Akademia Prawa Jacek Barcik Tomasz Srogosz Prawo międzynarodowe publiczne 2. wydanie C.H.Beck
AKADEMIA PRAWA Prawo międzynarodowe publiczne
W sprzedaży: W. Czapliński, A. Wyrozumska PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE, wyd. 3 Studia Prawnicze P. Filipek, B. Kuźniak PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE, wyd. 5 Repetytoria C.H.Beck A. Łazowski, A. Zawidzka-Łojek PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE, wyd. 2 Podręczniki Prawnicze J. Barcik MIĘDZYNARODOWE PRAWO ZDROWIA PUBLICZNEGO Monografie Prawnicze A. Kidyba PRAWO HANDLOWE, wyd. 16 Studia Prawnicze www.ksiegarnia.beck.pl
Akademia Prawa dr hab. Jacek Barcik dr Tomasz Srogosz Prawo międzynarodowe publiczne 2. wydanie Wydawnictwo C.H.BECK Warszawa 2014
Wydawca: Aneta Flisek Poszczególne rozdziały opracowali: dr hab. Jacek Barcik Rozdziały: 1, 3, 6, 8, 13, 15, 17, 18, 19 dr Tomasz Srogosz Rozdziały: 2, 4, 5, 7, 9, 10, 11, 12, 14, 16 Wydawnictwo C.H.Beck 2014 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: TimPrint Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-6646-3 ISBN e-book 978-83-255-6647-0
Spis treści Wstęp... Wykaz skrótów... XIII XV Wykaz literatury i zbiorów dokumentów.... Rozdział 1. Zagadnienia ogólne... 1 1. Definicja prawa międzynarodowego... 1 2. Pochodzenie nazwy... 2 3. Prawo międzynarodowe publiczne a prawo międzynarodowe prywatne... 2 4. Przestrzeń operacyjna prawa międzynarodowego... 3 5. Prawo międzynarodowe jako system prawa... 4 6. Różnice między prawem międzynarodowym a prawem wewnętrznym... 5 7. Przedmiot regulacji i cele prawa międzynarodowego... 9 8. Periodyzacja historii prawa międzynarodowego... 10 I. Antecedencje...................................................... 10 II. Okres klasycznego prawa międzynarodowego... 16 III. Okres współczesny... 19 9. Wyzwania dla współczesnego prawa międzynarodowego... 25 I. Sprawiedliwość a prawo międzynarodowe... 25 II. Moralność międzynarodowa i etyka a prawo międzynarodowe... 26 III. Problem uniwersalnego charakteru prawa międzynarodowego... 28 IV. Fragmentacja i konstytucjonalizacja... 30 V. Globalne zarządzanie... 33 VI. Legitymizacja prawa międzynarodowego... 34 1. Pozytywistyczne uzasadnienie obowiązywania prawa międzynarodowego... 36 2. Naturalistyczne uzasadnienie obowiązywania prawa międzynarodowego... 37 3. Solidarystyczne uzasadnienie obowiązywania prawa międzynarodowego... 38 4. Psychologistyczne uzasadnienie obowiązywania prawa międzynarodowego... 39 XIX V
Spis treści Rozdział 2. Podstawowe zasady prawa międzynarodowego... 41 10. Pojęcie zasad podstawowych... 42 11. Katalog zasad podstawowych... 43 I. Zasady wyrzeczenia się siły, poszanowania integralności terytorialnej państw oraz nienaruszalności granic... 44 II. Zasada pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych... 46 III. Zasada nieingerencji w sprawy wewnętrzne i zewnętrzne państwa... 48 IV. Zasada współdziałania państw zgodnie z KNZ... 50 V. Zasada równouprawnienia i samostanowienia narodów... 51 VI. Zasada suwerennej równości... 56 VII. Zasada wykonywania przez państwa zobowiązań w dobrej wierze... 61 VIII. Zasada poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności... 62 Rozdział 3. Prawo międzynarodowe a prawo krajowe.... 65 12. Zagadnienia teoretyczne................................................ 65 13. Prawo międzynarodowe w polskim porządku prawnym... 70 I. Zwyczaj międzynarodowy... 70 II. Umowy międzynarodowe... 72 14. Prawo międzynarodowe w porządkach konstytucyjnych wybranych państw. 75 Rozdział 4. Źródła prawa międzynarodowego.... 97 15. Normy prawa międzynarodowego... 98 16. Katalog źródeł... 99 17. Umowa międzynarodowa... 101 I. Prawo traktatów... 101 II. Pojęcie umowy międzynarodowej... 102 III. Rodzaje umów międzynarodowych... 104 IV. Budowa umowy międzynarodowej... 106 V. Zawieranie umów międzynarodowych... 108 VI. Rejestracja i ogłoszenie umowy międzynarodowej... 111 VII. Zastrzeżenia... 112 VIII. Wejście w życie umowy międzynarodowej... 114 IX. Tymczasowe stosowanie umów międzynarodowych... 115 X. Przestrzeganie umów międzynarodowych... 116 XI. Stosowanie umów międzynarodowych... 116 XII. Interpretacja umów międzynarodowych... 118 XIII. Poprawki i modyfikacja umów międzynarodowych... 119 XIV. Nieważność, wygaśnięcie i zawieszenie działania umów międzynarodowych................................................ 120 XV. Konflikt zbrojny a umowa międzynarodowa... 126 18. Zwyczaj... 127 19. Wiążące i prawotwórcze uchwały organów organizacji międzynarodowych.. 132 20. Akty jednostronne państw... 136 Rozdział 5. Podmioty prawa międzynarodowego... 141 21. Pojęcie podmiotowości prawnomiędzynarodowej... 142 22. Państwo... 144 I. Pojęcie państwa... 144 II. Rodzaje państw... 149 III. Powstanie i upadek państwa... 150 IV. Tożsamość i ciągłość prawnomiędzynarodowa państwa... 156 VI
Spis treści V. Sukcesja państw... 158 23. Organizacja międzynarodowa... 161 I. Pojęcie... 161 II. Podmiotowość organizacji międzynarodowych... 163 III. Rodzaje organizacji międzynarodowych... 164 IV. Funkcje organizacji międzynarodowych... 165 V. Struktura organizacji międzynarodowych (administracja międzynarodowa)... 166 VI. Funkcjonariusze międzynarodowi... 167 24. Stolica Apostolska (Watykan)... 169 25. Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich... 173 26. Naród walczący o niepodległość... 174 27. Strona wojująca i powstańcy... 174 28. Osoby fizyczne... 175 29. Osoby prawne... 176 Rozdział 6. Uznanie w prawie międzynarodowym... 179 30. Definicja i przedmiot uznania... 179 31. Formy i rodzaje uznania... 180 32. Uznanie przedwczesne i opóźnione... 184 33. Brak obowiązku uznania... 186 34. Obowiązek nieuznawania sytuacji sprzecznych z prawem... 187 35. Uznanie państwa... 193 I. Kryteria uznania państwa... 193 II. Konsekwencje uznania państwa... 194 36. Uznanie rządu... 198 37. Uznanie za naród... 200 38. Uznanie za stronę wojującą i powstańców... 201 Rozdział 7. Terytorium... 205 39. Klasyfikacja terytoriów... 205 40. Skład terytorium państwowego... 207 41. Zwierzchnictwo terytorialne... 207 42. Nabycie terytorium państwowego... 209 43. Granica państwowa... 212 44. Terytoria zależne... 215 Rozdział 8. Międzynarodowe prawo morza... 217 45. Zagadnienia wstępne... 217 46. Podział obszarów morskich... 218 I. Obszary wchodzące w skład państwa nadbrzeżnego... 219 1. Morskie wody wewnętrzne... 219 2. Morze terytorialne... 224 3. Wody archipelagowe... 232 II. Obszary podlegające ograniczonym prawom suwerennym państwa nadbrzeżnego... 233 1. Morska strefa przyległa... 233 2. Strefa wyłącznego rybołówstwa/wyłączna strefa ekonomiczna... 234 3. Szelf kontynentalny... 238 III. Obszary niepozostające pod jurysdykcją państwa nadbrzeżnego... 243 1. Morze otwarte... 243 2. Dno mórz poza granicami jurysdykcji państwowej... 252 VII
Spis treści 47. Cieśniny i kanały morskie... 255 48. Rozstrzyganie sporów.................................................. 257 Rozdział 9. Międzynarodowe prawo cieków wodnych... 261 49. Rozwój norm prawa międzynarodowego dotyczących cieków wodnych... 261 50. Rzeki międzynarodowe... 264 Rozdział 10. Międzynarodowe prawo lotnicze i kosmiczne... 267 51. Kwestia granicy przestrzeni powietrznej i przestrzeni kosmicznej... 268 52. Międzynarodowe prawo lotnicze... 269 I. Pojęcie i źródła... 269 II. Zasada zwierzchnictwa państwa w przestrzeni powietrznej... 271 III. Statki powietrzne... 271 IV. System chicagowsko-bilateralny... 274 V. System warszawsko-montrealski... 274 VI. System tokijsko-hasko-montrealski... 275 53. Międzynarodowe prawo kosmiczne... 277 I. Pojęcie i źródła... 277 II. Status prawny przestrzeni kosmicznej i ciał niebieskich... 278 III. Status prawny obiektów kosmicznych oraz osób wysyłanych w przestrzeń kosmiczną i na ciała niebieskie... 281 IV. Współpraca międzynarodowa w badaniu i pokojowym wykorzystaniu kosmosu... 283 Rozdział 11. Obszary podbiegunowe......................................... 285 54. Antarktyka... 285 55. Arktyka... 288 Rozdział 12. Ludność państwa.... 291 56. Obywatelstwo... 292 I. Pojęcie i źródła... 292 II. Ogólne zasady dotyczące obywatelstwa... 294 III. Nabycie i utrata obywatelstwa... 295 IV. Podwójne lub wielorakie obywatelstwo... 298 V. Obywatelstwo UE... 299 57. Cudzoziemcy... 300 Rozdział 13. Ochrona praw człowieka w prawie międzynarodowym... 303 58. Definicja i cechy praw człowieka... 304 I. Godność osobowa jako uzasadnienie prawa człowieka... 305 II. Wertykalne obowiązywanie praw człowieka... 307 III. Prawa a wolności... 307 IV. Prawa i wolności w znaczeniu materialnym i formalnym... 308 V. Absolutny charakter praw człowieka... 308 VI. Derogacja i limitacja praw człowieka... 309 VII. Prawa człowieka a demokracja... 311 VIII. Prawa człowieka a postęp i rozwój... 312 IX. Problem uniwersalnego charakteru praw człowieka... 312 X. Prawa człowieka jako zobowiązania erga omnes... 313 XI. Prawa człowieka a globalne dobra publiczne... 314 59. Generacje praw człowieka... 315 60. Uniwersalny system ochrony praw człowieka... 318 VIII
Spis treści I. Prawa człowieka w KNZ... 318 II. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka... 319 III. Pakty Praw Człowieka... 320 IV. Inne umowy powszechne w zakresie ochrony praw człowieka i instytucje ONZ wyspecjalizowane w tym zakresie... 323 61. Regionalne systemy ochrony praw człowieka... 326 I. System ochrony praw człowieka na kontynencie europejskim... 326 1. Ochrona praw człowieka w ramach RE... 326 1.1. Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności... 328 1.2. Europejski Trybunał Praw Człowieka... 331 2. Ochrona praw jednostki w systemie prawnym Unii Europejskiej... 335 2.1. Karta Praw Podstawowych UE... 337 2.2. Ochrona praw człowieka a przystąpienie UE do EKPC... 340 3. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie... 342 4. Wspólnota Niepodległych Państw... 343 II. Interamerykański system ochrony praw człowieka... 343 III. Afrykański system ochrony praw człowieka... 346 IV. Arabski system ochrony praw człowieka... 348 Rozdział 14. Prawo międzynarodowe karne.... 351 62. Pojęcie prawa międzynarodowego karnego... 352 63. Zbrodnie międzynarodowe a przestępstwa o charakterze międzynarodowym. 353 64. Współpraca międzynarodowa w zapobieganiu i zwalczaniu przestępczości... 356 65. Jurysdykcja karna... 358 66. Ekstradycja... 360 67. Azyl... 363 68. Pomoc prawna w sprawach karnych... 365 69. Przekazanie i przejęcie ścigania.......................................... 367 70. Uznawanie i wykonywanie zagranicznych orzeczeń karnych... 368 71. Prawo norymberskie... 369 Rozdział 15. Prawo dyplomatyczne i konsularne... 375 72. Dyplomacja i prawo dyplomatyczne... 376 I. Znaczenie pojęcia dyplomacja... 376 II. Geneza działalności dyplomatycznej... 377 III. Typologie działalności dyplomatycznej... 379 IV. Źródła prawa dyplomatycznego... 382 V. Podział organów państwa występujących w stosunkach międzynarodowych................................................ 382 1. Organy wewnętrzne... 383 1.1. Głowa państwa... 383 1.2. Rząd i szef rządu... 386 1.3. Minister Spraw Zagranicznych... 388 1.4. Parlamenty narodowe... 391 1.5. Inne organy wewnętrzne..................................... 393 2. Organy zewnętrzne... 393 2.1. Stałe misje dyplomatyczne... 393 2.1.1. Ustanawianie stosunków dyplomatycznych... 394 2.1.2. Klasy szefów misji dyplomatycznej... 398 2.1.3. Funkcje misji dyplomatycznych... 401 2.1.4. Personel misji dyplomatycznej... 406 IX
Spis treści 2.1.5. Przywileje i immunitety dyplomatyczne... 409 2.1.6. Zakres osobowy, czasowy i miejscowy przywilejów i immunitetów......................................... 423 2.1.7. Obowiązki przedstawicieli dyplomatycznych... 424 2.1.8. Korpus dyplomatyczny... 425 2.1.9. Zakończenie pełnienia funkcji dyplomatycznych... 425 VI. Misje specjalne... 428 VII. Przedstawicielstwa handlowe... 429 VIII. Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych... 429 IX. Misje wojskowe... 430 73. Prawo konsularne... 434 I. Pojęcie i źródła prawa konsularnego... 434 II. Zarys historyczny... 434 III. Ustanawianie stosunków konsularnych... 435 IV. Klasy kierowników urzędów konsularnych... 436 V. Funkcje konsularne... 436 VI. Personel konsularny... 438 VII. Przywileje i immunitety konsularne... 439 1. Przywileje i immunitety rzeczowe................................. 439 2. Przywileje i immunitety osobowe... 440 VIII. Korpus konsularny... 442 IX. Konsul honorowy... 443 X. Zakończenie funkcji konsularnych... 444 Rozdział 16. Wybrane organizacje międzynarodowe (ONZ, RE).... 445 74. Organizacja Narodów Zjednoczonych... 446 I. Wprowadzenie... 446 II. ONZ a system Narodów Zjednoczonych... 447 III. Karta Narodów Zjednoczonych... 448 IV. Cele ONZ... 448 V. Członkostwo... 449 VI. Organy... 451 1. Zgromadzenie Ogólne... 451 2. Rada Bezpieczeństwa... 453 3. Rada Gospodarcza i Społeczna... 455 4. Rada Powiernicza... 456 5. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości... 456 6. Sekretariat... 457 VII. Reforma ONZ... 458 75. Rada Europy... 461 I. Wprowadzenie... 461 II. Statut RE i konwencje statutowe... 462 III. Cele RE... 462 IV. Członkostwo... 464 V. Organy... 465 1. Komitet Ministrów... 465 2. Zgromadzenie Parlamentarne... 465 3. Sekretariat... 466 4. Organy wyspecjalizowane... 467 VI. Dorobek traktatowy... 467 X
Spis treści Rozdział 17. Odpowiedzialność w prawie międzynarodowym... 469 76. Odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa międzynarodowego... 470 I. Koncepcje odpowiedzialności w prawie międzynarodowym... 471 II. Przesłanki odpowiedzialności... 471 III. Zakres odpowiedzialności państwa... 473 IV. Zbrodnie i delikty międzynarodowe... 475 V. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność... 477 VI. Formy odpowiedzialności... 478 77. Sankcje w prawie międzynarodowym... 482 78. Odpowiedzialność państwa za czyny niezabronione... 487 79. Odpowiedzialność organizacji międzynarodowych... 490 80. Odpowiedzialność osób prawnych za naruszenie prawa międzynarodowego. 496 81. Odpowiedzialność osób fizycznych za naruszenie prawa międzynarodowego. 500 Rozdział 18. Pokojowe załatwianie sporów międzynarodowych... 515 82. Zagadnienia ogólne... 515 83. Dyplomatyczne środki załatwiania sporów międzynarodowych... 517 I. Negocjacje... 517 II. Mediacja... 519 III. Dobre usługi... 519 IV. Komisje śledcze... 520 V. Koncyliacja... 521 84. Sądowe środki załatwiania sporów międzynarodowych... 521 I. Arbitraż międzynarodowy... 521 II. Sądy międzynarodowe... 525 85. Rozstrzyganie sporów przez ONZ... 533 86. Rozstrzyganie sporów w reżimach zamkniętych na przykładzie Światowej Organizacji Handlu... 535 Rozdział 19. Użycie siły w stosunkach międzynarodowych... 539 87. Ius ad bellum... 540 I. Zakaz użycia siły w perspektywie historycznej... 540 II. Zakaz użycia siły w świetle KNZ... 544 III. Wyjątki od zakazu użycia siły... 547 1. Prawo do samoobrony... 547 1.1. Samoobrona a represalia zbrojne... 556 1.2. Prawo do samoobrony w dobie wojny z terroryzmem... 558 1.2.1. Definicja terroryzmu. Prawnomiędzynarodowe regulacje antyterrorystyczne... 558 1.2.2. Problemy związane ze stosowaniem samoobrony wobec aktów terroryzmu...................................... 564 2. Akcja zbrojna w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa... 568 3. Użycie siły a prawo do samostanowienia... 578 4. Interwencja... 579 4.1. Interwencja humanitarna... 581 88. Ius in bello... 585 I. Geneza i rozwój międzynarodowego prawa humanitarnego............. 585 II. Źródła międzynarodowego prawa humanitarnego... 587 III. Zasady międzynarodowego prawa humanitarnego... 590 IV. Nowe tendencje w międzynarodowym prawie humanitarnym... 592 XI
Spis treści 1. Redefinicja pojęcia konfliktu zbrojnego i obszaru wojny... 593 2. Kontrowersje co do statusu kombatanta... 594 3. Problem dzieci żołnierzy... 596 4. Kwestia najemnictwa... 599 5. Zmniejszające się znaczenie neutralności... 603 6. Zmiana koncepcji okupacji... 606 7. Próby ograniczenia i eliminacji niektórych rodzajów uzbrojenia... 610 V. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża... 615 VI. Egzekwowanie Międzynarodowego Prawa Humanitarnego... 615 89. Ius post bellum?... 616 Indeks rzeczowy... 619 XII
Wstęp Oddawany do rąk Czytelników podręcznik stanowi drugie wydanie pozycji opublikowanej w 2007 r. Siedem lat przyniosło dynamiczny rozwój poszczególnych gałęzi prawa międzynarodowego oraz znaczny przyrost orzecznictwa sądów międzynarodowych. Wymaga on adekwatnego komentarza i uaktualnienia. Podręcznik napisany został głównie z myślą o studentach prawa i administracji. Zawiera on przystępną i klarowną analizę zagadnień prawa międzynarodowego. W książce znajdują się również liczne odniesienia do praktyki stosunków międzynarodowych oraz przykłady w formie fragmentów aktów prawnych i orzecznictwa sądów międzynarodowych. Nawiązano także do najnowszych trendów w prawie międzynarodowym (odpowiedzialność za ochronę, międzynarodowe prawo karne, zwalczanie terroryzmu, reforma ONZ, rozwój systemów ochrony praw człowieka itd.). Podręcznik może okazać się zatem pomocną lekturą także dla studentów politologii i stosunków międzynarodowych. Jego zadaniem jest bowiem poszerzanie wiedzy na temat procesów zachodzących we współczesnym świecie, związanych m.in. z globalizacją. Struktura podręcznika obejmuje tradycyjny wykład prawa międzynarodowego, poczynając od genezy i cech charakterystycznych tego systemu prawa, poprzez jego źródła, podmioty, klasyfikacje i elementy charakterystyczne państwa, aż po zagadnienia odpowiedzialności międzynarodowej, pokojowego rozstrzygania sporów i last but not least, prawa konfliktów zbrojnych. Kolejność nie jest przypadkowa, zaś każdy rozdział stanowi samodzielne opracowanie, wprowadzając zarazem do rozważań w kolejnych rozdziałach. Intencją autorów jest, by Czytelnik mógł elastycznie wykorzystywać podręcznik, wybierając kolejne odpowiadające Mu rozdziały oddzielne kapsułki wiedzy, w celu wzbogacenia procesu dydaktycznego. Podczas pisania podręcznika wykorzystano literaturę polską oraz obcojęzyczną. Każdy rozdział zaczyna się od proponowanej literatury, która może uzupełnić wiedzę Czytelnika na wybrany temat. XIII
Wstęp Autorzy dziękują wszystkim Czytelnikom i Komentatorom pierwszego wydania podręcznika, których cenne uwagi pozwoliły na uatrakcyjnienie formy i treści przekazu w niniejszej, drugiej edycji. Częstochowa Katowice, sierpień 2014 r. Jacek Barcik Tomasz Srogosz XIV
Wykaz skrótów 1. Umowy międzynarodowe TfUE............. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej TUE.............. Traktat o Unii Europejskiej KoPM............ Konwencja Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza KWPT............ Konwencja wiedeńska o prawie traktatów KWSD............ Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych MPPGSiK......... Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych MPPOiP Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych 2. Organy i organizacje ASEAN........... Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej ICJ............... International Court of Justice KBWE............ Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie MTK............. Międzynarodowy Trybunał Karny MTKJ............. Międzynarodowy Trybunał Karny ds. b. Jugosławii MTS.............. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości NZ............... Narody Zjednoczone OBWE............ Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie OECD............ Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OJA.............. Organizacja Jedności Afrykańskiej ONZ............. Organizacja Narodów Zjednoczonych OPA.............. Organizacja Państw Amerykańskich OWP............. Organizacja Wyzwolenia Palestyny PCIJ.............. Permanent Court of International Justice RB ONZ.......... Rada Bezpieczeństwa ONZ RE............... Rada Europy RSG.............. Rada Społeczno-Gospodarcza ONZ XV
Wykaz skrótów STSM............. Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej UA............... Unia Afrykańska UE............... Unia Europejska ZG ONZ.......... Zgromadzenie Ogólne ONZ 3. Czasopisma i publikatory AJIL.............. American Journal of International Law Am. U. L. Rev...... American University Law Review Asper Rev. of Intl Bus. and Trade Law Asper Review of International Business and Trade Law Aust. YBIL........ Australian Yearbook of International Law Brooklyn J. IntL L... Brooklyn Journal of International Law BSP............... Białostockie Studia Prawnicze Cath. Law......... Catholic Lawyer EJIL.............. European Journal of International Law ELR.............. European Law Review Ga. J. Intl & Comp. L......... Georgia Journal of International and Comparative Law Geo. L.J............ Georgetown Law Journal GSP.............. Gdańskie Studia Prawnicze ICLQ............. International & Comparative Law Quarterly Intl Comm. L. Rev.. International Community Law Review Jnl of Int. Dispute Settlement......... Journal of International Dispute Settlement Korean J. Intl & Comp. L......... Korean Journal of International & Comparative Law KSM.............. Krakowskie Studia Międzynarodowe KPP.............. Kwartalnik Prawa Publicznego Ky. L.J............. Kansas Law Journal L. Q. Rev.......... Law Quarterly Review NP............... Nowe Prawo PE................ Przegląd Europejski PiP............... Państwo i Prawo PP................ Problemy Praworządności PPD.............. Polski Przegląd Dyplomatyczny PPPubl............ Przegląd Prawa Publicznego PSM.............. Przegląd Stosunków Międzynarodowych Queensland U. Tech. L. & Just. J.... Queensland University Technology Law & Justice Journal PWPM............ Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego R.G.D............. Revue generale de droit RNP.............. Roczniki Nauk Prawnych RPEiS............. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SE................ Studia Europejskie SM............... Sprawy Międzynarodowe SP................ Studia Prawnicze XVI
Tul. L. Rev......... Tulane Law Review U. Toronto Fac. L. Rev......... University of Toronto Faculty of Law Review WPP.............. Wojskowy Przegląd Prawniczy 4. Inne skróty Wykaz skrótów art................ artykuł lit................. litera m.in............... między innymi MPH............. Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych np................ na przykład nr................ numer pkt............... punkt por............... porównaj r.................. rok red................ redakcja s.................. strona tekst jedn.......... tekst jednolity XVII
Wykaz literatury i zbiorów dokumentów 1. Podręczniki L. Antonowicz, Podręcznik prawa międzynarodowego, Warszawa 2006. C. Berezowski, Prawo międzynarodowe publiczne, cz. I, Warszawa 1966, cz. II, Warszawa 1969. J. Białocerkiewicz, Prawo międzynarodowe publiczne. Zarys wykładu, Olsztyn 2005. R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2004. W. Czapliński, A. Wyrozumska, Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2004. L. Ehrlich, Prawo międzynarodowe, Warszawa 1958. L. Gelberg, Zarys prawa międzynarodowego, Warszawa 1979. J. Gilas, Prawo międzynarodowe, Toruń 1995. W. Góralczyk, S. Sawicki, Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa 2006. A. Klafkowski, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1979. A. Łazowski, A. Zawidzka, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2003. J. Makowski, Podręcznik prawa międzynarodowego, Warszawa 1948. S. E. Nahlik, Wstęp do nauki prawa międzynarodowego, Warszawa 1967. J. Pieńkos, Prawo międzynarodowe publiczne, Kraków 2004. M. N. Shaw, Prawo międzynarodowe, Warszawa 2006. B. Wierzbicki, Prawo międzynarodowe publiczne, Białystok 1997. 2. Zbiory dokumentów K. Kocot, K. Wolfke, Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, Wrocław Warszawa 1976. A. Przyborowska-Klimczak, Prawo międzynarodowe publiczne. Wybór dokumentów, Lublin 2006. M. Sykulska, Prawo międzynarodowe publiczne, Sopot 1998. XIX