Nauczyciel prowadzący: Małgorzata Marzec (biologia MM) sala 28 FAKULTETY I TURA BIOLOGIA Wykaz treści, które musisz znać na zakończenie Gimnazjum. Wszystkie były omawiane na lekcjach. II. Budowa i funkcjonowanie komórki: 1) podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa); 2) podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki; 3) porównanie budowy komórki bakterii, roślin i zwierząt, cechy umożliwiające ich rozróżnienie. III. Systematyka zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. 1) sposoby katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo; 2) oznaczanie organizmów przy pomocy prostego klucza do oznaczania; 3) cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek; 4) znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju; 5) podstawowe czynności życiowe organizmu jednokomórkowego na przykładzie wybranego protista samożywnego (np. eugleny) i cudzożywnego (np. pantofelka); 6) występowanie bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka; 7) cechy grzybów, występowanie grzybów (w tym grzybów porostowych); 8) cechy glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), 9) cechy parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków; 10) porównanie grup kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju; 11) znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka. Poniżej zebrałam najważniejsze wiadomości z klasy pierwszej. Przeczytaj je uważnie. Jeśli wszystko jest Ci znane, to świetnie GRATULACJE, dużo pamiętasz. Jeśli w trakcie czytania stwierdzisz, że czegoś nie pamiętasz, nie rozumiesz SPRAWDŹ, ZAJRZYJ DO ZESZYTU, PODRĘCZNIKA, INTERNETU. Wykonaj też polecenia, które pojawiają się w tekście. Jeśli dobrze się przygotujesz, to zaprocentuje to pozytywnymi ocenami i dobrym wynikiem egzaminu. 1. WIRUSY formy bezkomórkowe. Wypisz przynajmniej 3 cechy wirusów 2. CECHY BUDOWY KOMÓRKI: brak jądra komórkowego - bakteryjnej obecność nukleoidu nici DNA, która pełni funkcję jądra białkowo-cukrowa ściana komórkowa obecność jądra kom. - grzybów chitynowa ściana komórkowa, brak chloroplastów, celulozowa ściana komórkowa, - roślinnej obecność chloroplastów duże wakuole - zwierzęcej UZUPEŁNIJ A. Porównaj ze sobą różne komórki znajdź cechy wspólne i różniące Rozpoznaj przedstawione na schematach komórki. Nazwij zaznaczone organella komórkowe i określ ich rolę. Rolę głównych organelli komórkowych wpisz do zeszytu
(błona komórkowa, ściana komórkowa, jądro, mitochondrium, chloroplast, siateczka śródplazmatyczna, wodniczka). 3. CZYNNOŚCI ŻYCIOWE ORGANIZMÓW a) Oddychanie proces wyzwalania energii niezbędnej do życia. Polega na rozkładzie glukozy do dwutlenku węgla i wody z wyzwoleniem energii. Zachodzi w mitochondriach. Ważnym etapem oddychania jest wymiana gazowa dostarczenie do organizmu tlenu i usunięcie dwutlenku węgla. Organizmy mogą oddychać tlenowo (zdecydowana większość) lub beztlenowo (np. niektóre bakterie, tasiemiec. Narządami wymiany gazowej zwierząt są: cała powierzchnia ciała, skrzela, tchawki, płuca. Przypomnij sobie u jakich zwierząt występują te narządy. A jak odbywa się wymiana gazowa u roślin. a) Odżywianie - dostarczanie organizmowi składników budulcowych, energetycznych i regulujących niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania Ze względu na sposób odżywiania organizmy dzieli się na: Samożywne w procesie fotosyntezy z dwutlenku węgla i wody, przy udziale światła wytwarzają związki organiczne Samożywne są ROŚLINY, niektóre bakterie i protisty roślinopodobne Cudzożywne pobierają gotowe związki organiczne w postaci roślin (roślinożercy), zwierząt (mięsożercy), martwej materii organicznej (saprobionty) lub żyją kosztem żywego organizmu (pasożyty) Cudzożywne są bakterie, niektóre protisty (pierwotniaki), grzyby i zwierzęta. Przypomnij, co oznaczają pojęcia saprobiont, pasożyt, symbiont. Podaj przykłady zadanie do zeszytu. b) Wydalanie usuwanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii. U człowieka narządami wydalniczymi są nerki, płuca i skóra c) Wrażliwość na bodźce - zdolność odbierania informacji ze środowiska i sprawna reakcja na bodźce. d) Ruch zdolność przemieszczania się całego organizmu lub jego części
e) Wzrost i rozwój f) Rozmnazanie zwiększanie liczy osobników populacji. Organizmy rozmnażają się Bezpłciowo organizm potomny powstaje przez podział lub z części osobnika macierzystego: - podział komórki pantofelek - pączkowanie drożdże - fragmentacja plechy porosty - rozmnażanie wegetatywne np. z części łodygi Płciowo nowy organizm powstaje w wyniku zapłodnienia Rozmnażanie płciowe jest procesem, który trwa dłużej, ale zapewnia zmienność organizmów i lepsze przystosowanie do środowiska g) Metabolizm ogół procesów chemicznych zachodzących z żywych komórkach, np. oddychanie wewnątrzkomórkowe i fotosynteza. Przypomnij sobie te procesy Poniżej lista cech charakteryzujących dwa ważne procesy w życiu rośliny: fotosyntezę i oddychanie. Które cechują fotosyntezę, a które oddychanie? wypisz w zeszycie w dwóch kolumnach cechy charakteryzujące fotosyntezę i oddychanie A. przebiega wg schematu: dwutlenek węgla + woda chlorofil, światło glukoza + tlen B. przebiega wg równania: glukoza + tlen dwutlenek węgla + woda + energia C. energia jest pochłaniana; D. energia jest wyzwalana i gromadzona jest w ATP; E. zachodzi we wszystkich żywych komórkach; F. zachodzi na terenie cytoplazmy i w mitochondriach; G. zachodzi tylko w zielonych częściach rośliny; H. proces ten zachodzi bez przerwy, zarówno w dzień, jak i w nocy; I. produktami tego procesu jest glukoza i tlen; J. proces zachodzi wyłącznie w dzień; K. produktami tej reakcji jest dwutlenek węgla, woda i energia; L. zachodzi w chloroplastach; 4. CHARAKTERYSTYKA KRÓLESTW Systematyka dzieli świat organizmów na 5 królestw: PROKARIOTA (bezjądrowe), PROTISTY, GZRYBY, ROŚLINY I ZWIERZĘTA. Nadkrólestwo Prokariota (bezjądrowe) Królestwo Bakterie Charakterystyczne cechy żyją we wszystkich środowiskach organizmy jednokomórkowe brak wyodrębnionego jądra komórkowego i innych obłonionych struktur obecność nukleoidu cudzożywne (pasożyty, saprofity lub symbionty), niektóre samożywne rozmnażanie przez podział komórki wytwarzanie przetrwalników Przedstawiciele Dwoinka zapalenia płuc Laseczka tężca Bakterie gnilne
Eukariota (jądrowe) Protista Grzyby Rosliny Zwierzęta organizmy wodne, wilgotnych środowisk lub pasożyty komórki mają jądro komórkowe jednokomórkowe lub plechowate (nie tworzą tkanek) samożywne lub cudzożywne wilgotne, bogate w substancje organiczne, zacienione miejsca wyłącznie organizmy cudzożywne jednokomórkowe lub plechowate, nigdy nie tworzą tkanek chitynowa ściana komórkowa komórki otoczone celulozową ścianą komórkową obecność chloroplastów- zdolność fotosyntezy samożywność związane z podłożem-brak zdolności przemieszczania się organizmy cudzożywne komórki otoczone tylko błoną kom. zdolność ruchu Pierwotniaki pantofelek, ameba, świdrowiec Protisty roślinopodobne morszczyn, okrzemki Euglena zielona ma cechy roślin i zwierząt jakie? Drożdże Pleśniak Pieczarka Poznane grupy: Mszaki płonnik Paprotniki długosz Nagonasienne sosna Okrytonasienne - jabłoń Poznane typy: Gąbki nadecznik Parzydełkowce stułbia Płazińce tasiemiec Obleńce glista Pierścienice dżdżownica Stawonogi rak (skorupiak), mucha (owad), tygrzyk (pająk) Mięczaki winniczek KRĘGOWCE: Ryby karp Płazy - salamandra Gady jaszczurka Ptaki wróbel Ssaki - kot 5. Przypomnij sobie charakterystyczne cechy poznanych grup roślin i zwierząt. A. PLECHOWCE to rośliny, których ciało jest plechą, nie wykształcają organów korzeni, łodyg i liści. Plechowcami są glony i porosty. B. ORGANOWCE rośliny wykształcające tkanki i organy: - mszaki chwytniki, łodyżka, listki - paprotniki korzenie, łodygi i liście - nagonasienne - korzenie, łodygi i liście, kwiaty - okrytonasienne korzenie, łodygi i liście, kwiaty i owoce. C. BEZKRĘGOWCE cechy omawianych typów bezkręgowców. D. KRĘGOWCE środowisko życia, pokrycie ciała, ciepłota ciała, rozmnażanie (pojęcia: stałocieplność, zmiennocieplność, bezowodniowce, owodniowce, jajorodność, żyworodność) RYBY PŁAZY GADY PTAKI SSAKI ZMIENNOCIEPLNOŚĆ brak zdolności utrzymywania stałej temperatury ciała, temperatura ciała zmienia się wraz z temperaturą otoczenia. Ogranicza występowanie i/lub aktywność zwierząt do ciepłych stref klimatycznych lub ciepłych pór roku STAŁOCIEPLNOŚĆ zdolność utrzymywania stałej temperatury ciała niezależnie od temperatury otoczenia. Umożliwia aktywność zwierząt we wszystkich strefach klimatycznych i porach roku
RYBY PŁAZY GADY PTAKI SSAKI BEZOWODNIOWCE zarodki nie tworzą błon płodowych rozwój w wodzie OWODNIOWCE zarodki wytwarzają błony płodowe, które stwarzają środowisko wodne. Rozwój jaj zachodzi na lądzie. Uniezależnienie rozrodu od zbiorników wodnych RYBY PŁAZY GADY PTAKI SSAKI JAJORODNOŚĆ ŻYWORODNOŚĆ 6. Każdy organizm pełni w przyrodzie ważną i określoną rolę (pożyteczną lub szkodliwą). Niektóre organizmy są producentami wytwarzają materię organiczną i tlen, inne regulują liczebność na niższych piętrach piramidy pokarmowej, inne pełnią funkcję sanitarną, niektóre są miejscem życia dla innych, jeszcze inne pełnią rolę glebotwórczą itd. Przypomnij sobie znaczenie różnych grup organizmów w przyrodzie. Pozytywne i negatywne. 7. Wiele organizmów jest wykorzystywanych w gospodarce człowieka, np. jako pożywienie- rośliny uprawne, zwierzęta hodowlane lub jako surowiec w wielu gałęziach przemysłu (spożywczym, farmaceutycznym, włókienniczym itp.). Są też organizmy, które powodują straty w gospodarce (szkodniki, pasożyty, bakterie chorobotwórcze) 8. Niektóre sukcesy ewolucyjne i ich znaczenie: - organowce - wykształcenie tkanek i organów przystosowanie roślin do życia na lądzie; - stawonogi chitynowy pancerzyk i członowane odnóża - zabezpieczenie przed utratą wody i sprawne poruszanie; - płazy wykształcenie płuc i kończyn przystosowanie do oddychania tlenem atmosferycznym i poruszania po lądzie; - gady wykształcanie przez zarodki błon płodowych (owodniowce) uniezależnienie procesu rozrodu od środowiska wodnego; - ptaki, ssaki stałocieplność aktywność życiowa we wszystkich strefach klimatycznych i porach roku.