Anna STANIK Technika Poszukiwañ Geologicznych Bart³omiej PODLASEK Geotermia, Zrównowa ony Rozwój nr 1 2/2011 Anita RAŒ Akademia Górniczo-Hutnicza Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska, Ko³o Naukowe Odnawialnych róde³ Energii Grza³a Al. Mickiewicza 30, 30-065 Kraków, tel. 12 617-23-60, fax 12 633-65-04 anilka238@wp.pl, bpodlasek@gmail.com, amwras@gmail.com PRZEGL D NOWYCH OŒRODKÓW REKREACYJNYCH W POLSCE STOSUJ CYCH WODY GEOTERMALNE STRESZCZENIE Do niedawna wody geotermalne by³y wykorzystane w Polsce w siedmiu uzdrowiskach, jednak ze wzglêdu na posiadanie przez Polskê zasobów wód geotermalnych nadaj¹cych siê do bezpoœredniego wykorzystania nast¹pi³ wzrost zainteresowania inwestorów budow¹ oœrodków rekreacyjnych korzystaj¹cych z takich wód. W ostatnich piêciu latach wybudowano na Podhalu i na Ni u Polskim siedem oœrodków rekreacyjnych i balneoterapeutycznych, gdzie wody geotermalne wykorzystywane s¹ do zasilania basenów rekreacyjnych i p³ywackich, saun i ³aŸni. Prowadzone s¹ prace projektowe i budowlane nad kolejnymi kompleksami geotermalnymi w ró nych rejonach Polski. Pozwoli to na poszerzenie oferty turystycznej i szeroko rozumian¹ popularyzacjê odnawialnych Ÿróde³ energii. W artykule podano podstawowe informacje dotycz¹ce nowych oœrodków rekreacyjnych w Polsce stosuj¹cych wody geotermalne. S OWA KLUCZOWE Balneoterapia, geotermalne oœrodki rekreacyjne, woda geotermalna, Polska * * * Recenzowa³a dr hab. in. Beata Kêpiñska Artyku³ wp³yn¹³ do Redakcji 30.05.2011 r., zaakceptowano do druku 14.06.2011 r. 245
WPROWADZENIE Polska jest obszarem o znacz¹cych zasobach energii geotermalnej o niskiej entalpii, nadaj¹cej siê do bezpoœredniego wykorzystania. Na terenie kraju mo na wyró niæ trzy g³ówne rejony ich wystêpowania: Ni Polski, z najbogatszymi zasobami zgromadzonymi przede wszystkim w formacjach piaskowcowych dolnej kredy i dolnej jury (Górecki i in. 2006), Karpaty wewnêtrzne, gdzie najwiêksze znaczenie ma triasowy zbiornik podhalañski zwi¹zany z wêglanowymi utworami jednostki reglowej kri niañskiej (Kêpiñska 1997) oraz Sudety, gdzie wody geotermalne wystêpuj¹ lokalnie, ale tradycja ich wykorzystywania jest najd³u sza. Przewa nie ka da woda geotermalna odznacza siê cechami wód leczniczych, spe³niaj¹c kryteria fizyczne (temperatura) oraz chemiczne (zawartoœæ rozpuszczonych swoistych sk³adników chemicznych). Fakt ten wykorzystuje turystyka zdrowotna, m.in. uzdrowiskowa, której celem jest poprawa stanu zdrowia, redukcja stresu oraz aktywny leczniczy wypoczynek. Obecnie wody geotermalne s¹ stosowane w lecznictwie i rehabilitacji w siedmiu uzdrowiskach w Polsce: L¹dku-Zdroju, Cieplicach, Dusznikach-Zdroju, Ciechocinku, Iwoniczu- -Zdroju, Konstancinie oraz Ustroniu. Pierwsze trzy stosuj¹ wodê s³abo zmineralizowan¹ o stosunkowo wysokiej temperaturze, a pozosta³e wodê zmineralizowan¹ o temperaturach w zakresie 21 29 C (Kêpiñska, owczowska 2002; Kêpiñska 2010). 1. NOWE OŒRODKI REKREACYJNE I BALNEOTERAPEUTYCZNE STOSUJ CE WODY GEOTERMALNE Oprócz lecznictwa uzdrowiskowego, wody i energia geotermalna s¹ tak e stosowane w Polsce od kilku lat w rekreacji i balneoterapii. Pocz¹wszy od 2005 r., a nastêpnie od 2008 r. zaczêto wykorzystywaæ te zasoby w siedmiu nowych oœrodkach rekreacyjnych, które wybudowano na Podhalu i na Ni u Polskim. Na Podhalu dzia³aj¹ obecnie cztery oœrodki: dwa w Zakopanem, w Bañskiej Ni nej i w Bukowinie Tatrzañskiej, a na Ni u Polskim trzy kompleksy: w Grudzi¹dzu, Mszczonowie i Uniejowie. Lokalizacjê pracuj¹cych i planowanych oœrodków geotermalnych przedstawia rysunek 1. Aqua Park Zakopane W 1963 r. uzyskano po raz pierwszy na Podhalu wody geotermalne w warunkach artezyjskich o temperaturze 36 C z otworu Zakopane IG-1. Od 1970 r. wody o temperaturze 26 C by³y eksploatowane tak e z odwiertu Zakopane-2 (Chowaniec i in. 2001). Otwór Zakopane IG-1 zosta³ przystosowany do poboru wód z g³êbokoœci 1550 1620 m z warstwy wodonoœnej jury dolnej (margle i wapienie z rogowcami). Wydajnoœæ wody udokumentowano na 50 m 3 /h. Z kolei z odwiertu Zakopane-2 czerpana jest woda ze ska³ 246
Rys. 1. Po³o enie dzia³aj¹cych oraz budowanych lub projektowanych oœrodków geotermalnych w Polsce (czerwiec 2011) 1 Zakopane - Aqua Park, 2 Zakopane - Polana Szymoszkowa, 3 Bukowina Tatrzañska, 4 Bañska Ni na - Termy Podhalañskie, 5 Grudzi¹dz, 6 Uniejów, 7 Mszczonów, 8 Bia³ka Tatrzañska, 9 Bañska Ni na, 10 Poronin, 11 Chocho³ów, 12 Porêba Wielka, 13 Poznañ, 14 Gostynin, 15 Olsztyn k. Czêstochowy, 16 Poddêbice, 17 Celejów, 18 Na³êczów, 19 Kleszczów Fig. 1. Location of operating, under construction and planned geothermal recreation centers in Poland (June 2011) 1 Zakopane - Aqua Park, 2 Zakopane - Polana Szymoszkowa, 3 Bukowina Tatrzañska, 4 Bañska Ni na - Termy Podhalañskie, 5 Grudzi¹dz, 6 Uniejów, 7 Mszczonów, 8 Bia³ka Tatrzañska, 9 Bañska Ni na, 10 Poronin, 11 Chocho³ów, 12 Porêba Wielka, 13 Poznañ, 14 Gostynin, 15 Olsztyn k. Czêstochowy, 16 Poddêbice, 17 Celejów, 18 Na³êczów, 19 Kleszczów trzeciorzêdu (wapienie numulitowe eocenu œrodkowego) z g³êbokoœci 1090,5 1113 m. Wydajnoœæ wody zatwierdzono na poziomie 80 m 3 /h. W obydwu otworach ujêto wodê geotermaln¹ wodorowêglanowo-wapniowo-magnezow¹ o mineralizacji 326 363 mg/dm 3 (Chowaniec i in. 2001). Do 2001 r. wody geotermalne z tych ujêæ by³y wykorzystywane w odkrytym basenie k¹pielowym, brodziku i kaskadzie w niewielkim oœrodku na Anta³ówce. Obiekt ten da³ pocz¹tek du emu kompleksowi rekreacyjno-leczniczemu Aqua Park Zakopane, którego budowê zakoñczono w 2006 r. Wody geotermalne zasilaj¹ basen zewnêtrzny, natomiast zamkniêta czêœæ kompleksu ogrzewana jest ciep³em geotermalnym z centralnej ciep³owni geotermalno-gazowej PEC Geotermia Podhalañska S.A. Zakopiañski Aqua Park po³o ony w centrum miasta mo e przyj¹æ jednoczeœnie tysi¹c osób. Udostêpniane s¹ w nim cztery baseny (tab. 1): rekreacyjno-p³ywacki, rekreacyjny, brodzik dla dzieci oraz 247
Tabela 1 Baseny oœrodka Aqua Park Zakopane (na podstawie www.aquapark.zakopane.pl) Table 1 Swimming pools of Aqua Park Zakopane (based on www.aquapark.zakopane.pl) Typ basenu Basen rekreacyjno-p³ywacki Temperatura wody [ C] Powierzchnia basenu [m 2 ] Basen rekreacyjny 281,1 30,5 Basen zewnêtrzny rekreacyjno-p³ywacki Brodzik dla dzieci 33 Wyposa enie 384,5 bicze wodne 390,8 zespó³ hydromasa y: bicze wodne, kaskady, le anki podwodne nieton¹ce zabawki, zje d alnia smok zewnêtrzny zasilany wod¹ geotermaln¹, znajduj¹cy siê na tarasie. Roztacza siê z niego panorama na Tatry Zachodnie, w tym na Giewont, a po przeciwleg³ej stronie na Guba³ówkê. Dodatkowymi atrakcjami w hali basenowej s¹ dwie zje d alnie rurowe i trzy mniejsze, szeœæ wanien jacuzzi oraz dzika rzeka, której woda p³ynie w krêtym korycie przypominaj¹c naturalny nurt górskiego potoku. Do dyspozycji oddano tak e zespó³ saun: fiñsk¹, solankow¹, biosaunê, kabinê zimow¹, a obok nich ³aŸniê parow¹, pokój relaksacyjny, restauracjê, kawiarniê, bar mokry i krêgielniê (www.aquapark.zakopane.pl). K¹pielisko Geotermalne Szymoszkowa Oœrodek rekreacyjny Szymoszkowa dzia³a³ przez dwa sezony letnie jeszcze przed wykonaniem odwiertu geotermalnego, kiedy woda w basenie by³a podgrzewana ciep³em z sieci PEC Geotermia Podhalañska SA. K¹pielisko z wod¹ geotermaln¹ wydobywan¹ z w³asnego otworu Szymoszkowa GT-1 dzia³a od 2007 r. Poziom wód geotermalnych stanowi¹ po- ³¹czone pod wzglêdem hydrogeologicznym wapienie i dolomity eocenu œrodkowego oraz triasu œrodkowego. Wody pobierane z g³êbokoœci 1100 1200 m wystêpuj¹ w warunkach artezyjskich. Zasoby eksploatacyjne tego odwiertu zatwierdzono w iloœci 80 m 3 /h wody o temperaturze na wyp³ywie 27,8 C i mineralizacji 380 mg/dm 3 (Chowaniec i in. 2007). K¹pielisko sk³ada siê z dwóch basenów otwartych, z widokiem na Tatry. Udostêpniane jest ono tylko na okres letni. Oœrodek zosta³ przewidziany dla 1000 osób, a w jego s¹siedztwie znajduje siê Hotel Mercure Kasprowy. Powierzchnia k¹pieliska zajmuje 5000 m 2, a temperatura wody geotermalnej wynosi 30 C (dziêki jej podgrzewaniu za pomoc¹ pompy ciep³a). Dla goœci udostêpnione s¹: zje d alnia o czterech torach, zje d alnie dla dzieci, fontanna wodna, boisko do siatkówki pla owej, wypo yczalnia le aków oraz karczma. W sezonie zimowym Polana Szymoszkowa staje siê natomiast oœrodkiem sportów zimowych, gdzie dzia³aj¹ wyci¹gi narciarskie (www.szymoszkowa.pl). 248
Terma Bukowina Tatrzañska Obszar Bukowiny Tatrzañskiej zosta³ rozpoznany pod k¹tem wystêpowania wód geotermalnych za pomoc¹ otworu Bukowina Tatrzañska PIG/PNiG-1 (3780 m) wykonanego w latach 1990 1991 (Chowaniec i in. 1997). Ska³y zbiornikowe wód geotermalnych s¹ wieku jury górnej i kredy dolnej (wapienie margliste) i zalegaj¹ na g³êbokoœci 2390 2605 m. Na wyp³ywie ujêto wodê o zatwierdzonej wydajnoœci 70 m 3 /h, temperaturze 67 C i mineralizacji 1,49 g/dm 3. Woda posiada typ siarczanowo-chlorkowo-wapniowo-sodowy. Po wykorzystaniu w Termie woda geotermalna jest zrzucana do cieku powierzchniowego (brak jest zat³aczania do warstwy wodonoœnej). Termê Bukowina Tatrzañska otwarto 6 grudnia 2008 r., po 20 miesi¹cach prac budowlanych (Kuchta 2009). Ten najwiêkszy tego typu obiekt w Polsce o powierzchni 4 ha mo e pomieœciæ do 1500 osób/h. Czynnym ca³y rok 12 basenom wewnêtrznym i zewnêtrznym (tab. 2) nadano oryginalne nazwy nawi¹zuj¹c do gwary Podhala, co stanowi po³¹czenie tradycji góralskiej z nowoczesnoœci¹ tego kompleksu. Do dyspozycji oddano trzy zje d alnie ( wartko ru³a, krynconka, ³ostry œwung ) o ³¹cznej d³ugoœci ponad 100 m. Na terenie kompleksu po³o onych znajduje siê tak e 8 saun ( góralskich ³osparów ) ró nego rodzaju. Obiektami towarzysz¹cymi saunom s¹ trzy baseny sch³adzaj¹ce (dwa wewnêtrzne i jeden zewnêtrzny œmigustnik ), prysznic wra eñ z zimn¹/gor¹c¹/ch³odn¹ wod¹, Tabela 2 Baseny Termy Bukowina Tatrzañska (na podstawie www.termabukowina.pl) Table 2 Swimming pools of Terma Bukowina Tatrzañska (based on www.termabukowina.pl) Nazwa basenu Typ Temperatura wody [ C] G³êbokoœæ basenu [m] Specyfika Bonior basisty 1,35 najwiêkszy, rekreacyjny Mocyde³ko 0,4 brodzik dla dzieci ze zje d alni¹ Bystry potok 0,7 rw¹ca rzeka dla dzieci Bulgotnik 30 36 0,4 basen z hydromasa ami Basen z hydromasa em dla 8 12 osób Baseny z hydromasa em dla 6 8 osób Zostawnica 1,3 basen z fontann¹ Basen wewnêtrzny Basen zewnêtrzny Corny staw 1,2 rekreacyjny Niebiesko dolina 30 36 1,3 rekreacyjny z hydromasa em Letnie mocyde³ko 0,4 brodzik dla dzieci Cepersko p³añ 28 30 1,5 p³ywacki Jaskinia nad Poroñcem 28 36 1,3 z grot¹ skaln¹ 249
kostkarka z koskami lodu do nacierania cia³a oraz strefa wypoczynku z le akami i muzyk¹ relaksacyjn¹. Przy kompleksie basenów znajduje siê czterogwiazdkowy Hotel Bukovina, który stanowi integraln¹ czêœæ oœrodka. Hotel posiada 153 pokoje, apartamenty, salê konferencyjn¹, restauracjê, kawiarniê widokow¹, klub z dyskotek¹, krêgielniê, Jazz bar i centrum SPA (www.termabukowina.p). Termy Podhalañskie Zasadniczym prze³omem w rozwoju geotermii na Podhalu by³o wykonanie w 1981 r. otworu Bañska IG-1 (5261 m). Ujmowane s¹ z niego wody geotermalne z g³êbokoœci 2565 5261 m, przy wydajnoœci 120 m 3 /h, temperaturze 82 C i mineralizacji 2,69 g/dm 3 (Soko³owski 1992; Kêpiñska 1995). W latach 1997 1998 nast¹pi³o zakoñczenie prac wiertniczych kolejnego otworu wydobywczego Bañska PGP-1 (3242 m) i ch³onnego Bia³y Dunajec PGP-2. Zatwierdzone zasoby eksploatacyjne otworu Bañska PGP-1, w iloœci 550 m 3 /h, s¹ znacznie wy sze ni w przypadku starszego ujêcia. Nowy odwiert przystosowano do poboru wód z g³êbokoœci 2731 3240 m czerpi¹c wodê geotermaln¹ o temperaturze 86 C i mineralizacji 3,12 g/dm 3 (Chowaniec i in. 2001). Ska³ami zbiornikowymi tego horyzontu s¹ zeszczelinowane wapienie eocenu œrodkowego oraz wapienie i dolomity triasu œrodkowego. Eksploatowane wody geotermalne w warunkach artezyjskich maj¹ typ sodowo-wapniowo- -siarczanowo-chlorkowy. Wysok¹ zawartoœæ siarkowodoru udokumentowano w iloœci oko³o 13,4 mg/dm 3 (Kêpiñska, Ci¹g³o 2008). Po odbiorze z niej ciep³a (w wymiennikach PEC Geotermia Podhalañska SA) wodê zat³acza siê czêœciowo do z³o a. W latach 2006 2008 wybudowano Termy Podhalañskie (od czerwca 2011 Termy Szaflary ) w Bañskiej Ni nej w pobli u ciep³owni geotermalnej PEC Geotermia Podhalañska SA. Wykorzystuj¹ one wody geotermalne, które przesy³ane s¹ po ich czêœciowym sch³odzeniu w wymiennikach ciep³a PEC Geotermii Podhalañskiej SA. Oœrodek rekreacyjny jest kompleksem ca³orocznych trzech basenów zewnêtrznych i dwóch wewnêtrznych o ³¹cznej powierzchni 970 m 2 (tab. 3) wraz z zapleczem noclegowym. Dodatkowymi atrakcjami dla goœci jest ³aŸnia parowa i jacuzzi w g³ównej hali basenowej oraz restauracja (www.termypodhalañskie.pl). Geotermia Grudzi¹dz Wody geotermalne w rejonie Grudzi¹dza zosta³y rozpoznane dwoma otworami: Grudzi¹dz IG-1 oraz Grudzi¹dz-2, wykonanymi w latach wczeœniejszych. Otwór Grudzi¹dz IG-1 eksploatowany od 2001 r. zosta³ przystosowany do poboru solanki z warstwy wodonoœnej jury dolnej z g³êbokoœci 1607 1630 m, a Grudzi¹dz-2 z g³êbokoœci 1672 1708 m (jednak do chwili obecnej nie jest wykorzystywany). Ten poziom wodonoœny o du ej wydajnoœci jest zbiornikiem typu porowego i porowo-szczelinowego o dobrych parametrach hydrogeologicznych, a ska³ami go buduj¹cymi s¹ piaskowce, mu³owce, i³owce oraz ³upki mu³owco- 250
Tabela 3 Baseny Term Podhalañskich (na podstawie www.termypodhalanskie.pl) Table 3 Swimming pools of Termy Podhalañskie (based on www.termypodhalanskie.pl) Typ basenu Temp. wody [ C] Wyposa enie Basen rekreacyjny Basen wielofunkcyjny Basen wyp³ywowy basen wewnêtrzny trzytorowa zje d alnia rodzinna urz¹dzenia do hydromasa u (³aweczki) Basen rekreacyjny basen zewnêtrzny 30 38 urz¹dzenia do hydromasa u urz¹dzenia do hydromasa u, rw¹ca rzeka, siatka do wspinaczki fontanna BUBU Brodzik dla dzieci wo-ilaste. Geotermalne wody mineralne rejonu Grudzi¹dza znajduj¹ siê w strefie utrudnionej wymiany i nale ¹ do wód z infiltracji przedczwartorzêdowej, a ich zasoby s¹ bardzo s³abo odnawialne (Krawiec 2009). W otworach eksploatuje siê wodê o typie chlorkowo-sodowym i mineralizacji oko³o 80 g/dm 3. W odwiercie Grudzi¹dz IG-1 wydajnoœæ wody okreœlono na 20 m 3 /h, a jej temperatura na wyp³ywie wynosi³a 40,5 C. Obecnie woda geotermalna pobierana jest w iloœci 12 17 m 3 /dobê, przez co osi¹ga niewysok¹ temperaturê na wyp³ywie: 12 16 C i musi byæ podgrzewana Ÿród³ami konwencjonalnymi, natomiast przy zwiêkszonym poborze solanki w celu nape³niania basenów k¹pielowych temperatura stabilizuje siê w granicach 20 22 C. W 2002 r. Geotermia Grudzi¹dz przyst¹pi³a do budowy oœrodka balneologicznego stosuj¹cego solanki do celów leczniczych. Trzy lata póÿniej doprowadzono do niego ruroci¹giem wodê geotermaln¹ z otworu Grudzi¹dz IG-1. W 2006 r. oddano do u ytku pierwsze obiekty wyposa one w nowoczesne wanny, inhalatory, krioterapiê, salê gimnastyczn¹, saunê i dwa gabinety masa u, a tak e grotê solankow¹ oraz piramidê soln¹ przeznaczon¹ do zbiorowej inhalacji aerozolem sporz¹dzonym z solanki. W 2007 r. otwarto cztery baseny (tab. 4): g³ówny z przeciwpr¹dem, zewnêtrzny i brodzik dla dzieci z solank¹ o ró nym stê eniu. Obok basenów udostêpniono gabinety masa u, salê gimnastyczn¹, salê fitness, dwie sauny fiñskie suche oraz bary witaminowe (www.geotermiagrudziadz.pl). Termy Uniejów Wody geotermalne rejonu Uniejowa nale ¹cego do niecki mogileñsko-³ódzkiej zosta³y stwierdzone po raz pierwszy w otworze Uniejów IGH-1 w 1978 r. Wody geotermalne wydobywane s¹ otworem Uniejów PIG/AGH-2 przy wydajnoœci zatwierdzonej na poziomie 68 m 3 /h i przy ciœnieniu samowyp³ywu 2,6 atm (Kurpik 2009). Eksploatowana jest woda z piaskowców dolnej kredy o typie chlorkowo-sodowym i mineralizacji ogólnej 6,8 g/dm 3, posiadaj¹ca temperaturê na wyp³ywie do 69,2 C. Badania wody geotermalnej potwierdzi³y 251
Tabela 4 Baseny solankowe Geotermii Grudzi¹dz (na podstawie www.geotermiagrudziadz.pl) Table 4 Brine swimming pools of Geotermia Grudzi¹dz (based on www.geotermiagrudziadz.pl) Typ basenu Stê enie solanki [%] Brodzik dla dzieci 2 Temp. solanki [ C] Max g³êbokoœæ [m] Powierzchnia [m 2 ] 0,4 20 Basen g³ówny 3 32 1,1 85 Basen z przeciwpr¹dem 3 1,2 10 Basen zewnêtrzny 7,9 30 30 Wyposa enie ma³a zje d alnia, nieton¹ce zabawki podwodne dysze powietrzne w œcianach, napowietrzny wodotrysk silny przeciwpr¹d wytwarzany przez turbinê dysze na dnie basenu, rozsuwany dach mo liwoœæ jej wykorzystania w celach rekreacyjnych i balneoterapeutycznych (Sapiñska- -Œliwa i in. 2009). W lipcu 2008 r. otwarto kompleks rekreacyjny z basenami zasilanymi i ogrzewanymi za pomoc¹ wody geotermalnej. Kompleks ten po³o ony jest u podnó a XIV-wiecznego zamku i w pobli u kasztelu rycerskiego. Oferuje k¹piele w geotermalnych solankach w trzech nieckach basenowych z hydromasa ami (tab. 5): p³ywackiej, solankowej i niecce dla dzieci oraz zespó³ saunowy i zje d alniê wodn¹ (Kurpik 2009). Obok czêœci rekreacyjnej powsta³ gabinet, w którym w wannach z hydromasa em przeprowadzane s¹ nastêpuj¹ce zabiegi: k¹piele pere³kowe, masa e podwodne, body detox, inhalacje wodami mineralnymi, olejkami, lekami i œrodkami leczniczymi, k¹piele czêœciowe koñczyn dolnych i górnych, masa e lecznicze ró nych rodzajów. W realizacji znajduje siê projekt Termy Uniejów Regionalny Markowy Produkt Turystyki Uzdrowiskowej, a jego celem jest rozbudowa kompleksu do Tabela 5 Niecki basenowe Term Uniejów (na podstawie www.termyuniejow.pl) Table 5 Swimming pools of Termy Uniejów (based on www.termyuniejow.pl) Temperatura solanki w okresie: Typ niecki letnim [ C] zimowym [ C] P³ywacka 25 27 28 30 Solankowa 33 36 Dla dzieci 30 niecka nie funkcjonuje 252
koñca 2011 r. Pozwoli to trzykrotnie powiêkszyæ istniej¹cy oœrodek, aby pomieœciæ w nim oko³o 1000 osób/h (Kurpik 2009). Termy Mszczonów Wody geotermalne rejonu Mszczonowa zosta³y rozpoznane otworem Mszczonów IG-1 w 1977 r. Po przeprowadzeniu w latach 1996 1999 rekonstrukcji odwiertu zosta³ w nim udostêpniony poziom wodonoœny piaskowców kredy dolnej na g³êbokoœci 1602 1714 m, po czym przeprowadzono testy eksploatacyjne. Wydajnoœæ wody geotermalnej zatwierdzono w iloœci 60 m 3 /h przy jej temperaturze 41 C. Jest s³abo zmineralizowana (0,5 g/dm 3 ), co pozwala na jej zastosowanie tak e do celów pitnych (www.energia365.pl/dokumenty/ /W.Bujakowski.pdf). Ma ona typ wodorowêglanowo-chlorkowo-sodowo-wapniowy. Woda geotermalna wydobywana jest z odwiertu Mszczonów IG-1 za pomoc¹ pompy, sk¹d ruroci¹giem dociera do ekonomizera, a nastêpnie do absorpcyjnej pompy ciep³a o mocy 2,7 MW, gdzie jest sch³adzana do oko³o 25 C w zale noœci do aktualnych potrzeb instalacji ciep³owniczej Geotermia Mazowiecka S.A. (Balcer 2001). W czerwcu 2008 r. zosta³ uruchomiony zespó³ basenów Termy Mszczonów, gdzie wodê geotermaln¹ stosuje siê do ogrzewania obiektu oraz do zasilania piêciu niecek basenowych (tab. 6): wewnêtrznej, zewnêtrznej, rekreacyjnej, sportowej i brodzika dla dzieci. Na terenie tego oœrodka znajduje siê tak e pla a trawiasta o powierzchni 10 tys. m 2, trzy boiska do pi³ki pla owej, plac zabaw dla dzieci, fontanna ch³odz¹ca z 24 dyszami pompuj¹cymi wodê z posadzki oraz dwie sauny suche. W sezonie zimowym czynne jest natomiast lodowisko z wypo yczalni¹ sprzêtu (www.termy-mszczonow.eu). Tabela 6 Baseny Term Mszczonów (na podstawie www.termy-mszczonow.eu) Table 6 Swimming pools of Termy Mszczonów (based on www.termy-mszczonow.eu) Typ basenu Temp. wody [ C] G³êbokoœæ basenu [m] Powierzchnia basenu [m 2 ] Wyposa enie Dostêpnoœæ basenu Zewnêtrzny 32 34 1,2 1,3 190 Ca³y rok Wewnêtrzny Rekreacyjny, zewnêtrzny 30 32 1,2 1,4 450 atrakcje wodne V IX Sportowy, zewnêtrzny 26 28 1,35 1,8 313 Brodzik dla dzieci, zewnêtrzny 28 30 0,45 0,5 70 szeœæ s³upków startowych minizje d alnia, je wodny VI VIII VI VIII 253
2. OŒRODKI PROJEKTOWANE/REALIZOWANE Oprócz ju dzia³aj¹cych geotermalnych oœrodków rekreacyjnych w Polsce s¹ tak e prowadzone prace nad budow¹ nastêpnych kompleksów, bêd¹ce w ró nych fazach realizacji. W kilku miejscowoœciach s¹ podejmowane inicjatywy i prowadzone analizy, maj¹ce na celu wykorzystanie wód geotermalnych w celach rekreacyjnych i leczniczych. Na Podhalu w czerwcu 2011 r. otwarto oœrodek Terma Bania w Bia³ce Tatrzañskiej. Bêdzie korzysta³ z wód ujêtych w nowym otworze Bia³ka Tatrzañska GT-1. Powstaj¹cy drugi ju oœrodek w Bañskiej Ni nej, podobnie jak Termy Podhalañskie bêdzie u ytkowa³ wodê geotermaln¹ sch³odzon¹ uprzednio w wymiennikach Ciep³owni PEC Geotermia Podhalañska SA. Planowany kompleks w Poroninie bêdzie wykorzystywa³ wody z odwiertu Poronin PAN-1, a planowany oœrodek Chocho³owskie Termy wody z otworu Chocho³ów PIG-1. W 2011 r. bêd¹ tak e prowadzone prace dla potwierdzenia zasobów wód ujêtych w otworze Porêba Wielka IG-1 zlokalizowanego w Karpatach zewnêtrznych i okreœlenia stanu technicznego tego odwiertu. Otwór ten bêdzie eksploatowa³ wodê geotermaln¹ dla potrzeb oœrodka rekreacyjnego-leczniczego, którego budowê planuje spó³ka Gorczañskie Termy. Tak e na Ni u Polskim w ró nych stadiach realizacji jest kilka projektów. Projekt Termy Maltañskie w Poznaniu ma doczekaæ siê realizacji do 2012 r. (www.termymaltanskie.com.pl). W fazie projektowej jest Centralny Park Rekreacji, Balneologii, Turystyki i Wypoczynku pod nazw¹ Termy Gostyniñskie (www.plock.gazeta.pl), a tak e inwestycja Termy Olsztyn (www.olsztyn.ug.gov.pl). Istniej¹ tak e mo liwoœci zagospodarowania z³ó wód geotermalnych do celów leczniczych, rehabilitacyjnych, rekreacyjnych i odnowy biologicznej dziêki budowie Centrum Rehabilitacji i Rekreacji Balneologicznej przez Geotermiê Poddêbice Sp. z o.o. W Piasecznie ko³o Warszawy w 2011 r. przewidziano wiercenie otworu, który ma dostarczaæ wodê geotermaln¹ dla du ego oœrodka rekreacyjnego w bezpoœrednim s¹siedztwie stolicy. Na LubelszczyŸnie planuje siê budowê centrum rekreacyjno-leczniczego w ramach projektu Termy Lubelskie w Celejowie, a tak e Parku Wodnego Termy Na- ³êczowskie EURO SPA 2012. Natomiast obok kompleksu sportowo-dydaktycznego SOLPARK Kleszczów maj¹ powstaæ baseny geotermalne na terenie przysz³ego oœrodka rekreacyjnego (www.belchatow.naszemiasto.pl). PODSUMOWANIE Rozpatruj¹c mo liwoœci zagospodarowania z³ó wód geotermalnych znajduj¹cych siê na terenie Polski nale y uwzglêdniæ przede wszystkim ekonomiczny aspekt przedsiêwziêcia. Oœrodki rekreacyjno-balneoterapeutyczne zlokalizowane w s¹siedztwie odwiertów zapewniaj¹ popyt na wydobyt¹ wodê geotermaln¹, eliminuj¹c znacz¹co lub ca³kowicie problem odbiorcy ciep³a. Ponadto ni szy, w porównaniu do klasycznych rozwi¹zañ, koszt uzyskania energii cieplnej zachêca do kolejnych inwestycji w ró nych regionach kraju. Popularnoœæ 254
pierwszych polskich oœrodków geotermalnych dowiod³a, e istnieje du a potrzeba budowy takich obiektów w naszym kraju, a dodatkowo wykorzystanie ekologicznej energii podnosi atrakcyjnoœæ oœrodka. Sukcesywne wykorzystanie wody geotermalnej do celów rekreacyjno-balneologicznych jest impulsem do podejmowania dzia³alnoœci gospodarczej i inwestycyjnej. Takie przedsiêwziêcia wp³ywaj¹ na zrównowa ony rozwój gospodarczy, ekonomiczny i ekologiczny w aspekcie lokalnym, oferuj¹c bardzo atrakcyjn¹ ofertê wypoczynku i lecznictwa, na które istnieje bardzo du e zapotrzebowanie spo³eczne. LITERATURA BALCER M., 2001 Doœwiadczenia z pierwszego okresu eksploatacji instalacji geotermalnej w Mszczonowie. IV Seminarium z cyklu: Rola energii geotermalnej w zrównowa onym rozwoju regionów. Bukowina Tatrzañska. IGSMiE PAN, Kraków. BARBACKI A.P., 2001 Geologiczne warunki wystêpowania wód geotermalnych na obszarze Ma³opolski. IV Seminarium z cyklu: Rola energii geotermalnej w zrównowa onym rozwoju regionów. Bukowina Tatrzañska. IGSMiE PAN, Kraków. CHOWANIEC J., BUJAKOWSKI W., GRACZYK S., HO OJUCH G., KÊPIÑSKA B., NAGY S., OLSZEWSKA B., ZUBER A., 2007 Dokumentacja hydrogeologiczna ustalaj¹ca zasoby eksploatacyjne ujêcia wód termalnych Szymoszkowa GT-1 w miejscowoœci Zakopane, Arch. CAG, Warszawa. CHOWANIEC J., D UGOSZ P., DROZDOWSKI B., NAGY J., WITCZAK W., WITEK K., 1997 Dokumentacja hydrogeologiczna wód termalnych niecki podhalañskiej. Arch. CAG, Warszawa. CHOWANIEC J., POPRAWA D., WITEK K., 2001 Wystêpowanie wód termalnych w polskiej czêœci Karpat. IV Seminarium z cyklu: Rola energii geotermalnej w zrównowa onym rozwoju regionów. Bukowina Tatrzañska. IGSMiE PAN, Kraków. GÓRECKI W. (red. nauk.), SZCZEPAÑSKI A., SADURSKI A., HAJTO M., PAPIERNIK B., KU NIAK T., KOZDRA T., SOBOÑ J., SZEWCZYK J., SOKO OWSKI A., STRZETELSKI W., HA ADUS A., KANIA J., KURZYD OWSKI K., GONET A., CAPIK M., ŒLIWA T., NEY R., KÊPIÑSKA B., BUJAKOWSKI W., RAJCHEL L., BANAŒ J., SOLARSKI W., MAZURKIEWICZ B., PAWLIKOWSKI M., NAGY S., SZA- MA EK K., FELDMAN-OLSZEWSKA A., WAGNER R., KOZ OWSKI T., MALENTA Z., SAPIÑSKA- -ŒLIWA A., SOWI D A A., KOTYZA J, LESZCZYÑSKI K. P., GANCARZ M., 2006 Atlas zasobów geotermalnych formacji mezozoicznej na Ni u Polskim. Cz. 1. Formacje mezozoiczne. Cz. 2. Formacje paleozoiczne. AGH, Kraków. KÊPIÑSKA B., 1997 Model geologiczno-geotermalny niecki podhalañskiej. Studia, Rozprawy, Monografie nr 48, IGSMiE PAN, Kraków. KÊPIÑSKA B., OWCZOWSKA A., 2002 Wody geotermalne w lecznictwie, rekreacji i turystyce. Studia, Rozprawy, Monografie nr 93, IGSMiE PAN, Kraków. KÊPIÑSKA B., CI G O J., 2008 Mo liwoœci zagospodarowania wód geotermalnych Podhala do celów balneoterapeutycznych i rekreacyjnych. Geologia 2008. Kwartalnik AGH, t. 34, z. 3. KÊPIÑSKA B., 2010 Geothermal energy country update report from Poland, 2005 2007. Proceedings World Geothermal Congress 2010, Bali, Indonesia (CD, paper 0108). KRAWIEC A., 2009 Wody termalne w rejonie Grudzi¹dza. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa ony Rozwój. Nr 2, IGSMiE PAN, Kraków. 255
KUCHTA E., 2009 Historia powstania geotermalnego kompleksu rekreacyjno-rehabilitacyjnego w Bukowinie Tatrzañskiej. II OKG. Bukowina Tatrzañska 2010 (CD). KURPIK J., 2009 Wielostronne wykorzystanie wód geotermalnych na przyk³adzie Geotermii Uniejów. II OKG. Bukowina Tatrzañska 2010 (CD). SAPIÑSKA-ŒLIWA A., GRZESIÑSKA E., GONET A., 2009 Mo liwoœci wykorzystania wody termalnej z Uniejowa w formu³ach kosmetycznych. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa ony Rozwój nr 2, IGSMiE PAN, Kraków. www.belchatow.naszemiasto.pl www.aquapark.zakopane.pl www.energia365.pl/dokumenty/w.bujakowski.pdf www.geotermiagrudziadz.pl www.olsztyn.ug.gov.pl www.plock.gazeta.pl www.szymoszkowa.pl www.termabukowina.pl www.termymaltanskie.com.pl/ www.termypodhalanskie.pl www.termyuniejow.pl www.termy-mszczonow.eu THE REVIEW OF NEW RECREATION CENTERS USING GEOTHERMAL WATER IN POLAND Abstract Until now, geothermal water has been used in seven resorts in the country. Due to Polish prospective low-enthalpy geothermal resources suitable for direct use and the universality of many new technological developments, investors interest in new opportunities has been increasing. In the last five years seven new geothermal recreation and balneotherapy centers have been built, in the Podhale region and in the Poland Lowlands. Geothermal water is used in leisure pools and swimming pools, saunas and steam baths. Today several studies design works on construction of new resorts are underway. They concern several locations in various parts of the country. It will be helpful in expanding tourism and promotion of renewable energy sources. KEY WORDS Balneotherapy, geothermal recreation centers, geothermal water, Poland