KONFLIKTY MIĘDZYNARODOWE 1. Konflikt międzynarodowy definicja jest to ostrzejsza forma sporu, w którym państwa wykorzystują różne środki, w tym siły zbrojne, dla obrony własnych interesów. Możliwe wykorzystywane środki = formy nacisku: sankcje ekonomiczne, cła ochronne, wizy, bojkot towarów, użycie sił zbrojnych. 2. Kategorie konfliktów i ich przykłady Kategoria Przykłady Spory o wody morskie dostęp do szelfu bądź o tereny połowowe (Morze Ochockie) Spory o dostęp do wody na terenach suchych np. o wzgórza Golan między Syrią a pitnej Spory o terytorium Spory związane z dążeniami niepodległościowymi lub separatystycznymi Konflikty wewnętrzne na tle etnicznym, ekonomicznym, politycznym, religijnym Izraelem Konflikt: pakistańsko indyjski o Kaszmir chińsko tajwański o Tajwan japońsko rosyjski o Kuryle armeńsko azerbejdżański o Górny Karabach izraelsko syryjski o Wzgórza Golan grecko turecki o Cypr brytyjsko hiszpański o Gibraltar argentyńsko brytyjski o Falklandy/Malwiny Konflikt: palestyński w Izraelu o powstanie państwa Palestyna w Irlandii Północnej o oderwanie się od Wielkiej Brytanii i przyłączenie do Republiki Irlandii o państwo Basków w Hiszpanii o wolną Czeczenię w Rosji na Krymie (Ukraina) o włączenie tego obszaru w granice Rosji w Abchazji o oderwanie się od Gruzji i przyłączenie do Rosji kurdyjski o utworzenie niepodległego Kurdystanu na Sri Lance (Tamilowie chcą utworzyć własne państwo) Tybet chce uniezależnić się od Chin i odzyskać niepodległość w Kosowie Albańczycy zamieszkujący Kosowo i część Macedonii chcą utworzyć własne państwo lub przyłączyć się do Albanii mieszkańcy Sahary Zachodniej chcą uniezależnić się od Maroka chrześcijanie chcą utworzyć niezależne państwo w południowym Sudanie muzułmanie chcą utworzyć własne państwo obszarze południowych Filipin Afryka: Angola, Somalia, Sierra Leone, Liberia Konflikt między plemionami Tutsi i Hutu Rwanda i Burundi Fundamentaliści islamscy chcą przejąć władzę w Algierii Kongo, Uganda, Zimbabwe, Nigeria, Senegal, Sudan Azja Środkowa Afganistan Konflikt izraelsko palestyński Liban Tadżykistan Kambodża Sri Lanka 1
Filipiny Indonezja Turcja Jemen Ameryka Łac. Wojny partyzanckie w Peru Gwatemalii Nikaragui Salwadorze Kolumbii 2
2. Historia wybranych konfliktów Nazwa konfliktu Historia konfliktu Konflikt arabsko - Historia Palestyny: palestyński Palestyna, zgodnie z wierzeniami Żydów, jest ziemią obiecaną im przez Boga na Górze Synaj. To właśnie tam w X. w p.n.e. utworzyli oni swoje państwo, które później podzielono na Izrael i Judeę. W I w. Palestyna została włączona do imperium rzymskiego. Gdy wybuchło powstanie przeciwko Rzymowi w 70 r. Rzymianie zburzyli świątynię Salomona (jedyna świątynia żydowska) i usunęli wszystkich Żydów z Palestyny. Od tej pory Żydzi mieszkali w diasporze rozproszeniu. W VII w. obszar Palestyny został włączony do państwa arabskiego i zasiedlony przez Arabów, którzy mieszkają tam do dzisiaj. W epoce nowożytnej został włączony do państwa tureckiego, w granicach, którego znajdował się do I wojny światowej. Na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r. zadecydowano, że część ziem tureckich zostanie podzielony na tereny mandatowe, nad którymi kontrolę przejęły Francja i Wielka Brytania. Palestyna została terenem mandatowym W. Brytanii. Pod koniec XIX w. pojawiła się jedna z nowych ideologii syjonizm, która zakładała odrodzenie państwa żydowskiego w Palestynie. W okresie międzywojennym Żydzi starali się osiedlać w Palestynie. Brytyjczycy zgadzali się na osiedlanie ich niewielkiej ilości, nie chcąc zmieniać składu narodowościowego, oraz popadać w konflikt z Arabami. Sytuacja zmieniła się podczas II wojny. Ludobójstwo wobec Żydów i brak reakcji ze strony mocarstw, spowodowały zmianę stosunku do Żydów. Zdecydowano się zadośćuczynić Żydom za holocaust i oddać im ich ziemię wybraną. Jednocześnie miało powstać arabskie państwo palestyńskie. Żydzi naciskali na wielkie mocarstwa w Palestynie nasilił się żydowski terroryzm. Historia konfliktu W 1947 r. ONZ podjęła decyzję o podziale Palestyny, a w maju 1948 r. wygasł mandat nad Palestyną. Ben Gurion ogłosił 5. maja niepodległość Izraela. W tym samym dniu wojska Transjordanii, Egiptu, Iraku, Libanu, Syrii, Arabii Saudyjskiej zaatakowały Izrael. Etapy konfliktu: 1948 1949 wojna niepodległościowa państwa arabskie atakują Izrael, lecz przegrywają wojnę. Izrael zajmuje większą część Palestyny i zachodnią część Jerozolimy. Transjordania zajęła zachodni brzeg Jordanu i wschodnią Jerozolimę, a Egipt zajął strefę Gazy. 1956 wojna o Kanał Sueski Egipt ogłosił nacjonalizację Kanału Sueskiego, co doprowadziło do wybuchu wojny. Przeciwko Egiptowi wystąpiły Francja i Wielka Brytania oraz Izrael. Wojska izraelskie zajęły Półwysep Synaj. Na skutek sprzeciwu USA i ultimatum ZSRR agresorzy wycofali się z terytorium Egiptu. Półwysep Synaj znalazł się pod kontrolą wojsk ONZ, które wycofały się stamtąd w 1967 r. 1967 wojna sześciodniowa Egipt zamknął cieśninę Tiran i Al Akaba dla żeglugi izraelskiej, zawarł sojusz z Syrią i Jordanią przeciwko Izraelowi, który uprzedzając uderzenie zaatakował wszystkie strony sojuszu. W ciągu 6 dni wojska izraelskie zajęły: Półwysep Synaj, wzgórza Golan, strefę Gazy, Zachodni Brzeg Jordanu i wschodnią Jerozolimę, trzykrotnie powiększając swoje terytorium. Od tej pory stał się największym wrogiem państw arabskich, które zobowiązały się nie prowadzić negocjacji z Izraelem, nie podpisywać z nim żadnego pokoju ani nie uznawać tego państwa. 1973 wojna Yom Kippur Egipt i Syria zaatakowały Izrael by odzyskać utracone ziemie w największe żydowskie święto religijne Święto Pojednania. Syrii udało się odzyskać część wzgórz Golan, jednak Arabom nie udało się osiągnąć wszystkich 3
zamierzonych celów. Państwa zachodnie udzieliły Izraelowi wszechstronnej pomocy, za co zostały ukarane. Państwa arabskie doprowadziły do kryzysu naftowego (1973) ministrowie górnictwa naftowego sześciu państw Zatoki Perskiej zrzeszonych w OPEC ogłosili podwyżkę cen ropy naftowej najpierw o 70%, a później o 128%. Wprowadzono również embargo na dostawy ropy do USA, Holandii, Portugalii i RPA za ich proizraelską politykę. Ogłoszono zmniejszenie o 25% eksportu ropy do państw nie uznawanych za zaprzyjaźnione. Jednocześnie państwa arabskie wycofały lokaty z zachodnich banków na sumę 9 mld $. Taka polityka doprowadziła do tzw. szoku naftowego i gwałtownego wzrostu cen ropy naftowej. Skutkiem wojny była prozachodnia polityka Egiptu. USA zainicjowały dwustronne rozmowy pokojowe między Egiptem a Izraelem w Camp Dawid, które zakończyły się podpisaniem traktatu pokojowego między tymi państwami (1979). Izrael zgodził się na wycofanie swych wojsk z Synaju, który wrócił do Egiptu. Oprócz tego opracowano plan pokoju na Bliskim Wschodzie, który zakładał stopniowe przyznanie Palestyńczykom samorządu na okupowanym przez Izrael Zachodnim Brzegu Jordanu i w Strefie Gazy. Tej części porozumień nie zrealizowano. Premier Izraela Menachem Begin i prezydent Egiptu, Anwar Sadat za podjęcie rozmów otrzymali w 1978 r. pokojową nagrodę Nobla. Egipt został wykluczony z Ligi Państw Arabskich, a Sadat przypłacił pojednanie z Izraelem życiem. pokój z Egiptem ośmielił Izrael, który rozpoczął politykę ekspansji. Ekspansja Izraela: 1980 Izrael anektował wschodnią Jerozolimę o ogłosił to miasto niepodzielną stolicą państwa żydowskiego 1981 Izrael zaanektował syryjskie wzgórza Golan 1982 wojna izraelsko libańska uchodźcy palestyńscy atakowali Izrael z południowego Libanu. Doprowadziło to do wkroczenia armii izraelskiej do Libanu by zmusić Palestyńczyków do jego opuszczenia. Po kilkutygodniowym oblężeniu Bejrutu oddziały palestyńskie zostały ewakuowane pod kontrolą międzynarodową z Libanu. Oddziały OWP udały się do Syrii, Iraku, Jordanii, Jemenu PD, Sudanu, Algierii i Turcji. Izrael rozpoczął wycofywanie swych wojsk z terytorium Libanu w 1983 r. 1987 wybuch intifady powstanie palestyńskie na ziemiach okupowanych przez Izrael: na Zachodnim Brzegu Jordanu i w strefie Gazy. Palestyńczycy pokazali zdeterminowanie i wolę walki by odzyskać niepodległość. Intifada miała olbrzymi wpływ na zmianę stanowiska innych państw wobec Palestyńczyków: uzyskali oni poparcie Ligi Państw Arabskich oraz zyskali przychylność opinii międzynarodowej poświęcono problemowi palestyńskiemu specjalną sesję NZ. Polepszenie sytuacji w Palestynie powstanie i rozwój Autonomii Palestyńskiej 1988 r. Narodowa Rada Palestyny w Algierze proklamowała powstanie państwa palestyńskiego ze stolicą w Jerozolimie. Uznano rezolucję ONZ o podziale Palestyny na 2 części i milcząco uznano istnienie państwa Izrael. Terroryzm został odrzucony jako metoda walki. To umożliwiło rozpoczęcie rozmów. 1993 deklaracja o przejściowej Autonomii Palestyńskiej Jaser Arafat wezwał premiera Izraela Icchaca Rabina do spotkania i zawarcia pokoju. Po wielomiesięcznych rozmowach w Oslo doszło do podpisania układu między Izraelem a OWP; była to tzw. Deklaracja zasad w sprawie przejściowej Autonomii Palestyńskiej. Przejęcie władzy przez Palestyńczyków miało się odbywać stopniowo: w pierwszej fazie przejąć mieli zarządzanie oświatą, służbą zdrowia, finansami, sprawami socjalnymi i turystyką, następnie zaś resztę uprawnień samorządowych. 1994 układ izraelsko-palestyński Najpierw Gaza i Jerycho wojska izraelskie opuściły Jerycho i Gazę. Jaser Arafat powrócił do Palestyny i utworzył rząd autonomiczny. W tym samym roku Izrael przekazał Palestyńczykom część władzy administracyjnej na Zachodnim Brzegu Jordanu. 4
Konflikt pakistańsko indyjski 1995 izraelsko palestyński układ o rozszerzeniu Autonomii Palestyńskiej, który przewiduje opuszczenie przez wojsko izraelskie 6 miast na Zachodnim Brzegu Jordanu. 1996 - Proces pokojowy został zahamowany po przejęciu władzy w Izraeli przez prawicową partię Likud. 1998 zawarto kolejne porozumienie dotyczące rozszerzenia Autonomii (na jego mocy Autonomia miała przejąć kolejne 13% okupowanych ziem w zamian za wykreślenie zapisu o zniszczeniu Izraela z Karty Palestyńskiej). 2000 druga intifada na zachodnim brzegu Jordanu, w Strefie Gazy i wschodniej Jerozolimie wybuchły gwałtowne starcia Palestyńczyków z żołnierzami izraelskimi. Ich bezpośrednim powodem była wizyta Ariela Szarona (lider partii Likud), na Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie. Wywołała ona liczne protesty wśród Palestyńczyków, którzy ostrzelali izraelskich osadników i żołnierzy na Terytoriach Okupowanych. W odpowiedzi Izrael przystąpił do bombardowań. Pod wpływem tych wydarzeń kolejne wybory (2001) wygrywa prawica, która sprzeciwia się procesowi pokojowemu i optuje za dalszym poszerzaniem osiedli żydowskich na terenach okupowanych. 2001 po kolejnym zamachu ze strony palestyńskiej, Izrael wprowadził blokadę terytoriów palestyńskich, a na początku kwietnia zajął częściowo terytoria przekazane pod kontrolę Autonomii Palestyńskiej, uznając moździerzowy ostrzał z palestyńskiej Strefy Gazy za deklarację wojny. Rozejm zawarto pod naciskiem międzynarodowym. Trwał on jednak tylko miesiąc. W odpowiedzi na zamordowanie izraelskiego ministra turystyki Izrael zajął 6 miast palestyńskich na Zachodnim Brzegu Jordanu. Konflikt jeszcze nasilił się w 2002 r. 2003 mapa drogowa plan pokojowy USA, Rosji i ONZ, który miał rozwiązać konflikt. Został przyjęty przez obie strony konfliktu na kolejnym szczycie amerykańsko palestyńsko izraelskim. Władze palestyńskie zobowiązały się zakończyć wystąpienia antyizraelskie (intifadę), a Izrael zobowiązał się zlikwidować nielegalne kolonie zakładane przez żydowskich osadników na terytorium palestyńskim. W grudniu 2003 zawarto tzw. porozumienie genewskie przewidujące utworzenie niepodległej Palestyny na 95% Zachodniego Brzegu Jordanu i Strefy Gazy oraz wymianę terytorialną dla pozostałych 5%; Jerozolima miałaby być podzielona pomiędzy oba państwa, Palestyńczycy zyskaliby kontrolę nad Wzgórzem Świątynnym, w zamian musieliby zrezygnować z prawa powrotu uchodźców na ziemie, które wchodzą w skład Izraela. Porozumienie nie uzyskało poparcia A. Szarona. 2004 śmierć Arafata i rozmowy izraelsko arabskie 2005- nowym premierem Autonomii został Mahmud Abbas. Oba kraje uzyskały niepodległość po II wojnie świat. na skutek procesu dekolonizacji i upadku imperium brytyjskiego. Oba państwa powstały z podziału brytyjskich Indii. Do Pakistanu włączono ludność muzułmańską, a do Indii ludność hinduską. Każda część kolonii mogła sama wybrać swą przynależność. Władca Kaszmiru wybrał Indie i spowodował wybuch wojny indyjsko pakistańsko indyjskiej o Kaszmir (1947). Konflikt trwa do dzisiaj. Kaszmir został podzielony na dwie części w 1949 r. gdy wyznaczono linię demarkacyjną. Od tej pory kilkukrotnie wybuchała wojna o ten obszar. W 1971 r. Indie wykorzystały słabość Pakistanu, od którego odłączyła się wschodnia część (Bangladesz) i zajęły część Kaszmiru. Ostatni raz do starć doszło w 1999 r. Oba państwa posiadają broń atomową co znacznie zwiększa niebezpieczeństwo wybuchu wojny nuklearnej 5
Konflikt w byłej Jugosławii Jugosławia była państwem federacyjnym złożonym z 6 republik i 2 kręgów autonomicznych; krajem wielonarodowym Serbowie 40%, Chorwaci 22%, a oprócz tego Słoweńcy, Albańczycy, Muzułmanie, Macedończycy, Czarnogórcy, Węgrzy, Turcy, Słowacy, Cyganie, Bułgarzy, Rumuni, Żydzi, Grecy. Mieszkańcy wyznawali trzy religie: prawosławie, katolicyzm i islam. Wojna o niepodległość Chorwacji i Słowenii 1991 1992. Gdy rozpadł się obóz socjalistyczny wraz z ZSRR w 1991 r. doszło do rozpadu Jugosławii. Najpierw niepodległość ogłosiły najbogatsze republiki Chorwacja i Słowenia. Serbowie, stanowiący trzon armii jugosłowiańskiej, nie godząc się na rozpad federacji, próbowali zbrojnie zmusić obie republiki do rezygnacji z niepodległości (1991 1992). Wojna zakończyła utrzymaniem niepodległości Słowenii i Chorwacji. Niepodległość uzyskała również Macedonia. Serbia i Czarnogóra utworzyły Nową Jugosławię. Wojna Nowej Jugosławii z Bośnią i Hercegowiną 1992 1995. Serbowie głosili hasła nacjonalistyczne, które zaniepokoiły inne narody. Wówczas niepodległość ogłosiła Bośnia i Hercegowina. Nowego państwa nie uznała Nowa Jugosławia i w 1992 r. zaatakowała Sarajewo, stolicę republiki. Wojna trwała aż do 1995 r. i cechowała się olbrzymią brutalnością.. Każdy walczył z każdym Serbowie, Chorwaci i Muzułmanie. Serbowie dopuszczali się mordów i czystek etnicznych (np. w Srebrenicy wymordowali mężczyzn w wieku rozrodczym między 12, a 77 rokiem życia) Była to wojna na tle etnicznym i religijnym. Dopiero interwencja NATO zatrzymała działania wojenne. Zawarto układ w Dayton (USA). Na jego mocy powołano siły międzynarodowe IFOR w sile 60 tys. żołnierzy, które miały rozdzielić walczące strony i doprowadzić do zakończenia konfliktu do końca 1996 r. Przeprowadzono wybory pod kontrolą ONZ. Sporny obszar został podzielony na Chorwacko Muzułmańską Federację i na Republikę Serbską. Problem Kosowa Kosowo było w Jugosławii republiką autonomiczną, która graniczy z Serbią, Macedonią i Albanią. W 90% zamieszkałe przez Albańczyków, stanowił jednocześnie terytorium Serbii i było ważnym miejscem dla historii Serbii. Gdy w 1991 r. zaczęła rozpadać się Jugosławia w Kosowie przeprowadzono referendum, w którym ludność opowiedziała się za suwerennością. Jugosławia nie uznała jego wyników. W 1992 r. ludność Kosowa wybrała własny parlament i prezydenta. Tej decyzji nie uznała Serbia. Od tej pory sytuacja w Kosowie ulegała ciągłemu pogorszeniu. W 1996 r. ujawniła się Wyzwoleńcza Armia Kosowa, która przeprowadzała zamachy terrorystyczne na Serbów. Władze serbskie odpowiedziały represjami wobec Albańczyków Albańczykom nie wolno było kupować ziemi, domów ani jej sprzedawać. Otwarta wojna domowa wybuchła w 1998 r. Wyzwoleńcza Armia Kosowa mordowała Serbów, którzy wprowadzili do Kosowa armię i zaczęli pacyfikować prowincję. Państwa europejskie i USA zaproponowały mediację ale ludność Serbii nie zgodziła się na proponowane warunki: autonomię Kosowa i wkroczenie sił NATO, które miały chronić proces pokojowy. Wojska serbskie rozpoczęły kolejną ofensywę i zaczęły wypędzać Albańczyków z Kosowa. Dziesiątki tysięcy uchodźców przekroczył granicę Albanii i Macedonii. związku z zaistniałą sytuacją wojska NATO, bez zgody ONZ, w marcu 1999 r. rozpoczęły interwencję przez 78 dni prowadzono bombardowania terytorium Nowej Jugosławii. Władze w Nowej Jugosławii zgodziły się na zajęcie Kosowa przez siły międzynarodowe. Kosowem administruje ONZ, a porządku pilnują siły międzynarodowe KFOR (40 tys.) Warianty rozwiązania sporu, w zależności od strony konfliktu: (1) przyznanie Kosowu autonomii w ramach Republiki Serbii 6
Konflikt turecko grecki na Cyprze Konflikt afgański (2) przyznanie Kosowu autonomii w ramach Nowej Jugosławii (3) uzyskanie niepodległości przez Kosowo (4) przyłączenie Kosowa do Albanii i utworzenie tzw. Wielkiej Albanii. Konflikt polityczny spowodowany podziałem Cypru na strefy zamieszkane przez ludność grecką ( 78%) oraz turecką (18%). Cypr do 1878 należał do imperium tureckiego, następnie brytyjskiego, w 1925 otrzymał status kolonii. Antagonizmy pomiędzy społecznościami zamieszkującymi wyspę nasiliły się po II wojnie światowej. 1960 wyspa uzyskała niepodległość, powstała wówczas konstytucja wprowadziła model podziału władzy według klucza narodowościowego. 1974 zamach stanu przeprowadzony tajną organizację militarną Greków cypryjskich EOKA, a popierany przez grecki rząd czarnych pułkowników, wywołał zbrojną interwencję Turcji w obronie praw jej mniejszości.wojska tureckie opanowały północną część wyspy i w 1975 ogłosiły powstanie Federacyjnego Państwa Tureckiego Cypru. 1983 ONZ wezwała Turcję do wycofania wojsk z Cypru; Turcja odpowiedziała jednostronnym proklamowaniem niepodległej Republiki Tureckiego Cypru Północnego. Ogłoszenie separatystycznego państwa Turków cypryjskich potępiła Rada Bezpieczeństwa ONZ; uznała je tylko Turcja, która wspiera też osadnictwo Turków na wyspie. Negocjacje pomiędzy reprezentantami społeczności Cypru prowadzone pod nadzorem ONZ nie dały rezultatów. Społeczność międzynarodowa uznaje grecką Republikę Cypru za jedyną, legalną formę politycznej reprezentacji wyspy. Ostatni plan pokojowy przewidywał utworzenie na terytorium Cypru konfederacji, ugoda zawarta pomiędzy władzami tureckimi i greckimi miała być warunkiem przystąpienia zjednoczonego Cypru do Unii Europejskiej. W wyniku niepowodzenia rozmów traktat akcesyjny do struktur europejskich podpisała w 2003 jedynie grecka część wyspy. W latach 70-ych sytuacja wewnętrzna Afganistanu znacznie się pogorszyła. Długotrwałe susze spowodowały kryzys gospodarczy. Na skutek przewrotu wojskowego władzę w kraju w 1973 r. przejęła prawicowa dyktatura, która została obalona przez lewicę 5 lat później. Władzę przejęła Ludowo Demokratyczna Partia Afganistanu. Nowy rząd zapowiedział wprowadzenie ustroju gospodarczego i politycznego wzorowanego na modelu radzieckim, co było całkowicie sprzeczne z kulturą i tradycją ludności Afganistanu. Doprowadziło to do zbrojnego powstania przeciwko władzom, które wybuchło w 1979, któremu przewodzili fundamentaliści islamscy. Wówczas do Afganistanu wkroczyła armia radziecka. Interwencja ZSRR zaostrzyła zimną wojnę. Wybuchła pierwsza wojna afgańska 1979 1996. (wojna domowa i wojna z interwencją radziecką) Kilkuletnie walki partyzantów afgańskich (modżahedinów) z armią rządową i radzieckim korpusem interwencyjnym spowodowały masową ucieczkę ludności miejscowej do Pakistanu (ok. 3 mln osób) i Iranu (ok. 2 mln osób), gdzie powstały również bazy szkoleniowe i zaopatrzeniowe partyzantów, którym pomocy udzielały: USA, państwa Europy Zachodniej oraz kraje arabskie, zwłaszcza Arabia Saudyjska. Po dojściu do władzy w ZSRR M.S. Gorbaczowa (1985) następowało stopniowe ograniczanie radzieckiej interwencji wojskowej w Afganistanie. W 1988 Pakistan, Afganistan, USA i ZSRR podpisały w Genewie porozumienie dotyczące uregulowania konfliktu afgańskiego oraz wycofania do 15 II 1989 wszystkich wojsk radzieckich z Afganistanu. Wojna domowa - Po wycofaniu wojsk radzieckich nasiliła się wojna domowa między obozem rządowym, a opozycją, która się zjednoczyła. Wraz z ustaniem pomocy radzieckiej dla obozu rządowego mudżaheddini zaczęli kontrolować coraz większy obszar kraju. Po zdobyciu Kabulu przejęli oni władzę i utworzyli własny rząd. Nie zakończyło to jednak walk wewnętrznych gdyż dawna 7
Opracowanie Helena Tomaszewska opozycja podzieliła się. Przeciwko rządowi wystąpili fundamentaliści islamscy (talibowie). W 1996 r. talibowie zdobyli Kabul, zamordowali prezydenta Nadżibllaha. W 1997 talibowie kontrolowali już 95% powierzchni całego kraju, wprowadzając na zajętym terenie zasady państwa wyznaniowego, opartego na regułach prawa muzułmańskiego (szari'at). Nazwę Afganistan zmieniono na Islamski Emirat Afganistanu. Talibowie masowo łamali prawa człowieka, wprowadzili rygorystyczny, islamski porządek społeczny. ONZ w 1999 r. nałożyła sankcje gospodarcze na Afganistan za ukrywanie Osamy bin Ladena, a w 2000 za terroryzm. Druga wojna afgańska 2001 2003 W październiku 2001 w odpowiedzi na terrorystyczny atak na World Trade Center w Nowym Jorku i atak na Waszyngton Stany Zjednoczone rozpoczęły operację militarną w Afganistanie skierowaną przeciwko Osamie ben Ladenowi i afgańskim talibom (naloty). Talibowie zostali wyparci z większości terytorium Afganistanu. W grudniu 2001 w Niemczech, opozycja antytalibańska powołała rząd tymczasowy. Do Afganistanu powrócił król Muhammad Zaher Szah. W 2004 przyjęto nową konstytucję. 8
9