Rynek energetyki słonecznej. Dziś i jutro Autorzy: Maria Kamińska, Aneta Więcka, Grzegorz Wiśniewski - Instytut Energetyki Odnawialnej ( Energetyka Cieplna i Zawodowa nr 12/2011 1/2012) Kolektory słoneczne cieszą się w Polsce coraz większym zainteresowaniem, co wyraźnie widać w wielkości ich sprzedaży, jak i w badaniach ankietowych. Wg badań CBOS wykonanych w 2009 roku dla Ambasady Wielkiej Brytanii w Warszawie Polacy spośród wszystkich zielonych technologii są najbardziej pozytywnie nastawieni do energetyki słonecznej, uznając ją (82% ankietowanych) za najbardziej przyjazną dla środowiska. Natomiast wyniki badań GFK Polonia dla Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z 2010 r. potwierdzają, że w przypadku energetyki słonecznej duży odsetek właścicieli domów (35%) jest bezpośrednio zainteresowanych budową kolektorów słonecznych do podgrzewania wody. Do końca 2010 r. w kraju zainstalowano ponad 655 tys. m 2 kolektorów słonecznych. Dla porównania jest to nominalny odpowiednik mocy zainstalowanej w najnowszym bloku na węgiel kamienny w Polsce w elektrowni Łagisza (460 MW elektrycznej), w którym zużywa się rocznie ok. milion ton węgla. Ok. 70% wszystkich sprzedanych kolektorów słonecznych trafia na dachy domów jednorodzinnych jako elementy instalacji przygotowania ciepłej wody użytkowej (cwu). Oznacza to, że ok. 90 tys. rodzin zdecydowało się na praktyczne wykorzystanie energii słonecznej, a w 2011 r. przybędzie ich kolejne 15-20 tys. W dużej mierze jest to spowodowane pomocą ze strony NFOŚiGW, który w drugiej połowie 2010 r. uruchomił program dotacji na zakup i montaż instalacji kolektorów słonecznych (warto zauważyć, że jest to pierwszy w Polsce program dotacji do zakupu instalacji odnawialnych źródeł energii skierowanych do odbiorców indywidualnych). Na polskim rynku dominują instalacje do przygotowania ciepłej wody użytkowej (ok. 90% rynku) lub ogrzewania pomieszczeń w domach mieszkalnych i w budynkach użyteczności publicznej z wykorzystaniem pomp ciepła, a także do celów rekreacyjnych, takich jak ogrzewanie basenów, prysznice. W standardowej ofercie brakuje jeszcze kolektorów słonecznych do chłodzenia w systemach z pompami ciepła. Wzrost prognozowany W 2010 r. zaobserwowano niewielki wzrost sprzedaży, rzędu 1-2%. Zaistniałą sytuację można wytłumaczyć zamykaniem większości inwestycji wspartych finansowo ostatnią transzą dotacji EkoFunduszu (ok. 15 tys. m 2 ) w pierwszej połowie 2010 r. i oczekiwaniem (brakiem aktywności) beneficjentów na dotacje z Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO) oraz NFOŚiGW, których pierwszy szczyt przypadł na 2011 r. Z tego powodu na 2011 r. prognozowany jest 20-25% wzrost sprzedaży instalacji słonecznych w porównaniu z 2010 r. i będzie to jeden z
największych wzrostów w całej Europie w sektorze energetyki słonecznej termicznej. Oficjalne statystyki sprzedaży instalacji kolektorów słonecznych będą dostępne w kwietniu 2012 r. podczas corocznego Forum Przemysłu Energetyki Słonecznej. Przedstawiony poniżej wykres ilustruje powierzchnię kolektorów słonecznych instalowanych w Polsce w latach 2000-20102010 oraz wielkości skumulowane. Jak widać, rynek jest wrażliwy na dostępne w danym momencie instrumenty wsparcia, ale cała branża rozwija się w sposób organiczny i trwały, znajdując niektóre nisze i pewną liczbę nabywców także wtedy, gdy dostępność i intensywność pomocy gwałtownie się obniża. 700 600 500 całkowita powierzchnia kolektorów słonecznych w Polsce powierzchnia kolektorów sprzedanych w danym roku 656 m 2 x 1000 400 300 366 510 200 236 168 100 126 130 21 30 43 99 70 68 0 7 9 13 26 29 28 42 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 144 146 2009 2010 Pod względem sprzedaży instalacji słonecznych dominuje województwo śląskie, jednakże stabilny, sukcesywny wzrost w latach 2008-20102010 odnotowano w województwach: podkarpackim, łódzkim, dolnośą dolnośląskim. Ponad trzykrotny przyrost zanotowano w województwie lubelskim. www.ieo.pl Sprzedaż kolektorów w latach 2008-2010 w m2 0-10000 10000-20000 20000-30000 30000-50000 50000-60000 2008 2009 2010
Wśród 70 firm w branży energetyki słonecznej są krajowi producenci oraz centralne przedstawicielstwa zagranicznych producentów, którzy w swojej ofercie mają różne urządzenia lub gotowe systemy, produkowane w innych krajach, w tym jest około 40 najbardziej istotnych na rynku firm. Najwięcej z nich zlokalizowanych jest w południowej części Polski, szczególnie w województwie śląskim, co również tłumaczy wysoką sprzedaż kolektorów na tym obszarze. Na terenie Polski północnej swoje siedziby ma niewielka liczba producentów, jednak należy zaznaczyć, że w regionie tym w ostatnich dwóch latach powstało kilka firm. Od początku istnienia branży kolektorów słonecznych największym zainteresowaniem cieszą się kolektory płaskie. Różnica w sprzedaży obu typów kolektorów płaskich i próżniowych stale się powiększa na rzecz kolektorów płaskich od 2009 r. Kolektory próżniowe są droższe, a ponadto wiele z nich jest importowanych z Chin, mają krótkie okresy gwarancji, co może wyjaśniać malejące nimi zainteresowanie. Koszty i wsparcie Ceny kolektorów w 2010 r. charakteryzowały się dużą rozpiętością w granicach 346-4328 zł/m 2 powierzchni czynnej kolektora, średnio wynosząc ok. 1330 zł/m 2 przy medianie 1070 zł/m 2. Warto zauważyć, że kolektory płaskie były około dwa razy tańsze niż kolektory próżniowe. Koszt kolektorów słonecznych jest głównym składnikiem całkowitych kosztów inwestycyjnych w przypadku słonecznych systemów grzewczych. Jego udział wynosi od ok. 44% dla małych systemów do 65% dla systemów wielkowymiarowych (instalacje o powierzchni kolektorów powyżej 50 m 2 ). W przypadku małych instalacji domowych całkowite koszty inwestycyjne wynosiły ok. 2 300 PLN w przeliczeniu na każdy metr powierzchni zainstalowanych kolektorów 1, natomiast w przypadku instalacji dużych było to ok. 1 500 PLN/m 2 powierzchni kolektorów 2. Nie tylko cena kolektorów jest czynnikiem, który decyduje o zakupie kolektorów, ale również gwarancja na nie oferowana przez producentów, której średni okres to około 6 lat. Wraz z wzrostem zainteresowania Polaków instalacjami słonecznymi, producenci wprowadzają nowe produkty i technologie, np. produkcję w Polsce kolektorów wielko powierzchniowych, kolektorów z absorberami aluminiowymi, systemów słonecznego chłodzenia czy też zasobników solarnych wykorzystujących przemianę fazową, ponadto w Polsce produkowane są obecnie również kolektory słoneczne połączone z modułem fotowoltaicznym, tzw. PVT. Program dotacji na zakup kolektorów słonecznych realizowany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej został po raz pierwszy wprowadzony w sierpniu 2010 r. jako innowacyjny program finansowania inwestycji solarnych. NFOŚiGW przy współpracy z sześcioma bankami realizuje program 45% dopłat do kredytów bankowych przeznaczonych na zakup i montaż kolektorów słonecznych dla osób fizycznych i wspólnot mieszkaniowych w budynkach mieszkalnych. Mimo że należny w 8,1% podatek dochodowy od uzyskanej dotacji jest dość znaczną kwotą, to możliwość dotowania inwestycji w ok. 31% (37% 1 Na podstawie doświadczeń Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z realizacji programu priorytetowego dopłat do kolektorów słonecznych 2 Na podstawie analizy przetargów w 2010 r.
- drugi próg podatkowy) stanowi ciekawą ofertę, która przyczynia się do wykorzystania energetyki słonecznej w gospodarstwach domowych. Program NFOŚiGW zdobył ostatnio prestiżową nagrodę "Best PracticeCertificate EPSA 2011 dla jednostek publicznych. W roku 2010 rozpoczął się również masowy nabór wniosków do Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO). Okazja uzyskania w niektórych przypadkach nawet do 85% dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego stanowiła kuszącą zachętę dla inwestorów. Program nie jest skierowany do osób prywatnych, jednak stowarzyszenia, związki lub inne organizacje działające na rzecz miasta lub gminy, które mogły ubiegać się o dotacje, skupiały od 400-1500 indywidualnych inwestorów. Spośród wszystkich sektorów OŹE możliwych do dofinansowania w ramach RPO energetyka słoneczna cieszyła się największym zainteresowaniem. Dla porównania można dodać, że wartość umów w pozostałych sektorach (energetyka wiatrowa, biomasa czy energetyka hydroelektryczna/geotermiczna wg odpowiednich kategorii) stanowi średnio 23% kwoty na podpisane umowy w ramach kategorii Energia słoneczna. Trzeci rodzaj wsparcia dla m.in. energetyki słonecznej oferował Fundusz Szwajcarski. W 2011 r. podpisano pierwsze umowy związane z budową instalacji słonecznych w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy w obszarze: Ochrona środowiska i infrastruktura. Dzięki niemu zostanie zrealizowanych 6 zbiorowych projektów realizowanych na obszarach województw: małopolskie, świętokrzyskie, podkarpackie oraz mazowieckie (5 projektów grupowych realizowanych przez gminy, 1 dot. montażu instalacji słonecznych w 14 szpitalach woj. mazowieckiego). Zbiorcza powierzchnia kolektorów słonecznych wyniesie ok. 86 tys. m 2, a łączna wartość dofinansowania wyniesie ok. 225 mln zł. Tab. Porównanie wybranych możliwości wsparcia na budowę instalacji słonecznych NFOŚiGW RPO Fundusz Szwajcarski Okres realizacji 2010-2015 2007-2014 2009-2012 programu Dostępne środki 300 258 225 finansowe (mln zł) Dotacja (%) 45 50-85 49-85 Beneficjenci Osoby fizyczne, spółdzielnie mieszkaniowe Możliwość aplikowania o środki Źródło: opracowanie IEO tak Stowarzyszenia, jednostki samorządowe działające w imieniu członków/mieszkańców bądź też instytucje publiczne Tylko w wybranych województwach Stowarzyszenia, jednostki samorządowe działające w imieniu członków/mieszkańców bądź też instytucje publiczne nie Przyszłość energetyki słonecznej Mówiąc o przyszłości branży energetyki słonecznej należy zwrócić uwagę na organizacje związane z branżą kolektorów słonecznych, które mają realny wpływ na kształtowanie polityki
państwa wobec OŹE. Panel Producentów Urządzeń i Instalatorów Systemów Energetyki Słonecznej zwany Panelem Słonecznym 20x2020 miał znaczny wpływ m.in. na uznanie energetyki słonecznej w Krajowym Planie Działań w zakresie odnawialnych źródeł energii, przygotowując dokument Wizja rozwoju energetyki słonecznej w Polsce wraz z planem działań do 2020 r.. Wkład energii słonecznej termicznej w całym bilansie energii z OŹE wyniesie w 2020 roku 506 ktoe, co stanowi 8,5% zielonego ciepła oraz 4,5% całego bilansu energii z OŹE. Pozwoli to na awans Polski z 8 na 5 miejsce w Europie pod względem powierzchni zainstalowanych solarów. Będzie to oznaczało instalację blisko 15 mln m 2 kolektorów słonecznych do 2020 r. oraz że ponad 30 tys. osób będzie zatrudnionych przy produkcji, dystrybucji, instalacji i serwisie kolektorów słonecznych. Dla porównania obecnie w sektorze pracuje ok. 2 tys. osób (w przeliczeniu na pełnoetatowe stanowiska pracy). W październiku br. Panel Słoneczny 20x2020 został przekształcony w Związek Pracodawców Forum Energetyki Odnawialnej i zrzesza nie tylko firmy z branży energetyki słonecznej termicznej, ale również z innych branż OŹE. Głównym celem działania ZP FEO jest obecnie aktywne uczestnictwo w pracach nad nową ustawą dotyczącą odnawialnych źródeł energii. ZPFEO jako jedyna organizacja przygotowała formalny projekt założeń do ustawy o odnawialnych źródłach energii. W opracowaniu wyodrębniono następujące elementy: Propozycja wsparcia eksploatacyjnego dla zielonej energii elektrycznej oraz zielonego ciepła, Propozycja wsparcia dotacyjnego i podatkowego na etapie inwestycji, Obowiązki sprzedawców energii i operatorów sieci przesyłowych i dystrybucyjnych, Rozwiązania w zakresie korzystania przez OŹE z usług przedsiębiorstw sieciowych (przyłącza, bilansowanie), Wsparcie dla producentów urządzeń dla OŹE, System szkoleń i certyfikacji instalatorów OŹE, Stworzenie systemu informacji o energetyce odnawialnej na potrzeby inwestorów, operatorów oraz administracji centralnej i samorządów terytorialnych. Rynek kolektorów słonecznych zasługuje na szczególną uwagę, ponieważ jest to jedyny sektor OŹE, w którym w ciągu 10 lat (2000-2010) sprzedaż kolektorów słonecznych głównie na potrzeby przygotowania ciepłej wody, ale ostatnio też wspomagania ogrzewania pomieszczeń, wzrosła 20-krotnie, przy czym w większości pochodzi ona z indywidualnych, prywatnych instalacji. Wizja rozwoju energetyki słonecznej termicznej w Polsce wraz z planem działań do 2020 r. przygotowana przez Panel Słoneczny 20x2020, wskazywała na jeszcze inne możliwości dla producentów i instalatorów kolektorów słonecznych, jak np. słoneczne chłodzenie zarówno w mieszkalnictwie, jak i w sektorze usług. Warto wspomnieć również o procesie termomodernizacji, którym poddawane jest coraz więcej budynków. Co roku poddawanych renowacji jest 2,5% budynków 3 (w tym zabytków). Wskaźnik ten jest jednym z najwyższych w Europie, otwierając przed inwestorami kolejne pole do działania, wskazując na olbrzymi potencjał energetyki słonecznej. 3 Marina Economidou (red.). Europe's buildings under the microscope - a country-by-country review of the energy performance of buildings. Buildings Performance Institute Europe (BPIE), październik 2011