Materiały informacyjne dla pacjentów

Materiały informacyjne dla pacjentów Karmienie piersią Rozdziały tego tematu: Wprowadzenie Korzyści Jak to działa Co należy robić Zalecenia Uzyskiwanie pomocy Problemy Piśmiennictwo Wybrane linki Wprowadzenie Mleko kobiece jest idealnym pożywieniem dla niemowlęcia. Jest zrównoważone odżywczo, zawiera doskonałą ilość białek, węglowodanów, tłuszczów, witamin i żelaza; substancje te wspomagają wzrost i rozwój dziecka. Mleko matki zmienia także swoje właściwości w miarę rozwoju dziecka, tak że spełnia zapotrzebowanie organizmu dziecka. Rząd Wielkiej Brytanii popiera następujące zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia: Mleko kobiece jest najlepszym pokarmem dla niemowląt. Przez pierwsze 6 miesięcy (26 tygodni) życia dziecka zaleca się karmienie go wyłącznie piersią, ponieważ mleko kobiece dostarcza organizmowi niemowlęcia wszystkich potrzebnych składników odżywczych. Karmienie piersią (i/lub substytutami mleka kobiecego, jeżeli się ich używa) powinno trwać przez co najmniej pierwsze pół roku życia dziecka. Po wprowadzeniu pokarmów stałych należy również nadal karmić dziecko piersią. Matki, które nie mogą lub nie chcą karmić piersią, powinny omówić inne możliwości z położną lub lekarzem rodzinnym jeszcze w czasie ciąży. W przypadku matek niekarmiących piersią duże znaczenie ma wsparcie i udzielenie informacji na temat sposobów zapewnienia niemowlęciu odpowiedniego żywienia. Karmienie piersią jest w pełni naturalną metodą żywienia małego dziecka. Ma ono zarówno krótkoterminowy, jak i długoterminowy korzystny wpływ na organizm dziecka oraz matki. Karmienie piersią może być relaksującym doświadczeniem i dostarczać dużej satysfakcji; sprzyja nawiązywaniu bliskiej więzi między matką a dzieckiem. Ważne jest również wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół i specjalistów z zakresu ochrony zdrowia, zwłaszcza u kobiet z pierwszym dzieckiem albo matek, którym przyzwyczajenie się do karmienia piersią nastręcza trudności. Jeżeli ma Pani jakieś wątpliwości i chciałaby się Pani dowiedzieć więcej na temat właściwego sposobu karmienia piersią, można skorzystać z jednego z wielu dostępnych Breastfeeding Polish Translated March 05 Page 1 of 10 NHS Direct 2005

źródeł pomocy, informacji i wsparcia, w tym z pomocy położnej, grup samopomocy, infolinii telefonicznych i doradców z dziedziny karmienia piersią. Korzyści Układ odpornościowy noworodka potrzebuje czasu na to, żeby dojrzeć i wytwarzać przeciwciała. Mleko kobiece zawiera dużo przeciwciał, które organizm matki wytworzył przeciwko wielu czynnikom zakaźnym, przez co dziecko uzyskuje cenną ochronę przed zakażeniami do czasu, gdy jego własny układ odpornościowy będzie w stanie się z nimi uporać. Odporność przeciwko niektórym zakażeniom utrzymuje się jeszcze po zaprzestaniu karmienia; nawet łączenie karmienia piersią z karmieniem sztuczną mieszanką zmniejsza ryzyko infekcji. Zostało potwierdzone, że karmienie piersią przez co najmniej pierwsze sześć miesięcy życia dziecka jest korzystne zarówno dla matki, jak i dla dziecka: Dostarcza niemowlęciu mleka doskonale dostosowanego do jego potrzeb; skład mleka matki zmienia się z czasem, aby dostarczać składników odżywczych niezbędnych dziecku w miarę rozwoju. Za mleko matki nie trzeba płacić, jest wygodne w podawaniu, ma odpowiednią temperaturę i jest lekkostrawne dla dziecka. Nie trzeba go sterylizować i kupować w tym celu drogich aparatów. U dziecka, które było karmione wyłącznie mlekiem kobiecym, mniejsze jest prawdopodobieństwo wystąpienia alergii, takich jak astma i wyprysk. U dzieci karmionych w niemowlęctwie piersią rzadziej rozwija się cukrzyca. U niemowląt karmionych piersią rzadziej występują zakażenia dróg oddechowych i uszu oraz zapalenia żołądka i jelit. W perspektywie wieloletniej u kobiety, która karmiła piersią, mniejsze jest ryzyko powstania pewnych typów raka jajnika i sutka. Karmienie piersią sprzyja powrotowi macicy do wielkości sprzed porodu. Po rozpoczęciu karmienia piersią organizm matki uwalnia pewne hormony, powodujące kurczenie się macicy. Karmienie piersią skłania matkę do spoczynku, odprężenia i cieszenia się bliskością dziecka i więzią z nim. W pierwszych dniach po porodzie karmienie piersią umożliwia wygospodarowanie czasu na odpoczynek, kiedy niemowlę śpi. Karmienie piersią ułatwia zmniejszenie masy ciała i zapobiega zespołowi przedmiesiączkowemu. Badania wykazują, że kobiety karmiące spalają więcej kalorii, niż matki, które nie karmią piersią. Karmienie piersią w pewnym stopniu chroni także przed chorobą kości osteoporozą. Uważa się, że organizm, produkując mleko, efektywniej wykorzystuje wapń. Breastfeeding Polish Translated March 05 Page 2 of 10 NHS Direct 2005

Jak to działa Karmienie piersią będzie tym łatwiejsze, im szybciej po porodzie się rozpocznie. Noworodki zaraz po urodzeniu mają silny odruch ssania. Pierwsze karmienie należy ograniczyć do kilku minut z każdej piersi. Zapobiega to podrażnieniu sutków, zanim matka i dziecko przyzwyczają się do karmienia. Po wydaleniu łożyska po porodzie poziom hormonów: estrogenu i progesteronu zmniejsza się gwałtownie. Organizm kobiety zaczyna wydzielać inny hormon prolaktynę, pobudzającą do wytwarzania mleka. Przez kilka pierwszych dni piersi produkują żółtawą substancję, zwaną siarą. Jest ona bogata w tłuszcze i białka i lekkostrawna dla noworodka. Siara zawiera również przeciwciała zwalczające zakażenia (immunoglobuliny), wzmacniające układ odpornościowy dziecka. Noworodek będzie często karmiony siarą do momentu, aż zacznie się wytwarzać dojrzałe mleko (co trwa do dziesięciu dni). Dojrzałe mleko jest bardziej wodniste. Na początku karmienia ma zabarwienie niemal niebieskie, a pod koniec białe, w miarę zwiększania się zawartości tłuszczu. Mleko wytwarzają specjalne komórki w piersi komórki cewek gruczołowych; mleko jest następnie magazynowane w piersi. Kiedy niemowlę dotyka piersi, uwalnia się hormon oksytocyna, rozpoczynając wypływ mleka na drodze odruchowej. W wyniku tego odruchu mleko jest przepychane do brodawki i uwalnia się z niej, kiedy niemowlę ssie. Przy pierwszych kilku karmieniach kobieta niemal nie ma kontroli nad odruchem wypływu mleka. W późniejszym okresie wypływ następuje odruchowo w odpowiedzi na płacz dziecka albo nawet przy myśleniu o dziecku lub karmieniu. Piersi produkują dwa rodzaje potrzebnego niemowlęciu mleka, w doskonałych ilościach: Pierwszy rodzaj mleko I fazy (początkowe) jest to ciecz rzadka i wodnista, która zaspokaja pragnienie dziecka. Ten typ mleka uwalnia się jako pierwszy przy rozpoczynaniu każdego karmienia; zawiera mało tłuszczu, za to dużo cukru mlecznego (laktozy). Drugi rodzaj mleko II fazy, uwalniający się w dalszej części karmienia, ma większą zawartość tłuszczu. W miarę karmienia w pokarmie jest coraz więcej mleka II fazy. Jest ono bogate w tłuszcz, dostarcza kalorii źródła energii, i wspomaga wzrost dziecka. Ważne jest, aby niemowlę w miarę wzrostu i rozwoju otrzymywało mleko II fazy, zaspokajające jego zapotrzebowanie na składniki odżywcze. Karmienie z drugiej piersi można zacząć dopiero po całkowitym opróżnieniu pierwszej piersi. Ilość mleka, które piersi mogą wytworzyć, nie ma związku z ich wielkością. Kobieta z małym biustem może wytwarzać tyle samo mleka, co kobieta z obfitym biustem. Duże znaczenie ma odpowiednie trzymanie i ułożenie dziecka w czasie karmienia piersią. Dziecko musi mieć możliwość chwycenia dostatecznie dużej części brodawki sutkowej i jej otoczki do ust, żeby pobudzić uwalnianie się mleka. Breastfeeding Polish Translated March 05 Page 3 of 10 NHS Direct 2005

Karmienie trwa różnie długo: od kilku minut do godziny; nie ma idealnego czasu trwania karmienia. Na średni czas trwania karmienia piersią wpływ mają takie czynniki, jak: prawidłowe ułożenie niemowlęcia przy piersi, prędkość wypływu mleka, dostępna ilość mleka, wiek niemowlęcia. Niektórym matkom karmienie piersią przychodzi z łatwością, innym zaś może sprawiać spore trudności. Jeżeli karmienie piersią jest dla kobiety trudne lub bolesne, prawdopodobnie jest także trudne dla niemowlęcia. Należy zwrócić się o poradę do lekarza rodzinnego, położnej, doradcy do spraw karmienia piersią lub pielęgniarki środowiskowej, zanim piersi staną się tak podrażnione, że karmienie nie będzie możliwe, i zanim dziecko nadmiernie straci na wadze. Co należy robić Karmienie piersią należy rozpoczynać jak najwcześniej po porodzie, kiedy dziecko szczególnie silnie odbiera bodźce. Noworodki zwykle zaczynają być głodne po 2-3 godzinach od ostatniego karmienia, jednak w miarę rozwoju niemowlęcia jest ono w stanie przyjmować coraz większe ilości mleka i często wtedy zmniejsza się niezbędna częstość karmienia: najważniejsze, aby karmić niemowlę, kiedy jest głodne i zapewnić mu dostęp do pożywienia wtedy, kiedy w opinii osoby opiekującej się dzieckiem chce ono jeść. Najlepszą metodą zwiększenia ilości wytwarzanego mleka jest częstsze karmienie dziecka. Im więcej karmi się dziecko, tym więcej mleka wytwarza organizm matki. Kobieta karmiąca powinna dbać o swój wypoczynek i właściwe odżywianie. Odpowiednia pozycja i trzymanie niemowlęcia Do karmienia należy usiąść wygodnie, prosto, z podparciem pod plecami. Niemowlę należy położyć na boku, w poprzek własnego brzucha. Zadbać o odpowiednie podparcie dla dziecka, ewentualnie używając poduszki, tak żeby mogło swobodnie sięgnąć do piersi. Podtrzymywać niemowlę za karkiem i pod ramionami. Jeżeli trzeba podeprzeć pierś, należy umieścić palce płasko na klatce piersiowej w miejscu, gdzie styka się z nią pierś, z kciukiem skierowanym do góry. Pierś należy trzymać nieruchomo nie przybliżać jej do ust dziecka. Nos dziecka powinien znajdować się na tym samym poziomie, co brodawka sutkowa, sprzyjając lekkiemu odchyleniu bródki, ułatwiającemu oddychanie. Do piersi najpierw powinna dochodzić bródka i żuchwa. Niemowlę należy przysunąć do piersi tak, żeby jego usta dotknęły do brodawki, co skłania dziecko do szerokiego otwarcia buzi. Nie powinno się w żaden sposób wyciągać ani deformować sutka, kiedy wchodzi on do otwartych ust niemowlęcia. Breastfeeding Polish Translated March 05 Page 4 of 10 NHS Direct 2005

Kiedy język niemowlęcia się wysunie, należy ustawić jego dolną wargę jak najdalej od podstawy sutka. Pomoże to dziecku uchwycić jak największą część sutka przy otwartych ustach. W ustach niemowlęcia powinien znaleźć się cały sutek i większa część otoczki brodawki sutkowej, czyli ciemnej obwódki wokół sutka. Ułatwi to wyciśnięcie zapasu mleka poza obręb brodawki. Wargi dziecka powinny być odsunięte, tak żeby dziecko ssało pierś, a nie żuło sutek. Prawidłowe przystawienie dziecka do piersi (odpowiednia pozycja) zapewni mu dostateczny przepływ mleka i ochroni sutki przed urazem. Karmienie piersią może być na początku niewygodne: problemy zwykle zmniejszają się jednak w miarę karmienia i powinny całkowicie ustąpić po kilku tygodniach. Jeżeli przystawienie niemowlęcia do piersi wydaje się nieprawidłowe, matka może czubkiem swojego małego palca odsunąć wargę dziecka od sutka i na powrót umieścić we właściwej pozycji. Po początkowym mlaśnięciu przy przysysaniu się dziecka powinny nastąpić silne, miarowe ruchy szczęk, którym nie towarzyszą żadne odgłosy poza połykaniem. W celu mniej więcej równego użycia obu piersi większość matek albo podaje dziecku przy każdym karmieniu obie piersi, albo podaje je na przemian. Podawanie piersi na przemian przy kolejnych karmieniach ułatwia równe wykorzystanie obu piersi. Można podać dziecku jedną pierś, a kiedy przestanie ssać, pozwolić mu wyssać jeszcze trochę mleka z drugiej piersi. Niektórym niemowlętom trzeba pomóc, żeby im się odbiło po jedzeniu. W celu złagodzenia dolegliwości dziecka należy delikatnie masować je po plecach, trzymając je wzdłuż własnego przedramienia, pionowo przy własnej klatce piersiowej albo u matki na kolanach, w pozycji siedzącej lub leżącej twarzą w dół. Breastfeeding Polish Translated March 05 Page 5 of 10 NHS Direct 2005

Zalecenia Przy karmieniu piersią ważna dla zdrowia matki i dziecka jest zrównoważona, urozmaicona dieta, z piciem dużych ilości płynów (co najmniej ośmiu szklanek wody dziennie). Karmienie piersią wymaga dodatkowo co najmniej 500 kalorii dziennie. Większość tej energii organizm może zaczerpnąć z zapasów tłuszczu, który odkłada się w czasie ciąży. Kobieta karmiąca powinna jednak zawsze jeść, kiedy jest głodna, i pić, kiedy odczuwa pragnienie. Należy wybierać produkty o dużej wartości odżywczej, a nie pokarmy tłuste lub słodkie, i pamiętać, że organizm kobiety karmiącej potrzebuje większych ilości białka, wapnia, kwasu foliowego, witaminy C i witaminy A. Pewne substancje przenikają do mleka z organizmu matki. Jakkolwiek ogólnie do mleka przedostaje się poniżej 1% jakiegokolwiek leku, rozsądniej jest ograniczyć lub wyeliminować przyjmowanie takich substancji, które mogłyby mieć niekorzystny wpływ na dziecko. Na przykład nikotyna, alkohol, kofeina i narkotyki mogą niekorzystnie wpływać na karmienie, sen i trawienie. Matki przyjmujące leki z powodu uprzednio istniejących chorób powinny zawsze zasięgnąć porady lekarza. Przy każdej konsultacji ze specjalistą z zakresu ochrony zdrowia należy poinformować, że karmi się piersią, aby uzyskać odpowiednią poradę i leczenie. Częstość karmienia może się zwiększać w okresach gwałtownego przyśpieszenia rozwoju niemowlęcia, które przypadają zwykle około drugiego tygodnia, szóstego tygodnia, trzeciego i szóstego miesiąca, chociaż każde dziecko jest inne. Wytwarzanie mleka może przez pierwsze 24-48 godziny nie nadążyć za zwiększonym zapotrzebowaniem, kobieta powinna więc w tym czasie więcej wypoczywać, dobrze się odżywiać i pić dużo płynów. Jeżeli chce się połączyć karmienie piersią z karmieniem mieszanką mleczną z butelki, lepiej jest poczekać, aż wytwarzanie mleka ustabilizuje się, by dodanie mieszanki nie wywarło niekorzystnego wpływu. Trudniej jest przejść z karmienia butelką, z zastosowaniem mieszanki, na karmienie piersią, niż odwrotnie. Zamiast wprowadzać mieszankę (która jest żywieniowo odmienna, jako że produkuje się ją z mleka krowiego), wiele matek używa przyrządów do ściągania mleka z piersi do butelek. Taką porcję można przechowywać do późniejszego użycia w lodówce nie dłużej niż 24 godziny lub w zamrażalniku przez czas do trzech miesięcy. Po rozmrożeniu mleka nie wolno z powrotem zamrażać. Kobiety, które pracują zawodowo, ściągają też mleko w czasie dnia pracy. Jeżeli matka spędza większość dnia z dala od dziecka, wytwarzanie mleka może ulec zmianie. Używanie ściągaczki umożliwia utrzymanie wytwarzania mleka na tym samym poziomie, a dziecko może być karmione odciągniętą porcją mleka, kiedy matka jest w pracy. Karmienie piersią działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego między zapotrzebowaniem a produkcją mleka i nie powinno być trudności z pogodzeniem pracy poza domem z podawaniem dziecku mleka matki. Organizacja Maternity Alliance (Sojusz dla Macierzyństwa) dostarcza informacji i oferuje wsparcie przy powrocie do pracy zawodowej karmiącym matkom oraz ich pracodawcom, na których spoczywa odpowiedzialność spełnienia tych wymagań, jeżeli jest to możliwe. Ściągaczki można wypożyczyć lub kupić; Breastfeeding Polish Translated March 05 Page 6 of 10 NHS Direct 2005

informacje na ten temat można uzyskać od położnej, na oddziale położniczym albo w jednej z grup wsparcia, takich jak National Childbirth Trust (Narodowy Trust Urodzeń) lub La Leche League (Liga La Leche). Organizacje te doradzają też matkom wracającym do pracy w sprawach związanych z karmieniem piersią. U niektórych kobiet wytwarzanie prolaktyny w czasie karmienia piersią hamuje jajeczkowanie (owulację). To działanie antykoncepcyjne jest jednak obecne jedynie pod warunkiem, że niemowlę jest karmione tylko piersią do sześciu miesięcy. Oznacza to, że na to działanie antykoncepcyjne może liczyć tylko kobieta, która: karmi piersią w regularnych odstępach czasu, w ciągu dnia i w nocy (odstępy nie dłuższe niż sześć godzin) nie podaje dziecku innych pokarmów ani napojów, tak że nie opuszcza żadnego karmienia piersią od porodu nie miała normalnej miesiączki. Mimo spełniania wszystkich tych kryteriów kobieta może jednak zajść w ciążę. Większość klinik planowania rodziny i lekarzy rodzinnych zaleca dodatkowe zabezpieczenia, na przykład używanie prezerwatyw, pigułek antykoncepcyjnych zawierających progestagen jako jedyny składnik czynny lub wkładkę domaciczną (spiralę). Breastfeeding Polish Translated March 05 Page 7 of 10 NHS Direct 2005

Uzyskiwanie pomocy Kobieta mająca trudności z karmieniem piersią powinna wiedzieć, że zdarza się to dość często. Nabycie odpowiednich nawyków, związanych z karmieniem, może zająć trochę czasu i matce, i dziecku. Zdecydowanie warto jednak ponawiać próby, jeżeli jest to możliwe. Większość problemów z karmieniem można rozwiązać dzięki poradzie, informacji i wsparciu. Można je uzyskać z wielu źródeł, takich jak: National Childbirth Trust (NCT) breastfeeding helpline (Infolinia poświęcona problematyce karmienia piersią Narodowego Trustu Urodzin): 0870 444 8708 La Leche League breastfeeding helpline (Infolinia poświęcona problematyce karmienia piersią Ligi La Leche): 0845 120 2918 Breastfeeding Network (BfN) supporterline (Infolinia poświęcona problematyce karmienia piersią Sieci Karmienia Piersią): 0870 900 8787 The Maternity Alliance information line (Infolinia Sojuszu dla Macierzyństwa): 020 7490 7638 Association of Breastfeeding Mothers helpline (Infolinia Stowarzyszenia Matek Karmiących): 020 7813 1481 Infolinia Drugline jest częścią Sieci Karmienia Piersią. W Drugline można telefonicznie uzyskać informacje na temat brania leków (wydawanych tylko na receptę) w okresie karmienia. Numer telefonu: 02392 598 604 Breastfeeding Polish Translated March 05 Page 8 of 10 NHS Direct 2005

Problemy Większość problemów przy karmieniu ma charakter przemijający i zwykle wiąże się z nieprawidłową postawą albo przystawieniem piersi. Można je zwykle łatwo rozwiązać i nie wymaga to zaprzestania karmienia piersią. Jeżeli niemowlę jest ułożone lub przystawione niewłaściwie, matka może odczuwać pewne dolegliwości (na przykład podrażnienie sutków). Korzystna może być zmiana pozycji, czyli karmienie dziecka w pozycji leżącej albo trzymanie go przedramieniem, zwłaszcza jeżeli matka odczuwa bóle po cesarskim cięciu. Piersi mogą się wypełniać i twardnieć z powodu zwiększenia dopływu krwi, niezbędnej do wytwarzania mleka, lub wtedy, gdy mleko pojawia się w kilka dni po porodzie. Takie zjawisko może wystąpić także wtedy, gdy niemowlę nie wypija całości mleka przy każdym karmieniu albo przy trudnościach z odpowiednim ułożeniem dziecka. Do pierwotnego obrzęku dochodzi, gdy piersi przepełniają się mlekiem, zanim możliwe jest samoistne uregulowanie ilości mleka. Zjawisku temu można zapobiegać przez: Delikatne masowanie piersi w celu zmiękczenia sutków i upuszczenia pewnej ilości mleka tuż przed karmieniem, co ułatwia dziecku uchwycenie sutka i zmniejsza uczucie pełności. Zimny okład na pierś, po to, żeby brodawka bardziej sterczała, co ułatwia niemowlęciu ssanie. Ciepłą kąpiel lub ciepły okład na pierś tuż przed karmieniem. Częste karmienie dziecka. Jeżeli dziecko nie zjadło dostatecznie dużo upuszczenie mleka po karmieniu, żeby zmiękczyć pierś, co może wywołać odruch wypływania mleka. Stan zapalny można łagodzić ibuprofenem w tabletkach, a ból paracetamolem. Przyzwyczajenie dziecka do karmienia na żądanie z odpowiednim ułożeniem go jest najskuteczniejszym sposobem leczenia i profilaktyki obrzęku i większości innych potencjalnych zaburzeń. Zapalenie sutka jest to stan zapalny piersi, który, nieleczony, może rozwijać się w cięższe zakażenie. Zwykle czynnik zakaźny dostaje się do piersi przez pęknięcia w brodawce, zablokowane przewody mleczne lub na skutek niewłaściwego ułożenia niemowlęcia. Do objawów zapalenia sutka należą: obecność guzków w piersi, zaczerwienienie, nadmierne ucieplenie i tkliwość (ból przy dotykaniu) oraz wydostawanie się z sutka grudek mleka. Zapaleniu mogą także towarzyszyć objawy przypominające grypę, takie jak bóle i gorączka. Zapalenie sutka leczy się zwykle antybiotykami; należy także kontynuować karmienie piersią, ponieważ łagodzi ono stan zapalny. Także w tym przypadku pomocne mogą być delikatne masaże piersi (zwłaszcza w czasie karmienia), częste karmienie i okłady. Czasami niemowlęta jedzą za mało, co może stanowić problem, jeżeli dziecko także nie przybiera na wadze. Może to być skutkiem złej techniki karmienia, stosowania nieodpowiednich mieszanek (przy karmieniu butelką), niedostatecznego wytwarzania mleka, Breastfeeding Polish Translated March 05 Page 9 of 10 NHS Direct 2005

trudności ze strony dziecka (na przykład kłopoty z ustabilizowaniem ust przy ssaniu, nieodpowiedniej pozycji przy ssaniu) lub zaburzeń wchłaniania, spowodowanych nietolerancją pewnych pokarmów albo zaburzeniami ze strony jelit. Jeżeli stanowi to źródło niepokoju, zwłaszcza jeśli stan dziecka wydaje się gorszy, należy skontaktować się z lekarzem rodzinnym, pielęgniarką środowiskową (odwiedzającą rodzinę w domu) lub położną. Jeżeli nie, należy spróbować więcej wypoczywać, dobrze się odżywiać i koncentrować na karmieniu. Czasami małe dziecko przejmuje stres i napięcie matki. Piśmiennictwo Health Encyclopaedia (Encyklopedia zdrowia): Mastitis (Zapalenie sutka) Pregnancy (Ciąża) Wybrane linki Po narodzeniu: karmienie dziecka (National Childbirth Trust NCT) (Narodowy Trust Urodzin - NCT) Karmienie niemowlęcia: piersią czy butelką? (Midwives Information and Resource Service - MIDIRS) (Serwis Informacji i Pomocy Położnych MIDIRS) Oznaczanie prolaktyny (Lab Tests UK Online) (Badania Laboratoryjne Online Wielka Brytania) Breastfeeding (Karmienie piersią) (Informed Health Online) Breastfeeding (Karmienie piersią) La Leche League (Liga La Leche) Wsparcie przy karmieniu piersią (Breastfeeding Network (BfN)) (Sieć Karmienia Piersią BfN) Breastfeeding (Karmienie piersią) (The Association of Breastfeeding Mothers) (Stowarzyszenie Matek Karmiących) Breastfeeding Polish Translated March 05 Page 10 of 10 NHS Direct 2005