PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU RAWICKIEGO

ul. Wiślana 46 60-401 POZNAŃ BIURO PROJEKTOWE tel./fax (0-61) 843-06-30, 843-25-54 email: projekty@abrys-technika.pl PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU RAWICKIEGO Egz. nr 1 POZNAŃ, lipiec 2003

TYTUŁ OPRACOWANIA: PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU RAWICKIEGO ZLECENIODAWCA: WYKONAWCA: Powiatowe w Rawiczu ul. Rynek 17 63-900 RAWICZ ABRYS Technika Sp. z o.o. ul. Wiślana 46 60-401 Poznań mgr Alicja Bunikowska Prezes Zarządu AUTORZY OPRACOWANIA: Imię i nazwisko Data Podpis mgr Antoni Niedziałkowski Kierownik Zespołu mgr inż. Agnieszka Gabrysiak Specjalista ds. ochrony środow iska mgr inż. Tomasz P. Alankiewicz Specjalista ds. inżynierii środowiska EGZ. NR 5 Poznań, lipiec 2003

SPIS TREŚCI I. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 1.3. Potrzeba i cel opracowania 1.4. Terminologia 1.4.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno ściekowej II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 2.1.Położenie 2.2.Ukształtowanie terenu 2.3.Warunki klimatyczne 2.4.Zasoby naturalne 2.5. Użytkowanie terenu 2.6. Gleby i lasy 2.7.Infrastruktura 2.7.1. Gospodarka wodno ściekowa 2.7.2. Gospodarka odpadami 2.7.3. Drogi i koleje 2.7.3.1. Drogi 2.7.3.2. Koleje 2.7.4. Sieć gazowa 2.7.5. Podmioty gospodarcze III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 3.1. Informacje ogólne 3.1.1. Dominujące formy gospodarowania na terenie powiatu 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej powiatu 3.2.1 Zarys budowy geologicznej 3.2.2. Warunki geologiczno - gruntowe 3.2.3. Bogactwa naturalne 3.3. Rzeźba terenu 3.4. Wody powierzchniowe 3.4.1. Sieć rzeczna 3.4.2. Zbiorniki wodne 3.5. Wody podziemne 3.5.1. Charakterystyka ogólna 3.5.2. Udokumentowane zasoby wód podziemnych 3.6. Gleby i uprawy rolne 3.7. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej 3.7.1. Charakterystyka ogólna szaty roślinnej 3.7.2. Lasy 3.7.3. Charakterystyka ogólna świata zwierząt 3.7.4. Formy ochrony przyrody 3.8. Walory kulturowe 3.9. Szlaki turystyczne 3.10. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych 6 6 6 6 7 8 8 10 13 13 13 14 15 16 16 17 17 20 21 21 23 24 24 26 26 26 27 27 27 28 30 31 31 32 32 32 33 37 40 40 40 42 43 46 49 49 SPIS TREŚCI 3

IV. OCENA STANU I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 4.1. Zmiany w rzeźbie terenu i przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej 4.2. Stan i tendencje zmian czystości powietrza atmosferycznego 4.3. Stan i tendencje natężenia hałasu 4.3.1.Hałas komunikacyjny 4.3.2.Hałas przemysłowy 4.4. Stan i tendencje promieniowania elektromagnetycznego 4.5. Stan i tendencje zmian czystości wód powierzchniowych 4.5.1.Stan czystości rzek 4.5.2.Stan czystości zbiorników wodnych 4.6.Stan i tendencje zmian jakości wód podziemnych 4.7.Stan i tendencje przeobrażeń gleb 4.7.1.Degradacja naturalna gleb 4.7.2.Degradacja chemiczna gleb 4.8. Stan i tendencje zmian przyrody ożywionej 4.8.1.Szata roślinna 4.8.2. Lasy 4.8.3.Świat zwierzęcy 4.9. Stan i tendencje przeobrażeń walorów estetyczno widokowych krajobrazu 4.10. Synteza danych o stanie przeobrażeń środowiska przyrodniczego 51 51 51 60 60 61 62 63 63 69 70 77 77 78 80 80 81 82 83 84 SPIS TREŚCI 4

V. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA 5.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych 5.1.1. Racjonalizacja użytkowania wody 5.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowosci produkcji 5.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych 5.2. Ochrona powietrza 5.2.1. Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle 5.2.2. Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa 5.2.3. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych 5.3. Ochrona przed hałasem 5.3.1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym 5.3.2. Ochrona przed hałasem przemysłowym 5.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym 5.4.1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego 5.4.2. Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego 5.5. Ochrona wód 5.5.1. Zarządzanie zasobami wodnymi 5.5.2. Ochrona wód 5.5.3. Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna 5.6. Ochrona powierzchni ziemi 5.6.1. Gleby użytkowane rolniczo 5.6.2. Zasoby kopalin 5.7. Gospodarka odpadami 5.8. Zasoby przyrodnicze 5.8.1. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych 5.8.2. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym 5.8.3. Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt 5.8.4. Ochrona lasów 5.8.5. Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody 5.9. Harmonogram realizacji zadań ekologicznych 86 87 87 87 88 89 89 90 91 92 93 93 95 95 95 96 97 97 98 100 100 101 102 102 102 103 103 104 104 105 SPIS TREŚCI 5

VI. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO 6.1. Potrzeba edukacji ekologicznej 6.2. Docelowe segmenty edukacji 6.3. Centrum Edukacji Ekologicznej 6.4. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa 6.4.1. Pracownicy samorządowi 6.4.2. Edukacja dorosłych 6.4.3. Dziennikarze i nauczyciele 6.4.4. Edukacja dzieci i młodzieży 6.4.4.1. Edukacja w szkole 6.4.4.2. Współpraca powiatu i poszczególnych gmin ze szkołami 6.4.4.3. Udział pozarządowych organizacji ekologicznych w edukacji dzieci i młodzieży 6.5. Media w kampanii informacyjnej 6.6. Społeczna kampania informacyjna 6.6.1. Festyny ekologiczne 6.6.2. Debata powiatowa 6.7. Broszura informacyjna 6.8. Przyczyn zanieczyszczeń i sposoby zapobiegania 6.8.1. Zanieczyszczenie atmosfery 6.8.2. Zanieczyszczenie wód 6.8.3. Zanieczyszczenia gleb 6.8.4. Hałas 6.8.5. Pole elektromagnetyczne 6.8.6. Ochrona kopalin 6.8.7. Ochrona przyrody VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 7.1. Założenia systemu finansowania inwestycji 7.1.1. Emisja obligacji komunalnych 7.1.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 7.1.3. EkoFundusz 7.1.4. ISPA 7.1.5. Fundusz Spójności 7.1.6. Bank Ochrony Środowiska 7.2. Zarządzanie 7.2.1. Instrumenty prawne 7.2.2. Instrumenty finansowe 7.2.3. Instrumenty społeczne 7.2.4. Instrumenty strukturalne 7.3. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska 7.3.1. Zasady monitoringu 7.3.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych 125 125 126 126 127 127 128 129 130 130 132 133 133 135 136 137 138 139 139 141 142 143 143 144 145 147 147 148 148 149 150 151 153 157 158 159 159 161 162 162 163 ZAŁĄCZNIKI GRAFICZNE SPIS TREŚCI 6

ABRYS Technika Sp. z o. o. I. I. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania Obowiązujące od 1 października 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska, nakłada na zarząd powiatu obowiązek opracowania powiatowego programu ochrony środowiska Obowiązek ten jest formalną przesłanką dla utworzenia niniejszego opracowania (art. 17, ustawy Prawo Ochrony Środowiska, Dz. U. Nr 62, poz. 627). Formalną podstawą opracowania jest umowa zawarta w dniu 21.02.2003 r. pomiędzy Zarządem Powiatu Rawickiego a Spółką ABRYS Technika z siedzibą w Poznaniu, ul. Wiślana 46. 1.2. Przedmiot i zakres opracowania Przedmiotem opracowania jest dla Powiatu Rawickiego położonego w województwie wielkopolskim. Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na analizowanym terenie. Zagadnienia ochrony środowiska obejmują ochronę powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Omówienia dotyczące gospodarki odpadami zostały zawarte w odrębnym opracowaniu pod nazwą Plan Gospodarki Odpadami. 1.3. Potrzeba i cel opracowania Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedną z głównych dróg prowadzących do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, należy jednak pamiętać, że nie jedyną. O w pełni zrównoważonym rozwoju można dopiero mówić po osiągnięciu czterech ładów: ekologicznego, społecznego, ekonomicznego (gospodarczego), przestrzennego. Podstawowym narzędziem osiągnięcia ładu ekologicznego jest ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Ład społeczny może być osiągnięty np. poprzez akceptację mieszkańców dla proponowanych i poodejmowanych działań. Ład gospodarczy osiąga się poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki I. WSTĘP 6

ABRYS Technika Sp. z o. o. i ograniczanie bezrobocia. Ład przestrzenny wiąże się np. z odpowiednią lokalizacją terenów przemysłowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych i innych. Powyższe zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu, ze wskazaniem kierunków i hierarchii działań zmierzających do ich wprowadzenia na terenie powiatu rawickiego. Do najistotniejszych wytyczonych dla powiatu rawickiego, celów i kierunków działań w zakresie rozwoju społeczno gospodarczego i ochrony środowiska należą: racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin); ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uciążliwego hałasu); ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, ochrona przed powodzią, właściwa gospodarka wodno-ściekowa); ochrona gleb; ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich różnorodności oraz rozwój zasobów leśnych, racjonalna eksploatacja lasów). prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie realizacji wyżej wymienionych działań, Realizacja zdefiniowanych ekologicznych celi strategicznych w powiązaniu z programem edukacji ekologicznej społeczeństwa powinna zapewnić powiatowi rawickiemu rozwój zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju. 1.4. Terminologia Program ochrony środowiska wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu ochrony środowiska. Poniżej podane zostały znaczenia zwrotów użytych w opracowaniu. 1.4.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego I. WSTĘP 7

ABRYS Technika Sp. z o. o. Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego, Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej. Środowisko rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat. Zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska Emisja rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: substancje, energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne. Hałas - rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz. Obszar chronionego krajobrazu jest terenem chronionym ze względu na wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych. I. WSTĘP 8

ABRYS Technika Sp. z o. o. Oddziaływanie na środowisko - rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Organ ochrony środowiska rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich właściwości określonej w tytule VII w dziale I Prawa Ochrony Środowiska. Organizacja ekologiczna rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska. Pomnikami przyrody to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie. Poważna awaria rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Powierzchnia ziemi - rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie gleba oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie. Powietrze - rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy. Poziom hałasu rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (db). Poziom substancji w powietrzu - rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni. Pozwolenie, bez podania jego rodzaju rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa ochrony środowiska. Standardy emisyjne rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji. Substancja niebezpieczna rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne I. WSTĘP 9

ABRYS Technika Sp. z o. o. lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii. Użytki ekologiczne rozumie się przez to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk i ich zasobów genowych. Należą do nich: torfowiska, bagna, nieużytkowane łąki i sady, drobne zbiorniki śródpolne i śródleśne, kępy drzew i krzewów, skarpy, jary i wąwozy, trzcinowiska itp. Wielkość emisji - rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach. Zakład rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami. Zanieczyszczenie rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej Ścieki rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi: wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze, ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w przepisach o nawozach i nawożeniu, wody opadowe lub roztopowe, ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni, wody odciekowe ze składowisk odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne, wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wprowadzanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie I. WSTĘP 10

ABRYS Technika Sp. z o. o. wprowadzanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilością zawartymi w pobranej wodzie, wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów gospodarki rybackiej, jeżeli występują w nich nowe substancje lub zwiększone zostaną ilości substancji w stosunku do zawartych w pobranej wodzie. Ścieki bytowe rozumie się przez to ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, z osiedli mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstające w szczególności w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych. Ścieki komunalne rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi. Ścieki przemysłowe rozumie się przez to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi się działalność handlową lub przemysłową albo składową, niebędące ściekami bytowymi lub wodami opadowymi. Instalacje przez to rozumie się: stacjonarne urządzenie techniczne, zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu, obiekty budowlane niebędące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję. Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, który prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność. Urządzenia wodne - rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności: budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy, obiekty zbiorników i stopni wodnych, stawy, obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych, obiekty energetyki wodnej, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód, stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych, I. WSTĘP 11

ABRYS Technika Sp. z o. o. mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska, stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych. Zanieczyszczenie rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. Eutrofizacja rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Sieć przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. Urządzenia kanalizacyjne sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków. Urządzenia wodociągowe ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody. Przyłącze kanalizacyjne odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomości. Urządzenie pomiarowe przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych ścieków, znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym. Przyłącze wodociągowe odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym. I. WSTĘP 12

II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 2.1. Położenie Powiat rawicki położony jest na południowo-zachodnim krańcu województwa wielkopolskiego. Graniczy on od zachodu z powiatem leszczyńskim, od północnego - wschodu z powiatem gostyńskim, a od południa z powiatami województwa dolnośląskiego (górowski, trzebnicki, milicki). Powiat rawicki tworzy 5 gmin: miejsko wiejskie: Rawicz, Bojanowo, Jutrosin, Miejska Górka; wiejska: Pakosław. Zajmują one łączną powierzchnię 553,2 km 2 i jest jednym z mniejszych, co do wielkości powiatów w województwie wielkopolskim. Siedzibą powiatu jest miasto Rawicz, a w jego skład wchodzi 89 wsi sołeckich, 18 przysiółków i kilka osad. Na obszarze tym zamieszkuje około 60 tys. osób, z czego blisko 50 % stanowią mieszkańcy miast. Pod względem liczby ludności powiat znajduje się na trzynastym miejscu w województwie. Do najważniejszych szlaków komunikacyjnych drogowych przechodzących przez teren powiatu należą droga krajowa nr 5 Poznań Wrocław oraz krzyżująca się z nią droga krajowa nr 36 Kalisz Zielona Góra. Dobrze rozwinięte na terenie powiatu są również szlaki kolejowe. Miasto Rawicz ma połączenia kolejowe z większymi ośrodkami w kraju. Rawicz położony jest w niedalekiej odległości od znaczących ośrodków miejskich, od Wrocławia dzieli go około 60 km, a od Poznania około 100 km. 2.2. Ukształtowanie terenu Zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizycznogeograficzne wg Kondrackiego obszar powiatu należy do prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, podprowincji Niziny Środkowopolskie. Północna i środkowa część powiatu znajduje się w makroregionie Nizina Południowowielkopolska, a fragment południowy w makroregionie Obniżenie Milicko Głogowskie. Nizina Południowowielkopolska położona jest pomiędzy pojezierzami Leszczyńskim i Wielkopolskim od północy, a Obniżeniem Milicko Głogowskim i Wyżyną Małopolską od południa, w dorzeczu Warty (i częściowo środkowej Odry). W obrębie tego makroregionu wyróżniono 13 mezoregionów. Powiat rawicki znajduje się w obrębie mezoregionów Wysoczyzna Leszczyńska i Wysoczyzna Kaliska. II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 13

Obniżenie Milicko Głogowskie położone jest pomiędzy Pojezierzem Leszczyńskim, Niziną Południowowielkopolską od południa i Wałem Trzebnickim od północy. Dzieli się ono na 4 mezoregiony. Południowa część powiatu rawickiego położona jest w obrębie Kotliny Żmigrodzkiej, która ma około 30 km długości i 40 km szerokość i powierzchnię 1026 km 2. 2.3. Warunki klimatyczne Warunki klimatyczne panujące na terenie powiatu należą do umiarkowanych i w dużej mierze uwarunkowane są wpływami oceanicznymi związanymi z globalną cyrkulacją mas powietrza napływającego znad północnego Atlantyku i basenu Morza Śródziemnego. Według regionalizacji W. Okołowicza powiat rawicki położony jest w obrębie regionu Śląsko Wielkopolskiego. Amplitudy temperatury są tutaj mniejsze niż od przeciętnych w Polsce, wiosny i lata są wczesne i ciepłe, zimy łagodne z nietrwałą pokrywą śnieżną, zalegającą około 60 do 67 dni. Okres wegetacyjny trwa średnio około 220 dni. Charakterystyczna dla tej strefy jest także dość duża liczba dni pochmurnych około 120 145 dni w roku. Dni gorących rejestruje się tu około 35, z przymrozkami około 110, mroźnych około 30. Przeważającymi wiatrami na terenie powiatu są wiatry zachodnie (17 20 %), a drugorzędnymi wiatry południowozachodnie (16 20 %). Frekwencja cisz atmosferycznych wynosi średnio 5 %. Dane dotyczące klimatu powiatu rawickiego, opracowano na podstawie obserwacji prowadzonych w stacji meteorologicznej zlokalizowanej w Smolicach. Znajduje się ona poza obszarem powiatu jednak w jego niedalekim sąsiedztwie, dlatego reprezentuje również panujące na jego terenie warunki klimatyczne. Pomocny przy wyznaczaniu parametrów klimatycznych powiatu był komentarz do map sozologicznych nr M 33 23-A Jutrosin oraz nr M-33-22-B Rawicz. Podstawowe parametry charakteryzujące klimat przedstawia tabela 1. Parametry klimatyczne ze stacji meteorologicznej w Smolicach T a b e l a 1 Parametr Wartość Średnia roczna temperatura powietrza 8,3 o C Średni roczny opad 550 mm Średnia roczna prędkość wiatru 3,5 m/sek Na omawianym obszarze najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą 17,5 o C, najchłodniejszym styczeń 3,5 o C. Ujemne średnie miesięczne temperatury trwają od grudnia do marca włącznie. Charakterystyczne dla tego obszaru są jedne z najniższych w Polsce opady, sumy roczne wahają się w przedziale od 550 600 mm. Najwyższe opady w ciągu roku, odnotowywane są w miesiącach letnich (w czerwcu II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 14

1971 roku spadło 141 mm), najniższe w miesiącach zimowych od stycznia do marca (w marcu w 1971 roku spadło 22 mm). Około 60 70 % opadów, przypada na okres wegetacyjny. W wybranych miejscowościach na terenie powiatu sumy opadów przedstawiają się następująco: średnioroczna suma opadów: - Rawicz 577 mm; - Bojanowo 602 mm; - Stary Sielec 355 mm. maksymalna suma opadów w lipcu: - Rawicz 89 mm; - Bojanowo 89 mm; - Stary Sielec 83 mm. minimalna suma opadów w lutym: - Rawicz 30 mm; - Bojanowo 29 mm; - Stary Sielec 27 mm. w półroczu ciepłym (V-X) opad wynosi przeciętnie: - Rawicz 359 mm; - Bojanowo 377 mm; - Stary Sielec 355 mm. w półroczu chłodnym (XI-IV) opad wynosi przeciętnie: - Rawicz 216 mm; - Bojanowo 224 mm; - Stary Sielec 205 mm. Średnie roczne parowanie terenowe na omawianym obszarze wynosi 400 450 mm. 2.4. Zasoby naturalne Na terenie powiatu rawickiego występują zarówno złoża podlegające prawu górniczemu, a mianowicie złoża gazu ziemnego i węgla brunatnego, jak i kopaliny pospolite: kruszywa naturalne oraz ilaste surowce ceramiki budowlanej: gaz ziemny 5 złóż (Pakosław, Rawicz dolomit główny, Rawicz wap. podst., Zakrzewo, Załęcze); kruszywo naturalne 17 złóż (Jutrosin, Jutrosin I, Jutrosin II, Nadstawem I, Nadstawem II, Nadstawem III, Nadstawem IV, Nadstawem V, Nadstawem VI, II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 15

Nadstawem VII, Nadstawem VIII, Nadstawem IX, Sielec Nowy, Sielec Nowy II, Sierakowo, Szkaradowo, Zmysłowo); surowce ceramiki budowlanej 4 złoża (Giżyn, Rozstępniewo Miejska Górka, Rozstępniewo Miejska Górka II, Sowiny); złoża węgla brunatnego Rawicz Miejska Górka Skoroszewice (nie są eksploatowane). 2.5. Użytkowanie terenu Powiat rawicki pod względem użytkowania terenu jest obszarem rolniczym. Taki sposób użytkowania gruntów przy niewielkiej ilość przemysłu na obszarze powiatu, sprzyja rozwojowi agroturystyki oraz turystyki wiejskiej. Do gmin posiadających sprzyjające warunki turystyczne należą przede wszystkim Pakosław i Jutrosin. Uproszczoną strukturę użytkowania gruntów na terenie powiatu rawickiego, na podstawie danych otrzymanych z poszczególnych Urzędów Gmin przedstawiono w tabeli 2. Struktura użytkowania gruntów na terenie powiatu rawickiego T a b e l a 2 Rodzaje gruntów Powierzchnia Udział w ogólnej ewidencyjna [ha] powierzchni [%] Powierzchnia ogólna 55 323 100 Użytki rolne 42 355 76,6 Użytki leśne 8 208 14,8 Tereny inne 4 760 8,6 Z prowadzonych upraw na terenie powiatu uzyskuje się przekraczające średnią wojewódzką plony upraw zbóż. Na ilości uzyskiwanych plonów mają wpływ gleby, warunki klimatyczne, rzeźba terenu oraz powiązane z tym stosunki wodne. 2.6. Gleby i lasy W większości gleby występujące na terenie powiatu zaklasyfikowane zostały do niższych klas bonitacyjnych. Duży odsetek użytków rolnych stanowią ziemie IV, V i VI klasy bonitacyjnej. Zaledwie 31,8 % powierzchni użytków rolnych powiatu posiada II (0,2 %) i III (31,6 %) klasę bonitacyjną, I klasa w ogóle nie występuje. Jakość gleb warunkuje sposób wykorzystania gruntów. Na terenie powiatu dominuje rolnicze wykorzystanie. Uprawą zajmującą największy obszar powiatu są zboża. Znaczący udział w produkcji rolnej mają również buraki cukrowe, mniejszy kukurydza i rzepak, pozostałe uprawy zajmują już niewielkie powierzchnie powiatu. II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 16

Prawie 15 % udział w ogólnej powierzchni powiatu zajmują lasy, ich powierzchnia wynosi 8 208 ha. Procentowy udział lasów do gruntów ogółem w poszczególnych gminach przedstawia się następująco: - gmina Bojanowo 18,2 %; - gmina Jutrosin 14,4 %; - gmina Miejska Górka 3,4 %; - gmina Pakosław 21,4 %; - gmina Rawicz 17,1 %. Są to lasy mieszane, a w występującym naturalnym drzewostanie przeważają sosna zwyczajna, dąb szypułkowy, brzoza i jarząb pospolity. Część lasów stanowi własność prywatną, na koniec 2002 roku zajmowały one powierzchnię 961 ha, co stanowi 11,7 % powierzchni wszystkich lasów na terenie powiatu. Wszystkie lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa objęte są inwentaryzacją lub planem urządzenia lasów. 2.7. Infrastruktura 2.7.1. Gospodarka wodno ściekowa Gospodarka wodno-ściekowa w gminach należących do powiatu rawickiego jest obecnie tylko częściowo uregulowana. Powiat posiada, bowiem prawie pełen stopień zwodociągowania, a niedostatecznie rozbudowana jest sieć kanalizacji sanitarnej. Niekorzystnym zjawiskiem jest realizacja sieci wodociągowej przy jednoczesnym zaniedbywaniu rozwoju kanalizacji sanitarnej, zwiększa to zagrożenie zanieczyszczenia środowiska ściekami bytowymi. Brakuje również systemu rejestracji urządzeń gospodarki wodnej i ściekowej, systemu kontroli zbiorników bezodpływowych oraz oczyszczalni przydomowych. Długość istniejącej sieci wodociągowej na terenie poszczególnych gmin powiatu rawickiego przedstawia tabela 3. Długość sieci wodociągowej w poszczególnych gminach powiatu T a b e l a 3 Gmina Długość sieci wodociągowej [km] Procent mieszkańców objętych siecią wodociagową [%] Rawicz 177,9 100 Bojanowo 41,2 bd Jutrosin 78,4 100 Miejska Górka 92,1 100 II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 17

Pakosław 96,0 100 Źródło: Dane otrzymane z Urzędów Gmin Dane dotyczące poboru i zużycia wody na terenie powiatu w latach 2000 i 2001 przedstawiono w tabeli 4. Zestawienie poboru wody na terenie powiatu 4 Pobór wody Powiat Rawicki Ogółem [hm 3 ] 1) pobór wody na ujęciach, przed wtłoczeniem do sieci Źródło: GUS Warszawa Ochrona Środowiska 2000, 2001, 2002 T a b e l a w tym na potrzeby [w % ogółem] przemysłu sieci wodociągowej 1 Rok 1999 3,8 2,0 81,5 Rok 2000 4,7 1,8 75,9 Rok 2001 4,9 0,8 77,7 Długość istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej na terenie poszczególnych gmin powiatu rawickiego przedstawia tabela 5. Długość sieci kanalizacyjnej w poszczególnych gminach powiatu T a b e l a 5 Gmina Długość sieci kanalizacyjnej [km] Procent mieszkańców sanitarnej deszczowej objętych kanalizacją [%] Rawicz 44,1 bd 54 Bojanowo 2,4 14,6 bd Jutrosin bd 26,7 bd Miejska Górka 4,5 bd bd Pakosław 24,1 13,4 bd Źródło: Dane otrzymane z Urzędów Gmin Dane dotyczące ilości wytwarzanych na terenie powiatu ścieków przemysłowych i komunalnych wymagających oczyszczenia przedstawiono w tabeli 6. Ilość wytwarzanych na terenie powiatu ścieków w latach 1999, 2000 i 2001 T a b e l a 6 II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 18

Powiat Rawicki Ścieki przemysłowe i komunalne wymagających oczyszczenia w tym oczyszczone Ogółem [hm 3 ] [w % ogółem] razem w tym biologicznie, chemicznie i z podwyższonym usuwaniem biogenów Rok 1999 1,1 98,1 6,0 Rok 2000 1,0 98,4 4,1 Rok 2001 1,1 99,3 13,1 Źródło: GUS Warszawa Ochrona Środowiska 2000, 2001, 2002 Większość gmin powiatu posiada własne oczyszczalnie ścieków. Wykaz istniejących na terenie powiatu oczyszczalni przedstawia tabela 7. Chojno gm. Pakosław Bojanowo Gołaszyn gm. Bojanowo Kawcze gm. Bojanowo Zaborowice 1) Oczyszczalnia gminna Stara Orla 200 146 Oczyszczalnia gminna Oczyszczalnia zakładu rzeźniczo -wędliniarskiego Oczyszczalnia osiedla mieszkaniowego Oczyszczalnia osiedla mieszkaniowego Rów Trzeboszewski Rów melioracyjny w zlewni Rowu Polskiego 600 bd 10 10 sebiofikon bd 10 10 sebiofikon bd 50 bd KOS Rawicz Oczyszczalnia gminna Masłówka 7000 3326 Sielec Nowy gm. Jutrosin Jutrosin Grąbkowo gm. Jutrosin Białykał gm. Pakosław Oczyszczalnia gminna Orla 450 OSM w Rawiczu Zakład Produkcyjny w Jutrosinie Inbud Piekarnia i Ciastkarnia GS Samopomoc Chłopska Oczyszczalnia zakładowa (Zakłady Mięsne DUDA) Oczyszczalnia zakładowa (Zakład Przetwórstwa Mięsnego) Kanał burzowy do Orli Rowy melioracji szczegółowej Sz-I-II i Sz-I - Orla rów melioracji szczegółowej Stara Orla bd bd bd 500 128 400 263 Wykaz istniejących na terenie powiatu oczyszczalni ścieków T a b e l a 7 Miejscowość Obiekt Odbiornik Q projektowane Q rzeczywiste Typ [m 3 /d] [m 3 /d] Pakosław Oczyszczalnia gminna Orla 400 128 mechbiol mechbiol mechbiol mechbiol mechbiol mechbiol mechbiol Źródło: Komentarz do mapy sozologicznej arkusz M-33-23-A Jutrosin, dane przekazane przez Urzędy Gmin,, WIOŚ Poznań 2001 Raport o stanie środowiska w województwie wielkopolskim, 1) oczyszczalnia obecnie nie jest eksploatowana Wiele spośród istniejących oczyszczalni nie jest w pełni wykorzystanych z powodu braku infrastruktury technicznej (kolektory kanalizacyjne, przepompownie), umożliwiającej II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 19

doprowadzenie ścieków na oczyszczalnie. Zbyt małe obciążenie może być często przyczyną nieprawidłowej pracy oczyszczalni, z tego względy należy w trakcie planowania inwestycji z zakresu gospodarki wodno ściekowej zadbać o dociążenie istniejących oczyszczalni. Problem stanowi również zły stan techniczny niektórych obiektów oczyszczalni, wynikający z braku ich systematycznej konserwacji oraz niewłaściwej eksploatacji. Kontrola przeprowadzona w 2001 roku przez WIOŚ Poznań w zakresie gospodarki wodno ściekowej wykazała między innymi pogarszający się stan techniczny oczyszczalni w Rawiczu, nie zapewniający właściwego stopnia oczyszczenia ściekom oczyszczonym. W ramach zaleceń pokontrolnych nakazano podjęcie zdecydowanych działań w celu rozbudowy oczyszczalni. Dane dotyczące ilości mieszkańców powiatu obsługiwanych przez oczyszczalnie przedstawiono w tabeli 8. Mieszkańcy obsługiwani przez oczyszczalnie ścieków T a b e l a 8 Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków [w % ludności ogółem] Powiat razem w tym przez oczyszczalnie biologicznie, chemicznie i z podwyższonym usuwaniem biogenów Rok 1999 33,6 1,6 Rok 2000 Rawicki 33,6 1,6 Rok 2001 35,2 3,3 Źródło: GUS Warszawa Ochrona Środowiska 2000, 2001, 2002 Zgodnie z danymi przedstawionymi w tabeli 8, jedynie około 35 % mieszkańców powiatu obsługiwana jest przez oczyszczalnie. Tak niewielki stopień zbiorowego oczyszczania ścieków jest na terenie powiatu zjawiskiem bardzo niekorzystnym, zwłaszcza ze względu na prawie pełen stopień zwodociągowania gmin powiatu. W takiej sytuacji konieczne jest podjęcie działań zmierzających do uporządkowania sytemu odprowadzenia i oczyszczania ścieków. 2.7.2. Gospodarka odpadami Szczegółowe omówienie zagadnień dotyczących gospodarki odpadami na terenie powiatu rawickiego, wraz ze wskazaniem właściwych rozwiązań, zostało zamieszczone w Planie Gospodarki Odpadami. 2.7.3. Drogi i koleje II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 20

2.7.3.1. Drogi Na terenie powiatu rawickiego istnieje dobrze rozbudowana sieć dróg. Głównymi szlakami komunikacyjnymi są drogi krajowe: nr 5 i nr 36. Ich długość na obszarze powiatu wynosi odpowiednio DK nr 5-20,7 km i DK nr 36 26,7 km. Ważną funkcję komunikacyjną spełniają również istniejąca droga wojewódzka nr 434 i drogi powiatowe. Długość drogi wojewódzkiej na terenie powiatu wynosi 8,3 km, a łączna długość dróg powiatowych 278,5 km. Zestawienie danych dotyczących dróg istniejących na terenie powiatu przedstawia tabela 9. Dane dotyczące dróg na terenie powiatu rawickiego T a b e l a 9 Opis odcinka Nr drogi Długość [km] Nazwa 1 2 3 Drogi krajowe 5 20,7 Bojanowo - Przywsie 36 26,7 Załęcze - Dłoń Droga wojewódzka 434 8,3 Jagodnia - Zmysłowo Drogi powiatowe zamiejskie 21212 3,5 Bojanowo Poniec 21213 14,8 Poniec Rawicz 21251 6,2 Bojanowo Sowiny 21256 2,4 Karzec Szurkowo Zakrzewo 21257 14,0 Golina Wielka Miejska Górka 21261 12,0 Bojanowo Czechnów - Borszyn 21301 8,2 Góra Zaborowice Bojanowo 21307 20,9 Rawicz Dubin 21308 12,0 Miejska Górka - Żmigród 21331 8,2 Rudna w. Zaborowice Czernina 21352 5,6 Izbice Łaszczyn Sarnówka 21353 3,9 Sarnowo Zakrzewo 21354 4,8 Sarnowo Sikorzyn Stwolno 21355 2,4 Rawicz droga nr 5 Dębno Polskie 21356 4,3 Zielona Wieś Łąkta gr. województwa 21357 5,6 Stwolno Ugoda Skrzyptowo 21358 7,6 Golejewko - gr. województwa (Niezgoda) 21359 7,8 Pakosław - gr. województwa (Olsza) 21260 10,2 Drogi Szkaradowo 21361 3,5 Zaorle Osiek 21401 2,4 Gostyń Dłoń 21403 7,3 10,1 Dłoń Jutrosin - Szkaradowo 21470 0,9 Oczkowice Niepard Dębina 21471 6,6 Sobialkowo Oczkowice 21472 6,8 Konary Oczkowice gr. powiatu 1 2 3 21473 2,4 Dłoń Kołaczkowice 21474 2,4 Gostkowo Zmysłowo - Szurkowo II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 21

21476 4,1 Miejska Górka Chojno 21477 7,0 Sobialkowo Grąbkowo 21478 10,8 Pakosław- Płaczkowo 21479 4,3 Góreczki Domaradzice Dubin 21480 4,2 Domaradzice Sielec Stary 21481 4,5 Grąbkowo Sielec Stary Jutrosin 21482 2,3 Rogożewo Smolice 21483 4,4 gr. powiatu Pawłowo Jutrosin 21484 3,5 Jutrosin Zmysłowo 21485 3,3 Szkaradowo Jeziora gr. województwa 21489 5,4 Krobia Niepard Miejska Górka Źródło: Powiatowy Zarząd Dróg w Rawiczu Na terenie miast Rawicz, Bojanowo, Jutrosin, Miejska Górka istnieją również ulice wchodzące w skład ciągów dróg powiatowych, nie zostały one jednak ujęte w powyższej tabeli, a ich łączna długość wynosi około 27,7 km. Na wymienionych drogach, odbywa się ruch pojazdów samochodowych o zróżnicowanym natężeniu. Strukturę natężenia ruchu na poszczególnych drogach przedstawia tabela 10. Natężenie ruchu na poszczególnych drogach przechodzących przez teren powiatu rawickiego T a b e l a 10 Opis odcinka Nr Długość drogi [km] Nazwa Pojazdy ogółem 1 2 3 4 5 20,7 Bojanowo - Przywsie 7065 36 26,7 Załęcze - Dłoń 4800 434 8,3 Jagodnia - Zmysłowo 3300 21212 3,5 Bojanowo Poniec 1302 21213 14,8 Poniec Rawicz b.d. 21251 6,2 Bojanowo Sowiny b.d. 21256 2,4 Karzec Szurkowo Zakrzewo b.d. 21257 14,0 Golina Wielka Miejska Górka 803 21261 12,0 Bojanowo Czechnów - Borszyn 440 21301 8,2 Góra Zaborowice Bojanowo 556 21307 20,9 Rawicz Dubin 2868 21308 12,0 Miejska Górka - Żmigród 390 21331 8,2 Rudna w. Zaborowice Czernina b.d. 21352 5,6 Izbice Łaszczyn Sarnówka 424 21353 3,9 Sarnowo Zakrzewo 630 21354 4,8 Sarnowo Sikorzyn Stwolno b.d. 21355 2,4 Rawicz droga nr 5 Dębno Polskie b.d. 21356 4,3 Zielona Wieś Łąkta gr. województwa b.d. 21357 5,6 Stwolno Ugoda Skrzyptowo b.d. 21358 7,6 Golejewko - gr. województwa (Niezgoda) b.d. 1 2 3 4 21359 7,8 Pakosław - gr. województwa (Olsza) 477 21260 10,2 Drogi Szkaradowo b.d. 21361 3,5 Zaorle Osiek b.d. II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 22

21401 2,4 Gostyń Dłoń b.d. 21403 7,3 1201 Dłoń Jutrosin - Szkaradowo 10,1 1309 21470 0,9 Oczkowice Niepard Dębina b.d. 21471 6,6 Sobialkowo Oczkowice b.d. 21472 6,8 Konary Oczkowice gr. powiatu b.d. 21473 2,4 Dłoń Kołaczkowice b.d. 21474 2,4 Gostkowo Zmysłowo - Szurkowo b.d. 21476 4,1 Miejska Górka Chojno 1903 21477 7,0 Sobialkowo Grąbkowo 1717 21478 10,8 Pakosław- Płaczkowo 650 21479 4,3 Góreczki Domaradzice Dubin b.d. 21480 4,2 Domaradzice Sielec Stary b.d. 21481 4,5 Grąbkowo Sielec Stary Jutrosin b.d. 21482 2,3 Rogożewo Smolice b.d. 21483 4,4 gr. powiatu Pawłowo Jutrosin b.d. 21484 3,5 Jutrosin Zmysłowo b.d. 21485 3,3 Szkaradowo Jeziora gr. województwa b.d. 21489 5,4 Krobia Niepard Miejska Górka 767 Źródło: Zarząd Dróg Powiatowych w Rawiczu Ze względu na niepełne dane dotyczące panującego natężenia ruchu na drogach powiatowych, na potrzeby niniejszego opracowania posługiwać się będziemy wielkościami szacunkowymi uogólnionymi dla wszystkich dróg powiatowych na terenie powiatu rawickiego. Zgodnie z uzyskanymi informacjami i wykazem natężenia ruchu zamieszczonym w tabeli 10, wielkości te wynoszą: maksymalne 2868 samochody/dobę; minimalne 390 samochody/dobę. 2.7.3.2. Koleje Oś kolejową przechodzącą przez teren powiatu stanowi międzynarodowa linia kolejowa nr 271 (E-59) Wrocław Poznań Szczecin. Umożliwia ona połączenia z większymi ośrodkami w kraju. Powiat rawicki posiada bezpośrednie kolejowe połączenie między innymi z: Gdynią, Kołobrzegiem, Szczecinem, Słupskiem, Krakowem, Katowicami, Olsztynem, Poznaniem, Wrocławiem, Zakopanem. Przez teren powiatu przebiegają jeszcze dwie inne linie kolejowe, lecz są one aktualnie wyłączone z ruchu pasażerskiego; mianowicie: linia biegnąca z Rawicza na zachód w kierunku Wąsosza i Ścinawy oraz linia biegnąca z Rawicza na północny wschód w kierunku Miejskiej Górki, Jutrosina i Kobylina. Na terenie powiatu stacje kolejowe znajdują się w: Rawiczu; Bojanowie. II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 23

2.7.4. Sieć gazowa Na terenie powiatu rawickiego występuje wysoki stopień gazyfikacji. Łączna długość sieci gazowej rozdzielczej na jego obszarze w roku 2000 wynosiła 417 km. Struktura sieci gazowej na terenach poszczególnych gmin przedstawia się następująco: - Rawicz w pełni zgazyfikowane jest miasto, a poza jego obszarem sieć gazowa istnieje również na terenach Masłowa i Sierakowa. Źródłem zasilania są stacje redukcyjno pomiarowe. Stacja I o w Rawiczu o przepustowości 10 000 m 3 /h, do której gaz doprowadzany jest gazociągiem wysokiego ciśnienia Dn 100 Krobia Miejska Górka Rawicz o długości 17 545 m oraz stacje II o (przy ul. Sarnowskiej Q = 1 600 m 3 /h, przy ul. Nowiaszka Q = 1 600 m 3 /h, przy ul. Bocznej Q = 1 600 m 3 /h), które zasilają odbiorców z sieci niskiego ciśnienia; - Pakosław zgazyfikowanych jest 12 miejscowości, do sieci mającej długość 62,5 km podłączone są 262 gospodarstwa. Stacja redukcyjno pomiarowa znajduje się w Pakosławiu i ma przepustowość Q = 1 600 m 3 /h; - Jutrosin zgazyfikowane jest 60 % mieszkańców gminy, sieć na obszarze gminy ma długość 25 km. Przez jej teren przebiega linia niskiego ciśnienia, zasilająca mieszkańców oraz linia wysokiego ciśnienia Załęcze Odolanów; - Bojanowo zgazyfikowane jest miasto i wieś Gołaszyn, korzystają one ze stacji pomiarowej I o zlokalizowanej w Gołaszynie. 2.7.5. Podmioty gospodarcze Na terenie powiatu w roku 2002 zarejestrowanych było w systemie REGON 4484 podmiotów gospodarczych. Z czego 510 podmiotów reprezentowało branżę produkcyjną, 1501 branżę handlową, a pozostałe 2473 podmioty zaliczono jako inne. Najważniejszymi gospodarczo podmiotami na terenie powiatu są wymienione poniżej: SEWS Polska Sp. z o. o.; Zakłady Papiernicze Rawibox S. A.; DBP Products LTD; NORTHSTAR ; II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 24

Ital-Pol-Polska Sp. z o. o.; Zakład Urządzeń Gazowniczych GAZOMET; Zakłady Mięsne DUDA; Zakłady Mięsne SALUS; Zakład Przetwórstwa Mięsnego H. J. Majerowicz; Cukrownia w Miejskiej Górce; Zakład Produkcji Betonów RAWBRUK; Wielkopolskie Tartaki WITAR; Rawicka Fabryka Wyposażenia Wagonów RAWAG; Odlewnia Rawicz Sp. z o. o.; SOMAPOL Zakład Stolarski; FLORA Sp. z o. o.; Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska; PPHU HESKO; Hodowla Zarodowa Zwierząt ŻOŁĄDNICA Powiat posiada również dobrze rozwiniętą bazę obsługi podmiotów gospodarczych w zakresie usług finansowych. Siedzibę swoją na jego obszarze mają między innymi oddziały następujących banków: Bank Zachodni WBK, PKO BP, Kredyt Bank S. A., Bank Spółdzielczy O/ Wschowa. II. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 25

III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 3.1. Informacje ogólne 3.1.1. Dominujące formy gospodarowania na terenie powiatu Powiat rawicki zajmuje łączną powierzchnię 553,2 km 2. Formy użytkowania terenu na obszarze powiatu przedstawia tabela 11. Formy użytkowania terenu w powiecie rawickim T a b e l a 11 Formy użytkowania terenu Powierzchnia [ha] Odsetek powierzchni [%] Powierzchnia ogółem 55 323 100,0 Tereny rolnicze, w tym: 42 355 76,6 grunty orne 35 230 63,7 sady 127 0,2 łąki i pastwiska 6 998 12,7 Lasy i grunty leśne 8 207 14,8 Pozostałe grunty i nieużytki 4 761 8,6 Źródło: GUS, WODR Leszno - Region Leszczyński rolnictwo w liczbach 2001 r. Struktura użytkowania obszaru powiatu rawickiego wskazuje na jego typowo rolniczy charakter. Szczegółowe użytkowanie gruntów na terenach poszczególnych gmin powiatu przedstawia tabela 12. Formy użytkowania terenu w poszczególnych gminach powiatu T a b e l a 12 Grunty Użytki Grunty Łąki i Gmina ogółem rolne orne pastwiska Sady Lasy Pozostałe [ha] Bojanowo 12 350 8 980 7 960 976 44 2 249 1 121 Miejska Górka 10 362 9 098 8 319 756 23 350 914 Pakosław 7 754 5 530 4 380 1 145 5 1 661 563 Jutrosin 11 493 9 173 7 230 1 921 22 1 657 663 Rawicz 13 364 9 574 7 341 2 200 33 2 290 1 500 Źródło: GUS, WODR Leszno - Region Leszczyński rolnictwo w liczbach 2001 r. Jak wynika z zestawienia przedstawionego w tabeli 12, najwięcej użytków rolnych w stosunku do całkowitej powierzchni gminy, ma gmina Miejska Górka, stanowią one 87,8% gruntów ogółem. Najmniej użytków rolnych w stosunku do powierzchni gminy, znajduje się natomiast w gminie Pakosław, stanowią one 71,3 % gruntów ogółem. III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO26

3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej powiatu 3.2.1. Zarys budowy geologicznej Omawiany obszar pod względem geologicznym leży na Monoklinie Przedsudeckiej. Głębokie podłoże tworzy tak zwana platforma paleozoiczna, na której spoczywa późniejsza pokrywa osadowa, zbudowana głównie z utworów permu, triasu, natomiast utwory jury i kredy występują tylko szczątkowo. Z utworami permskimi związane jest występowanie złóż gazu ziemnego. Pokrywa osadowa przykryta jest prawie w całości utworami trzeciorzędowymi: oligoceńskimi, mioceńskimi i plioceńskimi. Utwory oligoceńskie to piaski drobnoziarniste, mułki i iły. Utwory mioceńskie to iły i mułki z wkładkami węgli brunatnych oraz miejscami piasków i piaskowców. Osady plioceńskie stanowią powierzchnię podczwartorzędową i dominują wśród nich iły poznańskie. Powierzchniowe utwory czwartorzędowe na terenie powiatu to osady plejstoceńskie zlodowacenia środkowopolskiego, północnopolskiego i południowopolskiego oraz holoceńskie. Osady plejstoceńskie zlodowacenia środkowopolskiego to gliny zwałowe, tworzą one jeden poziom z przewarstwieniami i soczewkami piasków wodnolodowcowych. Są piaszczyste i zawierają liczne głazy. Osady plejstoceńskie zlodowacenia północnopolskiego to piaski, żwiry mułki, mady rzeczne, a także tworzące się u schyłku plejstocenu piaski wydmowe, zbudowane z materiału kwarcowego drobno i średnio ziarnistego. Osady holoceńskie to piaski, żwiry, mułki rzeczne występują wzdłuż cieków wodnych, a ich miąższość nie przekracza 12 m. Namuły występują w zagłębieniach bezodpływowych i dolinkach. Słabo rozpowszechnione, ale obecne są również torfy i piaski eoliczne w wydmach. 3.2.2. Warunki geologiczno - gruntowe W podłożu obszarów wysoczyznowych niemal powszechnie występują morenowe gliny, gliny piaszczyste i piaski gliniaste, na ogół w konsystencji twardoplastycznej i półzwartej. W obrębie dolin rzecznych miejsce wyerodowanych glin zajmują piaski plejstoceńskich poziomów terasowych, osiągające niekiedy kilkunastometrowe miąższości. Różnoziarniste piaski i żwiry są z reguły gruntami średniozagęszczonymi. Gorsze parametry wytrzymałościowe wporównaniu ze wspomnianymi glinami, czy piaskami i żwirami mają piaszczyste osady teras rzecznych, szczególnie holoceńskie - występujące w warstwie przypowierzchniowej. Charakteryzują się one przewarstwieniami mułków, namułów organicznych i torfów. Utwory rzeczno bagienne związane są przede III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO27

wszystkim z dolinami rzek Orli, Masłówki, Dąbroczny. Luźne są także lokalnie spotykane nagromadzenia piasków wydmowych. A. 3.2.3. Bogactwa naturalne Na terenie powiatu rawickiego występują udokumentowane złoża gazu ziemnego, kruszywa naturalnego oraz ilastych surowców ceramiki budowlanej. Zestawienie zasobów surowcowych na terenie powiatu przedstawia tabela 13. Zasoby surowców naturalnych T a b e l a 13 Zasoby Surowiec Jednostka geologiczne Wydobycie przemysłowe bilansowe gaz ziemny [mln m 3 ] 4 415,11 2 872,37 279,04 kruszywo naturalne [tys. Mg] 2 347,00 1 068,00 128,00 surowce ilaste ceramiki budowlanej [tys. Mg] 2 622,00 19,00 4,00 Źródło: PIG Warszawa 2002, Ministerstwo Środowiska Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zastawiono w tabeli 14. Wykaz złóż surowców naturalnych T a b e l a 14 Wyszczególnienie Zasoby Stan zag. geologiczne złoża przemysłowe bilansowe Wydobycie 1 2 3 4 5 gaz ziemny [mln m 3 ] Pakosław E 250, 00 - - Rawicz dolomit główny P 230,00 - - Rawicz wap. podst.- cz. spag P 475,00 - - Zakrzewo P 210,00 - - Załęcze 1) E 3 250,11 2 872,37 279,04 kruszywo naturalne [tys. Mg] Jutrosin * E 649,00 381,00 9,00 Jutrosin I Z 324,00 - - Jutrosin II* E 544,00-7,00 Nadstawem I* Z 32,00 - - Nadstawem II Z 30,00 - - Nadstawem III E 41,00 41,00 20,00 Nadstawem IV* E 32,00 11,00 5,00 Nadstawem V E 14,00 14,00 12,00 Nadstawem VI E 83,00 83,00 2,00 Nadstawem VII E 18,00-1,00 Nadstawem VIII R 98,00 98,00-1 2 3 4 5 Nadstawem IX E 38,00 38,00 14,00 Sielec Nowy Z 19,00 - - III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO28

Sielec Nowy II Z - - - Sierakowo E 255,00 255,00 58,00 Szkaradowo R 147,00 147,00 - Zmysłowo* Z 23,00 - - surowce ilaste ceramiki budowlanej [tys. Mg] Giżyn E 1 061,00 872,00 3,00 Rozstępniewo M. Górka II Z 29,00 19,00 4,00 Rozstępniewo M. Górka Z 2 622,00 - - Sowiny tylko pzb. - - 1) złoże znajduje się na terenie dwóch powiatów Rawicz i Góra; Źródło: PIG Warszawa 2002, Ministerstwo Środowiska Skróty literowe stanu zagospodarowania zasobów w wykazach złóż oznaczają: E złoża zagospodarowane eksploatowane; P złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie; R złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo; Z złoże zaniechane. Eksploatacja kruszywa naturalnego w największym stopniu, prowadzona jest na terenie gminy Jutrosin. Przedmiotem wydobycia (wg mapy geologicznej), są piaski, żwiry i głazy lodowcowe stadiału mazowiecko podlaskiego zlodowacenia środkowopolskiego. Typowymi złożami piasku o średnim punkcie piaskowym powyżej 90 % są złoża Jutrosin I, Nadstawem IV, Nadstawem V, Nadstawem VI, Sielec Nowy, Sielec Nowy II. Nagromadzenie wkładek żwirowych obserwuje się przede wszystkim na złożach Jutrosin, Jutrosin II część zachodnia, Nadstawem I, Zmysłowo. Eksploratorem złóż gazu na terenie powiatu rawickiego jest Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. oddział w Zielonej Górze - Zielonogórski Zakład Górnictwa Nafty i Gazu. Zgodnie z uzyskanymi informacjami posiada on koncesje górnicze na eksploatację następujących złóż gazu ziemnego: Złoże Załęcze wchodzi ono w skład obszaru górniczego obejmującego również złoża Wiewierz E i Wiewierz W (tylko częściowo znajduje się na terenie powiatu). Odkryte zostało w 1971 roku i jest eksploatowane od 1973 roku, koncesja nr 143/93, wydana przez MÓŚZNiL dnia 21.03.1993 rok. Złoże posiada zasoby bilansowe w kategorii A wynoszące 15 000 mln Nm 3 (stan na 01.01.1980 rok). Horyzontem gazonośnym jest stropowa partia piaskowców czerwonego spągowca. Gaz pochodzący z tego złoża w składzie posiada 76,05 % metanu, 22,62 % azotu oraz nieznaczną domieszkę helu i dwutlenku węgla. Złoże Rawicz znajduje się w centralnej części miasta i gminy Rawicz, posiada zasoby geologiczne rzędu 460 mln Nm 3, w tym zasoby wydobywalne około 230 mln Nm 3. Zawartość azotu wynosi 74,57 %. III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO29