8% centrum handlowe 32 3,3% obiekty kulturalne (teatr, kino) 25 2,6% inne miejsce 33 3,5% suma 957 100,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań 5.4. Kampanie społeczne i medialne - oddziaływanie Osoby badane zostały zapytane czy Pani/Pana zdaniem kampanie społeczne/medialne wpływają na zwiększenie poziomu wiedzy o szkodliwości palenia tytoniu. W przeważającej mierze ankietowani uważają, że takie kampanie mają wpływ 66,8% respondentów (spośród 1312 osób, które udzieliły odpowiedzi). Nie zgadza się z tym natomiast 15,9% badanych, a 17,3% - nie wie. Niniejsza analiza wskazuje na zasadność planowania, organizacji i prowadzenia kampanii w temacie szkodliwości palenia. Tabela 16. Czy Pani/Pana zdaniem kampanie społeczne/medialne wpływają na zwiększenie poziomu wiedzy o szkodliwości palenia tytoniu? Procent Częstość ważnych Ważne tak 876 66,8 nie 209 15,9 nie wiem 227 17,3 Ogółem 1312 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 18 Ogółem 1330 24

Wykres 16. Czy Pani/Pana zdaniem kampanie społeczne/medialne wpływają na zwiększenie poziomu wiedzy o szkodliwości palenia tytoniu? 5.5. Stwierdzenia na temat biernego palenia tytoniu Respondenci zostali zapytani, z którymi stwierdzeniami się zgadzają. Mieli do wyboru pięć zdań. Z racji tego, że pytanie było wielokrotnego wyboru, w tabeli poniżej przedstawiono częstości pozytywnych wskazań oraz udział procentowy w odniesieniu do ogółem osób, które brały udział w badaniu (N=1330). Zdecydowana większość ankietowanych, bo aż 87,70 zgadza się ze stwierdzeniem, że bierne palenie jest szkodliwe. Kolejno 83,31% badanych uważa, że bierne palenie jest niebezpieczne dla dzieci, natomiast 80,60% ankietowanych jest zdania, że bierne palenie jest niebezpieczne dla kobiet w ciąży. Ponad połowa zapytanych osób uważa, że bierne palenie powoduje raka płuca (63,99%) oraz bierne palenie jest przyczyną zawału serca (51,43%). Analizując powyższe, należy zauważyć, że nie dla wszystkich osób oczywistym jest, że bierne palenie jest szkodliwe. Ponad 12% ankietowanych nie wskazało tej odpowiedzi. Jeszcze więcej, bo ponad 16% zapytanych osób nie uważa, jakoby było groźne dla dzieci. Dla blisko 20% - nie wpływa również na zdrowie nienarodzonego jeszcze dziecka, z którym kobieta jest w ciąży. Najbardziej jednak zastanawiającym jest fakt, że blisko połowa ankietowanych nie łączy biernego palenia z przyczyną zawału serca. Oznacza to, że jeszcze w tym obszarze jest wiele do zrobienia w kwestii edukacji społeczeństwa. 25

Tabela 17. Stwierdzenia, z którymi zgadza się respondent Twierdzenie tak % z ogółem bierne palenie jest szkodliwe 1158 87,70 bierne palenie jest niebezpieczne dla dzieci bierne palenie powoduje raka płuca bierne palenie jest niebezpieczne dla kobiet w ciąży bierne palenie jest przyczyną zawału serca 1108 83,31 851 63,99 1072 80,60 684 51,43 6. Poparcie dla wprowadzenia zakazu palenia Respondenci zostali zapytani, Czy popiera Pani/Pana wprowadzenie zakazu palenia tytoniu w wymienionych miejscach. Znakomita większość wskazywała odpowiedzi twierdzące do każdego z wymienionych miejsc. Dokładny rozkład na odpowiedzi tak, nie oraz brak danych przedstawia poniższy wykres. Wykres 17. Czy popiera Pani/Pana wprowadzenie zakazu palenia tytoniu w wymienionych miejscach? obiekty sportowe w tym stadiony miejsca zabaw dzieci środki transportu publicznego przystanki i obiekty komunikacji miejskiej urzędy i instytucje państwowe szpital / inna placówka służby zdrowia szkoła lub inna placówka edukacyjna na terenie obiektów rekreacyjno wypoczynkowych obiekty kulturalne (kina, teatry) centrum handlowe dyskoteka / klub muzyczny 11,20% 71,95% 16,84% 3,91% 83,91% 12,18% 5,41% 81,05% 13,53% 11,13% 74,36% 14,51% 5,71% 81,35% 12,93% 4,44% 82,78% 12,78% 5,04% 82,48% 12,48% 7,74% 76,17% 16,09% 4,66% 81,73% 13,68% 5,56% 85,86% 8,57% 21,50% 66,09% 12,41% Nie Tak brak danych restauracja kawiarnia bar lub pub Zakład pracy 9,70% 81,65% 8,65% 13,16% 77,52% 9,32% 23,08% 65,49% 11,43% 10,53% 83,46% 6,02% 26

III. PODSUMOWANIE BADAŃ Badanie ankietowe przeprowadzone przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Rzeszowie dotyczyło tematu postaw wobec palenia tytoniu wśród pracowników instytucji publicznych. Badanie podejmuje istotną tematykę związaną z biernym narażeniem osób na dym tytoniowy, a także ich stosunku do zaostrzenia przepisów dotyczących palenia tytoniu w miejscach publicznych. Celem niniejszego badania było m.in. zmierzenie czy wprowadzenie zakazu palenia w miejscach publicznych zmniejszyło ryzyko narażenia na bierne palenie, czy zjawisko jest zauważalne przez respondentów oraz jakie jest nastawienie i postrzeganie tej kwestii wśród ankietowanych. Badanie przeprowadzono w oparciu o kwestionariusze ankiet, a zostało przeprowadzone przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Rzeszowie w terminie od 7 marca do 18 marca 2011 roku metodą badania kwestionariuszowego na grupie liczącej 1330 osób. Kwestionariusze ankiet rozdysponowano wśród grup docelowych badania. Wybrane do niniejszego badania zakłady to członkowie koalicji antytytoniowej. Są to: Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Powiatowy Inspektorat Weterynarii, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, Szkoła - Zespół Szkół Samochodowych, Straż Miejska, Szpital Miejski, Komenda Miejska Policji, Komenda Wojewódzka Policji, Podkarpacki Urząd Wojewódzki, Urząd Miasta Rzeszów. Raport zawiera również odniesienia do poprzedniego badania dotyczące biernego palenia oraz planowanego wprowadzenia zakazu palenia w miejscach publicznych, które zostało przeprowadzone przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Rzeszowie w terminie 10 luty do 25 luty 2010 roku metodą badania kwestionariuszowego na grupie liczącej 1480 osób. Wyniki zawarte w niniejszym raporcie uwypukliły wiele istotnych informacji, które mogą zostać wykorzystane do dalszych działań prowadzących do zmniejszenia narażenia osób niepalących na zdrowotne następstwa, które wiążą się z przebywaniem w miejscach o podwyższonym natężeniu dymu tytoniowego. 27