Rozkład treści nauczania.

Transkrypt

1 Rozkład treści. Numer Dział I. BIOLOGIA NAUKA O ŻYCIU 1. Biologia jako nauka 1. Przejawy życia. Cechy istot żywych. 2. Potrzeby życiowe organizmów. 3. Biologia jako nauka o życiu. Dyscypliny biologii. 4. Przydatność wiedzy biologicznej w codziennym życiu człowieka. 5. Źródła wiedzy biologicznej. wymienia cechy organizmów i czynniki niezbędne im do życia określa, czym zajmuje się biologia i wybrane dyscypliny biologii podaje przykłady zastosowania wiedzy biologicznej w codziennym życiu wykorzystuje informacje z zakresu biologii, korzystając z różnych źródeł wiedzy III. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię informacyjno-komunikacyjną, odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe, rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną. 2. Badanie świata organizmów 1. Obserwacje i eksperymenty biologiczne. Etapy planowania. 2. Różnice między problemem badawczym a hipotezą. 3. Próba kontrolna i badawcza. Powtarzalność prób. 4. Zbieranie oraz dokumentowanie wyników obserwacji i eksperymentów biologicznych. określa znaczenie obserwacji i eksperymentów w biologii wskazuje różnice między obserwacją i eksperymentem biologicznym wymienia etapy planowania obserwacji i eksperymentu biologicznego wyjaśnia różnicę między problemem badawczym a hipotezą uzasadnia potrzebę tworzenia próby kontrolnej i badawczej oraz ich powtarzalności określa warunki prowadzenia obserwacji i doświadczeń oraz zasady zbierania i dokumentowania wyników planuje prostą obserwację biologiczną z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa II. Znajomość metodyki badań biologicznych. Uczeń planuje, przeprowadza i dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia biologiczne; określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą, formułuje wnioski; przeprowadza obserwacje mikroskopowe preparatów świeżych i trwałych.

2 3. Obserwacje mikroskopowe 1. Mikroskop optyczny budowa i zasady korzystania. 2. Etapy obserwacji mikroskopowej obserwacja. 3. Cechy obrazu uzyskiwanego w mikroskopie optycznym obserwacja mikroskopowa. 4. Preparaty mikroskopowe rodzaje oraz przygotowanie. 5. Przygotowanie preparatu świeżego w kropli wody. odróżnia części mikroskopu optycznego określa funkcje poszczególnych część mikroskopu optycznego wymienia zasady pracy z mikroskopem świetlnym i etapy obserwacji mikroskopowej oblicza powiększenia uzyskiwane w mikroskopie prowadzi samodzielnie obserwację mikroskopową (strzałki na szkiełku podstawowym) w celu określenia cech obrazu uzyskiwanego w mikroskopie świetlnym przygotowuje preparat świeży w kropli wody przejawia cierpliwość i dokładność podczas przygotowywania preparatów mikroskopowych Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji: a) mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki) 4. Podsumowani e działu: Biologia nauka o życiu Treści 1 3 wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas 1 3 Dział II. JEDNOŚĆ ORGANIZMÓW 5. Komórki zwierzęce 1. Komórka jej rola w organizmie. 2. Budowa komórki zwierzęcej. 3. Funkcje poszczególnych elementów budowy komórki zwierzęcej. 4. Zróżnicowanie komórek definiuje pojęcie komórka opisuje budowę komórki zwierzęcej określa podstawowe funkcje poszczególnych elementów budowy komórki zwierzęcej podaje przykłady różnych komórek zwierzęcych przeprowadza obserwacje komórek zwierzęcych II.1) dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub po opisie) podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa)

3 zwierzęcych obserwacja mikroskopowa (preparatu trwałego, np. krwi żaby lub nabłonka płaskiego człowieka). rozpoznaje pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie podstawowe elementy budowy komórki (jądro, cytoplazmę, wodniczkę, błonę komórkową) wykonuje schematyczny rysunek komórki rozwija zainteresowania biologiczne poprzez empiryczne poznawanie świata żywego II.2) przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki 6. Komórki roślinne i bakteryjne 1. Budowa komórki roślinnej. 2. Funkcje ściany komórkowej, chloroplastów i wakuoli. 3. Budowa komórki bakteryjnej (błona komórkowa, ściana komórkowa, cytoplazma, bakteryjny DNA). 4. Obserwacja mikroskopowa komórek roślinnych (np. moczarki kanadyjskiej). 5. Porównanie komórek: roślinnej, zwierzęcej i bakteryjnej opisuje budowę komórki roślinnej i bakteryjnej określa podstawowe funkcje poszczególnych elementów budowy komórki roślinnej rozpoznaje elementy budowy komórek na schematach, rysunkach porównuje budowę komórki roślinnej i zwierzęcej, wskazując cechy umożliwiające rozróżnienie tych komórek porównuje budowę komórki bakteryjnej i roślinnej, wskazując cechy umożliwiające rozróżnienie tych komórek dokonuje obserwacji samodzielnie wykonanego preparatu świeżego z materiału roślinnego (np. moczarki) rozwija zainteresowania biologiczne poprzez empiryczne poznawanie świata żywego II.1) dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub po opisie) podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa) II.2) przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki II.3) porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające ich rozróżnienie Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji: a) mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki) Różnorodność komórek określa możliwe kształty komórek roślinnych VI.1.1) opisuje hierarchiczną budowę organizmu

4 Komórki, tkanki, narządy i organy roślinnych i zwierzęcych. 2. Tkanki zwierzęce (nerwowa, mięśniowa, nabłonkowa, krew) funkcje, lokalizacja. 3. Poziomy organizacji: komórka tkanka narząd układ narządów. i zwierzęcych określa lokalizację i rolę tkanek zwierzęcych w organizmie wyjaśnia różnice między komórką, tkanką i narządem podaje przykłady tkanek i narządów w organizmach zwierząt podaje przykłady tkanek i organów w organizmach roślin opisuje hierarchiczną budowę organizmów (tkanki, narządy, układy narządów) człowieka (tkanki, narządy, układy narządów) VI.1.2) podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji V.3) wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca) 8. Sposoby odżywiania się organizmów 1. Odżywianie się jego znaczenie w życiu organizmów. 2. Klasyfikacja organizmów ze względu na sposoby odżywiania się: samożywne i cudzożywne. 3. Cudzożywność. Organizmy cudzożywne. Trawienie pokarmu. 4. Samożywność. Fotosynteza. Warunki fotosyntezy. wyjaśnia, co to jest odżywianie i jakie jest jego znaczenie w życiu organizmów wyjaśnia, na czym polega samożywność i cudzożywność dokonuje podziału organizmów cudzożywnych ze względu na rodzaj pobieranego pokarmu odróżnia trawienie wewnętrzne od zewnętrznego wyjaśnia, co to jest fotosynteza wymienia substraty i produkty reakcji fotosyntezy wyjaśnia rolę chlorofilu w fotosyntezie (wiązanie energii słonecznej) określa warunki przebiegu fotosyntezy (w odniesieniu do światła i temperatury) I.4) przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową, jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu I.5) wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych; ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju

5 9. Sposoby oddychania organizmów 1. Oddychanie komórkowe a wymiana gazowa. 2. Oddychanie tlenowe substraty i produkty, znaczenie. 3. Fermentacja substraty i produkty, znaczenie. 4. Przykłady zastosowania fermentacji w codziennym życiu i w przemyśle. 5. Produkty oddychania beztlenowego doświadczenie. określa różnicę między oddychaniem komórkowym a wymianą gazową zapisuje równanie oddychania tlenowego, określając substraty i produkty oraz warunki jego przebiegu określa warunki przebiegu, substraty i produkty fermentacji alkoholowej oraz mlekowej porównuje oddychanie tlenowe z beztlenowym pod kątem substratów, produktów, ilości uwalnianej energii i lokalizacji w komórce podaje przykłady zastosowania fermentacji w przemyśle i gospodarstwie domowym określa końcowy produkt fermentacji (CO 2 ) na podstawie przeprowadzonego doświadczenia uwzględnia zasady bezpieczeństwa w pracy laboratoryjnej I.4) przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową, jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 1) planuje i przeprowadza doświadczenie: a) wykazujące, że podczas fermentacji drożdże wydzielają dwutlenek węgla 10. Sposoby rozmnażania się organizmów 1. Rozmnażanie bezpłciowe. 2. Sposoby rozmnażania bezpłciowego (podział komórki, fragmentacje plechy, zarodniki, pączkowanie, rozłogi). 3. Rozmnażanie płciowe. Typy zapłodnienia. 4. Narządy zwierząt i organy roślin służące do rozmnażania płciowego. 5. Rozwój prosty i złożony. wyróżnia typy rozmnażania bezpłciowego (podział, pączkowanie, fragmentację, przez zarodniki), podając przykłady wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe określa różnice między rozmnażaniem płciowym i bezpłciowym podaje przykłady organizmów obupłciowych i rozdzielnopłciowych wymienia narządy u zwierząt i organy u roślin służące do rozmnażania płciowego wykazuje zależność typu zapłodnienia (zewnętrzne bądź wewnętrzne) od środowiska życia organizmu określa, na czym polega rozwój prosty i złożony III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju

6 (z larwą) 11. Podsumowani e działu: Jedność organizmów Treści 5 10 wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas 5 10 Dział III. RÓŻNORODNOŚĆ ORGANIZMÓW III.1. Klasyfikacja organizmów 12. Zasady klasyfikacji organizmów 1. Powody klasyfikowania organizmów. 2. Sposób klasyfikowania przedmiotów lub organizmów ćwiczenie. 3. Zasady konstruowania prostego, dwudzielnego klucza do oznaczania organizmów. określa, w jakim celu klasyfikuje się przedmioty lub organizmy wyjaśnia, jak można klasyfikować przedmioty klasyfikuje przedmioty na podstawie przyjętego kryterium konstruuje dwudzielny, prosty klucz do klasyfikowania przedmiotów lub organizmów wykorzystuje prosty klucz do oznaczania organizmów uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów III.1) uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo) III.2) posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów

7 13. Systematyka organizmów 1. Systematyka a klasyfikacja. 2. Gatunek. Nazewnictwo gatunków. 3. Hierarchiczny układ jednostek systematycznych. 4. Pięć królestw organizmów. przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej określa, co to jest gatunek i jak tworzy się nazwy gatunku (podwójne nazewnictwo) podaje przykłady nazw gatunkowych wyjaśnia znaczenie pojęcia układ hierarchiczny wymienia w kolejności jednostki taksonomiczne zwierząt podaje ogólnie charakterystyki pięciu królestw organizmów, ze wskazaniem na istotne cechy różniące III.1) uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo) III.2. Królestwa: bakterii, protistów, grzybów 14. Bakterie. Wirusy 1. Środowisko życia bakterii. 2. Rozmiary i formy bakterii. 3. Różnorodność czynności życiowych bakterii: a) odżywianie cudzożywne: ( pasożyty, saprotrofy, symbionty) i samożywne, b) oddychanie: tlenowe i beztlenowe, c) rozmnażanie przez podział. 4. Znaczenie bakterii w przyrodzie i życiu człowieka. 5. Wirusy jako bezkomórkowe formy życia. określa rozmiary bakterii i miejsca ich występowania podaje przykłady form komórek bakteryjnych (kuliste, pałeczkowate, przecinkowate, spiralne) określa czynności życiowe bakterii: sposoby odżywiania się (cudzożywny i samożywny), sposoby oddychania (tlenowe i beztlenowe), rozmnażanie się (przez podział) przedstawia pozytywne i negatywne znaczenie bakterii w przyrodzie i życiu człowieka wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek podaje przykłady chorób bakteryjnych i wirusowych człowieka jest przekonany o potrzebie przestrzegania higieny w profilaktyce chorób bakteryjnych i wirusowych III.6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka I.5) wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych; ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny I.4) przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową jako procesy dostarczające energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu; III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju III. 3) wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek VII.3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych

8 chorób; w szczególności przedstawia drogi zakażenia się wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV, zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy oraz przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia 15. Protisty charakterysty ka 1. Środowisko życia protistów jednokomórkowych. 2. Protisty funkcje życiowe określa środowisko życia protistów podaje przykłady jednokomórkowych samożywnych i cudzożywnych protistów przedstawia podstawowe czynności życiowe protistów podaje znaczenie czynności życiowych (odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju) dla funkcjonowania organizmu III.5) przedstawia podstawowe czynności życiowe organizmu jednokomórkowego na przykładzie wybranego protista samożywnego (np. eugleny) i cudzożywnego (np. pantofelka) III.6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka III.4) podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju 16. Protisty jedno komórko we przegląd 1. Budowa protistów zwierzęcopodobnych na przykładzie pantofelka. 2. Budowa protistów roślinopodobnych na przykładzie eugleny. 3. Znaczenie protistów w środowisku i życiu człowieka. opisuje budowę komórki pantofelka i eugleny rozróżnia wybrane jednokomórkowe protisty na podstawie budowy przeprowadza obserwację mikroskopową pantofelków lub okrzemek III.6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka VII.3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób 4. Obserwacje mikroskopowe protistów. wymienia najważniejsze choroby wywoływane przez protisty, wskazując na zasady profilaktyki tych chorób określa pozytywne i negatywne znaczenie protistów w środowisku i życiu człowieka przejawia chęć poznawania świata protistów poprzez obserwacje Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 2) dokonuje obserwacji: a) mikroskopowych preparatów trwałych (np. tkanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony,

9 pierwotniaki) 17. Grzyby 1. Środowisko życia grzybów. 2. Budowa grzybów na przykładzie pleśniaka i pieczarki obserwacje makroskopowe. 3. Czynności życiowe grzybów. 4. Znaczenie grzybów w środowisku i życiu człowieka obserwacje makroskopowe. 5. Porosty jako przykłady symbiozy grzyba z glonem obserwacje makroskopowe. określa środowisko życia i warunki rozwoju grzybów (w tym grzybów porostowych) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych cech określa znaczenie grzybów i porostów w przyrodzie i życiu człowieka rozróżnia pospolite grzyby jadalne i trujące (zwłaszcza muchomora sromotnikowego) wymienia zasady postępowania w przypadku zatrucia grzybami ma świadomość konsekwencji spożywania nieznanych grzybów wskazuje na porosty jako przykład symbiozy grzyba z glonem (wymienia wzajemne korzyści tych dwóch organizmów) III.7) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych cech; wskazuje miejsca występowania grzybów (w tym grzybów porostowych) III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

10 18. Podsumowanie rozdziałów: Klasyfikacja organizmów oraz Królestwa: bakterii, protistów, grzybów Treści wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas III.3. Królestwo zwierząt 19. Charakterystyk a zwierząt. Parzydełkowce 1. Ogólna charakterystyka zwierząt. 2. Parzydełkowce środowisko i tryb życia charakterystyczne cechy budowy i wybrane funkcje życiowe. 3. Obserwacje makroskopowe szkieletów koralowców. wymienia charakterystyczne cechy zwierząt wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców porównuje budowę oraz sposób życia polipa i meduzy identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela parzydełkowców na podstawie charakterystycznych cech tej grupy III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech

11 4. Rafy koralowe i ich znaczenie. określa sposób odżywiania się i rozmnażania parzydełkowców określa rafę jako kolonię parzydełkowców w formie polipów dostrzega niebezpieczeństwo kontaktu człowieka z parzydełkami niektórych parzydełkowców III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 20. Płazińce. Nicienie 1. Charakterystyka płazińców: a) środowisko i tryb życia, b) przystosowania tasiemców do pasożytniczego trybu życia, c) cykl rozwojowy tasiemca. 2. Charakterystyka nicieni przystosowania do pasożytniczego trybu życia. 3. Znaczenie płazińców oraz nicieni w przyrodzie i życiu człowieka. 4. Sposoby zapobiegania zarażeniom pasożytniczymi płazińcami i nicieniami. wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do płazińców lub nicieni identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela płazińców lub nicieni na podstawie charakterystycznych cech tej grupy wskazuje na wolny i pasożytniczy tryb życia płazińców i nicieni, podając przykłady określa przystosowania tasiemca do pasożytniczego trybu życia (m.in. brak układu pokarmowego, narządy czepne, oddychanie beztlenowe) określa środowisko życia tasiemca i glisty ludzkiej oraz możliwe sposoby zarażenia się tymi pasożytami przedstawia przebieg cyklu rozwojowego tasiemca uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad higieny i kupowania weterynaryjnie badanego mięsa w profilaktyce zakażeń pasożytniczymi płazińcami i nicieniami III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka VII.3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób

12 21. Pierścienice 1. Charakterystyczne cechy pierścienic. 2. Różnorodność pierścienic. Związek budowy pierścienic ze środowiskiem i trybem ich życia. 3. Znaczenie pierścienic w przyrodzie i życiu człowieka. wymienia charakterystyczne cechy pierścienic identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela pierścienic na podstawie charakterystycznych cech tej grupy opisuje budowę zewnętrzną dżdżownicy (segmentacja, siodełko, szczecinki) rozpoznaje dżdżownicę, pijawkę, nereidę jako przedstawicieli pierścienic wskazuje na przystosowania dżdżownicy do środowiska i trybu życia wskazuje na różnorodność pierścienic, określając ich środowisko i tryb życia oraz przystosowania w budowie (np. pijawka, nereida) określa znaczenie pierścienic w środowisku i życiu człowieka III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 22. Mięczaki 1. Mięczaki. Środowisko i tryb życia. 2. Charakterystyczne cechy budowy ślimaków, małży i głowonogów. 3. Różnorodność mięczaków obserwacje makroskopowe muszli. 4. Znaczenie mięczaków w przyrodzie i życiu człowieka. opisuje środowisko i tryb życia mięczaków identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela mięczaków na podstawie charakterystycznych cech tej grupy wskazuje na związek między budową i trybem życia mięczaków porównuje budowę zewnętrzną ślimaka, małża i głowonoga układa klucz do oznaczania kilku gatunków mięczaków na podstawie kształtu muszli określa znaczenie mięczaków w przyrodzie i życiu człowieka przejawia etyczną postawę wobec zwierząt, w tym również bezkręgowców III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

13 23. Stawonogi 1. Charakterystyczne cechy stawonogów. 2. Różnorodność środowisk i trybu życia stawonogów. 3. Budowa skorupiaków i pajęczaków obserwacje makroskopowe. 4. Różnorodność skorupiaków i pajęczaków. 5. Rola skorupiaków i pajęczaków w przyrodzie oraz życiu człowieka. wymienia charakterystyczne cechy stawonogów wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do skorupiaków lub pajęczaków określa środowisko i tryb życia wybranych pajęczaków i skorupiaków identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela skorupiaków lub pajęczaków na podstawie charakterystycznych cech danej grupy na podstawie obserwacji makroskopowej określa cechy budowy wyróżniające wybrane pajęczaki i skorupiaki określa znaczenie pajęczaków i skorupiaków w przyrodzie oraz życiu człowieka ocenia wpływ skorupiaków i pajęczaków na życie na Ziemi III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju; III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 24. Owady najliczniejsza grupa stawonogów 1. Wspólne cechy budowy owadów. 2. Zróżnicowane środowisko i tryb życia owadów. 3. Różnorodność owadów obserwacje makroskopowe. 4. Rozmnażanie i rozwój owadów. 5. Rola owadów w przyrodzie i życiu człowieka. 6. Ochrona owadów w Polsce. określa wspólne cechy owadów na podstawie obserwacji makroskopowej wskazuje różnice w budowie zewnętrznej przykładowych okazów owadów wykazuje związek między budową owadów a ich środowiskiem i trybem życia identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela owadów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy określa przystosowania do środowiska i trybu życia owadów na przykładzie ich aparatów gębowych i odnóży porównuje rozwój prosty ze złożonym (z przeobrażeniem) przedstawia znaczenie owadów w przyrodzie i życiu człowieka III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka Charakterystyczne cechy wymienia cechy organizmu umożliwiające III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie

14 Charakterystyk a kręgowców. Ryby kręgowców. Porównanie z bezkręgowcami. 2. Budowa zewnętrzna ryby obserwacje makroskopowe ryb (np. akwariowych). 3. Budowa wewnętrzna i funkcje życiowe ryb. 4. Rozmnażanie i rozwój. 5. Różnorodność kształtów ryb adaptacje do różnych warunków życia i sposobów zdobywania pokarmu. 6. Znaczenie ryb w środowisku i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa ryb. zaklasyfikowanie go do kręgowców lub bezkręgowców wskazuje na cechy budowy ryby przystosowujące je do środowiska wodnego opisuje pokrycie ciała i narządy wymiany gazowej ryb identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela ryb na podstawie charakterystycznych cech tej grupy wskazuje na zróżnicowanie kształtów ryb wynikające z trybu życia określa znaczenie ryb w przyrodzie i gospodarce człowieka dostrzega zagrożenie dla ryb spowodowane nadmiernym ich odławianiem organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 26. Płazy 1. Charakterystyczne cechy płazów. 2. Przystosowania płazów do środowiska wodnego i lądowego. 3. Zmiennocieplność. 4. Rozwój płazów. 5. Znaczenie płazów w środowisku i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa płazów. wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do płazów identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela płazów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy opisuje pokrycie ciała i narządy wymiany gazowej płazów wskazuje na związek budowy i funkcji życiowych płazów ze środowiskiem wodnym (np. zapłodnienie i rozwój w wodzie) wymienia cechy żaby przystosowujące ją do środowiska lądowego (płuca, kończyny, dwa krwiobiegi) przedstawia wady i zalety zmiennocieplności na lądzie wyjaśnia przebieg przeobrażenia płazów przedstawia znaczenie płazów w środowisku i życiu człowieka uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

15 płazów 27. Gady 1. Charakterystyczne cechy gadów. 2. Środowiska życia gadów. 3. Przystosowania gadów do środowiska lądowego. Błony płodowe. 4. Znaczenie gadów w środowisku i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa gadów. 5. Porównanie płazów i gadów (pokrycie ciała, ustawienie kończyn, budowa płuc i skóry, rozmnażanie). określa środowiska występowania gadów wymienia przystosowania gadów do środowiska lądowego identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela gadów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy określa różnice w budowie gadów i płazów wyjaśnia znaczenie błon płodowych w rozwoju gadów podaje zasady postępowania w przypadku spotkania ze żmiją zygzakowatą przedstawia znaczenie gadów w środowisku i życiu człowieka podaje przykłady gatunków gadów chronionych w Polsce porównuje gady z płazami pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej oraz rozmnażania i rozwoju III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 28. Ptaki 1. Charakterystyczne cechy ptaków. Przystosowania do lotu. 2. Stałocieplność. 3. Budowa jaja i piór ptaka obserwacja makroskopowa. 4. Różnorodność ptaków i przystosowań w ich budowie do trybu życia (dzioby, nogi). 5. Znaczenie ptaków w przyrodzie i gospodarce człowieka. Ochrona gatunkowa ptaków. wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do ptaków identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela ptaków na podstawie charakterystycznych cech tej grupy opisuje budowę ptaka pod kątem przystosowania do lotu analizuje pokrycie ciała oraz budowę narządu wymiany gazowej pod kątem przystosowania do lotu wyjaśnia, na czym polega stałocieplność i jej rola w opanowaniu różnorodnych środowisk przez ptaki na podstawie obserwacji opisuje budowę jaja III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

16 i pióra ptaka wykazuje zależność między budową dzioba a rodzajem pokarmu oraz związek budowy kończyn z trybem życia, na wybranych przykładach ptaków określa znaczenie ptaków w środowisku i życiu człowieka uzasadnia potrzebę ochrony ptaków 29. Ssaki 1. Charakterystyczne cechy ssaków (stekowce, torbacze, łożyskowce). 2. Rozmnażanie i rozwój ssaków. Rola łożyska. 3. Różnorodność ssaków przystosowania do środowiska na wybranych przykładach (uzębienie, kończyny) obserwacja uzębienia drapieżnika i roślinożercy. 4. Znaczenie ssaków w środowisku i gospodarce człowieka. Ochrona gatunkowa ssaków. wymienia charakterystyczne cechy umożliwiające zakwalifikowanie organizmu do ssaków identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela ssaków na podstawie charakterystycznych cech tej grupy wykazuje rolę łożyska w rozwoju ssaków wskazuje, na dowolnych przykładach, na związek różnorodności budowy (uzębienia, kończyn) ze sposobem odżywiania i trybem życia na podstawie obserwacji porównuje liczbę zębów i kształt zębów ssaka mięsożernego i roślinożernego przedstawia znaczenie ssaków w przyrodzie i gospodarce człowieka podaje przykłady ssaków chronionych w Polsce i przyczyny zagrożenia ich wyginięcia przejawia etyczną postawę wobec zwierząt, w tym zwłaszcza kręgowców porównuje ssaki z gadami pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej oraz rozmnażania i rozwoju III.9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech III.10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

17 30. Podsumowani e rozdziału: Królestwo zwierząt Treści wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas Część 2. (2 godziny tygodniowo) Numer przewidziane w podstawie programowej Dział III. RÓŻNORODNOŚĆ ORGANIZMÓW cd. III.4. Królestwo roślin

18 przewidziane w podstawie programowej 1. Charakterysty ka roślin. Glony 1. Ogólna charakterystyka roślin. 2. Czynności życiowe roślin. 3. Charakterystyka glonów przedstawiciele a) zróżnicowanie kształtów, b) barwa plechy. 4. Obserwacje makroskopowe plechy wybranych glonów. 5. Znaczenie glonów w przyrodzie i życiu człowieka. wymienia charakterystyczne cechy roślin i ich czynności życiowe wyjaśnia kryterium podziału roślin na zarodnikowe i nasienne porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych wymienia charakterystyczne cechy budowy zielenic, krasnorostów identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela glonów na podstawie charakterystycznych cech tej grupy określa znaczenie glonów w przyrodzie i życiu człowieka V.1) wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka 2. Mszaki. Paprotniki 1. Charakterystyka mchów: a) środowisko życia, b) budowa przedstawiciela mchów obserwacja makroskopowa, c) różnorodność i znaczenie w środowisku i życiu człowieka; ochrona gatunkowa. 2. Charakterystyka paprotników: a) środowisko życia, b) budowa przedstawicieli widłaków, skrzypów, paproci obserwacje, c) różnorodność i znaczenie w środowisku i życiu człowieka; ochrona gatunkowa. określa środowisko życia mchów i paprotników wymienia charakterystyczne cechy budowy mchów i paprotników identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela mchów lub paprotników na podstawie charakterystycznych cech danej grupy opisuje budowę zewnętrzną mchu, paproci, skrzypu i widłaka przedstawia znaczenie mchów i paprotników w środowisku i życiu człowieka uzasadnia potrzebę ochrony mchów i paprotników III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka

19 przewidziane w podstawie programowej 3. Rośliny nasienne 1. Charakterystyczne cechy i formy roślin nasiennych. Funkcje organów roślinnych. 2. Rodzaje tkanek roślinnych i pełnione przez nie funkcje. Cechy adaptacyjne. 3. Przystosowanie roślin nasiennych do środowiska lądowego. 4. Planowanie obserwacji rozwoju rośliny, np. fasoli. wymienia charakterystyczne cechy roślin nasiennych określa rolę organów roślin nasiennych wskazuje na nasienie jako organ przetrwalny, służący do rozprzestrzeniania się roślin nasiennych wskazuje cechy adaptacyjne tkanek roślinnych (twórczej, okrywającej, miękiszowej, wzmacniającej, przewodzącej), które umożliwiają im pełnienie określonych funkcji określa przystosowania roślin do życia na lądzie planuje obserwację rozwoju i rejestrację danych dotyczących budowy rośliny, np. fasoli V.1) wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego V.2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje V.3) wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca) 4. Korzeń 1. Podstawowe funkcje korzenia. Systemy korzeniowe. 2. Budowa zewnętrzna korzenia. Strefy korzenia, ich rola. 3. Modyfikacje korzeni obserwacje makroskopowe korzeni wybranych roślin. wymienia podstawowe funkcje korzenia wykazuje związek budowy (strefowej) korzenia z pełnionymi funkcjami wykazuje różnorodność przystosowań budowy korzenia do dodatkowo pełnionych funkcji (innych niż główne) identyfikuje korzeń na schemacie, rysunku, fotografii lub na podstawie opisu wykazuje zainteresowanie poznaniem szczegółowych informacji dotyczących budowy i funkcji korzenia V.2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych) 5. Łodyga 1. Budowa i podstawowe funkcje łodygi. 2. Rodzaje łodyg: zielne i zdrewniałe. 3. Modyfikacje pędów obserwacje makroskopowe u wybranych okazów roślin. opisuje budowę i funkcje łodygi podaje przykłady roślin o pędach nadziemnych i podziemnych oraz zdrewniałych i niezdrewniałych identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) pęd i jego formy zmodyfikowane wskazuje na modyfikacje pędu w zależności od pełnionej funkcji V.2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych)

20 przewidziane w podstawie programowej rozwija zainteresowania biologiczne poprzez obserwacje 6. Liść 1. Podstawowe funkcje liścia. 2. Budowa zewnętrzna liścia. 3. Różne kształty liści (blaszek liściowych) obserwacje makroskopowe. 4. Budowa wewnętrzna liścia roślin okrytonasiennych. 5. Funkcje zmodyfikowanych liści. opisuje budowę liścia oraz przedstawia jego funkcje wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek liścia do pełnienia określonych funkcji wyjaśnia budowę i funkcje aparatu szparkowego wskazuje na różnorodność przystosowań liści do pełnienia innych funkcji (np. igła roślin iglastych, ciernie, liście spichrzowe, wąsy czepne, liście pułapkowe) identyfikuje liść np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu dostrzega zależność między budową i funkcją liścia V.2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych) 7. Kwiat 1. Kwiat jako organ rozmnażania płciowego roślin. Rola elementów jego budowy w rozmnażaniu. 2. Budowa i rola kwiatu obserwacja makroskopowa. 3. Sposoby zapylenia (wiatropylność i owadopylność przystosowania w budowie kwiatów). 4. Zapłodnienie i powstawanie zarodka. rozróżnia elementy budowy kwiatu podczas obserwacji makroskopowej określa rolę elementów budowy kwiatu w rozmnażaniu płciowym identyfikuje kwiat i jego elementy na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu wyjaśnia, na czym polega wiatropylność i owadopylność wyjaśnia rolę łagiewki pyłkowej w zapłodnieniu poszerza zakres wiadomości poprzez obserwacje V.4) rozróżnia elementy budowy kwiatu (okwiat: działki kielicha i płatki korony oraz słupkowie, pręcikowie) i określa ich rolę w rozmnażaniu płciowym V.2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych) 8. Nasiona i owoce 1. Budowa nasienia. 2. Kiełkowanie nasion (przebieg, wpływ czynników środowiska) opisuje budowę nasienia (ze zwróceniem uwagi na rolę łupiny, bielma, zarodka) oraz owocu określa warunki niezbędne do procesu V.5) przedstawia budowę nasienia (łupina nasienna, bielmo, zarodek) oraz opisuje warunki niezbędne do procesu kiełkowania (temperatura,

21 przewidziane w podstawie programowej analizowanie wyników doświadczenia. 3. Budowa owocu obserwacja. 4. Sposoby rozsiewania się owoców i nasion. Przystosowania w budowie. kiełkowania (temperatura, woda, tlen) wyjaśnia przebieg kiełkowania nasienia planuje doświadczenie wpływu wybranego czynnika środowiska na kiełkowanie nasion prowadzi obserwację kiełkującego nasienia fasoli i dokumentuje ją podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania się nasion i owoców docenia znaczenie prawidłowego prowadzenia dokumentacji w obserwacji biologicznej woda, tlen) V.6) podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania się nasion i przedstawia rolę owocu w tym procesie Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 1) planuje i przeprowadza doświadczenie: b) sprawdzające wpływ wybranego czynnika na proces kiełkowania nasion 9. Porównanie roślin nagonasienny ch i okrytonasien nych. Znaczenie roślin nasiennych 1. Porównanie cech roślin nagonasiennych i okrytonasiennych. 2. Znaczenie roślin nasiennych w przyrodzie i życiu człowieka. Ochrona gatunkowa. 3. Rozpoznawanie typowych przedstawicieli roślin nagonasiennych (sosny, świerka, jodły, modrzewia, cisu) i okrytonasiennych (klonu, kasztanowca, lipy, dębu, jarzębiny, topoli, wierzby, brzozy). porównuje rośliny nagonasienne i okrytonasienne określa znaczenie roślin nasiennych w przyrodzie i życiu człowieka rozpoznaje najpospolitsze gatunki roślin nagonasiennych (po igłach i szyszkach) oraz okrytonasiennych (po liściach i owocach) dostrzega istotne znaczenie roślin nagoi okrytonasiennych w środowisku i życiu człowieka oraz potrzebę ochrony roślin nasiennych III.11) przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka III.8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych) 10. Podsumowani e rozdziału: Królestwo roślin Treści 1 9 wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas 1 9

22 przewidziane w podstawie programowej Dział IV. ZWIĄZKI CHEMICZNE W ŻYCIU ORGANIZMÓW IV.1. Chemiczne podstawy życia 11. Pierwiastki biogenne. Woda i jej znaczenie 1. Podstawowe pierwiastki biogenne węgiel, wodór, tlen, azot zawartość i ich rola w organizmach. 2. Biologiczna rola wody w życiu organizmów. 3. Rola wody w życiu rośliny analiza wyników doświadczenia. określa biologiczną rolę podstawowych pierwiastków biogennych, zwłaszcza węgla określa znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów analizuje wyniki doświadczenia dotyczące roli wody w organizmie roślinnym I.1) wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów i wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia I.2) przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów 12. Związki chemiczne umożliwiające życie na Ziemi 1. Podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach i ich funkcje: a) węglowodany, b) białka, c) tłuszcze, d) kwasy nukleinowe. 2. Rola enzymów w przebiegu reakcji chemicznych w organizmach. rozróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe) wymienia pierwiastki wchodzące w skład białek, węglowodanów, tłuszczów i kwasów nukleinowych określa podstawowe jednostki składowe białek, węglowodanów, tłuszczów i kwasów nukleinowych określa rolę białek, węglowodanów, tłuszczów i kwasów nukleinowych w organizmach wskazuje na kluczową rolę białek I.3) wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) oraz przedstawia ich funkcje

23 przewidziane w podstawie programowej enzymatycznych w regulacji przebiegu reakcji chemicznych w komórce IV.2. Składniki pokarmów człowieka 13. Składniki pokarmów, ich rola i źródła 1. Substancje odżywcze jako podstawowe składniki pokarmów. 2. Rola i źródła składników odżywczych: białek, cukrów, tłuszczów. 3. Aminokwasy egzogenne. 4. Wykrywanie skrobi w produktach spożywczych doświadczenie. wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu człowieka podaje źródła składników pokarmowych: białek, węglowodanów, tłuszczów określa źródła aminokwasów egzogennych i ich rolę w organizmie człowieka planuje i przeprowadza doświadczenie, w którym sprawdza obecność skrobi w różnych produktach spożywczych I.3) wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) oraz przedstawia ich funkcje VI.3.2) przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 1) planuje i przeprowadza doświadczenie: e) sprawdzające obecność skrobi w produktach spożywczych

24 przewidziane w podstawie programowej 14. Witaminy i składniki mineralne 1. Witaminy (A, B 6, B 12, C, D, B 9 kwas foliowy) ich rola, źródła i objawy niedoboru. 2. Składniki mineralne (wapń, żelazo, magnez) ich rola, źródła i objawy niedoboru. 3. Woda jako ważne uzupełnienie pokarmu. przedstawia rolę i skutki niedoboru oraz źródła wybranych witamin (A, B 6, B 12, C, D, kwasu foliowego) przedstawia rolę w organizmie, objawy niedoboru oraz źródła wybranych składników mineralnych (wapnia, żelaza i magnezu) uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw jako źródła witamin i soli mineralnych wyjaśnia, dlaczego woda jest ważnym uzupełnieniem pokarmu uzasadnia istotną rolę wody, soli mineralnych i witamin w organizmie człowieka I.3) wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) oraz przedstawia ich funkcje VI.3.3) przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych witamin (A, C, B 6, B 12, D, kwasu foliowego), składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) i aminokwasów egzogennych w organizmie 15. Podsumowani e działu: Związki chemiczne w życiu organizmów Treści wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami nabytymi podczas Dział V. BUDOWA I FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU CZŁOWIEKA V.1. Organizm człowieka 16. Organizm człowieka jako 1. Poziomy organizacji budowy organizmu człowieka: komórki, tkanki, narządy, opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka na wybranym przykładzie układu narządów (tkanki, narządy, układ narządów) VI.1.1) opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów) VI.1.2) podaje funkcje tkanki nabłonkowej,