Wytyczne dla ornitologów A. Zakres ekspertyzy Ekspertyza ornitologiczna obejmuje dwie części. Pierwszą jest wykonanie inwentaryzacji obiektu pod kątem występowania potencjalnych siedlisk i miejsc niebezpiecznych dla ptaków, a także stwierdzenie miejsc zajętych przez ptaki, określenie gatunków i ich liczebności. Drugą częścią jest zaproponowanie możliwych rozwiązań pod kątem zachowania siedlisk, kompensacji oraz terminarza wykonania tych prac w powiązaniu z harmonogramem i technikami wykonania remontu obiektu. B. Kto może wykonywać taką ekspertyzę Ornitolog podejmujący sprawdzenie obiektu powinien posiadać doświadczenie terenowe i znać dokładnie nie tylko biologię ptaków potencjalnie zasiedlających budynki ale także techniki i procesy techniczne wykonywania remontu budynku, w którym mogą znajdować się siedliska ptaków. Ornitolog wykonujący ekspertyzę powinien: - posiadać co najmniej 5 letnie doświadczenie zajmowania się dziko żyjącymi ptakami, w tym gatunkami zasiedlającymi tereny zamieszkane przez człowieka, - posiadane doświadczenie poświadczyć przez placówkę naukową, muzeum przyrodnicze lub organizację przyrodniczą, z którą współpracuje. C. Informacje niezbędne dla ornitologa podejmującego wykonanie ekspertyzy 1. Adres obiektu. 2. Podstawowe dane o obiekcie. 3. Podstawa podjęcia decyzji o wykonaniu ekspertyzy ornitologicznej. 4. Numer telefonu do osoby reprezentującej inwestora, administratora lub wykonawcę, która pomoże w oględzinach ze strony technicznej. 5. Termin wykonania ekspertyzy. D. Zadania ornitologa wykonującego ekspertyzę 1. Ustalić czy w obiekcie znajdują się siedliska chronionych gatunków ptaków. 2. Sporządzić pełną dokumentację kontroli obiektu złożoną z: a) wypełnionej "Karty kontroli obiektu" b) dokumentacji fotograficznej obiektu (rozdz. F) 3. Wypełnić "Protokół kontroli obiektu" zawierający opis kontroli oraz wnioski pokontrolne. E. Procedura wykonania ekspertyzy ornitologicznej 1
Sprawdzenie obiektu: 1. Ogólne wizualne sprawdzenie całego obiektu. 2. Określenie liczby otworów w stropodachu - wg "Karty kontroli obiektu". 3. Określenie liczby okienek strychowych zamkniętych i otwartych. 4. Lokalizacja miejsc i szczelin niebezpiecznych dla ptaków. 5. Lokalizacja miejsc i szczelin możliwych do zasiedlenia przez ptaki. 6. Lokalizacja ewentualnych gniazd i otworów, szczelin zajętych przez ptaki. 7. Lokalizacja pnączy na elewacji i ocena ich roli jako miejsca gnieżdżenia, nocowania ptaków. 8. Ewentualna kontrola dachu pod kątem występowania siedlisk ptaków, miejsc niebezpiecznych dla ptaków. 9. Ewentualna kontrola stropodachu. 10. Jeśli obiekt jest przygotowywany lub jest w trakcie prac remontowo-budowlanych, opisać i udokumentować ich zakres. Pora wykonywania sprawdzenia obiektu Kontrole powinny być wykonywane w okresie lęgowym ptaków i dopasowane do biologii gatunków potencjalnie zasiedlających obiekt. Najlepiej, jeśli to możliwe, wybierać dni słoneczne, ciepłe i bezwietrzne, wtedy aktywność ptaków jest większa. F. Dokumentacja fotograficzna: 1. Wykonanie zdjęć obrazujących wszystkie ściany obiektu (całe ściany) - w razie gdy w sąsiedztwie znajdują się inne budynki należy wykonać częściowo, po kolei z mniejszej odległości poszczególne ściany, tak by potem z nich dało się pokazać całe ściany. 2. Ewentualnie dach obiektu. 3. Zdjęcia wszystkich otworów w stropodachu. 4. Zdjęcia wszystkich niebezpiecznych dla ptaków miejsc, szczelin. 5. Zdjęcia wszystkich nisz, szczelin możliwych dla zasiedlenia przez ptaki. 6. Zdjęcia zniszczonych siedlisk, gniazd, martwych ptaków, wyrzuconych gniazd itp. 7. W razie kontroli wnętrza stropodachu - zdjęcia wnętrza stropodachu. W razie stwierdzenia gniazd czynnych lub z wcześniejszego sezonu, martwych ptaków, sfotografowanie wszystkich gniazd, martwych ptaków. 8. Zdjęcia dokumentujące zakres przygotowań lub prowadzonych prac remontowo-budowlanych obiektu. G. Ustalenia z administracją obiektu: 1. Wymiary budynku. 2. Typ stropodachu, wysokość i inne - dane do "Karty kontroli obiektu". 2
3. Czy stropodach jest ocieplony, a jeśli tak to czym, od jak dawna. 4. Jeśli otwory w stropodachu są zamknięte, to ustalić od kiedy. 5. Jeśli planowany jest remont lub przebudowa obiektu ustalić: - rodzaj i zakres prac; - planowany termin rozpoczęcia i zakończenia prac; 6. Jeśli obiekt jest remontowany lub przebudowywany ustalić: - rodzaj i zakres zaawansowania prac; - planowany termin rozpoczęcia i zakończenia prac; 7. Jeśli planowane jest ocieplenie stropodachu, ustalić: - jakim rodzajem materiału izolacyjnego będzie wypełniony stropodach; - kiedy planowane są te prace H. Wywiad środowiskowy: 1. Ustalenie z mieszkańcami obiektu lub budynków sąsiadujących: - czy zaobserwowali ptaki zasiedlające obiekt; - czy potrafią wskazać otwory, nisze, szczeliny odwiedzane przez ptaki; - czy w obiekcie gnieżdżą się gołębie, jeśli tak to gdzie, w przypadku gdy zasiedlają stropodach ważne jest ustalenie w jaki sposób dostają się do stropodachu lub innych nisz lęgowych. I. Zawartość ekspertyzy ornitologicznej kontroli obiektu: 1. "Karta kontroli obiektu" W karcie użyte w odniesieniu do remontowanego budynku określenie "pojedynczy" oznacza kształt budynku w postaci prostokąta bez rozgałęzień. Określenie segment 1, 2 itd. stosujemy wtedy gdy budynek jest rozgałęziony, np. ma kształt litery "L" - wtedy mamy segment 1 i segment 2 (na zdjęciu satelitarnym lub ortofotomapie należy opisać który segment to segment 1, a który 2, gdy ma kształt litery E - mamy segmenty 1 do 4. W Karcie kontroli obiektu zawarto dokładny opis stropodachu. Jest to konieczne z kilku powodów. Stropodach o jednakowej wysokości - zwykle tylko lekko skośny - niższy wzdłuż środkowej osi budynku, stwarza podobne potencjalne warunki do założenia gniazd z każdej strony budynku, w której są otwory wentylacyjne. Z kolei stropodach jednospadowy ma najdogodniejsze warunki do zakładania gniazd wzdłuż części najniższej. Te informacje pozwalają na interpretacje obserwowanej różnej liczby ptaków po różnych stronach budynku. Generalnie stropodachy niskie - rzędu kilkudziesięciu centymetrów stwarzają większe potencjalne miejsca lęgowe niż stropodachy wyższe. 3
Nie mniej istotna jest wysokość umieszczenia otworów wentylacyjnych nad podłogą stropodachu. Gdy otwory te znajdują się 30-40 centymetrów i więcej ponad podłogą stropodachu, to utrudnia to wyjście jerzyków ze stropodachu i prawdopodobnie z tego powodu stropodachy takie mogą być niezasiedlone (ale by to stwierdzić trzeba by je kontrolować). Materiał z jakiego wykonano ściany stropodachu (lub sposób wykonania ścian) ma znaczenie wtedy, gdy wpływa to na przyczepność ścian od środka stropodachu. Zwykle stropodachy wykonane z prefabrykowanych elementów betonowych mają ozdobną część zewnętrzną pokrytą tynkiem lub mozaiką, a od wewnątrz jest to gładka płyta betonowa, po której nie wespnie się żaden ptak. W sytuacji gdy otwory będą wysoko nad podłogą to jerzyk prawdopodobnie nie zasiedli takiego stropodachu. Natomiast kopciuszek, wróbel i inne ptaki które bez najmniejszego problemu zrywają się do lotu z płaskiej powierzchni, będą z łatwością dostawały się do otworu na każdej wysokości. Także średnica otworów wentylacyjnych może mieć istotne znaczenie. W przypadku otworów o większej średnicy (8 cm i więcej), stropodachy mogą być zasiedlone prze kawki, sowy oraz kopciuszki i wróble jeśli znajdą bezpieczne miejsce do ulokowania gniazda. 2. Zdjęcia pokazujące każdą ścianę obiektu z zaznaczeniem: - czerwonym kolorem - miejsc i szczelin niebezpiecznych dla ptaków; - niebieskim kolorem - nisz, szczelin, otworów w stropodachu i innych otworów możliwych do zasiedlenia przez ptaki; - brązowym kolorem - miejsc, szczelin, otworów zasiedlonych przez ptaki, w tym przypadku nadać im numery, a w opisie do zdjęcia napisać przez jakie gatunki ptaków są zasiedlone, jeśli zdjęcie jest na tyle duże to opisy te można zamieścić na zdjęciu. 3. Zdjęcia pokazujące wskazane przez ornitologa miejsca umieszczenia budek lęgowych dla ptaków (na obiekcie i ewentualnie w sąsiedztwie obiektu, np. budki dla wróbli, czy miejsca zastępcze do umieszczenia na okres lęgowy dla innych ptaków). Wskazane jest uzgodnienie z inwestorem dokładnej lokalizacji wszystkich budek na obiekcie. 4. Wypełniony "Protokół kontroli obiektu" na przykładzie jerzyka. W razie gdy w czasie kontroli obiektu nie jest możliwe ustalenie dokładnej lub przybliżonej liczby par lęgowych jerzyka, a istniejące szczeliny, nisze oraz otwory wentylacyjne w stropodachu planuje się zamknąć, należy przyjąć jako minimum wskaźnik kompensacji 1/4, 1/3 w postaci liczby budek zamocowanych na elewacji budynku. Oznacza to, że jeśli budynek posiada np. 120 otworów w stropodachu, to należy wywiesić 30 40 budek dla jerzyków. Mogą to być budki podwójne lub potrójne (wykonane z jednej deski). 4
Trudność w ustaleniu liczby par jerzyka ma zwykle miejsce gdy w czasie kontroli budynku stwierdza się obecność szczelin, nisz oraz otwarte otwory w stropodachu, a liczba zarejestrowanych jerzyków jest pomimo to niewielka. Nie mamy wtedy pewności jaka jest tego przyczyna. Czasami ze względu na warunki pogodowe aktywność jerzyków może być mniejsza (wiele z nich odlatuje w poszukiwaniu pokarmu na odległość kilkudziesięciu kilometrów od miejsca gnieżdżenia). Bywa, że w danym roku nastąpiło załamanie populacji gatunku spowodowane wyjątkowo dużymi stratami na trasie migracji lub zimowisku. W takich sytuacjach określenie liczby potrzebnych budek na bardzo niskim poziome, nie będzie adekwatne do rzeczywistej sytuacji, a jedynie zobrazuje tylko stan chwilowy, niereprezentatywny dla populacji. Jeśli budynek nie posiada otworów w stropodachu lub są one od lat zamknięte, podstawą wyliczenia powinna być liczba szczelin, nisz możliwych do zajęcia przez jerzyki. W określeniu liczby koniecznych do zamocowania budek mogą być też pomocne informacje na temat zasiedlenia otworów w stropodachu, szczelin i nisz z lat poprzednich. W każdym przypadku nie powinna to być liczba mniejsza niż wskaźnik 1/4 liczby potencjalnych miejsc lęgowych. 5. Wydruk dokumentacji fotograficznej wraz z opisem przy każdym zdjęciu zawierającym następujące informacje: - nr zdjęcia; - nazwa obiektu; - oznaczenie strony elewacji (części budynku) zgodne z "Kartą kontroli obiektu"; - datę wykonania; - co przedstawia, dokumentuje zdjęcie (np. "niebezpieczna szczelina w elewacji") - inicjał imienia i nazwisko osoby, która wykonała zdjęcie; 6. Dokumentacja fotograficzna na płytce CD. 5