Waldemar Cieślok Nauczyciel Bibliotekarz ZSM w Szczecinie SUPELMENT O prawie, którego znajomość jest pomocna w zarządzaniu biblioteką szkolną 1 Biblioteka szkolna jest instytucją działającą w oparciu o prawa dotyczące różnych dziedzin życia społecznego. Z jednej strony jest to prawo oświatowe (Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty, 2 Karta Nauczyciela Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r., 3 która dla nauczycieli jest uszczegółowieniem Kodeksu Pracy 4 i akty wykonawcze dotyczące tychże ustaw), z drugiej zaś prawo biblioteczne (Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach 5 i Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie zasad ewidencji materiałów bibliotecznych 6 ). 7 Biblioteka szkolna działa także w oparciu o dokumenty programowe krajowe i europejskie (Biblioteki szkolne wytyczne IFLA/UNESCO, 8 Manifest bibliotek szkolnych, 9 Plan działań "eeurope+" 2003. Wspólne działania na rzecz wdrażania Społeczeństwa Informacyjnego w Europie 10, Standardy pracy biblioteki szkolnej 11 ), 12 oraz w oparciu o dokumenty wewnętrzne takie jak: Statut szkoły 13, regulaminy itp. Jak każde akty prawne, także i te wymienione powyżej można uporządkować wg pewnej hierarchii, wychodząc z założenia, że źródłem każdego polskiego prawa jest Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Art. 70 ust. 1 Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa. ( ) 14 1 Cytowany tekst zaczerpnięto z pracy Waldemar Cieślok: Zarządzanie biblioteką szkolną. Biblioteka Zespołu Szkół Muzycznych im. Feliksa Nowowiejskiego w Szczecinie w latach 2007-2012. Praca Dyplomowa napisana na Studiach Podyplomowych Zarządzanie kulturą z wybranymi aspektami zarządzania szkolnictwem artystycznym pod kierunkiem dra Macieja Kowalewskiego. Akademia Sztuki, Szczecin 2012. (rozdział 1 niniejszej pracy). 2 Dz.U. 1991 nr 95 poz. 425. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu19910950425 data dostępu: 3 Dz.U. 1982 nr 3 poz. 19. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu19820030019 data dostępu: 4 Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu19740240141 data dostępu: 5 Dz.U. 1997 nr 85 poz. 539. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu19970850539 data dostępu: 6 Dz.U. 2008 nr 205 poz. 1283. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu20082051283 data dostępu: 7 Sokołowska Hanna oprac.: Biblioteki Szkolne. http://tnbsp.oeiizk.waw.pl/dokumenty/biblioteki_szkolne.pdf data dostępu: 05.06.2012 8 Zybert Elżbieta, Barbara red.: Biblioteki szkolne Wytyczne IFLA-UNESCO. Wydawnictwo SBP, 2003 9 http://archive.ifla.org/vii/s11/pubs/polish.htm data dostępu: 10 http://kbn.icm.edu.pl/cele/eeurope/eeurope_pl.pdf data dostępu: 11 http://e-pedagogiczna.edu.pl/upload/file/sekcja/standardy_biblioteki_szkolne.pdf data dostępu: 12 http://biblioteka.bialystok.edu.pl/cms/serwis/?q=prawo data dostępu: 05.06.2012 13 Statut ZSM. http://www.zsm2.szczecin.pl/pdfy/doku_szkolne/statut.pdf data dostępu: 14 Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu19970780483 data dostępu:
Z tego prawa, swoją treść czerpie Ustawa o systemie oświaty, która w artykule 67, ust. 1, pkt. 2 tak oto umocowuje prawnie istnienie bibliotek w szkołach: Art. 67 ust. 1 Do realizacji zadań statutowych szkoła publiczna powinna zapewnić uczniom możliwość korzystania z: 1) pomieszczeń do nauki z niezbędnym wyposażeniem; 2) biblioteki; ( ) 15 Ponad to Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, które jest aktem wykonawczym do art. 60 Ustawy o systemie oświaty (a w szkołach artystycznych Rozporządzenie Ministra Kultury w sprawie ramowych statutów publicznych szkół i placówek artystycznych z dnia 31 sierpnia 2005 r.) określa, co następuje: zał. 2. par. 8 (analogicznie: zał. 3 i 4. par. 10) 1. Statut szkoły określa szczegółowo organizacje biblioteki szkolnej i zadania nauczyciela bibliotekarza, zgodnie z potrzebami danej szkoły, w szczególności z uwzględnieniem zadań w zakresie: 1) udostępniania książek i innych źródeł informacji, 2) tworzenia warunków do poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologia informacyjna, 3) rozbudzania i rozwijania indywidualnych zainteresowań uczniów oraz wyrabiania i pogłębiania u uczniów nawyku czytania i uczenia się, 4) organizowania różnorodnych działań rozwijających wrażliwość kulturowa i społeczna. 2. Statut szkoły określa zasady współpracy biblioteki szkolnej z uczniami, nauczycielami i rodzicami (prawnymi opiekunami) oraz innymi bibliotekami. 16 Na podstawie tych przepisów tworzone są Statuty szkół, 17 a z nich wynikają 15 Dz.U. 1991 nr 95 poz. 425. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu19910950425 data dostępu: 16 Dz.U. 2001 nr 61 poz. 624. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu20010610624 data dostępu: 17 Statut Zespołu Szkół Muzycznych w Szczecinie: http://www.zsm2.szczecin.pl/pdfy/doku_szkolne/statut.pdf data dostępu: 11.06.2012. Par. 11, ust. 1 Statutu ZSM: Szkoła prowadzi bibliotekę szkolną, która jest interdyscyplinarną pracownią szkolną i stanowi szkolne centrum informacji. W skład Biblioteki ZSM wchodzą: wypożyczalnia, czytelnia, pracownia informacyjno-multimedialna, Biblioteka Cyfrowa udostępniająca zbiory przechowywane w formie elektronicznej, miejsce opracowywania i przechowywania zbiorów. Biblioteka ZSM pełniąc funkcję szkolnego centrum informacji, gromadzi i udostępnia także dokumenty pracy Szkoły. Z zasobów Biblioteki ZSM interdyscyplinarnej pracowni szkolnej mogą korzystać uczniowie, nauczyciele i inni pracownicy szkoły oraz rodzice, absolwenci szkoły i członkowie społeczności lokalnej na warunkach określonych w odrębnych przepisach ( ) Pracownikiem Biblioteki ZSM jest w pełni wykwalifikowany nauczyciel-bibliotekarz, który wg przydziału obowiązków realizuje swoje zadania poprzez: gromadzenie, opracowanie techniczne i merytoryczne oraz
bezpośrednio przepisy zapisane w Regulaminach bibliotek szkolnych 18. Przepisy dotyczące pracowników bibliotek szkolnych reguluje Karta Nauczyciela Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. W swym art. 42 (zwłaszcza) ust. 3, pkt. 10 reguluje czas pracy (tzw. pensum) nauczyciela-bibliotekarza pracującego w bibliotece szkolnej, który wynosi 30 godzin tygodniowo i nie może przekraczać 40 godzin w tygodniu. To czy w pensum nauczyciela-bibliotekarza chodzi o godziny zegarowe, czy godziny lekcyjne powinien precyzować Statut szkoły. Wynika to z przepisu zawartego w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, który brzmi: (załącznik 2 szkoła podstawowa) 6. 1.Godzina lekcyjna trwa 45 minut. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się prowadzenie zajęć edukacyjnych w czasie od 30 do 60 minut, zachowując ogólny tygodniowy czas zajęć ustalony w tygodniowym rozkładzie zajęć, o którym mowa w 10 ust. 3. 6. 2. Czas trwania poszczególnych zajęć edukacyjnych w klasach I - III ustala nauczyciel prowadzący te zajęcia, zachowując ogólny tygodniowy czas zajęć, o którym mowa w ust. 1. (załącznik 3 gimnazjum) 6. Godzina lekcyjna trwa 45 minut. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się prowadzenie zajęć edukacyjnych w czasie od 30 do 60 minut, zachowując ogólny tygodniowy czas zajęć ustalony w tygodniowym rozkładzie zajęć, o którym mowa w 12 ust. 3. (załącznik 4 liceum) 7.Godzina lekcyjna trwa 45 minut. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się prowadzenie zajęć edukacyjnych w innym wymiarze, nie dłuższym jednak niż 60 minut, zachowując ogólny tygodniowy czas zajęć ustalony w tygodniowym rozkładzie zajęć, o którym mowa w 12 ust. 3. 19 Normą jednak jest, iż nauczyciele-bibliotekarze pracują godzinę zegarową. Istnieje także Zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 czerwca 1997 roku w sprawie liczby uczniów, na których przysługuje etat nauczyciela bibliotekarza. 1. 1.Ustala się następujące liczby uczniów, na których przysługuje etat nauczyciela-bibliotekarza: 1) w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych wszystkich typów (w tym w szkołach dla dorosłych), z wyjątkiem wymienionych w pkt 4, oraz w zakładach kształcenia nauczycieli, liczących powyżej 300 uczniów, przysługuje 1 etat nauczyciela-bibliotekarza, przy czym norma ta wzrasta o 0,5 etatu na każdych następnych 250 uczniów, ( ) 20 konserwację zbiorów (w tym także dokumentacji szkolnej), pomoc w wyszukiwaniu informacji, udostępnianie zasobów biblioteki, opiekę nad Multimedialnym Centrum Informacji, kreowanie pozytywnego wizerunku Szkoły we współpracy z nauczycielami i innymi pracownikami Szkoły. 18 Regulamin Biblioteki ZSM: http://www.zsm2.szczecin.pl/pdfy/doku_szkolne/biblioteka_regulamin.pdf data dostępu: 11.06.2012 19 Dz.U. 2001 nr 61 poz. 624. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu20010610624 data dostępu: 20 M.P. 1997 nr 36 poz. 348. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wmp19970360348 data dostępu:
Uznane jest ono za uchylone. 21 Jednak: Zarządzenie to jest przywoływane, mimo prawnych wątpliwości na temat obligatoryjności jego obowiązywania. Nigdy nie zostało formalnie uchylone, chociaż w przeszłości w Ustawie ( ) Karta Nauczyciela znowelizowanej w 1997 roku w Artykule 36 Rozdziału 5 Warunki pracy i wynagrodzenia mowa jest o możliwości zawierania ponadzakładowego układu zbiorowego pracy przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, a także przez organy jednostek samorządu terytorialnego prowadzących szkoły. Układ ten określa w szczególności m. in. normy zatrudnienia bibliotekarzy i pedagogów szkolnych. 22 Pracownik biblioteki szkolnej nauczyciel-bibliotekarz podlega także ścieżce awansu zawodowego nauczyciela, wynikającego z Karty Nauczyciela i Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli z dnia 1 grudnia 2004 r 23. Ma więc możliwość, jak każdy nauczyciel, odbycia stażu na kolejny stopień awansu zawodowego nauczyciela (stażysty kontraktowego mianowanego dyplomowanego honorowego profesora oświaty). W momencie uzyskania przynajmniej stopnia nauczyciela-mianowanego i pod warunkiem pracy w pełnym wymiarze godzin (jeżeli zachodzą takie możliwości), jego umowa o pracę zgodnie z art. 10 Karty Nauczyciela, zostaje przekształcona w umowę w oparciu o mianowanie ze wszystkimi przywilejami i konsekwencjami wynikającymi z tej formy zatrudnienia. Wcześniej, zgodnie z tym samym 10 art. Karty Nauczyciela, nauczyciel-bibliotekarz stażysta zatrudniany jest w oparciu o umowę o pracę na 1 rok, natomiast nauczyciel-bibliotekarz kontraktowy zatrudniany jest w oparciu o umowę o pracę na czas nieokreślony. W momencie mianowania i niemożności zatrudnienia w pełnym wymiarze godzin stosuje się umowę o prace na czas nieokreślony. Ważnym przepisem, z punktu widzenia funkcjonowania bibliotek szkolnych jest przepis zawarty w Ustawie o bibliotekach. Art. 13. 7) Biblioteki publiczne nie mogą być łączone z innymi instytucjami oraz z bibliotekami szkolnymi i pedagogicznymi. 24 Jak wynika z przytoczonego powyżej ust. 7 art. 13 ustawy nie ma możliwości łączenia bibliotek szkolnych z bibliotekami publicznymi. Ustawa o bibliotekach, która jest uszczegółowieniem Ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej 25, czerpie swe treści z prawa zagwarantowanego w art. 73 Konstytucji RP. 21 Ibid. 22 Sokołowska H.: Op. cit. 23 Dz.U. 2004 nr 260 poz. 2593. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu20042602593 data dostępu: 24 Dz.U. 1997 nr 85 poz. 539. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu19970850539 data dostępu: 25 Dz.U. 1991 nr 114 poz. 493. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu19911140493 data dostępu:
Aktem wykonawczym do tej ustawy jest Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie zasad ewidencji materiałów bibliotecznych. 26 Reguluje ono w sposób szczegółowy i wyczerpujący zasady ewidencji, inwentaryzacji i odpisywania ubytków w zbiorach bibliotecznych 27. Biblioteki szkolne nie wchodzą [jednak] w skład ogólnokrajowej sieci bibliotecznej, a tym samym nie są zobowiązane do stosowania przepisów rozporządzenia w sprawie sposobu ewidencjonowania materiałów bibliotecznych. W praktyce jednak bardzo często biblioteki szkolne ewidencjonują materiały biblioteczne w sposób wskazany w tym rozporządzeniu. Zastosowanie zasad ewidencjonowania materiałów bibliotecznych określonych w rozporządzeniu w sprawie sposobu ewidencji materiałów bibliotecznych przez biblioteki szkolne powinno wynikać z ustaleń określonych w polityce rachunkowości obowiązującej w jednostce. 28 Próbując nakreślić prawną problematykę funkcjonowania biblioteki szkolnej, jak i każdej innej biblioteki, nie można pominąć przepisów Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, która zawiera sformułowania licencjonujące niejako podstawowe działanie biblioteczne, jakim jest wypożyczanie. Art. 28. Biblioteki, archiwa i szkoły mogą: 1) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych; ( ) 29 26 Dz.U. 2008 nr 205 poz. 1283. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu20082051283 data dostępu: 27 Sokołowska H.: Op. cit. 28 Wycisk Urszula: Rachunkowość budżetowa. Biblioteka szkolna w pytaniach i odpowiedziach. http://samorzad.infor.pl/sektor/zadania/oswiata/artykuly/401307,funkcjonowanie_bibliotek_szkolnych_w_pytani ach_i_odpowiedziach.html data dostępu: 05.06.2012 29 Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83. http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu19940240083 data dostępu: