Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu

Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu 621[01]/ ZSZ, SP/MENiS/2005 PROGRAM NAUCZANIA OGRODNIK 621[01] Zatwierdzam Minister Edukacji Narodowej i Sportu Warszawa 2005

Autorzy: mgr inż. Barbara Arciszewska ZSR CKP w Gródkach mgr inż. Maria Majewska KCDRRiOW w Brwinowie mgr inż. Antoni Maśka ZSA w Brwinowie Konsultant: dr Anna Grontkowska SGGW w Warszawie Recenzenci: mgr inż. Ewa Marciniak-Kulka Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Sieradzu mgr inż. Tadeusz Popowicz Jeleniogórski Ośrodek Doradztwa Metodycznego w Jeleniej Górze Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Justyna Zdunek KCDRRiOW w Brwinowie Janina Dąbrowska KCDRRiOW w Brwinowie mgr Kazimiera Tarłowska - KOWEZiU mgr Magdalena Puternicka - KOWEZiU 1

Spis treści I. Plany nauczania 3 II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych... 5 1. Produkcja ogrodnicza.... 5 2. Podstawy techniki... 15 3. Przepisy ruchu drogowego. 21 4. Przedsiębiorstwo w agrobiznesie.. 26 5. Zajęcia praktyczne... 37 6. Praktyka zawodowa... 43 7. Nauka jazdy ciągnikiem rolniczym. 47 8. Nauka obsługi maszyn rolniczych... 52 2

I. PLANY NAUCZANIA PLAN NAUCZANIA Zasadnicza szkoła zawodowa Zawód: ogrodnik 621[01] Podbudowa programowa: gimnazjum Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Semestry I-IV Klasy I II Forma Forma stacjonarna zaoczna 1. Produkcja ogrodnicza 5 4 70 2. Podstawy techniki 1 1 14 3. Przepisy ruchu drogowego 1 1 30 4. Przedsiębiorstwo 3 2 40 w agrobiznesie 5. Zajęcia praktyczne 22 16 286 6. Specjalizacja* 2 2 28 Razem 34 26 468 Praktyka zawodowa: 8 tygodni, klasa I i II po 4 tygodnie. Nauka jazdy ciągnikiem rolniczym 20 godzin na 1 ucznia. Nauka obsługi maszyn rolniczych 6 godzin na 1 ucznia. * Program specjalizacji opracowuje szkoła w porozumieniu z pracodawcą. 3

PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: ogrodnik 621[01] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Lp. Przedmioty nauczania Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w rocznym okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin w rocznym okresie nauczania Forma Semestr I-II stacjonarna 1. Produkcja ogrodnicza 5 4 66 2. Podstawy techniki 1 1 16 3. Przepisy ruchu drogowego 1 1 30 Forma zaoczna 4. Przedsiębiorstwo 2 2 30 w agrobiznesie 5. Zajęcia praktyczne 14 8 160 6. Specjalizacja* 2 2 30 Razem 25 18 332 Praktyka zawodowa: 8 tygodni, semestr I i II po 4 tygodnie. Nauka jazdy ciągnikiem rolniczym 20 godzin na 1 ucznia. Nauka obsługi maszyn rolniczych 6 godzin na 1 ucznia. * Program specjalizacji opracowuje szkoła w porozumieniu z pracodawcą. 4

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW ZAWODOWYCH PRODUKCJA OGRODNICZA Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: określić wartość biologiczną i odżywczą podstawowych gatunków owoców i warzyw, scharakteryzować warunki klimatyczne regionu i określać ich wpływ na wzrost, rozwój i plonowanie roślin, skorzystać z prognoz pogody i komunikatów meteorologicznych w planowaniu prac ogrodniczych, określić skład, budowę i właściwości gleby, określić sposoby przygotowania terenu i gleby pod uprawę roślin ogrodniczych, rozpoznać materiał siewny roślin ogrodniczych, określić sposoby przygotowania materiału siewnego do siewu oraz metody i techniki siewu, scharakteryzować metody rozmnażania roślin ogrodniczych, określić zasady i metody produkcji materiału szkółkarskiego i rozmnożeniowego roślin ogrodniczych, określić zasady przygotowania pomieszczeń, osłon, podłoży i pojemników do produkcji roślin, rozpoznać nawozy organiczne i mineralne oraz określić ich wpływ na właściwości gleby, wzrost i plonowanie roślin, określić zasady zmianowania i następstwa roślin ogrodniczych, rozpoznać podstawowe rodzaje i gatunki roślin ogrodniczych, dobrać gatunki i odmiany roślin ogrodniczych do produkcji, określić zasady zakładania i metody prowadzenia uprawy roślin ogrodniczych w gruncie, w pomieszczeniach i pod osłonami, określić zasady kontrolowanego nawożenia i nawadniania oraz odwadniania upraw ogrodniczych, rozpoznać podstawowe choroby roślin, szkodniki i chwasty oraz zastosować bezpieczne metody ich zwalczania, scharakteryzować sposoby zabezpieczania roślin przed mrozem i przymrozkami, rozpoznać objawy uszkodzeń mrozowych oraz zastosować leczenie roślin przemarzniętych, scharakteryzować metody regulacji owocowania, 5

wyjaśnić zasady integrowanej produkcji owoców i warzyw, wyznaczyć termin zbioru oraz scharakteryzować metody zbioru owoców, warzyw i kwiatów, określić zasady przygotowywania produktów ogrodniczych do sprzedaży, określić zasady przygotowywania produktów ogrodniczych do przechowywania, scharakteryzować rodzaje i sposoby wykonania wyrobów bukieciarskich i kompozycji roślinnych, wyjaśnić zasady doboru roślin ozdobnych oraz materiałów pomocniczych do dekoracji różnych wnętrz, scharakteryzować sposoby zakładania i pielęgnowania terenów zieleni, zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa żywności, obowiązujące w produkcji ogrodniczej. Materiał nauczania 1. Znaczenie gospodarcze produktów ogrodniczych Wartość biologiczna i odżywcza owoców warzyw. Wykorzystanie produktów ogrodniczych. Ćwiczenia: Porównywanie zawartości składników odżywczych w podstawowych gatunkach owoców i warzyw. Analizowanie danych statystycznych dotyczących spożycia owoców i warzyw. 2. Klimatyczne i glebowe czynniki siedliska roślin Wpływ czynników meteorologicznych na życie roślin. Prognozy pogody i komunikaty meteorologiczne istotne dla ogrodnictwa. Klimat lokalny. Skład, budowa i właściwości gleby. Wpływ czynników glebowych na wzrost, rozwój i plonowanie roślin. Klasyfikacja gruntów. Gleby przydatne dla ogrodnictwa. Mapy glebowo - rolnicze. Ćwiczenia: Analizowanie prognoz pogody i komunikatów meteorologicznych. Analizowanie właściwości gleb. Ocenianie przydatności terenu pod uprawy ogrodnicze na podstawie map glebowo - rolniczych. 6

3. Przygotowanie gleby pod uprawę roślin ogrodniczych, podstawy zmianowania Regulowanie właściwości fizycznych i stosunków powietrzno - wodnych gleby. Regulowanie odczynu gleby. Cele i zadania uprawy roli. Rodzaje zabiegów uprawowych. Znaczenie następstwa roślin. Ćwiczenia: Dobieranie zespołu uprawek dla wybranych gatunków roślin. Opracowywanie przykładowych zmianowań. 4. Uprawa w kontrolowanych warunkach Rodzaje osłon, regulowanie warunków atmosferycznych pod osłonami i w pomieszczeniach uprawowych. Podłoża i pojemniki stosowane w uprawach ogrodniczych. Ćwiczenia: Rozróżnianie włóknin i folii oraz porównywanie ich właściwości. Określanie przydatności gruntu pod uprawę ogrodniczą. 5. Rozmnażanie roślin ogrodniczych Sposoby rozmnażania roślin, ich zalety i wady. Produkcja rozsad warzyw i kwiatów. Ćwiczenia: Porównywanie różnych sposobów rozmnażania roślin. 6. Szkółkarstwo owocowe i ozdobne Technologia produkcji podkładek i materiału własnokorzeniowego z siewu, sadzonek i odkładów. Produkcja drzewek i krzewów uszlachetnionych. Produkcja w pojemnikach sadzonek z uformowaną koroną. Dokumentacja szkółkarska i kwalifikacja szkółek. Ćwiczenia: Rozpoznawanie podkładek i ocena ich przydatności. Wypełnianie dokumentów szkółkarskich. 7. Zakładanie i prowadzenie upraw ogrodniczych w gruncie, w pomieszczeniach i pod osłonami Rejonizacja upraw ogrodniczych. Wybór i przygotowanie terenu pod produkcję ogrodniczą. Technologie siewu i sadzenia warzyw, kwiatów gruntowych. Technologie zakładania oraz prowadzenia sadów, jagodników i plantacji wieloletnich. Pielęgnowanie gleby i roślin w uprawach gruntowych. Systemy i technologie uprawy roślin 7

ogrodniczych pod osłonami oraz w pomieszczeniach. Regulowanie terminu zbioru oraz jakości i wielkości plonu. Ćwiczenia: Dobieranie gatunku, odmiany i sposobu uprawy do warunków lokalnych. Planowanie zakładania i prowadzenia upraw ogrodniczych na podstawie instrukcji technologicznych. 8. Nawożenie, nawadnianie i odwadnianie upraw ogrodniczych Wymagania pokarmowe i potrzeby nawozowe roślin ogrodniczych. Podział i charakterystyka nawozów. Zalecanie nawożenia na podstawie analizy chemicznej gleby i liści. Zapotrzebowanie na wodę i wrażliwość roślin na stężenie roztworu glebowego. Systemy nawadniające i odwadniające. Ćwiczenia: Rozpoznawanie i klasyfikowanie nawozów. Obliczanie dawki nawozu w czystym składniku na określoną powierzchnię uprawy lub objętość podłoża. Obliczanie zapotrzebowania na wodę różnych upraw ogrodniczych. 9. Sterowana produkcja roślin ogrodniczych Regulowanie terminu zbioru przez dobór odmiany, przyśpieszenie lub opóźnienie uprawy. Przerywanie spoczynku i pędzenie roślin. Sterowanie upraw foto - i termoperiodycznie zależnych. Regulowanie wielkości i wierności plonowania. Ćwiczenia: Planowanie produkcji ogrodniczej na podstawie instrukcji technologicznych i katalogów odmian. Dobieranie odmian, warunków uprawy oraz zabiegów zapewniających regularne, obfite plonowanie. 10. Ochrona roślin ogrodniczych Metody ochrony roślin ogrodniczych. Objawy chorób i skutki żerowania szkodników. Szkodliwość chwastów. Programy ochrony sadów, warzyw i kwiatów. Uszkodzenia mrozowe. Zasady bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin. 8

Ćwiczenia: Rozpoznawanie chwastów, szkodników i objawów ich żerowania oraz objawów najczęściej występujących chorób roślin. Planowanie bezpiecznego zwalczania chwastów, szkodników i chorób w uprawach ogrodniczych przy pomocy programu ochrony roślin oraz instrukcji stosowania środków chemicznych. Obliczanie dawki preparatu, stężenia i wydatku cieczy na jednostkę powierzchni. 11. Jakość zdrowotna i bezpieczeństwo żywności Zasady integrowanej produkcji owoców i warzyw. Nadzorowanie ochrony roślin. Przepisy bezpieczeństwa żywności i ochrony środowiska dotyczące produkcji ogrodniczej. Ekologiczne i biologiczne metody produkcji w ogrodnictwie. 12. Zbiór i przygotowanie do sprzedaży produktów ogrodniczych Termin, technika i sposoby zbioru owoców, warzyw i kwiatów. Sortowanie i pakowanie produktów ogrodniczych. Warunki transportu oraz sprzedaży produktów ogrodniczych. 13. Przechowywanie produktów ogrodniczych Przydatność gatunków i odmian do przechowywania. Przygotowanie owoców, warzyw i kwiatów do przechowywania. Warunki w przechowalniach i chłodniach. 14. Bukieciarstwo i dekoracje roślinne Zasady układania kompozycji roślinnych. Rodzaje i sposoby wykonywania wyrobów bukieciarskich. Dekorowanie wnętrz kwiatami i roślinami doniczkowymi. Ćwiczenia: Dobieranie roślin doniczkowych do różnych kompozycji. Układanie kompozycji roślinnej. 15. Urządzanie i pielęgnacja terenów zieleni Zakładanie oraz pielęgnowanie kwietników i trawników. Sadzenie żywopłotów oraz inne nasadzenia trwałe w ogrodach. Zasady konserwacji terenów zieleni. Ćwiczenia: Czytanie projektów terenów zieleni. Dobieranie roślin ozdobnych w zależności od rodzaju terenu zieleni. 9

Środki dydaktyczne Filmy. Przeźrocza. Plansze. Foliogramy. Fazogramy. Programy komputerowe. Programy ochrony roślin ogrodniczych. Okazy naturalne roślin ogrodniczych. Przyrządy kontrolno pomiarowe do określania: czynników meteorologicznych, właściwości gleb, materiału siewnego. Mapy glebowo-rolnicze. Profile glebowe. Zestawy nawozów mineralnych. Atlasy chorób, szkodników i chwastów roślin uprawnych. Zestawy nasion roślin ogrodniczych. Przykładowe zmianowania. Atlasy roślin ogrodniczych. Środki ochrony roślin i instrukcje ich stosowania. Uwagi o realizacji Przedmiot Produkcja ogrodnicza obejmuje zagadnienia technologiczne wspólne dla sadownictwa, warzywnictwa i produkcji roślin ozdobnych. Celem realizacji programu jest kształtowanie umiejętności uczniów w zakresie: przygotowywania gleby pod uprawę, rozpoznawania i przygotowywania materiału siewnego, rozpoznawania nawozów, dobierania gatunków roślin do uprawy, zakładania i pielęgnowania upraw roślin ogrodniczych. Osiągnięcie zaplanowanych w programie celów kształcenia wymaga stosowania efektywnych metod nauczania, takich jak: wykład informacyjny, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadku, pokaz z instruktażem oraz ćwiczenia. Stosowanie tych metod sprzyja kształtowaniu umiejętności: podejmowania decyzji, logicznego myślenia, samodzielnego planowania pracy, pracy w zespole, interpretowania wiedzy z różnych dziedzin, korzystania z różnych źródeł informacji. Zajęcia edukacyjne powinny być prowadzone w pracowni produkcji ogrodniczej wyposażonej w środki dydaktyczne, umożliwiające realizację zaplanowanych celów kształcenia. W trakcie realizacji programu nauczania szczególną uwagę należy zwrócić na potrzebę zintensyfikowania procesów przystosowawczych 10

sektora żywnościowego, w tym produkcji owoców i warzyw do obowiązujących w Unii Europejskiej uregulowań prawnych. W praktyce oznacza to spełnianie wymagań stawianych gospodarstwom ogrodniczym w zakresie higieny produkcji, ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa żywności. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Liczba godzin 1. Znaczenie gospodarcze produktów ogrodniczych 4 2. Klimatyczne i glebowe czynniki siedliska roślin 8 3. Przygotowanie terenu i gleby pod uprawę roślin 9 ogrodniczych, podstawy zmianowania 4. Uprawa w kontrolowanych warunkach 7 5. Rozmnażanie roślin ogrodniczych 15 6. Szkółkarstwo owocowe i ozdobne 16 7. Zakładanie i prowadzenie upraw ogrodniczych 23 w gruncie, w pomieszczeniach i pod osłonami 8. Nawożenie, nawadnianie i odwadnianie upraw 16 ogrodniczych 9. Sterowana produkcja roślin ogrodniczych 16 10. Ochrona roślin ogrodniczych 10 11. Jakość zdrowotna i bezpieczeństwo żywności 9 Zbiór i przygotowanie do sprzedaży produktów 12 12. ogrodniczych 13. Przechowywanie produktów ogrodniczych 8 14. Bukieciarstwo i dekoracje roślinne 12 15. Urządzanie i pielęgnacja terenów zieleni 15 Razem 180 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły. Zajęcia edukacyjne należy rozpocząć od przedstawienia wartości biologicznej produktów ogrodniczych, podkreślenia znaczenia upraw ogrodniczych oraz określenia perspektyw rozwoju ogrodnictwa. W procesie nauczania szczególny nacisk należy położyć na wykazanie wpływu warunków siedliska na wzrost, rozwój i plonowanie roślin ogrodniczych oraz na kontrolowanie warunków uprawy poprzez różne modyfikacje siedliska. Należy podkreślić zasadę wyboru najlepszego siedliska dla produkcji ogrodniczej oraz wyboru takich upraw, dla których jesteśmy w stanie zapewnić optymalne warunki. 11

Punktem wyjścia powinny być warunki lokalne regionu, w którym znajduje się szkoła. Produkcja owoców, warzyw i roślin ozdobnych podzielona jest na etapy technologiczne. Na każdym etapie należy wykazać różnorodność rozwiązań technologicznych. Mnogość gatunków roślin ogrodniczych nie pozwala na zapamiętanie szczegółowych technologii, dlatego na tym poziomie kształcenia zawodowego należy wdrożyć uczniów do posługiwania się instrukcjami technologicznymi oraz rozpoznawania różnic i podobieństw w technologii produkcji owoców, warzyw i kwiatów. Ćwiczenia umieszczane w poszczególnych działach tematycznych stanowią propozycję, która może być wykorzystana w czasie zajęć. Nauczyciel powinien przygotować ćwiczenia o różnym stopniu trudności, możliwe do zrealizowania w szkole. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać systematycznie, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria oceniania powinny uwzględniać poziom wiadomości oraz zakres opanowania przez uczniów umiejętności przewidzianych w szczegółowych celach kształcenia. Proces oceniania obejmuje: diagnozę wiadomości i umiejętności ucznia przed przystąpieniem do realizacji programu, sprawdzanie postępów ucznia w toku realizacji programu oraz rozpoznawanie trudności w osiąganiu celów kształcenia, sprawdzanie wiadomości i umiejętności po zrealizowaniu programu nauczania. Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie: ustnych i pisemnych sprawdzianów, testów osiągnięć szkolnych, obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Podczas obserwacji wykonywanych ćwiczeń szczególną uwagę należy zwrócić na umiejętności: dobierania gatunków i odmian roślin do upraw, stosowania różnych sposobów uprawy, wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych prowadzonych upraw, rozpoznawania chwastów, szkodników i objawów chorób roślin ogrodniczych. 12

Obserwacja pozwoli również ocenić inicjatywę, aktywność, umiejętności współpracy w grupie. Po zakończeniu realizacji programu, w celu zbadania poziomu osiągnięć uczniów, proponuje się zastosowanie testu osiągnięć szkolnych w zakresie poszczególnych działów tematycznych. W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela metod sprawdzania osiągnięć uczniów. Literatura Buczacki S.: Krzewy ozdobne. ELIPSA, Warszawa 1999 Dobrakowska-Kopecka Z.: Warzywnictwo. PWRiL, Warszawa 1999 Courtrat E.: Drzewa owocowe. WIEDZA I ŻYCIE, Warszawa: 2002 Gensler A. i in.: Produkcja ogrodnicza. Format-AB, Warszawa 1999 Kreuter M., L.: Ogród w zgodzie z naturą. Praktyczny poradnik dla ogrodnika- ekologa. ELIPSA, Warszawa 1998 Kupczak K. Loska P.: Odmiany warzyw 2003/2004. Uprawy pod osłonami. PLANTPRESS 2003 Kupczak K. Loska P.: Odmiany warzyw 2003/2004. Uprawy polowe. PLANTPRESS 2003 Łukaszewska A., Skutnik E.: Przewodnik florysty. SGGW, Warszawa 2003 Mynett M.: Krzewy i drzewa ozdobne. MULTICO Oficyna Wydawnicza, 1999 Nizińska A.: Bukieciarstwo i dekoracje roślinne. Hortpress, Warszawa 2003 Pesty J.P.: Cięcie roślin ogrodowych. WIEDZA I ŻYCIE, Warszawa 2002 Pr. zbiorowa: Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE - produkcja owoców. Wyd. KCDRRiOW Oddział w Poznaniu, Poznań 2004 Pr. zbiorowa: Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE - produkcja warzyw. Wyd. KCDRRiOW Oddział w Poznaniu, Poznań 2004 Pudelski T.: Uprawa warzyw pod osłonami. PWRiL, Warszawa 2002 Pr. zbiorowa: Choroby roślin w uprawach ogrodniczych. SGGW, Warszawa 2003 Pr. zbiorowa: Program Ochrony Roślin Ozdobnych 2003-2005. PLANTPRESS 2003 Pr. Zbiorowa: Uprawa roślin ozdobnych. PWRiL, Warszawa 2000 Rejman A., Ścibisz K., Czarnecki B.: Szkółkarstwo roślin sadowniczych. PWRiL, Warszawa 2002 13

Robak J. Wiech K.: Choroby i szkodniki warzyw. PLANTPRESS 1998 Wielka komputerowa encyklopedia roślin program komputerowy. LK Avalon, 2004 Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza. FAPA, Warszawa 2003 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 14

PODSTAWY TECHNIKI Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: odczytać rysunki techniczne, odczytać instrukcje obsługi sprzętu oraz stosowania materiałów eksploatacyjnych i środków ochrony roślin, określić przydatność i zasady stosowania nowoczesnych materiałów w technice ogrodniczej, określić zasady przygotowania maszyn i urządzeń do pracy w produkcji ogrodniczej, określić sposoby i parametry wykonania podstawowych prac maszynami stosowanymi w produkcji ogrodniczej, zapobiec powstawaniu awarii i przyspieszonemu zużyciu maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji ogrodniczej, zaplanować zaopatrzenie i wykorzystanie maszyn w gospodarstwie ogrodniczym, zaplanować zaopatrzenie w części maszyn, paliwa, smary i energię, określić zasady obsługi silnika spalinowego, scharakteryzować instalacje i urządzenia elektryczne stosowane w ogrodnictwie, określić zasady korzystania z niekonwencjonalnych źródeł energii w ogrodnictwie, zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska podczas obsługi i konserwacji maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji ogrodniczej, udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadku przy pracy. Materiał nauczania 1. Podstawy rysunku technicznego Rysunki techniczne elementów, podzespołów maszyn i urządzeń stosowanych w ogrodnictwie. Dokumentacja techniczna. Ćwiczenia: Rozpoznawanie na rysunkach złożeniowych części maszyn sporządzonych w rzutach prostokątnych. Odczytywanie symboli graficznych na schematach. 15

2. Materiały stosowane w technice ogrodniczej Materiały konstrukcyjne i eksploatacyjne, ich właściwości i zastosowanie. Ćwiczenia: Rozpoznawanie materiałów konstrukcyjnych i eksploatacyjnych stosowanych w ogrodnictwie. 3. Budowa, eksploatacja oraz agregatowanie maszyn i urządzeń ogrodniczych Budowa, warunki pracy, zasady działania podzespołów roboczych, narzędzi i maszyn do uprawy roli, pielęgnacji i zbioru roślin. Eksploatacja i agregatowanie maszyn z jednostkami napędowymi. Ćwiczenia: Dobieranie jednostek napędowych i agregatowanych maszyn do warunków pracy. Rozpoznawanie podstawowych zespołów oraz mechanizmów maszyn i urządzeń ogrodniczych. 4. Pojazdy i środki transportu w rolnictwie Pojazdy silnikowe. Budowa i działanie silnika spalinowego. Budowa i działanie mechanizmów przenoszących napęd. Środki transportu i maszyny samojezdne stosowane w ogrodnictwie. Ćwiczenia: Rozpoznawanie silników i mechanizmów przenoszących napęd w pojeździe. 5. Konserwacja pojazdów, maszyn i urządzeń ogrodniczych Czynniki wpływające na trwałość sprzętu ogrodniczego, zjawisko korozji i zmęczenia materiału. Zużycie maszyn. Wykrywanie niesprawności maszyn. Konserwacja i przechowywanie, zasady zakupu, serwisowania sprzętu rolniczego oraz postępowanie w razie awarii. Ćwiczenia: Ocenianie stopnia zużycia części maszyn. Analizowanie instrukcji obsługi, dokumentacji ciągnika i zasad gwarancji. Dobieranie środków do mycia i konserwacji części maszyn i narzędzi ogrodniczych. 16

6. Urządzenia elektryczne i niekonwencjonalne źródła energii stosowane w ogrodnictwie Rodzaje, źródła i nośniki energii. Ekologiczne znaczenie odnawialnych źródeł energii. Instalacje i urządzenia elektryczne stosowane w ogrodnictwie. Zasady bezpiecznej obsługi urządzeń elektrycznych. Ćwiczenia: Rozpoznawanie zabezpieczeń instalacji elektrycznej i odbiorników prądu. 7. Bezpieczeństwo i higiena pracy, ochrona przeciwpożarowa i ochrona środowiska Prawna ochrona pracy. Zagrożenie osób, mienia i otoczenia, występujące w ogrodnictwie. Zapobieganie, zasady postępowania w sytuacji zagrożenia oraz udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadku przy pracy. Ćwiczenia: Dobieranie środków ochrony indywidualnej do rodzaju pracy. Udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadku przy pracy. Środki dydaktyczne Próbki materiałów konstrukcyjnych i eksploatacyjnych. Elementy maszyn. Modele maszyn, narzędzi i urządzeń stosowanych w ogrodnictwie. Modele pojazdów. Odzież i sprzęt ochrony indywidualnej niezbędny do prac niebezpiecznych w ogrodnictwie. Filmy dydaktyczne. Uwagi o realizacji Program przedmiotu Podstawy techniki obejmuje treści z zakresu materiałoznawstwa, maszyn i urządzeń, energii elektrycznej oraz przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska. Szczególnie ważne jest, aby uczniowie poznając zasady mechanizacji prac przy uprawie roślin ogrodniczych wcześniej opanowali wiedzę i umiejętności z technologii uprawy roślin. W procesie dydaktycznym należy stosować efektywne metody nauczania, w szczególności metody aktywizujące: dyskusję 17

dydaktyczną, metodę przypadków, metodę sytuacyjną oraz metody praktyczne: pokaz z ćwiczeniami oraz metodę projektów. Zajęcia dydaktyczne powinny odbywać się w pracowniach, wyposażonych w środki naturalne, modele i przekroje różnych maszyn i urządzeń ogrodniczych oraz urządzenia techniczne do prezentacji materiałów wizyjnych, audytywnych i audiowizualnych. Ważne jest, aby na zajęciach z podstaw techniki uczniowie korzystali z różnych źródeł informacji takich jak: czasopisma zawodowe, poradniki, katalogi. Zaleca się również prezentowanie filmów dydaktycznych oraz organizowanie wycieczek do gospodarstw wyposażonych w nowoczesne maszyny i urządzenia stosowane w uprawach ogrodniczych. Zapoznanie uczniów ze sprzętem ogrodniczym powinno rozpocząć się od ogólnej charakterystyki maszyn, układów i zespołów w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne do wyjaśnienia i zrozumienia zasad obsługi i bezpiecznego ich użytkowania. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Liczba godzin 1. Podstawy rysunku technicznego 2 2. Materiały stosowane w technice ogrodniczej 2 3. Budowa, eksploatacja oraz agregatowanie maszyn 10 i urządzeń ogrodniczych 4. Pojazdy i środki transportu w ogrodnictwie 6 5. Konserwacja pojazdów, maszyn i narzędzi 6 ogrodniczych 6. Urządzenia elektryczne i niekonwencjonalne źródła 7 energii stosowane w ogrodnictwie 7. Bezpieczeństwo i higiena pracy, ochrona 3 przeciwpożarowa i ochrona środowiska Razem 36 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły. Podstawy rysunku technicznego - realizacja programu nauczania ma na celu ukształtowanie u uczniów umiejętności czytania oraz sporządzania rysunków i szkiców nieskomplikowanych części i maszyn. 18

Materiały stosowane w technice ogrodniczej - należy szczególną uwagę zwrócić na materiały, z których wykonane są elementy konstrukcyjne maszyn i urządzeń ogrodniczych. Uczniowie powinni rozpoznawać materiały i określać ich zastosowanie. Budowa, eksploatacja oraz agregatowanie maszyn i urządzeń ogrodniczych - omawiając poszczególne maszyny i urządzenia należy przekazywać wiedzę w sposób kompleksowy, wskazując na cel stosowania urządzenia, budowę, zasady eksploatacji. W procesie nauczania - uczenia się należy wyjaśnić pojęcie agregatowania. Dla lepszego zrozumienia przekazywanych treści wskazane jest przeprowadzanie ćwiczeń i pokazów oraz wykorzystanie filmów dydaktycznych. Najwięcej uwagi należy poświęcić mechanizacji prac na plantacjach roślin ogrodniczych powszechnie występujących w danym regionie. Pojazdy i środki transportu w ogrodnictwie - realizacja programu ma na celu przekazanie uczniom wiedzy o budowie i zasadach działania pojazdów rolniczych oraz przygotowanie do uzyskania uprawnień do prowadzenia pojazdów kategorii T. Należy skoncentrować się na charakterystyce pojazdów najczęściej wykorzystywanych w ogrodnictwie i bezpiecznym użytkowaniu silników spalinowych. Konserwacja pojazdów, maszyn i narzędzi ogrodniczych - realizacja treści programu ma na celu ukształtowanie umiejętności konserwacji pojazdów, maszyn i narzędzi ogrodniczych. Szczególną uwagę należy zwrócić na przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas wykonywania prac konserwacyjnych. Urządzenia elektryczne i niekonwencjonalne źródła energii stosowane w ogrodnictwie - należy przygotować uczniów do bezpiecznej obsługi instalacji, silników i urządzeń elektrycznych występujących w gospodarstwie ogrodniczym. Bardzo ważne jest zwrócenie uwagi na potrzebę prawidłowego zabezpieczenia instalacji przed przeciążeniem i zwarciem oraz na przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej podczas obsługi urządzeń elektrycznych. Uczniowie powinni również zdobyć wiedzę na temat niekonwencjonalnych źródeł energii oraz sposobów ich wykorzystania. 19

Bezpieczeństwo i higiena pracy, ochrona przeciwpożarowa i ochrona środowiska - należy zwracać szczególną uwagę na zagrożenia wynikające z obsługi pojazdów, maszyn ogrodniczych. Uczniowie powinni nabyć umiejętności zapobiegania tym zagrożeniom oraz udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadku. Przede wszystkim uczniowie powinni zdobyć wiedzę w zakresie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać systematycznie przez cały czas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Podczas realizacji programu nauczania należy oceniać uczniów z zakresu wyodrębnionych szczegółowych celów kształcenia na podstawie: ustnych i pisemnych sprawdzianów, obserwacji pracy ucznia podczas wykonywanych ćwiczeń. Dokonując oceny w formie ustnej, należy zwracać uwagę na operowanie zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania. Po zakończeniu realizacji programu, w celu zbadania poziomu osiągnięć uczniów, proponuje się zastosowanie testu osiągnięć szkolnych z zakresu poszczególnych działów tematycznych. W ocenie osiągnięć uczniów po zakończeniu realizacji programu nauczania przedmiotu należy uwzględnić wyniki wszystkich, stosowanych przez nauczyciela, metod sprawdzania osiągnięć uczniów. Literatura Buliński J., Miszczak M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996 Grzegórski Z.: Pojazdy silnikowe. WSiP, Warszawa 1997 Kowalczuk J., Bieganowski F.: Mechanizacja ogrodnictwa. WSiP, Warszawa 2000 Kozłowska D.: Podstawy mechanizacji. Wiadomości ogólne. Hortpress Sp. z.o.o, Warszawa 1995 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 20

PRZEPISY RUCHU DROGOWEGO Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: zastosować przepisy ruchu drogowego podczas kierowania pojazdem, wyjaśnić znaczenie podstawowych przepisów zawartych w prawie o ruchu drogowym, określić obowiązki uczestnika ruchu drogowego, określić kształt i znaczenie znaków drogowych, rozpoznać znaki drogowe, określić sposób korzystania z dróg, wyjaśnić zasady pierwszeństwa przejazdu, scharakteryzować zasady wykonywania manewrów drogowych, określić zasady przewozu osób i ładunków, określić uprawnienia policji w zakresie kontroli ruchu drogowego, określić przeznaczenie przyrządów kontrolno - pomiarowych oraz przyrządów do sterowania pojazdem, określić czynności kierującego pojazdem przed i po uruchomieniu silnika, scharakteryzować warunki jazdy w mieście i poza miastem, określić podstawowe czynności kontrolne i obsługowe urządzeń wpływających na bezpieczeństwo jazdy, określić obowiązki kierującego pojazdem w sytuacji wypadku drogowego, określić sposoby udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach, scharakteryzować wpływ środków farmaceutycznych i odurzających na sprawność kierowcy. Materiał nauczania 1. Zasady ruchu drogowego Przepisy o ruchu drogowym. Ogólne zasady ruchu drogowego. Przepisy o ruchu pojazdów. Zasady ruchu drogowego. Porządek i bezpieczeństwo ruchu na drogach. Pierwszeństwo przejazdu. Manewry drogowe. Znaki i sygnały drogowe. Kontrola ruchu drogowego. Wypadki drogowe. Przepisy dotyczące ruchu rowerów, pojazdów zaprzęgowych, jazdy wierzchem, pędzenia zwierząt. Szczególne zasady korzystania z dróg. Naruszenie przepisów ruchu drogowego. Taryfikator mandatów. Prawodawstwo krajów UE a polska kontrola drogowa. 21

Ćwiczenia: Rozpoznawanie znaków drogowych. Ustalanie pierwszeństwa przejazdu. 2. Technika kierowania i obsługa pojazdu Pojazdy. Warunki używania pojazdów w ruchu drogowym. Eksploatacja pojazdów. Technika kierowania. Przyrządy do sterowania mechanizmami pojazdu silnikowego. Podstawowe zasady uruchamiania silnika i kierowania pojazdem. Obsługa pojazdu. Prawo jazdy, szkolenie i egzamin. Badanie sprawności fizycznej i psychicznej kierującego oraz sprawdzanie kwalifikacji do kierowania pojazdami. Zatrzymywanie prawa jazdy, cofanie i przywracanie uprawnień. Ćwiczenia: Analizowanie warunków jazdy pojazdem w mieście i poza miastem. Określanie czynności podczas przygotowywania pojazdu do jazdy. Określanie przeznaczenia przyrządów kontrolno pomiarowych pojazdu. 3. Pierwsza pomoc poszkodowanym w wypadkach drogowych Zabezpieczanie miejsca wypadku. Urazy powypadkowe. Zasady udzielania pierwszej pomocy. Psychologia akcji ratunkowych. Zachowanie tłumu. Zachowanie ratownika wobec osoby poszkodowanej w wypadkach. Ocena czynności życiowych. Reanimacja. Opatrywanie ran. Postępowanie na miejscu wypadku drogowego na drogach innych państw UE. Ćwiczenia: Udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach drogowych. Środki dydaktyczne Makieta umożliwiająca symulowanie sytuacji na drodze. Tablice poglądowe, foliogramy, fazogramy, diapozytywy, filmy wideo prezentujące zasady bezpiecznego poruszania się w ruchu drogowym, zasady kierowania pojazdem, podstawowe czynności kontrolnoobsługowe, zasady udzielania pierwszej pomocy. Akty prawne z zakresu ruchu drogowego oraz warunków używania pojazdów. 22

Programy komputerowe: Prawo jazdy ABCDT Egzamin wewnętrzny dla OSK, Egzamin wewnętrzny - Prawo jazdy ABCDT dla kursantów, Za kierownicą, ADR, BERLE 2.0. Uwagi o realizacji Realizacja treści programowych przedmiotu Przepisy ruchu drogowego ma na celu przygotowanie uczniów do uzyskania prawa jazdy kategorii T, które uprawnia do kierowania ciągnikiem rolniczym z przyczepą lub pojazdem wolnobieżnym. Zgodnie z przepisami wymiar zajęć teoretycznych nie może być mniejszy niż 30 godzin. Kandydat ubiegający się o uzyskanie prawa jazdy musi opanować przepisy ruchu drogowego, ponieważ ich znajomość, jak również ścisłe przestrzeganie, jest podstawowym warunkiem bezpieczeństwa ruchu drogowego. Realizując program przedmiotu należy podkreślić znaczenie pracy kierowcy, przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa ruchu drogowego, kultury jazdy, zasady ograniczonego zaufania oraz konieczności ciągłego doskonalenia zawodowego. W procesie nauczania - uczenia się zaleca się stosowanie aktywizujących i praktycznych metod nauczania. Dobór treści do poszczególnych jednostek metodycznych powinien wynikać z szczegółowych celów kształcenia w połączeniu z doborem odpowiednich metod nauczania i środków dydaktycznych. Metody podające należy wzbogacać filmami, przezroczami i tablicami poglądowymi. Duże znaczenie ma realizacja ćwiczeń zawartych w programie nauczania. Pozwalają one na utrwalanie wiadomości, nabywanie umiejętności i wykorzystanie ich w praktycznym działaniu. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Liczba godzin 1. Zasady ruchu drogowego 16 2. Technika kierowania i obsługa pojazdu 10 3. Pierwsza pomoc poszkodowanym w wypadkach 10 drogowych Razem 36 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły. 23

Zasady ruchu drogowego - należy zapoznać ucznia z zagadnieniami dotyczącymi bezpieczeństwa jazdy, a szczególnie bezpiecznego wykonywania manewrów drogowych w różnych sytuacjach. Technika kierowania i obsługa pojazdu - należy zapoznać uczniów z ogólną budową i działaniem mechanizmów pojazdu oraz zasadami korzystania z wyposażenia pojazdu. Szczególną uwagę należy zwrócić na czynności obsługowe urządzeń bezpośrednio wpływających na bezpieczeństwo jazdy oraz ekonomiczną eksploatację pojazdu i ochronę środowiska. Niektóre zagadnienia z tego działu można realizować na zajęciach praktycznych z budowy i eksploatacji pojazdów. Pierwsza pomoc poszkodowanym w wypadkach drogowychszczególną uwagę należy zwrócić na sposoby udzielania pierwszej pomocy. Planowaną liczbę godzin na realizację programu działu tematycznego należy przeznaczyć na kształtowanie umiejętności praktycznych. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać systematycznie przez cały czas realizacji programu nauczania przedmiotu na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria oceniania powinny dotyczyć poziomu oraz zakresu opanowania przez ucznia wiadomości i umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia. Podczas realizacji programu należy oceniać uczniów w zakresie wyodrębnionych celów kształcenia na podstawie: ustnych sprawdzianów, pomiaru dydaktycznego, obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania zadań. W procesie oceniania należy uwzględniać wypowiedzi ustne, wyniki testów, wykonywanie zadań praktycznych, aktywność w czasie zajęć. Do sprawdzania stopnia osiągnięcia założonych celów kształcenia należy zastosować różnorodne narzędzia pomiaru, a w szczególności testy osiągnięć szkolnych, arkusze obserwacji. Zaleca się korzystanie z testów stosowanych podczas egzaminów na prawo jazdy. Pozwolą one uczniom na przygotowanie się do obowiązkowego egzaminu wewnętrznego, przeprowadzanego zgodnie z zasadami określonymi dla egzaminu państwowego. Część teoretyczna egzaminu państwowego obejmująca sprawdzenie znajomości wybranych zagadnień z przepisów ruchu drogowego, techniki kierowania i obsługi pojazdu, realizowana jest 24

przy użyciu komputerowego urządzenia egzaminacyjnego lub w formie pisemnego testu. Po zakończeniu realizacji programu przedmiotu, w celu zbadania poziomu osiągnięć uczniów, proponuje się zastosowanie testów osiągnięć szkolnych z zakresu poszczególnych działów tematycznych. W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich stosowanych przez nauczyciela metod sprawdzania osiągnięć uczniów. Literatura Jasiński A., Wasiak M.: Kodeks drogowy z komentarzem. Stan prawny na 1 czerwca 2004 r. Wyd. INFOR, Warszawa 2004 Kodeks drogowy. Tekst ustawy. Wybrane akty wykonawcze. Znaki drogowe. Wyd. LexisNexis, Warszawa 2004 Kurczyński A.: Kodeks drogowy 2004 przewodnik dla kandydatów. Wyd. Kram, 2004 Papuga Z.: Prawo Jazdy dla każdego. Kategorie A, B i T. Ag. Wyd. Liwona, Warszawa Praktyczna nauka jazdy. Grupa IMAGE, Warszawa 2004 Podręczny kodeks drogowy. Grupa IMAGE, Warszawa 2004 Soboń S.: Kodeks drogowy. Komentarz z orzecznictwem NSA, SN i TK. Wyd. Twigger, Warszawa 2004 Testy egzaminacyjne - kategoria A, T. Stan prawny: czerwiec 2004. Wyd. INFOR, Warszawa 2004 Skrypt testowy. Kategoria T. Ag. Wyd. Liwona, Warszawa Zanim przyjedzie ambulans. Pierwsza pomoc w wypadkach drogowych. Ag. Wyd. Liwona, Warszawa Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 25

PRZEDSIĘBIORSTWO W AGROBIZNESIE Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: wyjaśnić podstawowe pojęcia i kategorie ekonomiczne, ocenić miejsce i znaczenie ogrodnictwa w agrobiznesie, określić procesy integracyjne w agrobiznesie, scharakteryzować przedsiębiorstwa funkcjonujące w systemie agrobiznesu, sklasyfikować gospodarstwa ogrodnicze według różnych kryteriów (forma własności, formy prawno-organizacyjne, metody produkcji, typy gospodarstw według ESU), scharakteryzować relacje gospodarstwa ogrodniczego z makro i mikro otoczeniem, określić instytucje wspomagające działalność gospodarczą, skorzystać z usług instytucji i organizacji działających na rzecz wsi i rolnictwa, ustalić elementy składowe gospodarstwa ogrodniczego, określić wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na organizację gospodarstwa ogrodniczego, określić główne kierunki przemian własnościowych w rolnictwie, ocenić wyposażenie gospodarstwa w środki produkcji, scharakteryzować metody produkcji ogrodniczej, zinterpretować wybrane przepisy prawa regulujące działalność rolniczą, obliczyć podatki, obliczyć wysokość dopłat bezpośrednich, scharakteryzować rodzaje ubezpieczeń i dokonać analizy ofert ubezpieczeniowych różnych firm, dokonać analizy informacji o możliwościach i warunkach uzyskania kredytów, zorganizować proces pracy i produkcji w gospodarstwie ogrodniczym zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej, obliczyć i ocenić zasoby pracy w gospodarstwie, sporządzić podstawowe dokumenty dotyczące działalności gospodarczej, przeprowadzić spis z natury i wycenić składniki majątkowe, obliczyć koszty i opłacalność działalności ogrodniczej, objaśnić podstawowe pojęcia dotyczące gospodarki rynkowej, scharakteryzować mocne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia gospodarstwa ogrodniczego, 26

zastosować instrumenty strategii marketingowej, scharakteryzować wybrane rynki rolno-żywnościowe, w tym rynek ogrodniczy, określić zasady zarządzania przedsiębiorstwem, określić zasady konstruowania biznesplanu, sporządzić biznesplan dla gospodarstwa ogrodniczego, określić zasady funkcjonowania polskiego rolnictwa, w tym ogrodnictwa w Unii Europejskiej, określić kierunki i zasady wspierania rozwoju obszarów wiejskich, określić procedury korzystania ze środków finansowych Unii Europejskiej, sporządzić wniosek o dofinansowanie działalności ogrodniczej z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Materiał nauczania 1. Miejsce rolnictwa w systemie agrobiznesu Pojęcie i funkcje agrobiznesu. Ogniwa agrobiznesu i ich zadania. Agrobiznes jako subsystem gospodarki narodowej. Struktura polskiego agrobiznesu. Rolnictwo jako podstawowe ogniwo agrobiznesu. Globalizacja a rozwój polskiego rolnictwa. Polskie rolnictwo, w tym ogrodnictwo na tle rolnictwa krajów UE. Ćwiczenia: Określanie struktury polskiego agrobiznesu. Określanie, na podstawie publikacji statystycznych, miejsca rolnictwa, w tym ogrodnictwa w gospodarce polskiej, europejskiej i światowej. 2. Przedsiębiorstwo rolne Pojęcia: działalność rolnicza, gospodarstwo ogrodnicze, gospodarstwo rodzinne, przedsiębiorstwo rolne, ogrodnik, producent rolny, grupa producentów rolnych. Zakładanie i prowadzenie przedsiębiorstwa. Formy prawno-organizacyjne gospodarstw rolnych - klasyfikacja według różnych kryteriów. Gospodarstwo a przedsiębiorstwo. Funkcja produkcyjna, handlowa i usługowa gospodarstwa. Funkcje pozaprodukcyjne (pozażywnościowe, ochrona krajobrazu). Struktura organizacyjna gospodarstwa ogrodniczego. Działy i gałęzie produkcji oraz ich wzajemne powiązania. Rodzaje działalności w gospodarstwie ogrodniczym. 27

Czynniki produkcji w gospodarstwie ogrodniczym. Ziemia jako specyficzny czynnik produkcji. Tendencje zmian w użytkowaniu ziemi przez różne formy gospodarstw. Wskaźniki wartości rolniczej ziemi. Organizacja obszaru gospodarstwa. Komplementarność i substytucyjność czynników produkcji. Trwałe i obrotowe środki produkcji - pojęcie, klasyfikacja i struktura. Praca jako czynnik produkcji w gospodarstwie ogrodniczym. Metody produkcji ogrodniczej. Ogrodnictwo konwencjonalne, ekologiczne i zintegrowane. Makro i mikrootoczenie gospodarstwa ogrodniczego. Instytucje rządowe, samorządowe i pozarządowe. Obsługa bankowa agrobiznesu. Kredyt bankowy w sferze agrobiznesu. Organizacje producentów. Wybrane zagadnienia prawa rolnego w Polsce. Źródła prawa rolnego w Polsce i Unii Europejskiej. Zasady kształtowania ustroju rolnego. Podatki i opłaty w rolnictwie. Ubezpieczenia społeczne i majątkowe w agrobiznesie. Dopłaty bezpośrednie do produkcji rolnej. Rola i zadania Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Ćwiczenia: Rozpoznawanie i ustalanie elementów składowych wybranego gospodarstwa ogrodniczego. Analizowanie i rozróżnianie form własności w rolnictwie. Ocena wyposażenia gospodarstwa w trwałe środki produkcji. Obliczanie wskaźników wartości rolniczej ziemi. Obliczanie stopy substytucji czynników produkcji. Obliczanie podatku dla wybranego gospodarstwa ogrodniczego. Obliczanie wielkości dopłat bezpośrednich i wypełnianie wniosków. Analizowanie ofert ubezpieczeniowych różnych firm. 3. Organizacja produkcji i pracy Proces pracy a proces produkcji. Specyficzne cechy procesu pracy i procesu produkcji w ogrodnictwie. Ogólne zasady organizacji produkcji w gospodarstwie ogrodniczym. Organizacja produkcji wybranych działalności. Konkurencyjność gospodarstw ogrodniczych. Jakość i bezpieczeństwo żywności. Organizacja i normowanie czasu pracy. Planowanie pracy w gospodarstwie ogrodniczym. Pomiar wydajności pracy i czynniki jej wzrostu. Ćwiczenia: Planowanie i analizowanie sposobu wytwarzania dowolnego produktu ogrodniczego. 28

Obliczanie mierników i wskaźników efektywności produkcji. Obliczanie wydajności pracy i porównywanie z normami pracy. 4. Rachunkowość rolna Znaczenie rachunkowości w gospodarstwie. Części składowe rachunkowości (finansowa, zarządcza, podatkowa). Majątek podmiotów gospodarczych, jego klasyfikacja i charakterystyka. Źródła pochodzenia składników majątkowych. Bilans gospodarstwa ogrodniczego - jego budowa i struktura. Inwentaryzacja i wycena składników majątkowych. Zasady sporządzania, obiegu, kontroli i przechowywania dokumentów księgowych. Faktury i rachunki. Wykorzystanie rachunkowości w procesie zarządzania. Podstawowe pojęcia stosowane w rachunku ekonomicznym. Istota przychodów i kosztów. Klasyfikacja kosztów według różnych kryteriów. Rodzaje kalkulacji rolniczej. Zastosowanie kalkulacji w procesie decyzyjnym. Kalkulacja kosztów wybranej działalności produkcyjnej. Struktura kosztów i sposoby obniżania kosztów własnych. Podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy. Zasady ustalania wyniku finansowego. Wskaźniki rentowności i zyskowności. Organizacja Systemu Zbierania i Wykorzystywania Danych Rachunkowych (ang. FADN). Zasady i zakres gromadzenia danych. Książka - inwentarzowa, wpłat i wypłat, obrotów i zaszłości. Raport indywidualny gospodarstwa. Rola rachunkowości w procesie podejmowania decyzji. Ćwiczenia: Przeprowadzenie inwentaryzacji majątkowych składników gospodarstwa. Wypełnianie faktur i rachunków. Obliczanie i analizowanie jednostkowych kosztów produkcji. Obliczanie wskaźników rentowności i zyskowności. Wprowadzanie danych do książki inwentarzowej, wpłat i wypłat, obrotów i zaszłości. 5. Marketing w agrobiznesie Istota i definicje marketingu. Instrumenty strategii marketingowej: produkt, dystrybucja, promocja, cena. Podstawowe funkcje marketingu. Potrzeby jako punkt wyjścia działań marketingowych. Miejsce i znaczenie sektora rolno-żywnościowego w gospodarce rynkowej. Udział sektora rolno-żywnościowego w tworzeniu PKB i zatrudnieniu. Powiązania sektora rolno-żywnościowego z innymi działami gospodarki. Popyt na żywność i jego uwarunkowanie. Czynniki kształtujące podaż surowców żywnościowych, w tym ogrodniczych. 29

Specyfika gospodarstwa ogrodniczego jako podmiotu rynkowego i specyfika produktów ogrodniczych oferowanych na sprzedaż. Konkurencyjność gospodarstw ogrodniczych na rynkach wewnętrznych i zewnętrznych. Zapewnienie jakości i bezpieczeństwa żywności. Przepisy dotyczące eksportu i importu produktów rolniczych i spożywczych. Dostawcy środków produkcji jako podmiot marketingu. Przetwórstwo surowców ogrodniczych a integracja. Pojęcie, elementy i funkcje rynku rolno-żywnościowego. Specyficzne cechy rynku rolno-żywnościowego. Uczestnicy rynku rolno-żywnościowego. Instytucje współdziałające na rynku rolno-żywnościowym. Ogólna charakterystyka rynków rolnych. Charakterystyka wybranych rynków surowców i produktów rolniczych i ogrodniczych. Struktura i specyfika kanałów dystrybucyjnych. Ćwiczenia: Przeprowadzanie analizy SWOT wybranego gospodarstwa. Analizowanie kanałów marketingowych dla wybranych produktów ogrodniczych. Sporządzanie planu marketingowego. 6. Zarządzanie przedsiębiorstwem Podstawowe pojęcia: zarządzanie, strategia, planowanie, kontrola. Style i systemy kierowania. Zasady i funkcje zarządzania. Metody zarządzania. Proces podejmowania decyzji gospodarczych. Elementy procesu planowania. Rodzaje planów. Elementy procesu planowania. Pojęcie i cele biznesplanu. Struktura biznesplanu i jej elementy. Rodzaje strategii. Planowanie strategiczne. Etapy i formy kontroli. Związki planowania z zarządzaniem. Wykorzystanie Internetu w planowaniu i w zarządzaniu gospodarstwem ogrodniczym. Funkcje i składniki płac. Znaczenie i aspekty pracy ludzkiej. Systemy wynagrodzenia. Zmiany na rynku pracy. Źródła informacji o wolnych miejscach pracy. Samoocena predyspozycji zawodowych. Prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika. Ćwiczenia: Opracowywanie biznesplanu dla gospodarstwa ogrodniczego. Wyszukiwanie w Internecie informacji o wolnych miejscach pracy. 7. Wspólna Polityka Rolna Rolnictwo i obszary wiejskie w Unii Europejskiej.Polityka ochrony środowiska i przestrzeni rolno-leśnej w Polsce i UE. Polityka regionalna i fundusze strukturalne Unii Europejskiej. 30

Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich. Prawo działalności gospodarczej. Działania i priorytety wdrażane w ramach sektorowych programów operacyjnych oraz Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Procedura ubiegania się o pomoc finansową w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich (SPO). Ćwiczenia: Sporządzanie wniosków o dofinansowanie z SPO i PROW gospodarstw prowadzących działalność gospodarczą. Środki dydaktyczne Plany sytuacyjne gospodarstw. Mapa gospodarcza i dzielnic rolniczo-klimatycznych Polski. Mapy powiatu i gminy. Plany marketingowe. Wybrane akty prawne dotyczące sektora rolno-spożywczego. Formularze wniosków o pomoc finansową z funduszy Unii Europejskiej. Roczniki statystyczne. Katalogi. Instrukcje do ćwiczeń. Cenniki. Zbiory norm i normatywów. Kodeksy pracy. Kodeks cywilny. Wzory dokumentów księgowych. Przezrocza, foliogramy, fazogramy. Filmy dydaktyczne. Komputerowe programy użytkowe w wersji szkoleniowej. Materiały biurowe. Uwagi o realizacji Podstawowym celem realizacji programu nauczania przedmiotu jest kształtowanie umiejętności niezbędnych do podejmowania działalności gospodarczej w agrobiznesie i gospodarowania w warunkach konkurencji, a w szczególności przygotowanie uczniów do: planowania i organizowania procesów produkcji, prowadzenia uproszczonej rachunkowości, obliczania opłacalności produkcji ogrodniczej, stosowania instrumentów strategii marketingowej. Podczas realizacji programu należy stosować metody umożliwiające kształtowanie umiejętności myślenia kategoriami ekonomicznymi oraz podejmowania samodzielnych decyzji i pracy na własny rachunek i własne ryzyko. 31

Osiągnięcie zaplanowanych celów wymaga stosowania następujących metod nauczania: wykładu informacyjnego, dyskusji dydaktycznej, metody sytuacyjnej, ćwiczeń, metody projektów. Metoda projektów umożliwia rozwiązywanie problemów, poszukiwanie i wykorzystywanie informacji z różnych źródeł oraz prezentowanie wyników. Szkoła realizująca kształcenie w zawodzie ogrodnik powinna posiadać pracownię ekonomiczną wyposażoną w odpowiednie środki dydaktyczne. Ze względu na zmiany, związane z dostosowaniem polskiego rolnictwa do wymagań Unii Europejskiej uczeń powinien mieć możliwość korzystania z materiałów informacyjnych różnych instytucji i organizacji, zwłaszcza ośrodków doradztwa rolniczego. Wskazane jest wykorzystanie nie tylko materiałów drukowanych, ale także zamieszczanych w Internecie. Proponuje się następujący podział godzin na realizację poszczególnych działów tematycznych: Lp. Działy tematyczne Liczba godzin 1. Miejsce rolnictwa w systemie agrobiznesu 8 2. Przedsiębiorstwo rolne 12 3. Organizacja produkcji i pracy 15 4. Rachunkowość rolna 20 5. Marketing w agrobiznesie 18 6. Zarządzanie przedsiębiorstwem 20 7. Wspólna Polityka Rolna 15 Razem 108 Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły. Przedsiębiorstwo ogrodnicze - należy uświadomić uczniom, że gospodarstwo ogrodnicze jest samodzielną jednostką, nastawioną na realizację celów, otwartą w kierunku otoczenia, jednostką tworzącą i dzielącą dochód. Przygotowując uczniów do pełnienia roli zarówno pracownika, jak i właściciela gospodarstwa, należy położyć nacisk na przedstawienie funkcji gospodarstwa i rodzinnego charakteru produkcji, przede wszystkim w zakresie produkcji ogrodniczej. 32