Rozwiązania instalacji biogazowych dla gospodarstw rodzinnych

PROBLEMY INŻYNIERII ROLNICZEJ PIR 2012 (IV VI): z. 2 (76) PROBLEMS OF AGRICULTURAL ENGINEERING s. 149 159 Wersja pdf: www.itep.edu.pl/wydawnictwo ISSN 1231-0093 Wpłynęło 25.04.2012 r. Zrecenzowano 16.05.2012 r. Zaakceptowano 21.05.2012 r. Rozwiązania instalacji biogazowych dla gospodarstw rodzinnych A koncepcja B zestawienie danych C analizy statystyczne D interpretacja wyników E przygotowanie maszynopisu F przegląd literatury Wacław ROMANIUK ADF, Katarzyna BISKUPSKA BCEF Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Oddział w Warszawie Streszczenie Rozproszony system rodzinnych gospodarstw rolnych, specjalizujących się w produkcji zwierzęcej, stwarza potrzebę w zakresie opracowania instalacji biogazowych o mocy poniżej 200 kw. Wynika to z potrzeby zagospodarowania energii na własne cele produkcyjne i ewentualnie dla grupy producentów rolnych. Taką potrzebę sygnalizuje się także w literaturze, w pracach prognostycznych. W związku z istniejącą sytuacją można sformułować problem badawczy, który wyrażono w postaci następującego pytania: Czy można zaproponować koncepcję projektu biogazowni na nawozy stałe (obornik) i substraty roślinne dla gospodarstw rodzinnych? Celem opracowania jest przedstawienie wyników badań energetycznych biogazowni o całkowitej pojemności bioreaktora ok. 400 m 3 z agregatem prądotwórczym o mocy 35 kw oraz przedstawienie koncepcji projektu instalacji biogazowej na potrzeby gospodarstw rodzinnych i grup producentów rolnych. Słowa kluczowe: biogaz, instalacja, energia, postęp, technologia Wstęp Biogazownia rolnicza to zespół urządzeń, służących do prowadzenia fermentacji metanowej substratów organicznych, wytworzonych w gospodarstwie rolnym, jak również umożliwiających ich wykorzystanie po zakończonym procesie fermentacji. Zgodnie z nową regulacją biogaz rolniczy to paliwo gazowe, otrzymywane w procesie fermentacji metanowej surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych lub pozostałości z przetwórstwa produktów pochodzenia rolniczego lub biomasy leśnej, z wyłączeniem gazu pozyskanego z surowców, pochodzących z oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów. Nowe brzmienie definicji w znacznym stopniu rozszerza katalog substratów, możliwych do wykorzystania biogazowni rolniczej. Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, 2012

Wacław Romaniuk, Katarzyna Biskupska Jednym z najbardziej uciążliwych dla środowiska sektorów produkcji rolnej jest intensywny chów zwierząt, wynikający z rosnącej konsumpcji mięsa oraz specjalizacji w rolnictwie, wiąże się z koniecznością przeznaczania coraz większych obszarów rolnych na paszę dla zwierząt oraz produkcją ogromnych ilości gnojowicy, stanowiącej znaczne obciążenie dla środowiska. Przeszkodą na drodze szerokiego wprowadzenia instalacji biogazowych do praktyki jest stosunkowo wysoki koszt ich budowy i eksploatacji. Zintensyfikowane w ostatnich latach prace badawcze mają na celu obniżenie tych kosztów. Poszukiwania są ukierunkowane na wykorzystywanie odpadów o wysokiej zawartości suchej pozostałości organicznej, co wiąże się z możliwością znacznego zwiększenia obciążenia komory oraz zwiększoną jednostkową produkcją biogazu. Celem pracy jest przedstawienie wyników badań energetycznych biogazowni o całkowitej pojemności bioreaktora ok. 400 m 3 z agregatem prądotwórczym o mocy 35 kw oraz przedstawienie koncepcji projektu instalacji biogazowej na potrzeby gospodarstw rodzinnych i grup producentów rolnych z wykorzystaniem zgłoszenia patentowego nr P-395946 Urządzenie do wytwarzania biogazu z odchodów zwierząt chowanych na ściółce. Założenia do określenia parametrów techniczno-ekonomicznych i metody badań Podstawowymi zespołami instalacji biogazowej, które decydują o efektywności produkcji energii, są: komora fermentacyjna (bioreaktor), zbiornik wstępny do magazynowania nawozu naturalnego, silos na kiszonkę (np. z kukurydzy), moc agregatu kogeneracyjnego, objętość zbiornika biogazu oraz zbiornika na masę pofermentacyjną. Poniżej przedstawiono sposób określenia niektórych wyżej wymienionych zespołów wg GŁASZCZKA i in. [2010]. Objętość zbiornika wstępnego gnojowicy [m 3 ]: V Msub zb.w. = (1) ρsubtzb.w. 1,25 gdzie: M sub strumień masy substratu gnojowicy [Mg d 1 ]; ρ sub gęstość właściwa substratu [kg m 3, Mg m 3 ]; T zb.w. okres przechowywania gnojowicy w zbiorniku wstępnym [d]; 1,25 współczynnik objętości, zajmowanej przez powietrze oraz osprzęt techniczny wewnątrz zbiornika. H Zbiornik powinien mieć cylindryczny kształt. Stosunek wysokości do średnicy D powinien wynosić ok. 2. 150 ITP w Falentach; PIR 2012 (IV VI): z. 2 (76)

Rozwiązania instalacji biogazowych dla gospodarstw rodzinnych Objętość silosu (zbiornika) na kiszonkę z kukurydzy [m 3 ]: Msub V zb.sub. = ρ gdzie: M sub strumień masy substratu kiszonki [Mg rok 1 ]; ρ sub gęstość właściwa substratu [kg m 3, Mg m 3 ]. sub (2) Cały plon roczny substratu dodatkowego powinien zmieścić się w silosie, który powinien być dostępny dla transporterów (urządzeń). Wymiary mogą być dobrane zgodnie z wymaganiami inwestora. Objętość komory fermentacyjnej [m 3 ]: V wkf Msub = ρsubtr 1,25 (3) gdzie: M sub strumień masy substratu (gnojowica, obornik + kiszonka) [Mg d 1 ]; ρ sub gęstość właściwa substratu [kg m 3, Mg m 3 ]; T r wskaźnik okresu retencji (czas fermentacji) [d]; 1,25 współczynnik objętości, zajmowanej przez gaz oraz osprzęt techniczny wewnątrz komory. Moc nominalna generatora prądotwórczego w układzie kogeneracyjnym [kw]: E el = Etotη T p el (4) gdzie: E tot całkowita energia cieplna zawarta w paliwie [kwh]; η el sprawność przetwarzania energii elektrycznej [%]; T p czas wprowadzania biogazu [h]. E tot = V sub Q bio (5) gdzie: V sub strumień objętości substratu [m 3 d 1 ]; Q bio wartość opałowa biogazu [kwh m 3 ]. ITP w Falentach; PIR 2012 (IV VI): z. 2 (76) 151

Objętość zbiornika biogazu Wacław Romaniuk, Katarzyna Biskupska Zakłada się, że stosunek objętości komory fermentacyjnej do objętości zbiornika Vwkf biogazu powinien wynosić = 1 : 2. V bio Objętość zbiornika biogazu jest weryfikowana przez inwestora w zależności od możliwości bezpośredniego odbioru biogazu na potrzeby energetyczne. Objętość zbiornika na masę pofermentacyjną [m 3 ]: V po = ρ Msub sub Tpo 1,25 gdzie: M sub strumień masy substratu [Mg d 1 ]; ρ sub gęstość właściwa substratu [kg m 3, Mg m 3 ]; T po okres przechowywania masy pofermentacyjnej w zbiorniku [d]; 1,1 współczynnik objętości zajmowanej przez powietrze oraz osprzęt techniczny wewnątrz zbiornika. Zbiornik powinien mieć cylindryczny kształt i wysokość równą wysokości komory fermentacyjnej [Institut für Energetik und Umwelt GmbH 2010]. Okres przechowywania masy pofermentacyjnej w zbiorniku powinien uwzględniać okres, w ciągu którego gleba jest zamarznięta (miesiące zimowe) i nawóz nie może wniknąć w głąb, w związku z czym istnieje ryzyko jego spływu i może dojść do zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Typowa długość tego okresu wynosi T po = 100 d. Szczegółowa metodyka oceny ekonomicznej, w tym eksploatacyjnej badanej instalacji biogazowej w Studzionce, została opisana przez ROMANIUKA i in. [2011a] oraz GŁASZCZKĘ i in. [2010]. Według zaleceń firmy AgriKomp Francja [2011], proponowane dane wyjściowe w zależności od mocy agregatu kogeneracyjnego są następujące: moc agregatu [kw]: 75,0; 110,0; objętość komory fermentacyjnej [m 3 ]: 800,0; 900,0; masa gnojowicy [Mg]: 1800,0; 1800,0; masa obornika [Mg]: 1150,0; 1150,0; powierzchnia upraw masy zielonej [ha]: 20,0; 30,0; pojemność silosu [m 3 ]: 1100,0; 1700,0. Wyniki badań Drogą do realizacji celu były badania instalacji biogazowej, którą pokazano na rysunku. 1. (6) 152 ITP w Falentach; PIR 2012 (IV VI): z. 2 (76)

Rozwiązania instalacji biogazowych dla gospodarstw rodzinnych Źródło: opracowanie własne. Source: own elaboration. Rys. 1. Schemat blokowy instalacji biogazowej w Studzionce; 1 agregat prądotwórczy, 2 zbiornik biogazu 90 m 3, 3 chlewnia (300 szt.), 4 bioreaktor nr 1 61 m 3, 5 bioreaktor nr 2 350 m 3, 6 masa roślinna, 7 kurnik (14 000 szt.), 8 zbiornik masy przefermentowanej 75 m 3 Fig. 1. Block diagram of biogas installation at Studzionka; 1 generator, 2 biogas tank 90 m 3, 3 piggery (300 heads), 4 bioreactor no. 1 (61 m 3 ), 5 bioreactor no. 2 (350 m 3 ), 6 plant mass, 7 poultry house (14000 birds), 8 tank of post-fermentation mass (75 m 3 ) Charakterystykę energetyczną badanej instalacji przedstawiono w tabeli 1. Do realizacji powyższego celu posłużyła również analiza zgłoszeń patentowych ( Urządzenie do wytwarzania biogazu ze stałych odpadów rolniczych, zwłaszcza obornika, nr 166913, 1995 r.) oraz wzorów użytkowych ( Urządzenie do wytwarzania biogazu z gnojowicy i odpadów rolniczych, nr 53186, 1995 r.; Komora gnojowa nr 55331, 1997 r. oraz Płyta kompostowa nr 55322, 1997 r.). Przedstawiona wyżej problematyka dała podstawy do dalszych prac naukowo-badawczych, ukierunkowanych na opracowanie instalacji biogazowej dla gospodarstw rodzinnych i farmerskich o mocy poniżej 200 kw. Biorąc pod uwagę rozproszenie gospodarstw utrzymujących zwierzęta oraz złożone problemy techniczne zarówno wytworzenia biogazu w procesie fermentacji, jak i opłacalności ekonomicznej procesu produkcji energii z tak uzyskanego biogazu, optymalnym rozwiązaniem będzie gromadzenie substratów w centralnym punkcie danego obszaru (może to być jeden punkt w gminie) i w tym jednym punkcie zarówno wytwarzanie biogazu w procesie fermentacji, jak i wykorzystywanie go do produkcji energii. Takie rozwiązanie będzie najkorzystniejsze zarówno ze względu na wymagane nakłady, jak i wymaga minimalnego zaangażowania wysoko wyspecjalizowanej technicznie obsługi całego procesu. ITP w Falentach; PIR 2012 (IV VI): z. 2 (76) 153

Wacław Romaniuk, Katarzyna Biskupska Tabela 1. Charakterystyka energetyczna instalacji biogazowej w Studzionce Table 1. Energy performance of biogas installation at Studzionka Parametr Parameter Ilość wyprodukowanego biogazu w ciągu 21 dób The amount of biogas produced during 21 days Okres Period Jednostka 11.05.2011 31.05.2011 5.09.2011 25.09.2011 Unit bioreaktor 1 bioreaktor 2 bioreaktor 1 bioreaktor 2 bioreactor 1 bioreactor 2 bioreactor 1 bioreactor 2 m³ 2 625 3 024 2 730 3 412 Średnia dobowa produkcja biogazu Average daily biogas production m³ 125 144 130 162 Wartość opałowa Calorific value MJ m 3 20,75 20,75 22,21 22,21 Energia wytwarzana w instalacji biogazowej MJ 54 468,75 62 748 60 633,30 75 764,52 Energy generated at the biogas plant Ilość energii zużytej na utrzymanie stałej temperatury w komorze i na podgrzewanie dopompowanej gnojowicy MJ 15 251,25 19 451,88 16 972,32 23 492,20 Quantity of energy used to maintain constant temperature in the chamber and for heating slurry pumped in Średnie zapotrzebowanie 1 kw 2,2 2,2 2,2 2,2 mocy przez pompy 2 kw 1,5 1,5 1,5 1,5 Average power consumption 3 kw 15,0 15,0 15,0 15,0 by pumps kw 18,7 18,7 18,7 18,7 Łączny czas pracy urządzeń elektrycznych Total operation time of electric 1, 2 h 1,5 1,5 1,3 1,3 3 h 0,5 0,5 0,5 0,5 devices h 2,0 2,0 1,8 1,8 Zużycie energii do mieszania (średnie) Energy consumption for mixing (average) Energia netto Qn Net energy Qn Średnia dobowa produkcja energii netto Average daily production of net energy Masa gnojowicy wpompowanej do zbiornika fermentacyjnego w ciągu 21 dób Mass of slurry pumped into fermentation tank during 21 days Średnia temperatura w budynku Average temperature in the building Średnia temperatura otoczenia Average outdoor temperature Współczynnik efektywności energetycznej We The energy efficiency ratio We Źródło: opracowanie własne. Source: own elaboration. MJ 173,5 703,4 188,37 764,7 MJ 39 043,97 43 222,7 43 472,61 51 528,62 MJ 2 593,75 2 988 2 887,30 3 598 kg 60 900 60 900 C 16,5 17,8 C 8,3 7,8 3,53 (brutto) 2,52 (netto) 3,53 (brutto) 2,52 (netto) 154 ITP w Falentach; PIR 2012 (IV VI): z. 2 (76)

Rozwiązania instalacji biogazowych dla gospodarstw rodzinnych W związku z rozwojem gospodarstw rolnych ze ściółkowym systemem chowu zwierząt, zapewniającym wysoki poziom dobrostanu zwierząt, zachodzi konieczność opracowania rozwiązania instalacji biogazowych z wykorzystaniem substratów do fermentacji o konsystencji stałej, jak obornik czy też stałe odpady organiczne, jak również masa roślinna. Zaprezentowane w artykule koncepcje rozwiązań wychodzą naprzeciw tym potrzebom. W Zakładzie Eksploatacji i Budownictwa Wiejskiego Instytutu Technologiczno- -Przyrodniczego opracowano projekt patentu, który został zgłoszony w Urzędzie Patentowym pod nr P.395946 [ROMANIUK i in. 2011b]. Schemat tego rozwiązania przedstawiono na rysunku 2. Propozycja ta uwzględnia wyniki badań z powyższej instalacji biogazowej, pozwala też na udoskonalony system produkcji biogazu oraz zagospodarowania substratów pofermentacyjnych. Źródło: opracowanie własne. Source: own elaboration. Rys. 2. Urządzenie do wytwarzania biogazu z nawozów naturalnych i odpadów organicznych; 1 komora hermetyczna 1. stopnia (magazynowanie obornika i różnych odpadów organicznych, zraszanie i wypłukiwanie masy organicznej, fermentacja wstępna), 2 komora hermetyczna 2. stopnia, 3 dozownik ślimakowy do podawania zielonej masy organicznej, 4 zbiornik na płyny (gnojówkę i gnojowicę), 5 odciek masy organicznej, 6 zbiornik pofermentacyjny, 7 kolektor słoneczny Fig. 2. Device for biogas production from the manure and organic wastes; 1 first degree hermetic chamber (storage of manure and various organic wastes, spraying and leaching of organic matter, pre-fermentation), 2 second degree hermetic chamber, 3 screw-conveyor feeder for green organic matter, 4 tanks (liquid manure and slurry), 5 organic matter effluent, 6 post-fermentation tank, 7 solar collector Rozwiązanie to będzie polegało na wytworzeniu biogazu ze stałych odchodów, gromadzonych na płycie obornikowej, w oborze głębokiej i przepłukiwanie ich w komorze fermentacyjnej gnojowicą lub wodą gnojową podczas fermentacji ITP w Falentach; PIR 2012 (IV VI): z. 2 (76) 155

Wacław Romaniuk, Katarzyna Biskupska metanowej. Biogazownia składa się z dwóch komór fermentacyjnych oraz zbiornika wstępnego i pofermentacyjnego oraz niezbędnych urządzeń towarzyszących, zgodnie ze schematem przedstawionym na rysunku 2. Schemat urządzenia według zgłoszenia patentowego do wytwarzania biogazu może być jednym z rozwiązań modelowych biogazowni, dostosowanych do warunków gospodarstwa i elementów infrastruktury w nim występujących. Wytwarzany w biogazowych instalacjach w gospodarstwach rolnych biogaz przesyłany jest do zbiorników, w których jest przechowywany pod stałym ciśnieniem i dostarczany do agregatu prądotwórczego lub urządzeń domowych. Znane są tzw. mokre zbiorniki gazu, zbudowane z cylindrycznego zbiornika o dwóch ściankach, między którymi jest płyn. W zbiorniku, między jego ściankami, osadzony jest ruchomy zbiornikowy dzwon. Szczelność zbiornika zapewnia płyn znajdujący się między ściankami zbiornika. Inne znane zbiorniki są zbudowane z tkaniny elastycznej w kształcie walca lub prostopadłościanu, ulokowane w obudowie o prostopadłych ściankach i dwuspadowym dachu. Znane są także zbiorniki w kształcie kuli lub walca o elastycznych ściankach, dociskanych w celu zapewnienia stałego ciśnienia obciążeniową płytą. Istnieje potrzeba stosowania w obwodowych instalacjach stosunkowo prostych w budowie zbiorników i sprawnych w eksploatacji. Istotą wzoru użytkowego jest konstrukcja zbiornika biogazu, przeznaczonego do przechowywania pod stałym ciśnieniem dostarczanego z gospodarstwa rolnego biogazu, przeznaczonego do zasilania zwłaszcza urządzeń domowych. Konstrukcja ta ma elastyczny zbiornik, dociskany od góry płytą, wyposażony w gazowe zawory: doprowadzający, odprowadzający i bezpieczeństwa. Ma również podłogową podstawę z trzema wyposażonymi w dystansowe tuleje pionowymi prowadnicami, na które są nałożone dwa gumowe zbiorniki pierścieniowe: dolny i górny, na którym jest usadowiona dociskowa płyta z przytwierdzonymi do niej prowadzącymi tulejami. Tuleje są nałożone suwliwie na pionowe prowadnice, których górne końcówki są połączone wiązadłem. Zbiornikowe pierścienie są ponadto przepływowo połączone ze sobą i z dopływowo-odpływową instalacją, usytuowanymi między ściankami zbiornikowych pierścieni trzema trójnikami, którymi są: dopływowy trójnik, odpływowy trójnik i kontrolno-pomiarowy trójnik. Zbiornik jest stosunkowo prostej budowy i łatwy w obsłudze. Dociśnięcie zbiornikowych pierścieni od góry dociskową płytą opuszczaną na prowadnicach do poziomu górnych końcówek dystansowych tulei z jednoczesną obserwacją manometru, podłączonego do rurociągu z kontrolno-pomiarowym trójnikiem umożliwia utrzymanie właściwego, stałego ciśnienia, pod którym biogaz jest podawany do odbiorników urządzeń domowych. W okresach, kiedy biogaz nie jest przesyłany do zbiornika z biogazowni, powodując zmniejszenie ciśnienia, mogące odciąć podawanie gazu do odbiorników przez zadziałanie zaworu odcinającego, podłączanego rurociągiem z odpływowym trójnikiem, dociskowa płyta może być dodatkowo dociążona obciążnikiem w celu zwiększenia niewystarczającego ciśnienia. 156 ITP w Falentach; PIR 2012 (IV VI): z. 2 (76)

Rozwiązania instalacji biogazowych dla gospodarstw rodzinnych Koncepcję rozwiązania, stanowiącego projekt wzoru użytkowego przedstawiono na rysunku 3., z tym, że prototyp zbiornika biogazu (fot. 1.) został wykonany z trzech cylindrycznych pierścieni (dętek), a na rysunku 3. pokazano dwa pierścienie. Źródło: opracowanie własne. Source: own elaboration. Rys. 3. Schemat zbiornika do magazynowania biogazu, wykonany z elastycznych cylindrycznych pierścieni (nr zgłoszenia w Urzędzie Patentowym W.119642); 1 podstawa, 2 prowadnica, 3 stopa, 4 pierścień cylindryczny, elastyczny dolny, 5 pierścień cylindryczny (elastyczny) górny, 6 płyta dociskowa górna, 7 tuleja prowadnicy, 8 wejście biogazu, 9 wyjście biogazu Fig. 3. Scheme of biogas storage tank made of flexible cylindrical rings (notification number of Patent Office W.119642); 1 base, 2 slideway, 3 flange of slideway, 4 lower flexible cylinder ring, 5 upper flexible cylinder ring, 6 plate, 7 pilot sleeve, 8 biogas input, 9 biogas output Źródło: W. Romaniuk. Source: W. Romaniuk. Fot. 1. Prototyp zbiornika biogazu z elastycznych pierścieni Photo 1. Prototype of biogas tank built of flexible rings ITP w Falentach; PIR 2012 (IV VI): z. 2 (76) 157

Wacław Romaniuk, Katarzyna Biskupska Wnioski 1. Badania energetyczne instalacji biogazowej w Studzionce, której łączna pojemność dwóch reaktorów wynosi 411 m 3, umożliwiły określenie rzeczywistych kosztów produkcji energii elektrycznej 113,76 zł MWh 1 oraz kosztów produkcji energii cieplnej 206,06 zł MWh 1. 2. Projektowane urządzenie do wytwarzania biogazu z nawozów naturalnych i odpadów organicznych umożliwi przyszłościowe badania pozyskania energii z substratów o zawartości suchej masy ponad 20%. 3. Przedstawiona koncepcja zbiornika na biogaz umożliwi zmagazynowanie zapasu gazu na niezbędny okres oraz utrzymywanie ciśnienia na poziomie 200 mm H 2 O. Bibliografia AgriKomp 2011. Quelle est l'installation la mieux adaptée à votre exploitation? [online]. [Dostęp 11.06.2012]. Dostępny w Internecie: http://agrikomp.de/fr/installations-de-biogaz-/ trouvez-votre-installation-.html GŁASZCZKA A., WARDAL W., ROMANIUK W., DOMASIEWICZ T. 2010. Biogazownie rolnicze. Warszawa. MULTICO Ofic. Wydawn. ISBN 978-83-7073-432-9 ss. 76. Institut für Energetik und Umwelt GmbH 2010. Biogaz. Produkcja, wykorzystywanie [online]. Leipzig. [Dostęp 30.05.2011]. Dostępny w Internecie: www.ieo.pl/dokumenty/obszary_badan/ Biogaz%20-%20Produkcja%20Wykorzystywanie.pdf MYCZKO A., MYCZKO R., KOŁODZIEJCZYK T., GOLIMOWSKA R., LENARCZYK J., JANAS Z., KLIBER A., KARŁOWSKI J., DOLSKA M. 2011. Budowa i eksploatacja biogazowni rolniczych. Poradnik dla inwestorów zainteresowanych budową biogazowni rolniczych. Pr. zbior. Red. A. Myczko. Falenty. Wydaw. ITP. ISBN 978-83-62416-23-3 ss. 142. ROMANIUK W., GŁASZCZKA A., DOMASIEWICZ T., BISKUPSKA K., BARWICKI J. 2011, Metoda oceny biogazowni rolniczych. W: Problemy intensyfikacji produkcji zwierzęcej z uwzględnieniem struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych, ochrony środowiska i standardów UE. Pr. zbior. Red. W. Romaniuk. Falenty. Wydaw. ITP s. 108 114 [a]. ROMANIUK W., GŁASZCZKA A., KASZUBSKI M., CZARNY K., FARAŃCZUK R., PANKOWSKI Z. Komora gnojowa. Polska. Opis wzoru użytkowego PL 55331. 01.02.1994. ROMANIUK W., GŁASZCZKA A., KASZUBSKI M., CZARNY K., FARAŃCZUK R., PANKOWSKI Z. Płyta kompostowa. Polska. Opis wzoru użytkowego. PL 55322. 01.02.1994. ROMANIUK W., GŁASZCZKA A., ŁOCHOWSKI B., CZARNY K., PRZYKORSKI A. Urządzenie do wytwarzania biogazu z gnojowicy i odpadów rolniczych. Polska. Opis wzoru użytkowego. PL 53186. 02.06.1992. ROMANIUK W., GŁASZCZKA A., ŁOCHOWSKI B., CZARNY K., PRZYKORSKI A. Urządzenie do wytwarzania biogazu ze stałych odpadów rolniczych, zwłaszcza obornika. Polska. Opis patentowy. PL 166913 25.06.1992. ROMANIUK W., GŁASZCZKA A., ŁOCHOWSKI B. Zbiornik biogazu. Polska. Opis wzoru użytkowego. W.119642. 30.12.2010. ROMANIUK W., ŁUKASZUK M., KARBOWY A. 2010. Potencjalne możliwości rozwoju biogazowni w gospodarstwach rolnych w Polsce. Problemy Inżynierii Rolniczej. Nr 4(70) s. 129 139. 158 ITP w Falentach; PIR 2012 (IV VI): z. 2 (76)

Rozwiązania instalacji biogazowych dla gospodarstw rodzinnych ROMANIUK W., MYCZKO A., ŁOCHOWSKI B., DOMASIEWICZ T., GŁASZCZKA A., BISKUPSKA K., SAVINYH P., OTROSHKO S. Urządzenie do wytwarzania biogazu z odchodów zwierząt chowanych na ściółce. Polska. Opis patentowy P.395946. 09.11.2011 [b]. Wacław Romaniuk, Katarzyna Biskupska INNOVATIVE SOLUTIONS OF BIOGAS INSTALLATIONS FOR THE AGRICULTURAL FAMILY FARMS Summary Dispersed system of agricultural family farms specialized in livestock production, creates a necessity to design the biogas installations of capacity below 200 kw. That ensues from the need of necessary managing energy for their own production purposes and possibly to a group of agricultural producers. Such a need is suggested also by rewieved literature and prognostic studies. In connection with existing situation, the research problem nay be formulated as the following question: is it possible to propose the conceptual project of a biogas plant supplied with the solid fertilizers (manure) and plant substrates, provided for the family farms? This paper aimed to describe the energetic study results of a biogas installation with total bioreactor capacity 400 m 3 and generator power of 35 kw, as well as to present the conceptual project of biogas plant for the family farms and groups of agricultural producers. Key words: biogas, installation, energy, generation, technology, progress Adres do korespondencji: prof. dr hab. Wacław Romaniuk Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach Oddział w Warszawie ul. Rakowiecka 32, 02-532 Warszawa tel. 22 542-11-78; e-mail: w.romaniuk@itep.edu.pl ITP w Falentach; PIR 2012 (IV VI): z. 2 (76) 159