Autorzy: mgr inŝ. Teresa Jaszczyk inŝ. Urszula Łobejko mgr inŝ. Katarzyna Maćkowska. Recenzenci: dr GraŜyna Czech dr inŝ.

Autorzy: mgr inŝ. Teresa Jaszczyk inŝ. Urszula Łobejko mgr inŝ. Katarzyna Maćkowska Recenzenci: dr GraŜyna Czech dr inŝ. Henryk Godlewski Opracowanie redakcyjne: mgr inŝ. Teresa Jaszczyk Korekta merytoryczna: mgr Anna Wojciechowska 1

Spis treści Wprowadzenie 3 I. ZałoŜenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie 5 1. Opis pracy w zawodzie 5 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktycznowychowawczego 6 II. Plany nauczania 13 III. Moduły kształcenia w zawodzie 15 1. Podstawy zawodu 15 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska 18 Charakteryzowanie procesów poligraficznych 22 Posługiwanie się dokumentacją techniczną i technologiczną 26 Stosowanie maszyn i urządzeń 30 Stosowanie materiałów introligatorskich 35 2. Introligatorstwo przemysłowe 39 Wykonywanie operacji jednostkowych w procesach introligatorskich 43 Wykonywanie wkładów do opraw introligatorskich 48 Wykonywanie okładek do opraw introligatorskich 52 Wykonywanie opraw introligatorskich 55 Wykonywanie opakowań introligatorskich 59 Wykonywanie galanterii papierniczej 62 3. Introligatorstwo rzemieślnicze 65 Wykonywanie opraw jednostkowych i wtórnych 67 Wykonywanie galanterii introligatorskiej 71 4. Praktyka zawodowa 74 Obsługiwanie potokowych linii introligatorskich 76 Ekspedycja produktów introligatorskich 79 5. Usługi introligatorskie 81 Wykonywanie opraw artystycznych 83 Naprawa i renowacja opraw introligatorskich 87 Wykonywanie specjalistycznych prac introligatorskich 90 2

Wprowadzenie Celem kształcenia w szkole zawodowej jest przygotowanie aktywnego, mobilnego i skutecznie działającego pracownika gospodarki. Efektywne funkcjonowanie na rynku pracy wymaga: przygotowania ogólnego, opanowania podstawowych umiejętności zawodowych oraz kształcenia ustawicznego. Absolwent współczesnej szkoły powinien charakteryzować się otwartością, wyobraźnią, zdolnością do ciągłego kształcenia i doskonalenia oraz umiejętnością oceny własnych moŝliwości. Wprowadzenie do systemu szkolnego programów modułowych powinno ułatwić kształtowanie takiej sylwetki absolwenta. Kształcenie według modułowego programu nauczania charakteryzuje się tym, Ŝe: cele kształcenia i materiał nauczania wynikają z przyszłych zadań zawodowych, przygotowanie ucznia do wykonywania zawodu odbywa się głównie poprzez realizację zadań zbliŝonych do tych, które są wykonywane na stanowisku pracy, nie ma podziału na zajęcia teoretyczne i praktyczne, jednostki modułowe integrują treści kształcenia z róŝnych dyscyplin wiedzy, w szerokim zakresie wykorzystuje się zasadę transferu wiedzy i umiejętności, proces uczenia się dominuje nad procesem nauczania, programy nauczania są elastyczne, poszczególne jednostki moŝna wymieniać, modyfikować, uzupełniać oraz dostosowywać do poziomu wymaganych umiejętności, potrzeb gospodarki oraz lokalnego rynku pracy, umiejętności opanowane w ramach poszczególnych modułów dają moŝliwość wykonywania określonego zakresu pracy. Realizacja modułowego programu nauczania zapewnia opanowanie przez uczniów umiejętności określonych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie oraz przygotowuje do kształcenia ustawicznego. Modułowy program nauczania składa się z modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych, umoŝliwiających zdobywanie wiadomości oraz kształtowanie umiejętności i postaw właściwych dla zawodu. Jednostka modułowa stanowi element modułu kształcenia w zawodzie obejmujący logiczny i moŝliwy do wykonania wycinek pracy, o wyraźnie określonym początku i zakończeniu, który nie podlega dalszym podziałom, a jego rezultatem jest produkt, usługa lub istotna 3

decyzja. W strukturze modułowego programu nauczania wyróŝniono: załoŝenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie, plany nauczania, programy modułów i jednostek modułowych. Moduł kształcenia w zawodzie zawiera: cele kształcenia, wykaz jednostek modułowych, schemat układu jednostek modułowych, literaturę. Jednostka modułowa zawiera: szczegółowe cele kształcenia, materiał nauczania, ćwiczenia, środki dydaktyczne, wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki, propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia. Dydaktyczna mapa programu, zamieszczona w załoŝeniach programowo-organizacyjnych, przedstawia schemat powiązań między modułami i jednostkami modułowymi oraz określa kolejność ich realizacji. Ma ona ułatwić organizowanie procesu kształcenia. W programie przyjęto system kodowania modułów i jednostek modułowych, który zawiera następujące elementy: symbol cyfrowy zawodu zgodnie z obowiązującą klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego, symbol literowy, oznaczający grupę modułów: O dla modułów ogólnozawodowych, Z dla modułów zawodowych, S dla modułów specjalizacyjnych, cyfrę arabską dla kolejnego modułu w grupie i dla kolejnej wyodrębnionej w module jednostki modułowej. Przykładowy zapis kodowania modułu: 734[02].O1 734[02] symbol cyfrowy dla zawodu: introligator, O1 pierwszy moduł ogólnozawodowy: Podstawy zawodu. Przykładowy zapis kodowania jednostki modułowej: 734[02].Z1.06 734[02] symbol cyfrowy dla zawodu: introligator Z1 pierwszy moduł zawodowy, 06 szósta jednostka modułowa w module Z1: Wytwarzanie galanterii papierniczej. 4

I. ZałoŜenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie 1. Opis pracy w zawodzie Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie introligator moŝe podejmować pracę w: zakładach poligraficznych i introligatorskich, introligatorskich zakładach rzemieślniczych. MoŜe równieŝ prowadzić działalność gospodarczą. Zadania zawodowe Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie introligator powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych: przygotowania materiałów, półproduktów i produktów introligatorskich, obsługiwania maszyn i urządzeń introligatorskich, wykonywania operacji introligatorskich, prowadzenia kontroli jakości półproduktów i wyrobów introligatorskich. Umiejętności zawodowe W wyniku kształcenia w zawodzie absolwent szkoły powinien umieć: posługiwać się terminologią poligraficzną, posługiwać się dokumentacją techniczną i technologiczną, charakteryzować podstawowe procesy poligraficzne, rozróŝniać podstawowe techniki drukowania, charakteryzować procesy introligatorskie, charakteryzować podstawowe rodzaje materiałów poligraficznych, rozróŝniać i przygotowywać materiały do prac introligatorskich, rozróŝniać podstawowe maszyny poligraficzne, określać budowę oraz zasady działania urządzeń i maszyn introligatorskich, wykonywać podstawowe operacje introligatorskie, oceniać estetykę i jakość wyrobów poligraficznych, eksploatować maszyny i urządzenia introligatorskie, wykonywać pakowanie i ekspedycję wyrobów poligraficznych, przestrzegać i wdraŝać normy dotyczące zapewnienia jakości produkcji i wyrobów introligatorskich, gospodarować racjonalnie materiałami, energią i urządzeniami, stosować techniki komputerowe w realizacji zadań zawodowych, przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska, organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, 5

komunikować się z uczestnikami procesu pracy, stosować przepisy kodeksu pracy dotyczące praw i obowiązków pracownika i pracodawcy oraz warunków pracy, stosować przepisy prawa w zakresie wykonywanych zadań zawodowych, korzystać z róŝnych źródeł informacji, udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy, prowadzić działalność gospodarczą. 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktyczno- -wychowawczego Proces kształcenia według modułowego programu nauczania dla zawodu introligator moŝe być realizowany w zasadniczej szkole zawodowej dla młodzieŝy i dla dorosłych oraz w szkole policealnej. Program nauczania obejmuje kształcenie ogólnozawodowe, zawodowe i specjalizacyjne. Kształcenie ogólnozawodowe umoŝliwia zdobycie umiejętności podstawowych w zawodzie. Kształcenie zawodowe ma na celu przygotowanie absolwenta do realizacji zadań na typowych dla zawodu stanowiskach pracy. Ogólne i szczegółowe cele kształcenia wynikają z podstawy programowej kształcenia w zawodzie. Moduły uwzględniające zadania zawodowe podzielone są na jednostki modułowe. KaŜda jednostka modułowa zawiera treści stanowiące wyodrębnioną logicznie całość. Realizacja celów kształcenia poszczególnych modułów i jednostek modułowych umoŝliwia opanowanie umiejętności pozwalających na wykonanie określonego zakresu pracy. Czynnikiem sprzyjającym nabywaniu umiejętności zawodowych jest wykonywanie ćwiczeń zaproponowanych w poszczególnych jednostkach modułowych. Treści programowe zawarte są w pięciu modułach: w jednym ogólnozawodowym, w trzech modułach zawodowych oraz w jednym module specjalizacyjnym. Moduł ogólnozawodowy 734[02].O1 Podstawy zawodu składa się z pięciu jednostek modułowych. Programy poszczególnych jednostek obejmują ogólnozawodowe treści kształcenia, które dotyczą: przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska, charakteryzowania procesów poligraficznych, posługiwania się dokumentacją techniczną i technologiczną, stosowania maszyn i urządzeń oraz stosowania materiałów introligatorskich. 6

Moduł 734[02].Z1 Introligatorstwo przemysłowe jest pierwszym modułem zawodowym, składa się z sześciu jednostek modułowych obejmujących zagadnienia dotyczące wykonywania operacji jednostkowych w procesach introligatorskich, wykonywania wkładów, okładek i opraw introligatorskich, wykonywania opakowań introligatorskich, wytwarzania galanterii papierniczej. Moduł 734[02].Z2 Introligatorstwo rzemieślnicze składa się z dwóch jednostek modułowych. Obejmuje on zagadnienia związane z wykonywaniem opraw jednostkowych i wtórnych oraz galanterii introligatorskiej. Moduł 734[02].Z3 Praktyka zawodowa, realizowany w szkole policealnej, składa się z dwóch jednostek modułowych, które obejmują zagadnienia dotyczące obsługiwania potokowych linii introligatorskich i ekspedycji produktów introligatorskich. Moduł specjalizacyjny 734[02].S1 Usługi introligatorskie zawiera trzy jednostki modułowe, które obejmują zagadnienia dotyczące wykonywania opraw artystycznych, naprawy i renowacji opraw introligatorskich oraz wykonywania specjalistycznych prac introligatorskich. Moduł specjalizacyjny moŝna realizować z wykorzystaniem programu modułu 734[02].S1 lub programów autorskich innych wybranych przez szkołę specjalizacji uwzględniających potrzeby lokalnego rynku pracy. Wykaz modułów i jednostek modułowych zamieszczono w tabeli. 7

Wykaz modułów i jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej Zestawienie modułów i jednostek modułowych Orientacyjna liczba godzin na realizację Moduł 734[02].O1 Podstawy zawodu 360 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa 734[02].O1.01 i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska 36 734[02].O1.02 Charakteryzowanie procesów poligraficznych 72 734[02].O1.03 Posługiwanie się dokumentacją techniczną i technologiczną 36 734[02].O1.04 Stosowanie maszyn i urządzeń 72 734[02].O1.05 Stosowanie materiałów introligatorskich 144 Moduł 734[02].Z1 Introligatorstwo przemysłowe 900 734[02].Z1.01 Wykonywanie operacji jednostkowych w procesach introligatorskich 118 734[02].Z1.02 Wykonywanie wkładów do opraw introligatorskich 116 734[02].Z1.03 Wykonywanie okładek do opraw introligatorskich 116 734[02].Z1.04 Wykonywanie opraw introligatorskich 318 734[02].Z1.05 Wykonywanie opakowań introligatorskich 154 734[02].Z1.06 Wykonywanie galanterii papierniczej 78 Moduł 734[02].Z2 Introligatorstwo rzemieślnicze 216 734[02].Z2.01 Wykonywanie opraw jednostkowych i wtórnych 116 734[02].Z2.02 Wykonywanie galanterii introligatorskiej 100 Moduł 734[02].Z3* Praktyka zawodowa 140 734[02].Z3.01 Obsługiwanie potokowych linii introligatorskich 70 734[02].Z3.02 Ekspedycja produktów introligatorskich 70 Moduł 734[02].S1 Usługi introligatorskie 360 734[02].S1.01 Wykonywanie opraw artystycznych 160 734[02].S1.02 Naprawa i renowacja opraw introligatorskich 120 734[02].S1.03 * wyłącznie w szkole policealnej Wykonywanie specjalistycznych prac introligatorskich 80 Razem 1836 Na podstawie wykazu jednostek modułowych sporządzono dydaktyczną mapę programu. 8

Dydaktyczna mapa programu 734[02].O1 734[02].O1.01 734[02].O1.02 734[02].O1.03 734[02].O1.04 734[02].O1.05 734[02].Z1 734[02].Z1.01 734[02].Z1.02 734[02].Z1.05 734[02].Z1.03 734[02].Z1.06 734[02].Z1.04 9

734[02].Z2 734[02].Z2.01 734[02].Z2.02 734[02].Z3 734[02].Z3.01 734[02].Z3.02 734[02].S1 734[02].S1.01 734[02].S1.02 734[02].S1.03 Dydaktyczna mapa programu stanowi schemat powiązań między modułami i jednostkami modułowymi oraz określa kolejność ich realizacji. Orientacyjna liczba godzin na realizację, podana w tabeli wykazu jednostek modułowych, moŝe ulegać zmianie w zaleŝności od stosowanych metod nauczania i środków dydaktycznych. Nauczyciel kierujący procesem kształtowania umiejętności powinien udzielać pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań, sterować tempem pracy, z uwzględnieniem predyspozycji uczniów. Ponadto nauczyciel powinien rozwijać zainteresowania zawodem, wskazywać na moŝliwości dalszego kształcenia, zdobywania nowych umiejętności zawodowych. Powinien równieŝ kształtować postawy uczniów, takie jak: rzetelność i odpowiedzialność za pracę, dbałość o jej jakość, porządek na stanowisku pracy, poszanowanie dla pracy innych osób, dbałość o racjonalne wykorzystywanie materiałów. 10

Szkoła podejmująca kształcenie systemem modułowym powinna posiadać odpowiednie warunki lokalowe oraz wyposaŝenie. Nauczyciel powinien uczestniczyć w organizowaniu bazy techniczno - dydaktycznej oraz ewaluacji programów nauczania, szczególnie w okresie dynamicznych zmian w technologii i technice poligraficznej. Wskazane jest opracowywanie pakietów edukacyjnych do wspomagania realizacji programu nauczania. Pakiety edukacyjne, stanowiące dydaktyczną obudowę programu, powinny być opracowane zgodnie z metodologią kształcenia modułowego. Kształcenie powinno być realizowane metodami aktywizującymi: tekstu przewodniego, samokształcenia kierowanego, sytuacyjną oraz projektów i ćwiczeń praktycznych. Dominującą metodą nauczania powinny być ćwiczenia praktyczne. Prowadzenie zajęć metodami aktywizującymi wymaga przygotowania materiałów: tekstów przewodnich, instrukcji do metod projektów, kart instrukcji do samokształcenia kierowanego, instrukcji do wykonywania ćwiczeń, instrukcji stanowiskowych bezpieczeństwa i higieny pracy. Wskazane jest wykorzystywanie filmów dydaktycznych, organizowanie wycieczek dydaktycznych do zakładów poligraficznych, na targi, wystawy materiałów i sprzętu. W trakcie realizacji programu naleŝy zwracać uwagę na samokształcenie, z wykorzystaniem materiałów innych niŝ podręczniki (normy, instrukcje, poradniki i pozatekstowe źródła informacji). W realizacji treści programowych, w tym ćwiczeń, naleŝy uwzględniać współczesne technologie, materiały, narzędzia, urządzenia i maszyny. Istotnym elementem organizacji procesu dydaktycznego jest sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych ucznia. Powinny być prowadzone badania diagnostyczne, kształtujące i sumujące. Badania diagnostyczne mają na celu dokonanie oceny zakresu oraz poziomu wiedzy i umiejętności uczniów w początkowej fazie kształcenia. Badania kształtujące, prowadzone w trakcie realizacji programu, mają na celu dostarczanie informacji o efektywności nauczania uczenia się. Informacje uzyskane w wyniku badań pozwalają na dokonanie niezbędnych korekt w procesie nauczania. Badania sumujące powinny być prowadzone po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej. Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych, wdraŝać do systematycznej pracy, samokontroli i samooceny. Ocenianie osiągnięć uczniów moŝna realizować za pomocą sprawdzianów (ustnych, pisemnych i praktycznych), testów osiągnięć szkolnych oraz testów typu próba pracy. Prowadzenie pomiaru dydaktycznego wymaga od nauczyciela 11

określenia kryteriów i norm oceniania, opracowania testów osiągnięć szkolnych, arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. Środki dydaktyczne, niezbędne w procesie kształcenia modułowego, stanowią: pomoce i materiały dydaktyczne, techniczne środki kształcenia, dydaktyczne środki pracy. W procesie kształcenia modułowego nie ma podziału na zajęcia teoretyczne i praktyczne. Formy organizacyjne pracy uczniów powinny być dostosowane do treści i metod kształcenia. Na podstawie liczby stanowisk ćwiczeniowych szkoła ustala liczebność grup uczniów, uwzględniając warunki lokalowe i wyposaŝenie techniczne. Zajęcia naleŝy prowadzić w grupach 15-osobowych, ćwiczenia moŝna realizować w zespołach 2 3 osobowych lub indywidualnie. Kształtowanie umiejętności praktycznych naleŝy prowadzić w następujących pomieszczeniach dydaktycznych: pracowni projektowania graficznego, pracowni materiałoznawstwa, pracowni maszynoznawstwa, pracowni technologii introligatorstwa, pracowni komputerowej, warsztatach szkolnych. Wskazane jest, aby uczestnicy kształcenia modułowego poznali warunki pracy w zakładach poligraficznych, przemysłowych i rzemieślniczych, w szczególności: organizację procesu technologicznego, zabezpieczenia maszyn, magazynowanie materiałów, narzędzi, urządzeń, maszyn, specyfikę pracy indywidualnej i zespołowej oraz organizację stanowisk pracy. W trosce o jakość kształcenia konieczne są systematyczne działania szkoły polegające na: współpracy z zakładami pracy, celem aktualizacji treści kształcenia zawodowego, doskonaleniu nauczycieli w zakresie kształcenia modułowego, aktywizujących metod nauczania, pomiaru dydaktycznego oraz projektowania pakietów edukacyjnych. 12

II. Plany nauczania PLAN NAUCZANIA Zasadnicza szkoła zawodowa Zawód: introligator 734[02] Podbudowa programowa: gimnazjum Lp. Moduły kształcenia w zawodzie Dla młodzieŝy Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania Liczba godzin w trzyletnim okresie nauczania Semestry I VI Klasy I III Forma stacjonarna 1. Podstawy zawodu 10 8 138 2. Introligatorstwo przemysłowe 25 19 344 3. Introligatorstwo rzemieślnicze 6 4 82 4. Usługi introligatorskie 10 8 138 Razem 51 39 702 Forma zaoczna 13

PLAN NAUCZANIA Szkoła Policealna Zawód: introligator 734[02] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Lp. Moduły kształcenia w zawodzie Dla młodzieŝy Liczba godzin tygodniowo w rocznym okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w rocznym okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin w rocznym okresie nauczania Semestry I-II Semestry Forma I II stacjonarna 1. Podstawy zawodu 5 4 68 2. Introligatorstwo przemysłowe 12 9 164 3. Introligatorstwo rzemieślnicze 3 2 41 4. Usługi introligatorskie 5 3 68 Razem 25 18 341 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie Forma zaoczna 14

III. Moduły kształcenia w zawodzie Moduł 734[02].O1 Podstawy zawodu 1. Cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: stosować terminologię poligraficzną, charakteryzować podstawowe procesy poligraficzne: przygotowawcze, drukowania, introligatorskie, charakteryzować podstawowe maszyny i urządzenia poligraficzne, klasyfikować produkty poligraficzne, określać parametry technologiczne i uŝytkowe produktów poligraficznych, charakteryzować główne grupy materiałów introligatorskich, dobierać materiały do wykonania określonego produktu, charakteryzować podstawowe i dodatkowe techniki drukowania, odczytywać rysunki techniczne, posługiwać się dokumentacją techniczną i technologiczną, rozróŝniać podstawowe elementy konstrukcji maszyn, planować proces technologiczny wykonania określonego produktu, przestrzegać norm dotyczących zapewnienia jakości produkcji wyrobów poligraficznych, przewidywać zagroŝenia dla Ŝycia i zdrowia człowieka oraz środowiska występujące w przemyśle poligraficznym, dobierać środki ochrony indywidualnej obowiązujące na stanowisku pracy, określać sposoby udzielania pierwszej pomocy w stanach nagłego zagroŝenia Ŝycia i zdrowia, korzystać z róŝnych źródeł informacji zawodowej. 15

2. Wykaz jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej 734[02].O1.01 Nazwa jednostki modułowej Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska Orientacyjna liczba godzin na realizację 734[02].O1.02 Charakteryzowanie procesów poligraficznych 72 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 734[02].O1.03 i technologiczną 36 734[02].O1.04 Stosowanie maszyn i urządzeń 72 734[02].O1.05 Stosowanie materiałów introligatorskich 144 Razem 360 3. Schemat układu jednostek modułowych 36 734[02].O1 Podstawy zawodu 734[02].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska 734[02].O1.02 Charakteryzowanie procesów poligraficznych 734[02].O1.03 Posługiwanie się dokumentacją techniczną i technologiczną 734[02].O1.04 Stosowanie maszyn i urządzeń 734[02].O1.05 Stosowanie materiałów introligatorskich 16

4. Literatura BoŜenko L.: Maszynoznawstwo. WSiP, Warszawa 1994 Cichocki L., Pawlicki T., Ruczka I.: Poligraficzny słownik terminologiczny. Polska Izba druku, Warszawa 1999 Cieślak H.: Testy i sprawdziany z rysunku technicznego. ITeE, Radom 1996 Figurski J., Ornatowski T.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom 2000 Jakucewicz S., Magdzik S., Struciński J.: Materiałoznawstwo dla szkół poligraficznych. WSiP, Warszawa 2001 Jakucewicz S.: Farby drukowe. Michael Huber Polska Sp. z o.o., Wrocław 2001 Jakucewicz S.: Papier w poligrafii. Inicjał, Warszawa 1999 Jeruszka U., Niemierko B. (red.): Zastosowanie pomiaru sprawdzającego w kształceniu zawodowym. Materiały z seminarium. MEN. Departament Kształcenia zawodowego i Ustawicznego. Warszawa 1997 Magdzik S., Jakucewicz S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1999 Maksymowicz A.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1992 Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia zawodowego. Biuro Koordynacji Kształcenia Kadr. Fundusz Współpracy, Warszawa 1997 Praca zbiorowa. Poligrafia procesy i technika. Tłumaczenie z języka słowackiego. COBRPP, Warszawa 2002 Polskie i branŝowe normy poligraficzne Normy PN ISO, ISO Czasopisma: Poligrafika, Poligrafia Polska, Świat Druku, Print Publishing, Świat Poligrafii. Wykaz literatury naleŝy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 17

Jednostka modułowa 734[02].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŝarowej, określić podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika dotyczące zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, określić konsekwencje naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania zadań zawodowych, posłuŝyć się wewnętrznymi regulaminami dotyczącymi pracy na określonych stanowiskach, zidentyfikować czynniki niebezpieczne i szkodliwe występujące w pracy oraz określić sposoby ich ograniczenia i eliminacji, ocenić zagroŝenia wynikające z niewłaściwego uŝytkowania urządzeń elektrycznych, podjąć działania w przypadku poŝaru, zgodnie z instrukcją przeciwpoŝarową, powiadomić słuŝby ratownicze zgodnie z przyjętymi procedurami postępowania, udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, zastosować przepisy ochrony środowiska, określić rodzaje materiałów przeznaczonych do ponownego przetwarzania. 2. Materiał nauczania Prawna ochrona pracy. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciąŝliwe i niebezpieczne, występujące w procesie pracy. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. ZagroŜenia poŝarowe, zasady ochrony przeciwpoŝarowej. Zasady wykorzystywania środków gaśniczych. Procedury udzielania pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy. Selekcja i utylizacja odpadów. 18

3. Ćwiczenia Określanie praw i obowiązków pracownika oraz pracodawcy dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na podstawie kodeksu pracy. Rozpoznawanie znaków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Rozpoznawanie zagroŝeń wypadkowych związanych z procesem pracy. Udzielanie pierwszej pomocy osobie poraŝonej prądem elektrycznym (w warunkach symulacyjnych). Udzielanie pierwszej pomocy osobie ze złamaną kończyną (w warunkach symulacyjnych). Informowanie słuŝb ratowniczych o zaistniałym zdarzeniu (w warunkach symulacyjnych). Dobieranie środków gaśniczych odpowiednio do gaszonego materiału podczas poŝaru. Wykonywanie sztucznego oddychania na fantomie. Segregowanie odpadów oraz określanie ich przydatności do ponownego przetwarzania. 4. Środki dydaktyczne Teksty przewodnie. Kodeks pracy. Polskie Normy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zasad ergonomii. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska. Regulaminy i instrukcje dotyczące obsługi maszyn i urządzeń. Sprzęt gaśniczy. Filmy dydaktyczne dotyczące: zasad kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, zagroŝenia poŝarowego i zasad ochrony przeciwpoŝarowej oraz zasad udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym. Programy komputerowe dotyczące ochrony przeciwpoŝarowej, wykorzystywania środków gaśniczych i ochrony środowiska na stanowisku pracy. Foliogramy przedstawiające środki ochrony indywidualnej i zbiorowej, stosowanie środków gaśniczych, zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy. Dokumentacja dotycząca bezpieczeństwa i higieny pracy. Fantom do nauki udzielania pierwszej pomocy. Pomoce dydaktyczne do ćwiczeń z zakresu udzielania pierwszej pomocy. 19

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Program jednostki modułowej zawiera treści dotyczące przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania wyrobów introligatorskich oraz zasad kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. W procesie dydaktycznym powinny znaleźć zastosowanie następujące metody nauczania: pokaz z objaśnieniem, pokaz z instruktaŝem, metoda sytuacyjna, ćwiczenia praktyczne z zastosowaniem środków ochrony indywidualnej i sprzętu. Podczas realizacji programu naleŝy zwracać uwagę na obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, znaczenie ochrony zdrowia i Ŝycia człowieka w pracy zawodowej oraz nieprawidłowości, które mogą wystąpić w procesie pracy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska. Nauczyciel prowadzący zajęcia powinien być specjalistą z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Podczas realizacji programu naleŝy zwracać uwagę na obowiązki pracownika i pracodawcy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochronę zdrowia w procesie pracy, skutki nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska. Szczególną uwagę naleŝy zwrócić na realizację treści dotyczących udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym. KaŜdy uczeń powinien samodzielnie wykonać na fantomie ćwiczenie udzielania pierwszej pomocy. Program jednostki modułowej naleŝy realizować w pomieszczeniu dydaktycznym wyposaŝonym w niezbędne środki dydaktyczne. Zajęcia powinny odbywać się w grupie liczącej do 15 uczniów, a w miarę potrzeb z podziałem na zespoły 2-3 osobowe. Konieczne jest uświadomienie uczniom, Ŝe zdrowie i Ŝycie człowieka oraz jego ochrona w środowisku pracy jest sprawą nadrzędną. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie postępów uczniów powinno odbywać się systematycznie na podstawie określonych kryteriów. Sprawdzanie poziomu wiedzy i umiejętności uczniów moŝe odbywać się na podstawie sprawdzianów ustnych i pisemnych, testów osiągnięć szkolnych. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką), zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawdafałsz). Umiejętności praktyczne mogą być sprawdzane podczas obserwacji 20

czynności wykonywanych przez uczniów w trakcie realizacji ćwiczeń. W procesie sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów naleŝy zwracać uwagę na udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, dobieranie i stosowanie sprzętu przeciwpoŝarowego oraz środków gaśniczych, organizację stanowiska pracy, dokładność i sprawność wykonania zadań oraz przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Systematyczne prowadzenie kontroli i oceny postępów uczniów umoŝliwi korygowanie stosowanych metod nauczania oraz form organizacyjnych pracy uczniów. Po zakończeniu realizacji programu jednostki wskazane jest zastosowanie testu osiągnięć szkolnych. Ocenianie osiągnięć uczniów powinno być dokonywane zgodnie z obowiązującą skalą ocen. 21

Jednostka modułowa 734[02].O1.02 Charakteryzowanie procesów poligraficznych 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: zastosować terminologię z zakresu poligrafii, dokonać klasyfikacji wyrobów poligraficznych, scharakteryzować procesy poligraficzne, określić znaczenie wody w poligrafii, scharakteryzować sposoby oczyszczania i neutralizacji zanieczyszczeń wody, wyjaśnić zastosowanie światła w poligrafii, określić zasady reprodukcji barw, określić sposoby wykonywania form kopiowych, scharakteryzować podstawowe i pochodne techniki drukowania, określić zasady przygotowania maszyny do drukowania, określić technologię wykonywania form drukowych, określić metody obróbki wykończeniowej produktów poligraficznych, scharakteryzować sposoby uszlachetniania druków, scharakteryzować i opisać rodzaje opraw przemysłowych, określić parametry technologiczne i uŝytkowe wyrobów poligraficznych, scharakteryzować introligatorskie procesy jednostkowe i złoŝone, zaplanować proces technologiczny wykonania określonego wyrobu introligatorskiego, scharakteryzować systemy zapewnienia jakości w procesie wytwarzania wyrobów poligraficznych, skorzystać z róŝnych źródeł informacji zawodowej. 2. Materiał nauczania Terminologia poligraficzna. Klasyfikacja wyrobów poligraficznych. Charakterystyka procesów poligraficznych: przygotowawczych, drukowania i introligatorskich. Woda w przemyśle poligraficznym. Uzdatnianie i oczyszczanie wody. Światło i barwa. Wykonywanie form kopiowych (montaŝ stronicy, montaŝ arkusza). Techniki drukowania - podstawowe i pochodne. Technologia wykonywania form drukowych. Przygotowanie maszyny do drukowania. 22

Introligatorskie procesy jednostkowe i złoŝone (druki luźne, łączone, oprawy). Obróbka wykończeniowa produktów poligraficznych. Parametry technologiczne i uŝytkowe wyrobów poligraficznych. Uszlachetnianie druków. Systemy zapewnienia jakości w procesie wytwarzania wyrobów poligraficznych. 3. Ćwiczenia Klasyfikowanie wyrobów poligraficznych. Planowanie podstawowych procesów technologicznych w poligrafii. Rozpoznawanie form drukowych. Identyfikowanie rodzajów opraw. Rozpoznawanie i określanie nazw półproduktów oraz wyrobów poligraficznych. Analizowanie przebiegu procesów poligraficznych na podstawie schematu. Rozpoznawanie sposobów uszlachetniania druków. Rozpoznawanie rodzajów opraw introligatorskich przemysłowych. 4. Środki dydaktyczne Plansze przedstawiające: klasyfikacje materiałów poligraficznych, schematyczną budowę podstawowych maszyn i urządzeń poligraficznych, zasady drukowania. Schematy przebiegu procesów poligraficznych. Filmy wideo obrazujące poszczególne procesy poligraficzne. Plansze i prezentacje multimedialne ilustrujące technologie procesów przygotowawczych, drukowania i introligatorskich (prepress, press, postpress). Przykłady wyrobów poligraficznych. Zestaw form drukowych. Wzory półproduktów i wyrobów poligraficznych. Katalogi i materiały reklamowe. Przymiary metryczne, miarka typograficzna, lupy, mikroskopy. Zbiór PN i BN z zakresu poligrafii. Normy PN ISO, ISO. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Program jednostki modułowej zawiera treści dotyczące procesów poligraficznych i technik drukowania, stanowi on podstawę do realizacji programów kolejnych jednostek modułowych. W procesie kształcenia wskazane jest stosowanie następujących 23

metod nauczania: wykładu informacyjnego, pokazu z objaśnieniem, tekstu przewodniego oraz ćwiczeń praktycznych. Podczas realizacji treści programowych trudnych do opanowania przez uczniów naleŝy stosować metodę pokazu z objaśnieniem oraz metodę ćwiczeń praktycznych. Szczególną uwagę naleŝy zwracać na: klasyfikowanie wyrobów poligraficznych, rozpoznawanie oraz klasyfikowanie materiałów i półproduktów poligraficznych, rozpoznawanie technik drukowania na podstawie szczegółowych opisów. Zajęcia naleŝy prowadzić w warsztatach szkolnych. Ćwiczenia mogą być wykonywane w grupach liczących do 15 uczniów, podzielonych na 3-4 osobowe zespoły. Przed przystąpieniem do zajęć nauczyciel powinien przygotować odpowiednie materiały, takie jak: teksty przewodnie do wykonania ćwiczeń, filmy dydaktyczne, katalogi, materiały reklamowe surowców dla przemysłu poligraficznego, półprodukty oraz wyroby poligraficzne. Zaleca się prezentowanie filmów dydaktycznych obrazujących realizację poszczególnych etapów procesów technologicznych. Podczas realizacji programu jednostki modułowej wskazane jest równieŝ organizowanie wycieczek dydaktycznych do przedsiębiorstw produkcyjnych. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się podczas realizacji programu jednostki modułowej, według określonych kryteriów. Proces sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów powinien dostarczać informacji dotyczących zakresu i poziomu opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia programu jednostki modułowej. Prowadzenie pomiaru dydaktycznego wymaga od nauczyciela określenia kryteriów i norm oceniania, opracowania testów osiągnięć szkolnych, arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów uczniów. Wskazane jest stosowanie następujących metod oceniania: sprawdzianów ustnych i pisemnych, testu pisemnego, z zadaniami zamkniętymi (wielokrotnego wyboru) i otwartymi (krótkiej lub rozszerzonej odpowiedzi), obserwacji pracy uczniów podczas realizacji zadań. Obserwując czynności ucznia, szczególną uwagę naleŝy zwracać na: klasyfikację produktów poligraficznych, 24

rozpoznawanie technik drukowania, rozróŝnianie rodzajów opraw. Wszystkie ćwiczenia powinny być kontrolowane w trakcie wykonywania i oceniane po ich zakończeniu. Ocenianie powinno uświadomić uczniom poziom ich osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych oraz wdraŝać do systematycznej pracy, samokontroli i samooceny. W ocenie końcowej osiągnięć uczniów naleŝy uwzględnić wyniki sprawdzianów, testów osiągnięć szkolnych oraz poziom wykonania ćwiczeń. 25

Jednostka modułowa 734[02].O1.03 Posługiwanie się dokumentacją techniczną i technologiczną 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: określić rodzaje rysunków technicznych i zasady ich wykonywania, rozpoznać rysunki szkicowe, techniczne, schematyczne i konstrukcyjne, dobrać materiały i przybory kreślarskie do rysowania, posłuŝyć się przyborami kreślarskimi, zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, posłuŝyć się podziałką rysunkową, dobrać rodzaj i grubość linii do określonych rysunków, zastosować zasady normalizacji w rysunku, opisać pismem technicznym rysunki elementów maszyn, urządzeń i wyrobów, wykonać rysunki rozwinięć i przekrojów brył, wykonać rzuty aksonometryczne i prostokątne brył, sporządzić rysunki przekrojów prostych części maszyn i urządzeń, opisać pismem technicznym rysunki elementów maszyn i urządzeń, określić zasady tolerancji w rysunku technicznym, rozpoznać maszyny i urządzenia introligatorskie na podstawie rysunków technicznych, rozróŝnić na rysunku technicznym podstawowe zespoły i części maszyn, posłuŝyć się instrukcjami obsługi urządzeń i maszyn introligatorskich, posłuŝyć się instrukcją bezpieczeństwa i higieny pracy stosowaną podczas obsługi określonego urządzenia lub maszyny poligraficznej, posłuŝyć się dokumentacją techniczno-ruchową, posłuŝyć się dokumentacją konstrukcyjną maszyn i urządzeń, posłuŝyć się literaturą techniczną, katalogami części zamiennych, katalogami wyrobów, wyjaśnić zasady obiegu dokumentów w zakładach poligraficznych, zinterpretować dane zawarte w karcie technologicznej, zastosować zasady współpracy w zespole, skorzystać z róŝnych źródeł informacji zawodowej. 26

2. Materiał nauczania Podstawy rysunku technicznego. Rodzaje i zasady wykonywania rysunków technicznych. Materiały i przybory kreślarskie. Organizacja stanowiska pracy. Wymiary arkuszy, tabliczki i podziałki rysunkowe. Rodzaje i grubość linii rysunkowych. Pismo techniczne. Normalizacja w rysunku technicznym. Zasady rzutowania i wymiarowania. Widoki i przekroje. Tolerancja w rysunku technicznym. Techniki wykonywania i odczytywania rysunków. Rysunek złoŝeniowy. Rysunki wykonawcze i schematyczne. Elementy procesu technologicznego. Schemat obiegu dokumentów w firmie poligraficznej. Karta technologiczna. Podstawowe elementy i mechanizmy maszyn oraz urządzeń introligatorskich. Instrukcje obsługi maszyn. Dokumentacje techniczno-ruchowe maszyn. Katalog części zamiennych maszyn i urządzeń introligatorskich. Instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze maszyn oraz urządzeń introligatorskich. 3. Ćwiczenia Przygotowywanie arkuszy rysunkowych róŝnych formatów. Stosowanie róŝnych grubości linii podczas wykonywania rysunków. Pisanie pismem technicznym pochyłym. Kreślenie konstrukcyjne linii równoległych i prostopadłych. Wykonywanie rysunków figur płaskich z zastosowaniem zasad geometrii wykreślnej. Rzutowanie ukośne figur płaskich i brył geometrycznych. Odczytywanie rysunków technicznych przedstawiających przekroje części maszyn. Odczytywanie schematycznych rysunków mechanicznych. Rozpoznawanie części maszyn na rysunkach technicznych. Rozpoznawanie elementów maszyn w katalogu części zamiennych. Odczytywanie informacji zawartych w karcie technologicznej. Rozpoznawanie mechanizmów oraz elementów maszyn i urządzeń introligatorskich na podstawie rysunków technicznych. 27

4. Środki dydaktyczne Filmy, plansze i schematy dotyczące rysunku zawodowego. Tablice lub foliogramy przedstawiające zasady rzutowania i wymiarowania. Model rzutni prostokątnej. Modele brył geometrycznych prostych i złoŝonych. Modele i plansze przedstawiające zasady wykonywania przekrojów. Materiały dotyczące tolerancji w rysunku technicznym. Modele prostych elementów i mechanizmów. Schematy maszyn i urządzeń introligatorskich. Dokumentacja techniczna maszyn. Katalogi maszyn i części maszyn. Wzorcowy komplet dokumentacji konstrukcyjnej. Wzorcowy komplet dokumentacji technologicznej. Zbiór PN i BN z zakresu poligrafii. 5. Wskazania metodyczne do realizacji materiału nauczania Program jednostki modułowej obejmuje wiedzę dotyczącą zasad wykonywania rysunku technicznego oraz posługiwania się dokumentacją techniczną i technologiczną. Celem realizacji programu jednostki jest kształtowanie umiejętności odczytywania i sporządzania rysunków technicznych i instruktaŝowych, opisywania rysunków elementów maszyn i urządzeń oraz posługiwania się instrukcjami obsługi maszyn i urządzeń, dokumentacją techniczno ruchową, instrukcjami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi obsługi maszyn i urządzeń. Uczniowie podczas zajęć poznają róŝne rodzaje pisma technicznego i układów literniczych, dobierają materiały i przybory do wykonywania rysunków technicznych oraz wykonują rysunki. Zajęcia powinny odbywać się w pracowni projektowania graficznego wyposaŝonej w stoły i przybory kreślarskie, materiały rysunkowe oraz środki dydaktyczne. Program jednostki powinien być realizowany takimi metodami jak: pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia oraz metoda projektów. Podstawową metodą nauczania powinny być ćwiczenia indywidualne wykonywane w grupie do 15 osób. Organizując miejsce pracy ucznia naleŝy zwracać uwagę na rozmieszczenie materiałów i przyborów rysunkowych, oświetlenie oraz postawę ucznia podczas pracy. W trakcie wykonywania układów literniczych i rysunku technicznego naleŝy zwrócić uwagę na poprawność wykonywania zadań, a takŝe odczytywanie rysunków przekrojów części maszyn, odczytywanie 28

schematycznych rysunków mechanicznych oraz rozpoznawanie części maszyn na rysunkach technicznych. Podczas realizacji określonych ćwiczeń zaleca się korzystanie z komputera i tematycznych programów komputerowych. W procesie nauczania-uczenia się naleŝy rozwijać u uczniów umiejętności samokształcenia i korzystania z róŝnych źródeł informacji. Treści kształcenia powinny być aktualizowane zgodnie z postępem technicznym oraz technologicznym. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Proces sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów powinien dostarczać informacji dotyczących zakresu i poziomu opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia programu jednostki modułowej. Wiedza i umiejętności uczniów mogą być sprawdzane i oceniane za pomocą: sprawdzianów ustnych i pisemnych, testu pisemnego, z zadaniami zamkniętymi (wielokrotnego wyboru) i otwartymi (krótkiej lub rozszerzonej odpowiedzi), obserwacji pracy uczniów podczas realizacji zadań. Podstawowym kryterium oceniania wiedzy i umiejętności uczniów jest stopień realizacji celów kształcenia. Obserwując czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i dokonując oceny jego pracy, naleŝy zwracać uwagę na: wykonywanie rysunków technicznych, odczytywanie schematów dokumentacji technicznej, rozpoznawanie typowych elementów i mechanizmów maszyn i urządzeń, odczytywanie dokumentacji technologicznej. W końcowej ocenie osiągnięć uczniów po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej naleŝy uwzględnić wyniki sprawdzianów i testów osiągnięć oraz wykonane rysunki. Proces oceniania powinien być realizowany według określonych kryteriów oraz zgodnie z obowiązującą skalą ocen. 29

Jednostka modułowa 734[02].O1.04 Stosowanie maszyn i urządzeń 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: zidentyfikować materiały przewodzące i izolacyjne, zmierzyć podstawowe wielkości elektryczne w obwodach prądu stałego i zmiennego, rozróŝnić na schematach elementy obwodów elektrycznych, porównać źródła światła pod względem poboru mocy i natęŝenia oświetlenia, odczytać parametry odbiornika elektrycznego z tabliczki znamionowej, rozpoznać rodzaj silnika indukcyjnego na podstawie danych z tabliczki znamionowej, rozpoznać gniazdka i wtyczki instalacji jednofazowej i trójfazowej, rozróŝnić poszczególne elementy instalacji elektrycznej, sprzętu instalacyjnego, zabezpieczeń przeciwporaŝeniowych, rozróŝnić elementy elektroniczne na podstawie wyglądu i symboli graficznych, odczytać parametry elementów elektronicznych z katalogu, określić funkcje elementów elektronicznych w obwodach elektrycznych, dokonać analizy schematu blokowego automatycznego sterowania i automatycznej regulacji, scharakteryzować obciąŝenia elementów konstrukcyjnych: rozciąganie i ściskanie, ścinanie, zginanie, skręcanie oraz wytrzymałość zmęczeniową, rozpoznać na podstawie oznaczenia rodzaj materiału konstrukcyjnego części maszyn, rozpoznać i scharakteryzować połączenia rozłączne i nierozłączne stosowane w maszynach i urządzeniach, wyjaśnić działanie łoŝysk, osi, wałów, sprzęgieł, hamulców i przekładni oraz określić ich zastosowanie, wyjaśnić działanie mechanizmów funkcjonalnych: dźwigniowych, krzywkowych, śrubowych, określić zastosowanie układów hydraulicznych i pneumatycznych, określić rolę zabezpieczeń stosowanych w maszynach i urządzeniach, określić zasady uŝytkowania oraz bieŝącej konserwacji maszyn i urządzeń, zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony 30

przeciwpoŝarowej. 2. Materiał nauczania Materiały przewodzące i izolacyjne. Pomiary podstawowych wielkości elektrycznych w obwodach prądu stałego i zmiennego. Elementy obwodów elektrycznych. Źródła światła moc i natęŝenie oświetlenia. Oznaczenia znamionowe odbiorników energii elektrycznej. Zabezpieczenia silników elektrycznych przed przeciąŝeniem i zwarciem. Elementy składowe instalacji elektrycznych. Przewody i kable. Osprzęt elektryczny. Elementy zabezpieczające. Instalacje sygnalizacyjne, alarmowe, sterujące. BHP podczas eksploatacji odbiorników elektrycznych. Podstawowe elementy elektroniczne: właściwości, budowa, zastosowanie, symbole graficzne. Podstawowe układy prostownicze. Wzmacniacze zasada działania, zastosowanie. Układy scalone rodzaje, zastosowanie. Sterowanie automatyczne. Podział układów sterowania automatycznego. Aparatura sterująca. Układy sterowania stycznikowo-przekaźnikowe. Regulacja automatyczna. Regulatory. Człony układów automatycznej regulacji. Rodzaje układów automatycznej regulacji. Mikroprocesory i sterowniki mikroprocesorowe. ObciąŜenia elementów konstrukcyjnych. Wytrzymałość zmęczeniowa. Materiały konstrukcyjne części maszyn i ich oznaczenia. Połączenia nierozłączne: spawane, zgrzewane, lutowane, klejone, połączenie przez odkształcenie trwałe. Połączenia rozłączne: cierne, kołkowe, sworzniowe, gwintowe. Elementy spręŝyste. Połączenia rurowe i zawory. Osie i wały. ŁoŜyska. Przekładnie: cierne, cięgnowe, zębate. Sprzęgła. Hamulce. Mechanizmy funkcjonalne: dźwigniowe, krzywkowe, śrubowe. Układy hydrauliczne i pneumatyczne. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŝarowej dotyczące maszyn i urządzeń. 31

3. Ćwiczenia Identyfikowanie materiałów przewodzących i izolacyjnych. Wykonywanie pomiarów napięcia, natęŝenia prądu, mocy i rezystancji. RozróŜnianie elementów obwodów elektrycznych na schematach. Porównywanie źródeł światła pod względem poboru mocy i natęŝenia oświetlenia. Odczytywanie i interpretacja parametrów technicznych odbiornika elektrycznego z tabliczki znamionowej. Rozpoznawanie rodzajów silników indukcyjnych na postawie danych znamionowych. Identyfikowanie gniazdek i wtyczek jednofazowych i trójfazowych. RozróŜnianie elementów instalacji elektrycznej, sprzętu izolacyjnego, zabezpieczeń przeciwporaŝeniowych. RozróŜnianie elementów elektronicznych na podstawie wyglądu i symboli graficznych. Odczytywanie parametrów technicznych elementów elektronicznych z katalogu. Określanie funkcji elementów elektronicznych w obwodach elektrycznych. Analizowanie schematów blokowych automatycznego sterowania i automatycznej regulacji. Analizowanie podstawowych obciąŝeń elementów konstrukcyjnych: rozciągania i ściskania, ścinania, zginania, skręcania oraz wytrzymałości zmęczeniowej. Rozpoznawanie na podstawie oznaczenia rodzaju materiału konstrukcyjnego części maszyn. Rozpoznawanie połączeń rozłącznych oraz nierozłącznych stosowanych w maszynach i urządzeniach. 4. Środki dydaktyczne Zestaw elementów elektrycznych, elektronicznych i automatyki. Mierniki wielkości elektrycznych. Układy elektryczne i elektroniczne. Podstawowe maszyny i urządzenia elektryczne. Materiały dydaktyczne ilustrujące: szeregowe i równoległe połączenia rezystorów, łączenie odbiorników w trójkąt i gwiazdę, budowę maszyn elektrycznych. Modele i eksponaty : połączeń nierozłącznych, części maszyn z połączeniami kształtowymi, 32

wałów i osi z łoŝyskami tocznymi i ślizgowymi, spręŝyn i innych elementów podatnych, zaworów z przekrojami. Modele sprzęgieł, hamulców, kół zębatych, przekładni mechanicznych. Modele mechanizmów, maszyn i urządzeń. Schematy maszyn i urządzeń. Rysunki złoŝeniowe, wykonawcze, montaŝowe, schematyczne. Instrukcje obsługi maszyn i urządzeń. Dokumentacja techniczno ruchowa. Symulacyjne programy komputerowe. PN, PN ISO. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Program nauczania jednostki modułowej obejmuje treści z zakresu: elektrotechniki i elektroniki, mechaniki i wytrzymałości materiałów oraz podstaw konstrukcji elementów mechanicznych. Celem realizacji programu jednostki jest przygotowanie ucznia do uŝytkowania maszyn i urządzeń. Podczas zajęć naleŝy wykorzystywać wiedzę uczniów z zakresu fizyki oraz umiejętności nabyte przez nich podczas realizacji jednostek 734[02].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska i 734[02].O1.03 Posługiwanie się dokumentacją techniczną i technologiczną, a takŝe zachęcać do samokształcenia i korzystania z róŝnych źródeł informacji. Zajęcia powinny być realizowane w warsztatach szkolnych oraz w pracowni komputerowej, w grupie do 15 osób, w zespołach 3-4 osobowych. W procesie kształcenia powinny znaleźć zastosowanie następujące metody nauczania: wykład informacyjny, pokaz z objaśnieniem, pokaz z instruktaŝem oraz ćwiczenia. W procesie nauczania - uczenia się szczególną uwagę naleŝy zwracać na: rozróŝnianie maszyn elektrycznych, uŝytkowanie przyrządów do pomiaru wartości elektrycznych, rozróŝnianie typowych układów elektronicznych, elementów automatyki, urządzeń elektronicznych. NaleŜy uświadomić uczniom zagroŝenia związane z prądem elektrycznym oraz wyjaśnić zastosowanie środków ochrony przeciwporaŝeniowej. W zakresie podstaw konstrukcji elementów mechanicznych naleŝy kształtować umiejętności rozróŝniania materiałów konstrukcyjnych, czytania dokumentacji technicznej i identyfikowania rysunków z rzeczywistymi obiektami. Podczas zajęć zaleca się korzystanie z filmów dydaktycznych, komputera i tematycznych programów komputerowych. 33

6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na podstawie określonych kryteriów. W procesie oceniania wskazane jest stosowanie: sprawdzianów ustnych, sprawdzianów pisemnych, testów osiągnięć szkolnych, obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas kontroli i oceny osiągnięć uczniów naleŝy sprawdzać umiejętności operowania zdobytą wiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania. Obserwując czynności ucznia podczas wykonywania ćwiczeń i dokonując oceny jego pracy, naleŝy zwracać uwagę na: operowanie wiedzą z zakresu mechaniki oraz wytrzymałości materiałów, klasyfikowanie maszyn i urządzeń w zaleŝności od budowy, zasady działania oraz zastosowania praktycznego, rozróŝnianie części maszyn, wyjaśnianie zasad działania maszyn i urządzeń, określanie zasad eksploatacji maszyn. Wskazane jest systematyczne prowadzenie kontroli i oceny. BieŜąca analiza postępów uczniów umoŝliwia nauczycielowi korygowanie stosowanych metod kształcenia. Ocenianie pracy uczniów powinno być dokonywane zgodnie z obowiązującą skalą ocen. 34