LISTA KWESTII, KTÓRE NALEŻY PODJĄĆ W ZWIĄZKU Z ROZPATRYWANIEM

LISTA KWESTII, KTÓRE NALEŻY PODJĄĆ W ZWIĄZKU Z ROZPATRYWANIEM PIĄTEGO OKRESOWEGO SPRAWOZDANIA POLSKI (E/C.12/POL/5) DOTYCZĄCEGO PRAW OBJĘTYCH ARTYKUŁAMI 1-15 MIĘDZYNARODOWEGO PAKTU PRAW GOSPODARCZYCH, SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH Wykaz skrótów EFS Europejski Fundusz Społeczny GUS Główny Urząd Statystyczny Kc Kodeks cywilny Kk Kodeks karny Kp Kodeks pracy Kkw Kodeks karny wykonawczy Kp Kodeks pracy Kpa Kodeks postępowania administracyjnego Kpc Kodeks postępowania cywilnego Kpk Kodeks postępowania karnego KRUS Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Kw Kodeks wykroczeń MOP Międzynarodowa Organizacja Pracy NFZ Narodowy Fundusz Zdrowia NIK Najwyższa Izba Kontroli NSA Naczelny Sąd Administracyjny PFRON Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych PIP Państwowa Inspekcja Pracy PKB Produkt Krajowy Brutto RM Rada Ministrów SN Sąd Najwyższy SPO Sektorowy Program Operacyjny TK Trybunał Konstytucyjny UE Unia Europejska ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych

I. INFORMACJE OGÓLNE 1. Dlaczego piąte sprawozdanie nie podaje informacji dotyczących działań podjętych w celu wdrożenia postanowień ogólnych Paktu (Artykuł 1-5). 1. Sprawozdanie III (E/1994/104/Add.13, 7.01.1997) i sprawozdanie IV (E/C.12/4/Add.9, 13.07.2001) z wykonywania postanowień Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych nie zawierały informacji dotyczących działań podjętych w celu wdrożenia postanowień ogólnych Paktu (artykuły 1-4). Zarzut braku takich informacji nie został podniesiony w dotyczącej IV sprawozdania List of issues to be taken up in connection with the consideration of the periodic report of Poland concerning articles 1 to 15 of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights E/C.12/Q/POL/2, 24.09.2001). W związku z tym sprawozdanie V objęło artykuły od 6 do 15, zgodnie z wcześniejszą praktyką. 2. Czy postanowienia dotyczące praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych zawarte w części IV Konstytucji mogą być bezpośrednio stosowane przez sądy krajowe, uwzględniając ograniczenia zawarte w artykule 8 ustęp 2 Konstytucji. Jeżeli jest to możliwe należy podać przykłady. 2. Na podstawie artykułu 8 ustęp 2 Konstytucji RP postanowienia ustawy zasadniczej dotyczące wolności, praw i obowiązków człowieka są stosowane bezpośrednio, chyba że przepis Konstytucji przewiduje, że sposób realizacji prawa lub zakres uprawnień określa ustawa 1. 1 Konstytucja RP: Art. 64. 3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności. Art. 65. 1. Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa. 2. Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę. 3. Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa. 4. Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa. 5. Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych. Art. 66. 1. Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. 2. Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa. Art. 67. 1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa. 2. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa. Art. 68. 1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. 2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa. 3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. Art. 69. Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej. Art. 70. 1. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa. 2

Artykuł 81 Konstytucji RP precyzuje, że praw określonych w artykule 65 ustęp 4 i 5, artykule 66, artykule 69, artykule 71 i artykułach 74-76 można dochodzić w granicach określonych w ustawie. 3. W wyroku z 16 maja 2006 roku w sprawie FSK 816/05 Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że choć z artykułu 8 ustęp 2 Konstytucji RP wynika, że jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że stanowi ona inaczej, nie oznacza to, że każdy organ czy podmiot stosujący prawo może samodzielnie dokonywać oceny zgodności z ustawą zasadniczą przepisów powszechnie obowiązujących i odmawiać ich stosowania, jeśli uzna je za stojące w kolizji z Konstytucją. 4. W wyroku z 9 listopada 2005 roku w sprawie III SA/Wa 2426/05 Wojewódzki Sad Administracyjny w Warszawie stwierdził także, że w żadnym przypadku podstawą odmowy zastosowania przez sąd przepisów ustawowych nie może być zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji. Bezpośredniość stosowania Konstytucji RP nie oznacza kompetencji do kontroli konstytucyjności obowiązującego ustawodawstwa przez sądy i inne organy powołane do stosowania prawa, jako że tryb tej kontroli został jednoznacznie ukształtowany przez samą ustawę zasadniczą. 5. Podobnie, NSA stwierdził w wyroku z 26 września 2007 roku w sprawie II FSK 1013/06, że niedopuszczalne jest domaganie się od sądu administracyjnego, aby pominął korzystające z domniemania konstytucyjności regulacje prawne o randze ustawowej i przyjął za podstawę rozstrzygnięcia przepisy Konstytucji RP, kierując się wyrażoną w jej artykule 8 zasadą nadrzędności ustawy zasadniczej i jej bezpośredniego stosowania. Sąd nie może, wkraczając w sferę zastrzeżonych dla ustawodawcy uprawnień, kształtować sytuacji prawnej podatnika, wyłącznie w oparciu o zasadę demokratycznego państwa prawnego (artykuł 2 Konstytucji RP). 6. W związku z tym w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 9 lutego 2005 roku w sprawie I ACa 776/04 stwierdzone zostało, że sformułowanie artykułu 67 ustęp 2 Konstytucji RP obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa nie daje podstaw do wyprowadzenia wniosku o ukształtowaniu w nim praw podmiotowych, które mogłyby być skutecznie realizowane na drodze sądowej. Powołane postanowienie 2. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością. 3. Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa. 4. Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa. Art. 71. 1. Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. 2. Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres określa ustawa. Art. 75. 1. Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania. 2. Ochronę praw lokatorów określa ustawa. Art. 76. Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa. 3

Konstytucji RP spełnia rolę wzorca konstytucyjnego i skierowane jest do organów państwowych. 7. Podobnie, w sprawie II SA/Ol 811/07 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w wyroku z 6 listopada 2007 roku wskazał, że artykuł 67 Konstytucji RP stanowi wzorzec konstytucyjny określający ramy zabezpieczenia społecznego, kierunki polityki państwa i jest adresowany głównie do organów prawodawczych. 8. Sąd Najwyższy w wyroku z 20 stycznia 2000 roku w sprawie II UKN 334/99 doprecyzował, że stosunek ubezpieczenia społecznego powstaje z mocy ustaw, a nie na podstawie artykułu 67 Konstytucji RP. 9. SN stwierdził także, w wyroku z 14 kwietnia 2007 roku w sprawie I CSK 488/06, że obowiązujące prawo, w tym artykuł 67 Konstytucji i artykuł 12 ustęp 2 i 3 Europejskiej Karty Społecznej, nie nakłada na państwo obowiązku zapewnienia każdemu obywatelowi niezdolnemu do pracy ze względu na stan zdrowia lub wiek albo pozostającemu bez pracy nie z własnej woli, świadczenia z ubezpieczenia społecznego zapewniającego zaspokojenie niezbędnych potrzeb. 10. Jeżeli chodzi o artykuł 68 Konstytucji RP ( 1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. 2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa. ), w sprawie I ACa 1266/05 (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 23 maja 2006 roku) sąd wskazał, że przyznaje on wprawdzie w ustępie 1 prawo do ochrony zdrowia, a w ustępie 2 prawo równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych, w granicach ustalonych ustawami, ale w dalszych ustępach wyraża jedynie zasady polityki państwa, które z istoty swej nie mogą być źródłem bezpośrednich roszczeń jednostek. Nie jest zatem według sądu zasadne twierdzenie, że sam artykuł 68 ustęp 3 ( Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. ) przyznaje ubezpieczonym kobietom ciężarnym i dzieciom uprawnienia do świadczeń, które winny zostać sfinansowane ze środków publicznych. 11. W doktrynie stwierdza się zaś, że artykuł 68 ustęp 2 Konstytucji RP dotyczy obywatelskiego prawa (a nie uprawnienia ubezpieczonych) oraz finansowania opieki zdrowotnej (a nie szczególnego, reglamentowanego zaopatrzenia w leki), jest on skierowany do władz publicznych i odsyła do ustawy określającej warunki i zakres udzielania świadczeń zdrowotnych. 3. Informacje dotyczące środków ochrony sądowej lub innych skutecznych środków dostępnych osobom w przypadku naruszenia praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, uwzględniając wyrok SN z 8 lutego 2000 roku w którym stwierdza się, iż osoby fizyczne nie mogą bezpośrednio powoływać się w sądach krajowych na postanowienia Paktu (E/C.12/POL/5, punkty 851-855/PL 771-775). 12. Artykuł 91 ustęp 1 Konstytucji RP stwierdza, że ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. 13. Jeżeli chodzi o ochronę praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, to dodatkowo granice ich dochodzenia wskazuje artykuł 81 Konstytucji RP przewidujący, że praw określonych w artykułach: 65 ustęp 4 i 5 - minimalna wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości, polityka zmierzająca do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych, 4

66 - prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów, maksymalne normy czasu pracy, 69 pomoc udzielana przez władze publiczne osobom niepełnosprawnym, zgodnie z ustawą, w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej 71 uwzględnianie przez państwo w polityce społecznej i gospodarczej dobra rodziny, prawo rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietnych i niepełnych, do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych, prawo matki przed i po urodzeniu dziecka do szczególnej pomocy władz publicznych, 74 prowadzenie przez państwo polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom, prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska, 75 prowadzenie przez państwo polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałanie bezdomności, wspieranie rozwoju budownictwa socjalnego oraz popieranie działań obywateli zmierzających do uzyskania własnego mieszkania, ochrona praw lokatorów, 76 ochrona konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi, można dochodzić w granicach określonych w ustawie. 14. Zgodnie z artykułem 20 ustawy z 14 kwietnia 2000 roku o umowach międzynarodowych minister kierujący działem administracji rządowej właściwy do spraw, których dotyczy umowa międzynarodowa, jest odpowiedzialny za wykonywanie obowiązków i korzystanie z praw wynikających dla Polski z tej umowy. W tych ramach mieści się obowiązek analizy treści umowy celem ustalenia sposobu zapewnienia jej wykonywania. W razie stwierdzenia, że jej postanowienia lub niektóre z nich nie mają charakteru samowykonalnego, następuje opracowanie projektu aktu prawnego zapewniającego wykonanie umowy międzynarodowej, o ile taki akt prawny już nie obowiązuje lub postanowienia obowiązującego aktu prawnego są niezgodne z umową międzynarodową. W toku analizy charakteru postanowień umowy międzynarodowej, szczególnie jeśli chodzi o umowy międzynarodowe dotyczące praw człowieka brane są pod uwagę doktryna prawa międzynarodowego, orzecznictwo sądów (krajowych i międzynarodowych) oraz opinie organów powołanych do sprawowania kontroli wykonywania umów międzynarodowych. 15. Badania ewentualnej samowykonalności postanowień umowy międzynarodowej dokonuje także sąd w toku rozpatrywania sprawy, o ile umowa międzynarodowa została powołana jako podstawa skargi. Podstawą zastosowania postanowień mowy międzynarodowej przez sąd będzie więc stwierdzenie jej samowykonalności. Przytoczony w V sprawozdaniu wyrok SN w sprawie SN II UKN 374/99 z 8 lutego 2000 roku stanowi przykład takiego badania możliwości zastosowania w sprawie indywidualnej postanowień umów międzynarodowych. 16. Istnieje także, przewidziana w artykule 193 Konstytucji RP możliwość przedstawiania Trybunałowi Konstytucyjnemu przez sądy pytań prawnych dotyczących zgodności ustawy z umową międzynarodową, jeżeli od odpowiedzi na pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. 17. Postępowań w sprawie stwierdzenia zgodności regulacji krajowej z ratyfikowaną przez Polskę umową międzynarodową wszczynanych jest stosunkowo niewiele. Ocena obowiązujących przepisów krajowych przez sądy dokonywana jest z reguły w świetle Konstytucji RP i ratyfikowanej przez Polskę umowy międzynarodowej. Analiza orzecznictwa sądów powszechnych i SN wskazała, że nie zapadł do tej pory wyrok oparty jedynie na postanowieniach umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Polskę. 5

18. TK orzekł w wyroku z 12 czerwca 2006 roku w sprawie K 38/05, że artykuł 61 punkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nie jest niezgodny z artykułem 65 ustęp 1 i artykułem 67 ustęp 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z artykułem 6 ustęp 1 Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz z artykułem 1 punkt 2 i 4, artykułem 10 punkt 1, artykułem 12 punkt 2 i 3, artykułem 15 punkt 1 i 2 Europejskiej Karty Społecznej. a tym samym jest zgodny z artykułem 9 i artykułem 91 ustęp 1 i 2 Konstytucji. 19. W wyroku z 18 listopada 2002 roku TK w sprawie 37/01 stwierdził, że: Artykuł 241[7 ] 4 ustawy Kodeks pracy jest niezgodny z artykułem 59 ustęp 2 Konstytucji RP oraz z artykułem 4 Konwencji nr 98 MOP dotyczącej stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych i artykułem 6 ustęp 2 Europejskiej Karty Społecznej, a także z artykułem 20 Konstytucji. Artykuł 241[14a ] 3 ustawy powołanej w punkcie 1 nie jest niezgodny z artykułem 59 ustęp 2 Konstytucji oraz z artykułem 6 Konwencji nr 87 MOP dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych. Artykuł 241[19 ] 2 ustawy powołanej w punkcie 1, w zakresie w jakim wyłącza możliwość odstąpienia przez pracodawcę od stosowania układu ponadzakładowego, jeżeli pracodawca wystąpił z organizacji pracodawców, która zawarła układ ponadzakładowy, nie jest niezgodny z artykułem 59 ustęp 1 Konstytucji oraz z artykułem 2 Konwencji powołanej w punkcie 2. 20. SN w wyroku z 13 kwietnia 2007 roku w sprawie I CSK 488/06 wskazał, że obowiązujące prawo, w tym artykuł 67 Konstytucji RP i artykuł 12 ustęp 2 i 3 Europejskiej Karty Społecznej, nie nakłada na państwo obowiązku zapewnienia każdemu obywatelowi niezdolnemu do pracy ze względu na stan zdrowia lub wiek albo pozostającemu bez pracy nie z własnej woli, świadczenia z ubezpieczenia społecznego zapewniającego zaspokojenie niezbędnych potrzeb. 4. Czy mandat powierzony Rzecznikowi Praw Obywatelskich obejmuje ochronę i promocję praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych. Jeżeli tak, należy podać aktualne informacje dotyczące numerów i treści wniosków otrzymanych przez Rzecznika Praw Obywatelskich stwierdzających naruszenie przez organy publiczne praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych. 21. Zgodnie z artykułem 208 ustęp 2 Konstytucji RP zakres i sposób działania Rzecznika określa ustawa. Wypełnieniem tej normy jest ustawa z 15 lipca 1987 roku o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Zarówno z artykułu 208 ustęp 1 Konstytucji, jak też z artykułu 1 ustęp 2 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich wynika, że stoi on na straży wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji oraz w innych aktach prawnych. Przyjęta przez Konstytucję RP w artykule 87 systematyka źródeł prawa powszechnie obowiązującego powoduje, że oprócz praw i wolności określonych w Konstytucji chodzi o ochronę praw określonych ustawami, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, rozporządzeniami, a także aktami prawa miejscowego. 22. Szczególne znaczenie - z punktu widzenia realizacji konstytucyjnych zadań Rzecznika - należy przypisać ratyfikowanym umowom międzynarodowym z zakresu ochrony praw człowieka, w tym Paktowi Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Konstytucja RP realizuje standardy tego aktu, stąd też potrzeba odwoływania się do Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych przez Rzecznika jest znacznie mniejsza, zwłaszcza w przypadku kwestionowania aktów prawnych przed TK, nie oznacza to jednak, że ustała potrzeba odwoływania się do aktów prawa międzynarodowego z zakresu ochrony praw człowieka. Rzecznik jest w dalszym ciągu organem promującym wykładnię prawa zgodną z międzynarodowymi standardami i wykorzystuje w tym celu również dorobek sądownictwa międzynarodowego, zwłaszcza Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. 6

23. W 2008 roku Rzecznik rozpatrzył 35.043 spraw indywidualnych. Spośród nich sprawy z zakresu prawa pracy i zabezpieczenia społecznego stanowiły 12,4%. Do prowadzenia podjęto 13.567 spraw, 10,8% z nich stanowiły sprawy z zakresu prawa pracy i zabezpieczenia społecznego. 24. Ponadto, Rzecznik Praw Obywatelskich zajmował się problematyką prawa do strajku, ochrony zdrowia, ochrony praw rodziny i praw dziecka, prawem do nauki, prawem dostępu do dóbr kultury i innymi prawami. 25. Jeżeli chodzi o wsparcie osób pozostających bez pracy, Rzecznik podjął następujące problemy: brak zewnętrznej kontroli decyzji wydawanych w sprawach osób bezrobotnych ubiegających się o środki na podjęcie działalności gospodarczej, brak regulacji w zakresie prawa do świadczenia przedemerytalnego przysługującego osobom, które rozwiązały umowę o pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy, sytuacja na lokalnych rynkach pracy na obszarach popegeerowskich, możliwość nabycia statusu bezrobotnego przez osoby, które pomimo posiadania wpisu do ewidencji gospodarczej faktycznie nie prowadzą takiej działalności. Większość tych kwestii znalazła rozwiązanie dzięki nowelizacji ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, która weszła w życie 1 lutego 2009 roku. 26. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich niekorzystnie przedstawia się sytuacja na rynku pracy osób w wieku powyżej 50 lat, zwłaszcza kobiet. Niepokojąco duża część osób z przedziału wiekowego 50-65 jest nieaktywna zawodowo. Tymczasem w orzecznictwie sądów powszechnych i SN prezentowany jest pogląd, że osiągnięcie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury stanowi wystarczającą i samoistną przyczynę wypowiedzenia pracownikowi stosunku pracy. Taka linia orzecznicza sankcjonuje, a w pewnych okolicznościach może nawet zachęcać pracodawców do zwalniania osób w wieku emerytalnym. Ostatnio ukształtowała się jednak odmienna linia orzecznicza SN, zgodnie z którą - co do zasady - osiągnięcie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury nie uzasadnia wypowiedzenia stosunku pracy, ponieważ zdarzenia te nie wiążą się z pracą, a w szczególności nie wskazują na nieprzydatność pracownika lub istnienie, związanego z racjonalizacją zatrudnienia, interesu pracodawcy w rozwiązaniu stosunku pracy. W związku ze wskazanymi rozbieżnościami orzecznictwa Rzecznik złożył wniosek do SN o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych i zapobieganie rozbieżnościom w orzecznictwie, poprzez odpowiedź na pytanie: Czy osiągnięcie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury może stanowić wyłączną przesłankę rozwiązania za wypowiedzeniem stosunku pracy z pracownikiem - kobietą lub mężczyzną i nie oznacza dyskryminacji pracownika ze względu na płeć i wiek (art. 11 3 Kodeksu pracy)?. 21 stycznia 2009 roku SN podjął uchwałę, w której stwierdził, że osiągnięcie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury nie może stanowić wyłącznej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę. 27. Rzecznik skierował wniosek do TK o stwierdzenie niezgodności z artykułem 92 ustęp 1 Konstytucji (wymogi dotyczące upoważnień do wydawania rozporządzeń) przepisu Kodeksu pracy dotyczącego ustalenia w drodze rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej zakresu i warunków ułatwiania pracownikom przez pracodawcę podnoszenia kwalifikacji zawodowych, zawierającego następujące brzmienie: Zdaniem Rzecznika upoważnienie zawarte w Kp nie zawiera wytycznych dotyczących treści aktu oraz w sposób nazbyt szeroki określa zakres spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu. Najważniejszymi rozwiązaniami, które zostały szczegółowo uregulowane w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej wydanym na podstawie upoważnienia zawartego w Kp są kwestie związane z przyznawaniem i wymiarem urlopu szkoleniowego oraz 7

zwolnieniami z części dnia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Ze względu na społeczne znaczenie oraz znaczące obciążenie pracodawców w opinii Rzecznika problematyka ta powinna być uregulowana ustawowo, a nie w rozporządzeniu. Wniosek oczekuje na rozstrzygnięcie. 28. Rzecznik Praw Obywatelskich przystąpił do postępowania w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej nieuwzględniania w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego wypłaconych składników wynagrodzenia, od których była uiszczona składka na ubezpieczenie chorobowe, a które nie są wypłacane w okresie pobierania wynagrodzenia na czas niezdolności do pracy wskutek choroby albo zasiłku chorobowego. W wyroku z 24 czerwca 2008 roku (SK 16/06) TK podzielił stanowisko Rzecznika, w świetle którego nieuwzględnienie w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego składników wynagrodzenia (premii uznaniowej), od których pracownik uiścił składkę na ubezpieczenie chorobowe, a które nie są mu wypłacane w okresie pobierania wynagrodzenia chorobowego lub zasiłku, są niezgodne z konstytucyjnym prawem do zabezpieczenia społecznego, ponieważ prowadzi do wypłaty zaniżonego wynagrodzenia lub zaniżonego zasiłku. Wyrok jest następstwem skargi konstytucyjnej dotyczącej zasad przyznawania premii uznaniowej w okresie pobierania zasiłku chorobowego. Wyrok TK stworzył podstawy wznowienia postępowań sądowych oraz możliwość żądania weryfikacji wypłaconych w ciągu 3 lat wynagrodzeń chorobowych i zasiłków chorobowych. 29. Od początku reformy systemu emerytalnego brakowało rozwiązania problemu osób, które mają dowody, że w danym okresie pozostawały w stosunku pracy, tym samym niewątpliwie podlegały ubezpieczeniu społecznemu, ale nie są w stanie przedłożyć dokumentów, na podstawie których możliwe byłoby ustalenie wysokości przychodów stanowiących podstawę wymiaru składek za ten okres (trudności z dostępem do dokumentacji płacowej, niewielka skuteczność zastępowania jej innymi środkami dowodowymi, na przykład zeznaniami świadków). W konsekwencji uprawnieni nie mieli możliwości skorzystania z metody obliczania emerytury lub renty opartej na składkach z kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych lub dowolnie wybranych 20 lat z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. Rzecznik podejmował próby zakwestionowania konstytucyjności obowiązującego prawna w tym zakresie, przystępując dwukrotnie do postępowań w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczących tej kwestii oraz występując z wnioskami o wprowadzenie stosownych zmian w przepisach w taki sposób, aby w wypadku niemożliwości udokumentowania przychodów do celów obliczenia emerytury lub renty przyjmować, że kształtowały się one na poziomie ówcześnie obowiązującego minimalnego wynagrodzenia. Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich w przedmiocie wprowadzenia minimalnego wynagrodzenia jako zastępczej podstawy wymiaru składek przy ustalaniu wysokości emerytur i rent został zrealizowany poprzez inicjatywę poselską, która doprowadziła do odpowiedniej zmiany prawa, z mocą od 1 stycznia 2009 roku. 30. Instytucja dobrowolnej kontynuacji ubezpieczeń emerytalnego i rentowych może odgrywać znaczącą rolę w zmieniających się warunkach społeczno-ekonomicznych, umożliwiając kontynuowanie ubezpieczenia osobom nie posiadającym innego tytułu do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Skorzystanie z tej instytucji uzależnione zostało od dochowania 30-dniowego terminu na zgłoszenie wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, przy czym w ustawie nie dopuszczono możliwości przywrócenia tego terminu. Zdarzało się, że osoby zgłaszały się do ubezpieczenia dobrowolnego po terminie, przez kilka lat opłacały składki, po czym, w wyniku weryfikacji zgłoszenia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, okazywało się, że osoby te nie są objęte ochroną ubezpieczeniową. Rzecznik Praw Obywatelskich poparł inicjatywę rządową zmiany przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych w celu zniesienie ograniczenia czasowego złożenia wniosku o dobrowolne kontynuowanie ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Zmiana ta została uchwalona przez Sejm 24 kwietnia 2009 roku. 8

31. Przedmiotem kolejnego wniosku skierowanego przez Rzecznika Praw Obywatelskich do TK był przepis ustawy o pomocy społecznej, zawierający upoważnienie dla ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego do określenia w drodze rozporządzenia, zryczałtowanej kwoty na utrzymanie dziecka oraz stawki na bieżące funkcjonowanie placówki rodzinnej, przy uwzględnieniu potrzeby prawidłowego funkcjonowania placówki. W ocenie Rzecznika przepis ten jest niezgodny z artykułem 92 ustęp 1 Konstytucji RP bowiem poza wskazaniem potrzeby uwzględnienia prawidłowego funkcjonowania placówki rodzinnej nie zawiera on żadnych wytycznych co do kierunków szczegółowego uregulowania tych kwestii. Wytyczne takie nie wynikają także z innych przepisów ustawy o pomocy społecznej. Na podstawie zakwestionowanego przepisu wydane zostało rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej w sprawie określenia zryczałtowanej kwoty na utrzymanie dziecka oraz stawek na bieżące funkcjonowanie placówki rodzinnej, w którym określono, w niczym nieskrępowany, niemal dowolny sposób, zamknięty katalog wydatków związanych z bieżącym funkcjonowaniem placówki rodzinnej oraz wydatków związanych z utrzymaniem dziecka. Wniosek oczekuje na rozstrzygnięcie. 32. Szczegółowe informacje o działalności Rzecznika zawarte są w przygotowywanej co roku Informacji o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich oraz o stanie przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela. Dostępna jest informacja za rok 2007, informacja dotycząca 2008 roku nie została jeszcze przygotowana. 5. Informacje dodatkowe dotyczące szkoleń, seminariów i kursów dotyczących postanowień Paktu oraz ich stosowania, organizowanych dla sędziów, adwokatów, funkcjonariuszy publicznych, nauczycieli, pracowników pomocy społecznej oraz ogółu społeczeństwa. (E/C.12/POL/5, punkty 1077-1097/PL 985-1004) Szkolenia funkcjonariuszy publicznych 33. Zagadnienia dotyczące szeroko rozumianego zakazu dyskryminacji są omawiane w trakcie szkolenia podstawowego policjantów. Temat Prawa człowieka obejmuje: charakterystykę praw człowieka, cele i warunki ograniczenia praw człowieka, znaczenie praw człowieka, środki ochrony praw człowieka, standardy praw człowieka w pracy Policji. 34. Program kursu podstawowego zawiera temat Problematyka anty-dyskryminacyjna, obejmujący podstawowe pojęcia dotyczące dyskryminacji, rodzaje dyskryminacji, środki przeciwdziałania dyskryminacji. W trakcie zajęć przedstawiane jest ustawodawstwo polskie z zakresu przeciwdziałania dyskryminacji, zagadnienia dotyczące równości rasowej oraz równości w sferze zatrudnienia. 35. W programie szkolenia zawodowego absolwentów szkół wyższych znajduje się blok poświęcony prawom człowieka, w tym temat Prawa człowieka w różnych systemach międzynarodowych. W jego ramach przedstawiany jest, między innymi, ONZ-owski system ochrony praw człowieka. Celem zajęć jest zapoznanie z mechanizmami powstawania zjawiska dyskryminacji, zwiększenie świadomości i wrażliwości funkcjonariuszy na te procesy, a także przedstawienie metod przeciwdziałania im. 36. Obecnie przygotowywany jest program doskonalenia zawodowego w zakresie przeciwdziałania i zwalczania przestępstw na tle nienawiści. Szkolenia sędziów i prokuratorów 37. Krajowe Centrum Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury zorganizowało udział sędziów orzekających w sprawach z zakresu prawa pracy w szkoleniach zorganizowanych przez Europejską Akademią Prawa w Trewirze w 2008 roku: zadawanie pytań prejudycjalnych do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, 9

unijne dyrektywy antydyskryminacyjne, Trewir (trzy szkolenia). 38. W roku 2009 planowane są: trzy seminaria dotyczące unijnych dyrektyw antydyskryminacyjnych, trzy seminaria dotyczące ustawodawstwa w kwestii równego traktowania kobiet i mężczyzn, szkolenie z zakresu zadawania pytań prejudycjalnych do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. 39. Od 1 września 2006 roku do końca 2008 roku Krajowe Centrum Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury przeprowadzono 29 szkoleń z zakresu prawa pracy dla sędziów i asesorów orzekających w tych sprawach, 2 szkolenia dla asystentów sędziów, konferencję dla sędziów sądów apelacyjnych i okręgowych orzekających w tych sprawach. Na rok 2009 zaplanowano jedną konferencję oraz 5 szkoleń dla sędziów i asesorów orzekających w sprawach z zakresu prawa pracy, jak też cztery szkolenia dla asystentów sędziów. 40. Sędziowie są także uczestnikami studiów podyplomowych. Pierwsza edycja tych studiów (2007-2008), poświęcona zagadnieniom prawa pracy i procedury cywilnej, realizowana we współpracy z Polską Akademią Nauk. Druga edycja (2008-2009), poświęcona zagadnieniom prawa pracy i ubezpieczeń społecznych w warunkach gospodarki rynkowej, realizowana jest we współpracy z Uniwersytetem Warszawskim. Studia podyplomowe będą kontynuowane. 41. W grudniu 2008 roku odbyło się seminarium z prawa europejskiego, którego uczestnikami byli, poza sędziami orzekającymi w sprawach cywilnych i gospodarczych, sędziowie sądów pracy. 42. Wykaz szkoleń: Rok 2006: Szkolenie dla sędziów orzekających w wydziałach pracy i ubezpieczeń społecznych (1 edycja). Rok 2007: Zakaz dyskryminacji i obowiązek przeciwdziałania mobbingowi w krajowej i wspólnotowej praktyce sądowej. Kontrowersje wokół ustawy o kosztach sądowych (2 edycje), Wypadki przy pracy i choroby zawodowe jako przedmiot roszczeń dochodzonych na drodze administracyjnej i przed sądami powszechnymi. Opinia biegłego jako środek dowodowy w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych i jego znaczenie w procesie. Wznowienie postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (3 edycje), Zmiany modelu postępowania cywilnego po zmianach Kodeksu postępowania cywilnego w postępowaniu odrębnym przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych. Wpływ postępowania nakazowego i likwidacyjnego na postępowanie rozpoznawcze z zakresu prawa pracy (2 edycje), Stosunek pracy (3 edycje), Prawo pracy po zmianach. Analiza efektywności wspólnotowego prawa pracy w orzecznictwie sądów polskich (2 edycje), Czas pracy i wynagrodzenie za pracę oraz świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (2 edycje). Rok 2008: Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych jako postępowanie odrębne w procesie cywilnym (2 edycje), Szczególne regulacje czasu pracy (2 edycje), Istota funkcji przewodniczącego wydziału pracy i ubezpieczeń społecznych i jej znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania powierzonej jednostki (2 edycje), Zakaz dyskryminacji i obowiązek przeciwdziałania mobbingowi w krajowej i wspólnotowej praktyce sądowej. Ochrona dóbr osobistych w stosunkach pracy (2 edycje), Czas pracy w Kodeksie pracy i w prawie wspólnotowym (2 edycje), 10

Specyfika stosunków pracy w spółkach kapitałowych i osobowych(2 edycje), Wpływ regulacji wspólnotowych na polskie prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. (2 edycje), Konferencja dla sędziów sądów apelacyjnych orzekających w wydziałach pracy i ubezpieczeń społecznych Nowe oblicze procesu cywilnego i jego znaczenie dla postępowania odrębnego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych po nowelizacjach Kodeksu postępowania cywilnego, Metodyka pracy asystenta sędziego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. (2 edycje). 43. Szkolenia zaplanowane na rok 2009: Dyskryminacja i mobbing w stosunkach pracy. Stosowanie przepisów kodeksu cywilnego w sprawach z zakresu prawa pracy (1 edycja) Zasady stosowania i wykładni prawa wspólnotowego przez sądy krajowe. Wpływ orzecznictwa TK na orzecznictwo sądów pracy (1 edycja), Pracowniczy charakter zatrudnienia na stanowisku członka organu spółki kapitałowej. Cywilnoprawne elementy w stosunkach pracy. Pozakodeksowe regulacje prawa pracy (1 edycja), Praktyczne stosowanie regulacji dotyczących czasu pracy. Proceduralne aspekty postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (2 edycje), Konferencja dla sędziów pracy orzekających w wydziałach pracy z tematem przewodnim Czas pracy w prawie wspólnotowym i krajowym, Szkolenie cykliczne asystentów sędziów orzekających w sprawach pracy i ubezpieczeń społecznych (cztery zjazdy w ramach jednej edycji). Szkolenia adwokatów 44. Część zagadnień wynikających z Paktu Praw Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych jest omawianych w trakcie szkoleń aplikantów adwokackich. Kilka Okręgowych Rad Adwokackich planuje organizację tego rodzaju szkoleń w roku 2009. 6. Z uwagi na to, że polityka oraz programy na rzecz zagwarantowania praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych osób należących do mniejszości etnicznych lub narodowych leżą w zakresie obowiązków władz regionalnych i lokalnych, wskazać sposób, w jaki władze centralne zapewniają ogólne wytyczne, należyty przydział środków finansowych oraz minimalne standardy. 45. Zawarte w uwagach Komitetu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych stwierdzenie, że polityka oraz programy na rzecz zagwarantowania praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych osób należących do mniejszości etnicznych lub narodowych leżą w zakresie obowiązków władz regionalnych i lokalnych nie ma podstaw w obowiązującym prawie. Polityka ta i programy należą do kompetencji Rady Ministrów, równolegle kompetencje w tym zakresie przysługują władzom regionalnym i lokalnym. 46. Zakres kompetencji poszczególnych organów w zakresie polityki wobec mniejszości narodowych i etnicznych określa ustawa z 6 stycznia 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Organem właściwym w sprawach objętych ustawą jest minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, obecnie Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. 47. Minister, realizując zadania związane z podtrzymywaniem i rozwojem tożsamości kulturowej mniejszości narodowych i etnicznych oraz zachowaniem i rozwojem języka regionalnego: sprzyja realizacji praw i potrzeb mniejszości poprzez podejmowanie działań na rzecz mniejszości i inicjowanie programów dotyczących: - zachowania i rozwoju tożsamości, kultury i języka mniejszości, przy zapewnieniu integracji obywatelskiej osób należących do mniejszości, 11

- realizacji zasady równego traktowania osób bez względu na pochodzenie etniczne, współdziała z właściwymi organami w zakresie przeciwdziałania naruszaniu praw mniejszości, dokonuje analiz i ocen sytuacji prawnej i społecznej mniejszości, w tym w zakresie realizacji zasady równego traktowania osób bez względu na pochodzenie etniczne, upowszechnia wiedzę na temat mniejszości oraz ich kultury, inicjuje badania sytuacji mniejszości, w tym w zakresie dyskryminacji wynikającej z przynależności do mniejszości, jej przejawów oraz metod i strategii przeciwdziałania jej występowaniu, podejmuje działania na rzecz zachowania i rozwoju języka regionalnego. 48. Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym umożliwia dofinansowywanie realizacji zadań przez organizacje mniejszości lub instytucje kulturalne mające istotne znaczenie dla kultury mniejszości. Przedstawiciele mniejszości co roku uczestniczą w wypracowaniu zasad postępowania w sprawach dotyczących dotacji, uczestnicząc w pracach Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. 49. Ustawa wskazuje, że do zadań wojewody w zakresie ochrony praw mniejszości narodowych i etnicznych należy: - koordynowanie na obszarze województwa działań organów administracji rządowej, realizujących zadania na rzecz mniejszości, - podejmowanie działań na rzecz: - respektowania praw mniejszości oraz przeciwdziałanie naruszaniu tych praw i dyskryminacji osób należących do mniejszości, - rozwiązywania problemów mniejszości, - respektowania praw osób posługujących się językiem regionalnym. 50. Organy administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz organizacje pozarządowe są obowiązane do przekazywania wojewodzie, w celu zaopiniowania, programów realizowanych z ich udziałem na terenie województwa, dotyczących mniejszości lub zachowania i rozwoju języka regionalnego, finansowanych w całości lub części ze środków publicznych. 51. Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym umożliwia wojewodom powoływanie pełnomocników do spraw mniejszości narodowych i etnicznych na czas nieoznaczony, w trybie przewidzianym w ustawie z 5 czerwca 1998 roku o administracji rządowej w województwie. W części województw zostali powołani pełnomocnicy do spraw mniejszości narodowych i etnicznych, w innych zadania są realizowane przez wyznaczonych pracowników urzędów wojewódzkich. 52. Ważną rolę w realizacji działań na rzecz mniejszości pełni Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Do jej zadań należy: - wyrażanie opinii w sprawach realizacji praw i potrzeb mniejszości, w tym ocena sposobu realizacji tych praw oraz formułowanie propozycji w zakresie działań zmierzających do zapewnienia realizacji praw i potrzeb mniejszości, - opiniowanie programów służących tworzeniu warunków sprzyjających zachowaniu i rozwojowi tożsamości kulturowej mniejszości, - opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących mniejszości, - opiniowanie wysokości i zasad podziału środków przeznaczonych w budżecie państwa na wspieranie działalności zmierzającej do ochrony, zachowania i rozwoju tożsamości kulturowej mniejszości oraz zachowania i rozwoju języka regionalnego, - podejmowanie działań na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji osób należących do mniejszości. 53. Komisję tworzą przedstawiciele: ministra właściwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, ministra właściwego do spraw administracji publicznej, ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, ministra właściwego do spraw 12

finansów publicznych, ministra właściwego do spraw pracy, ministra sprawiedliwości, ministra właściwego do spraw wewnętrznych, ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, ministra właściwego do spraw zagranicznych, Prezesa GUS, Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz przedstawiciele mniejszości narodowych (białoruskiej, czeskiej, litewskiej, niemieckiej, ormiańskiej, rosyjskiej, słowackiej, ukraińskiej, żydowskiej) i etnicznych (karaimskiej, łemkowskiej, romskiej i tatarskiej), a także przedstawiciele społeczności posługującej się językiem regionalnym (kaszubskim). W ramach Komisji działają: zespół do spraw edukacji, zespół do spraw kultury i mediów oraz zespół do spraw romskich. Koszty związane z funkcjonowaniem Komisji Wspólnej pokrywane są z budżetu państwa. 54. W latach 2005-2008 odbyło się 13 posiedzeń Komisji. Komisja opiniowała: wysokość środków zaplanowanych w budżecie państwa na realizację zadań służących podtrzymywaniu tożsamości kulturowej mniejszości narodowych i etnicznych oraz zachowaniu i rozwojowi języka regionalnego na lata 2006, 2007, 2008 i 2009, zasady podziału dotacji przyznawanych przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w latach 2006, 2007, 2008 i 2009, projekt ustawy o ratyfikacji Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych oraz przygotowane przez resorty projekty rozporządzeń. 55. Ważną rolę w prowadzeniu polityki państwa wobec mniejszości narodowych i etnicznych odgrywają również: Komisja Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Obywatelskich, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. 56. Środki na realizację przez jednostki samorządu terytorialnego zadań związanych z prowadzeniem szkół podejmujących działania na rzecz podtrzymywania tożsamości kulturowej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych zagwarantowane są w budżetach samorządów terytorialnych, w szczególności pochodzą z oświatowej subwencji ogólnej. W roku 2009 z tytułu subwencji ogólnej dla 50.907 uczniów objętych nauką języków mniejszości, uczniów posługujących się językiem regionalnymkaszubskim, a także dla uczniów pochodzenia romskiego przekazane zostanie 163.253.000 zł. Podobnie jak w 2008 roku zwiększona subwencja oświatowa przeznaczona jest dla uczniów szkół, które organizują dodatkowe zajęcia edukacyjne dla uczniów pochodzenia romskiego. 57. Nauczanie języka mniejszości, języka regionalnego, historii i kultury oraz geografii państwa, z którego obszarem kulturowym utożsamia się mniejszość narodowa, odbywa się na podstawie programów nauczania i podręczników dopuszczonych do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Ustawa z 7 września 1991 roku o systemie oświaty stanowi, że podręczniki szkolne i książki pomocnicze do kształcenia uczniów w zakresie niezbędnym do podtrzymywania poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej są dofinansowywane z budżetu państwa. W pierwszej kolejności dofinansowywane są podręczniki przeznaczone do nauczania języka mniejszości oraz historii i geografii kraju jej pochodzenia, w drugiej kolejności dofinansowywane są podręczniki pomocnicze, na przykład słowniki, podręczniki metodyczne. 13

Wydatki, mln zł Liczba tytułów Nakład Przedmiot 2004 1.500.000 19 33.900 nauka języka litewskiego, ukraińskiego, białoruskiego, słowackiego, łemkowskiego, kaszubskiego oraz niemieckiego, matematyki w języku litewskim 2005 1.222.000 19 13.650 nauka języka litewskiego, ukraińskiego, słowackiego, łemkowskiego oraz kaszubskiego 2006 1.138.000 16 8.550 nauka języka litewskiego, ukraińskiego, słowackiego, łemkowskiego oraz białoruskiego 2007 1.228.000 22 19.900 nauka języka litewskiego, ukraińskiego, słowackiego, łemkowskiego oraz kaszubskiego 2007 1.295.000 21 16.900 nauka języka litewskiego, języka ukraińskiego, języka łemkowskiego oraz języka kaszubskiego 58. Przykładami programów na rzecz mniejszości etnicznej realizowanego przez władze samorządowe i organizacje pozarządowe, we współpracy z wojewodami i kuratorami oświaty, są realizowane na rzecz społeczności romskiej: pilotażowy program na rzecz społeczności romskiej w województwie małopolskim na lata 2001-2003, program na rzecz społeczności romskiej w Polsce na lata 2004-2013. 59. Wydatki na realizację modułów edukacyjnych z budżetu Ministerstwa Edukacji Narodowej Program pilotażowy Program ogólnopolski 2001 500 tysięcy zł - 2002 605 tysięcy zł - 2003 250 tysięcy zł - 2004-1 mln zł 2005-700 tysięcy zł 2006-701 tysięcy zł 2007-600 tysięcy zł 2008-700 tysięcy zł 7. Jakie kroki poczyniono celem upowszechnienia poprzednich wniosków końcowych Komitetu wśród organizacji społeczeństwa obywatelskiego oraz do zaangażowania ich w przygotowanie piątego sprawozdania. (E/C.12/1/Add.82, punkty 57-58) 60. Projekt sprawozdania z wykonywania postanowień Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych nie był konsultowany z partnerami społecznymi (związki zawodowe, organizacje pracodawców) ani z organizacjami pozarządowymi. Podobna procedura postępowania stosowana była w toku opracowywania poprzednich sprawozdań z wykonywania postanowień Paktu. Sprawozdanie przedstawia stanowisko Rady Ministrów i za jego treść ponosi ona wyłączną odpowiedzialność. Poddanie dokumentu konsultacjom na etapie jego opracowywania i, w konsekwencji, oczekiwanie partnerów i organizacji uwzględnienia ich uwag, mogłoby podważać odpowiedzialność Rządu za treść sprawozdania. 61. Rada Ministrów akceptuje sprawozdanie przed jego przedłożeniem Komitetowi Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Informacje o programie prac RM oraz o przyjmowanych przez nią dokumentach udzielane są przez Kancelarię Prezesa RM. Protokoły ustaleń RM są udostępniane zainteresowanym w trybie dostępu do informacji publicznej. 62. Osoby i organizacje zainteresowane zapoznaniem się ze sprawozdaniem mają prawo zwrócić się do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej o jego udostępnienie, urząd jest zaś zobowiązany, zgodnie z ustawą z 6 września 2001 roku o dostępie do informacji publicznej, udostępnić dokument. Udostępnianie dokumentu dokonuje się najczęściej poprzez przesłanie papierowej kopii lub przekazanie jego wersji elektronicznej, zależnie od wniosku osoby zainteresowanej. Należy mieć na względzie, że wniosek o udostępnienie dokumentu może 14

zostać złożony na każdym etapie jego opracowywania (a więc również przed przyjęciem sprawozdania przez RM). 63. Biorąc pod uwagę zakres przedmiotowy sprawozdania, jego objętość (w wersji w języku polskim 235 stron) oraz potencjalnie nieograniczoną liczbę podmiotów zainteresowanych zapoznaniem się z nim przyjęty sposób postępowania, to jest udzielanie informacji na wniosek, jest rozwiązaniem racjonalnym. Od przyjęcia sprawozdania przez RM do przedłożenia niniejszej informacji do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej nie wpłynął żaden wniosek o jego udostępnienie. 8. Dane statystyczne z ostatnich pięciu lat, zdezagregowane według wieku, płci, pochodzenia etnicznego lub narodowego oraz tam gdzie ma to zastosowanie miejsca zamieszkania (wieś/miasto), w odpowiedziach na kwestie poruszane w punktach 17, 23, 25, 26 oraz 27 niniejszej listy zagadnień. Szczegółowe dane statystyczne dotyczące punktów 13, 15, 18, 24 oraz 31 niniejszej listy zagadnień. II. KWESTIE ZWIĄZANE Z POSTANOWIENIAMI OGÓLNYMI PAKTU (ARTYKUŁ 1-5) Artykuł 2 ustęp 2: Niedyskryminacja 9. Szczegółowe informacje dotyczące wzmocnienia ram prawnych i instytucjonalnych mających na celu zakazanie dyskryminacji we wszystkich dziedzinach życia. Czy przewiduje się wprowadzenie do ustawodawstwa krajowego przepisu dotyczącego zakazu dyskryminacji we wszelkich możliwych obszarach, zgodnie z zaleceniami wielu międzynarodowych i regionalnych mechanizmów ochrony praw człowieka. 64. Zakaz dyskryminacji jest ustanowiony w Konstytucji RP. Jej artykuł 32 przewiduje, że wszyscy są wobec prawa równi, wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne oraz że nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Od zasady równości Konstytucja RP nie dopuszcza żadnych odstępstw i wyjątków. Zasadę tę wzmacnia artykuł 37 Konstytucji przewidujący, że kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji RP, zaś wyjątki od tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców, określa ustawa. 65. Przepisy dotyczące równego traktowania są zawarte w szeregu aktach ustawodawstwa zwykłego, w tym w: ustawie z 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny oraz w ustawie z 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego: możliwość żądania zaniechania działania, które sprawia, że dobro osobiste zostaje zagrożone; zgodnie z ogólną zasadą rozkładu ciężaru dowodu, ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne, jeden z wyjątków od tej zasady związany jest w sprawach o ochronę dóbr osobistych z zasadą domniemania bezprawności naruszenia dobra osobistego oznaczającą, że w procesie o ochronę dóbr osobistych na pozwanym ciąży obowiązek wykazania, że istnieją okoliczności wyłączające bezprawność jego zachowania, gdyż to właśnie z faktu nieistnienia bezprawności pozwany wywodzi skutki prawne, ustawie z 14 czerwca 1960 roku Kodeks postępowania administracyjnego (organizacja społeczna ma możliwość, w sprawie dotyczącej innej osoby, występowania z żądaniem wszczęcia postępowania lub żądania dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy przemawia za tym interes społeczny), ustawie z 20 maja 1971 roku Kodeks wykroczeń (kara grzywny dla tego kto, zajmując się sprzedażą towarów w przedsiębiorstwie handlu detalicznego lub w przedsiębiorstwie 15

gastronomicznym, ukrywa przed nabywcą towar przeznaczony do sprzedaży lub umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia sprzedaży takiego towaru oraz dla tego kto, zajmując się zawodowo świadczeniem usług, żąda i pobiera za świadczenie zapłatę wyższą od obowiązującej albo umyślnie bez uzasadnionej przyczyny odmawia świadczenia, do którego jest obowiązany), ustawie z 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (równy dostęp kobiet i mężczyzn do prowadzenia działalności gospodarczej, swobodny dostęp do dostarczania towarów i usług), ustawie z 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów (zakaz stosowania w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji), ustawie z 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (zadaniem publicznym wykonywanym przez organy administracji publicznej jest działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn), ustawie z 26 czerwca 1974 roku Kodeksie pracy (zasada równego traktowania i niedyskryminacji w zatrudnieniu), ustawie z 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (zakaz dyskryminowania osób, dla których powiatowe i wojewódzkie urzędu zatrudnienia oraz agencje zatrudnienia poszukują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej). 66. Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 22 kwietnia 2008 roku powołany został Pełnomocnik do spraw Równego Traktowania, w randze Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Głównym celem Pełnomocnika jest realizowanie polityki Rządu w zakresie równego traktowania, w tym przeciwdziałanie dyskryminacji w szczególności ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię lub wyznanie, poglądy polityczne, wiek, orientację seksualną, stan cywilny oraz rodzinny. 67. Pełnomocnik do spraw Równego Traktowania odpowiada za włączanie problematyki przeciwdziałania dyskryminacji do procesu decyzyjnego Rządu oraz nadzoruje w imieniu Prezesa Rady Ministrów działania antydyskryminacyjne poszczególnych ministerstw, także poprzez opiniowanie projektów aktów prawnych i innych dokumentów rządowych w zakresie równego traktowania. Przeprowadza on analizy oraz oceny sytuacji prawnej i społecznej pod kątem respektowania równego traktowania. W tym celu Pełnomocnik inicjuje i koordynuje działania zmierzające do zapewnienia równego traktowania, a także występuje do właściwych organów z wnioskami o wydanie lub zmianę aktów prawnych. 68. Pełnomocnik monitoruje sytuację w zakresie równego traktowania oraz podejmuje działania zmierzające do eliminacji lub ograniczenia skutków powstałych w wyniku naruszenia zasady równego traktowania. W tym zakresie współdziała z właściwymi organami administracji rządowej. Pełnomocnik realizuje również zadania z zakresu upowszechniania wiedzy na temat równego traktowania oraz dyskryminacji i jej przejawów oraz metod i strategii przeciwdziałania jej występowaniu. 69. W celu wykonywania zadań Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Traktowania powołał zespoły opiniodawczo - doradcze: Zespół monitorujący krajowy program przeciwdziałania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i związanej z nim nietolerancji, Zespół do spraw przeciwdziałania dyskryminacji kobiet, Zespół do spraw przeciwdziałania mobbingowi, Zespół do spraw przeciwdziałania dyskryminacji ojców, Zespół do spraw przeciwdziałania dyskryminacji małoletnich w elektronicznych środkach masowego przekazu, Zespół do spraw dyskryminacji dzieci ze względu na brak opiekunów prawnych w związku z wyjazdami rodziców, Zespół do spraw przeciwdziałania dyskryminacji dzieci przewlekle chorych, 16

Zespół roboczy do spraw wczesnego wspomagania rozwoju dzieci o zaburzonym rozwoju od chwili wykrycia zagrożenia niepełnosprawnością lub niepełnosprawności do rozpoczęcia nauki w szkole oraz ich rodzin W skład zespołów wchodzą przedstawiciele ministerstw, instytucji publicznych, związków zawodowych, organizacji pozarządowych oraz eksperci. 70. Efektem prac zespołów są analizy rozwiązań prawnych oraz propozycje ich zmian, jak też projekty strategii i programów mających na celu promowanie, upowszechnianie i propagowanie problematyki równego traktowania oraz przeciwdziałanie dyskryminacji. 71. Gwarancje zawarte w obowiązującym prawie są wystarczające i nie przewiduje się zasadniczej zmiany prawa. Obecnie prowadzone są prace mające na celu pełne wdrożenie następujących regulacji wspólnotowych: dyrektywa Rady 76/207/EWG z 9 lutego 1976 roku w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy, dyrektywa Rady 86/613/EWG z 11 grudnia 1986 roku w sprawie stosowania zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn pracujących na własny rachunek, w tym w rolnictwie, oraz w sprawie ochrony kobiet pracujących na własny rachunek w okresie ciąży i macierzyństwa, dyrektywa Rady 2000/43/WE z 29 czerwca 2000 roku wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, dyrektywa Rady 2000/78/WE z 27 listopada 2000 roku ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/73/WE z 23 września 2002 roku zmieniającej dyrektywę Rady 76/207/EWG w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy, dyrektywa Rady 2004/113/WE z 13 grudnia 2004 roku wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług, dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE z 5 lipca 2006 roku w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja przeredagowana). 72. Projekt ustawy w sprawie wdrożenia niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania przewiduje zakaz dyskryminacji w zakresie: możliwości podejmowania kształcenia zawodowego, w tym w zakresie szkolnictwa wyższego, dokształcania, doskonalenia oraz przekwalifikowania zawodowego oraz praktyk zawodowych, możliwości podejmowania oraz warunków wykonywania działalności zawodowej, warunków podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej lub rolniczej oraz wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej, dostępu do instrumentów i usług oferowanych przez instytucje rynku pracy oraz usług i instrumentów oferowanych przez inne podmioty działające na rzecz zatrudnienia, rozwoju zasobów ludzkich i przeciwdziałania bezrobociu, przystępowania i działania w związkach zawodowych, organizacjach pracodawców, samorządach zawodowych oraz organizacjach pozarządowych, a także korzystania z uprawnień przysługujących członkom tych organizacji, zabezpieczenia społecznego, opieki zdrowotnej, chyba że jest to obiektywnie uzasadnione specyfiką zabiegów medycznych, oświaty i szkolnictwa wyższego, 17

dostępu do usług, w tym mieszkaniowych, rzeczy oraz nabywania praw i energii, jeżeli są one oferowane publicznie. 73. W projekcie zostało jednak zastrzeżone, że dopuszczalne jest zróżnicowanie sytuacji prawnej podmiotów pozostające w związku z innymi wartościami, zasadami czy normami konstytucyjnymi uzasadniającymi odmienne traktowanie podmiotów podobnych. Ponadto, jeżeli chodzi o szczególny przypadek cudzoziemców, ustawa nie będzie naruszać przepisów ustanawiających odmienne traktowanie obywateli państw innych niż państwa członkowskie UE, państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacja Szwajcarska, w szczególności w zakresie warunków wjazdu i pobytu cudzoziemców na terytorium Polski oraz traktowania związanego ze statusem tych osób. 74. W świetle ustawy nie będzie uznawane za dyskryminację: podejmowanie działań służących zapobieganiu lub wyrównywaniu zróżnicowanego traktowania osób ze względu na jedną lub kilka przyczyn, o których mowa w artykule 5 ustęp 1 2, przez zmniejszenie na korzyść takich osób nierówności faktycznych, odmienne traktowanie ze względu na jedną lub kilka przyczyn, o których mowa w artykule 5 ustęp 1, w odniesieniu do podejmowania i wykonywania działalności zawodowej, jeżeli rodzaj lub warunki jej wykonywania powodują, że przyczyna lub przyczyny są rzeczywistym i decydującym wymaganiem zawodowym stawianym danej osobie, proporcjonalnym do osiągnięcia zgodnego z prawem celu różnicowania sytuacji danej osoby, ograniczanie przez kościoły i inne związki wyznaniowe, ze względu na wyznanie lub światopogląd, dostępu do działalności zawodowej oraz jej wykonywania, jeżeli rodzaj lub warunki wykonywania takiej działalności powodują, że z uwagi na etykę kościoła lub innego związku wyznaniowego, religia lub światopogląd są rzeczywistym i decydującym wymaganiem zawodowym stawianym danej osobie, proporcjonalnym do osiągnięcia zgodnego z prawem celu różnicowania sytuacji danej osoby, różnicowanie sytuacji osób ze względu na wiek: - gdy jest to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione celem zgodnym z prawem, w szczególności celami polityki zatrudnienia, rynku pracy, kształcenia zawodowego pod warunkiem, że środki służące realizacji tego celu są właściwe i konieczne, - przez ustalanie dla celów zabezpieczenia społecznego różnych zasad przyznawania lub nabycia prawa do świadczeń, w tym różnych kryteriów wieku do obliczania wysokości świadczeń, w przypadku pracowniczych programów emerytalnych różnicowanie takie będzie dopuszczalne pod warunkiem, że nie stanowi to dyskryminacji ze względu na płeć, różnicowanie sytuacji osób, jeżeli dostęp do usług, rzeczy oraz nabywania praw i energii, wyłącznie lub głównie przedstawicielom jednej płci, rasy lub grupy etnicznej jest obiektywnie i racjonalnie uzasadnione celem zgodnym z prawem, pod warunkiem, że środki służące realizacji tego celu są właściwe i konieczne oraz proporcjonalne. 75. W projekcie ustawy proponuje się powierzenie wykonywania zadań w zakresie równego traktowania Pełnomocnikowi do spraw Równego Traktowania. Pełnomocnik będzie powoływany przez Prezesa RM. Do zadań Pełnomocnika należeć będzie, między innymi: opracowywanie i opiniowanie projektów aktów prawnych w zakresie równego traktowania, 2 Artykuł 5 ustęp 1 zakazywać będzie dyskryminowania ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, wyznanie lub światopogląd, poglądy polityczne, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, stan cywilny oraz rodzinny lub z jakichkolwiek innych przyczyn. 18

inicjowanie i realizacja działań zmierzających do ograniczenia skutków naruszenia zasady równego traktowania, współpraca z innymi podmiotami, w tym organami administracji publicznej, partnerami społecznymi, organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami, opracowywanie i przedkładanie RM Krajowego Programu Przeciwdziałania Dyskryminacji. 76. W celu przeciwdziałania naruszeniu zasady równego traktowania Pełnomocnik będzie miał prawo i obowiązek podejmowania przewidzianych prawem działań w zakresie udzielania pomocy, także pomocy prawnej, w celu obrony i przeciwdziałania dalszym naruszeniom. 77. Na właściwe podmioty, w tym organy administracji publicznej, nałożono obowiązek zajmowania stanowiska w sprawach należących do zakresu ich działania, udzielania informacji, przedstawienia dokumentów oraz podjęcia i realizacji działań w zakresie równego traktowania, jeżeli z wnioskiem wystąpi Pełnomocnik. 78. Projekt ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania został skierowany decyzją Komitetu Rady Ministrów z 22 stycznia 2009 roku do zaopiniowania przez Radę Legislacyjną przy Prezesie Rady Ministrów. Projekt, wraz z opinią Rady Legislacyjnej z marca 2009 roku oraz stanowiskiem Ministra Pracy i Polityki Społecznej został ponownie wniesiony pod obrady Komitetu Rady Ministrów. 79. Celem zagwarantowania spójności polityki podejmowanej w obszarze przeciwdziałania dyskryminacji opracowany zostanie Krajowy Program Przeciwdziałania Dyskryminacji. Program usystematyzuje wysiłki polegające na przeciwdziałaniu dyskryminacji i naruszaniu zasady równego traktowania, podejmowane przez administrację publiczną. Coroczne raporty z wykonania Programu pozwolą na analizę naruszeń zasady równego traktowania oraz ocenę działań podejmowanych celem wyeliminowania zjawiska dyskryminacji oraz i rekomendowanie najlepszych sposobów osiągnięcia wyznaczonych celów. 80. Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych nie nakłada obowiązku wprowadzenia zakazu dyskryminacji we wszystkich dziedzinach życia. Artykuł 2 ustęp 2 Paktu zobowiązuje do zagwarantowania wykonywania bez dyskryminacji praw w nim wymienionych (w artykułach 6-15). Inne umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę także nie nakładają obowiązku ustanowienia bezwzględnego zakazu dyskryminacji we wszelkich możliwych obszarach. Doktryna, orzecznictwo krajowe i sądów międzynarodowych, jak też oraz opinie ciał eksperckich powołanych do kontroli wykonywania umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka dopuszczają, by interpretować zakaz dyskryminacji jako nie nakładający obowiązku automatycznego przyznania wszystkim identycznych praw. Nie jest dopuszczalna arbitralna dyskryminacja, dopuszcza się natomiast, by decyzje państwa co do zakresu gwarantowania niektórych praw odpowiadały wymogom realizacji uzasadnionych interesów państw, o ile decyzje te oparte będą na obiektywnych i racjonalnych przesłankach o charakterze politycznym, społecznym i ekonomicznym. 81. Na tle postanowień Paktu Praw Politycznych i Obywatelskich Komitet Praw Człowieka w sprawie 182/84 Zwaan-de Vries przeciw Holandii Komitet Praw Człowieka stwierdził, że prawo do równości wobec prawa i do równej ochrony przez prawo bez żadnej dyskryminacji nie oznacza, że wszystkie różnice w traktowaniu mają charakter dyskryminacyjny. Rozróżnienie oparte na racjonalnych i obiektywnych kryteriach nie stanowi dyskryminacji zakazanej w świetle artykułu 26 Paktu (paragraf 13). ( The right to equality before the law and to equal protection of the law without any discrimination does not make all differences of treatment discriminatory. A differentiation based on reasonable and objective criteria does not amount to prohibited discrimination within the meaning of article 26. ) 82. Podobne stanowisko zajmuje Europejski Trybunał Praw Człowieka, który stwierdził na przykład w wyroku w sprawie 8777/79 Rasmussen przeciw Danii z 28 listopada 1984 roku, 19

że dla celów stosowania artykułu 14 Konwencji różnica w traktowaniu jest dyskryminująca jeżeli nie ma obiektywnego i racjonalnego uzasadnienia, to znaczy nie zmierza do osiągnięcia uprawnionego celu lub nie istnieje racjonalny stosunek proporcjonalności między użytymi środkami a celem, do którego realizacji dąży się (paragraf 38 - For the purposes of Article 14 (Artykuł 14), a difference of treatment is discriminatory if it "has no objective and reasonable justification", that is, if it does not pursue a "legitimate aim" or if there is not a "reasonable relationship of proportionality between the means employed and the aim sought to be realised") oraz Układająca się Strona korzysta z pewnego marginesu oceny przy ocenie czy i w jakim zakresie sytuacje po innymi względami identyczne uzasadniają różnice w traktowaniu (...) Zakres marginesu oceny będzie się zmieniał zależnie od okoliczności, przedmiotu sprawy i jej kontekstu (paragraf 40 - Contracting States enjoy a certain "margin of appreciation" in assessing whether and to what extent differences in otherwise similar situations justify a different treatment in law. ( ) The scope of the margin of appreciation will vary according to the circumstances, the subject-matter and its background). 83. Ustawodawstwo polskie przyznaje cudzoziemcom prawa społeczne ograniczone w pewnym zakresie w porównaniu do praw zagwarantowanych obywatelom polskim. Wprawdzie Konstytucja RP przewiduje, że obywatele mają dostęp do niektórych praw społecznych (zabezpieczenie społeczne w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego, braku pracy nie z własnej woli - artykuł 67, dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych artykuł 68), to ustawodawstwo zwykłe obejmuje ochroną cudzoziemców na równi z obywatelami polskimi, o ile udzielanie świadczeń uwarunkowane jest uprzednim udziałem w tworzeniu funduszu, z którego wypłacane są świadczenia (świadczenia o charakterze ubezpieczeniowym) lub przewiduje udzielanie cudzoziemcom, bez względu na ich status, bezpłatnych świadczeń opieki zdrowotnej w zakresie niezbędnym dla ratowania życia lub zdrowia, w sytuacjach nagłych wypadków i ostrych chorób. Konsekwencją faktu, że Polska nie prowadzi polityki wspierającej imigrację ekonomiczną, są rozwiązania ograniczające dostęp cudzoziemców, których pobyt w Polsce nie ma charakteru stałego, do niektórych świadczeń zapewnianych przez urzędy pracy, pomoc społeczną oraz świadczeń bezskładkowych przewidzianych w ustawie o świadczeniach rodzinnych. Przyjęte rozwiązania zmierzają do zagwarantowania realizacji interesów państwa i oparte są na racjonalnych przesłankach o charakterze społecznym i ekonomicznym, stosowanych również przez inne państwa. 10. Dodatkowe informacje o środkach podjętych w ramach realizacji Programu na rzecz społeczności romskiej w Polsce (2004-2013) mających na celu wyeliminowanie powszechnych uprzedzeń oraz utrwalonych praktyk dyskryminacyjnych w zakresie zatrudnienia, mieszkalnictwa, edukacji oraz dostępu do opieki zdrowotnej, pomocy społecznej i usług publicznych, które dotykają osoby należące do społeczności romskiej. Poczyniony postęp oraz trudności napotkane w trakcie wdrażania tego Programu. (E/C.12/POL/5, punkty 874-882/PL 792-800) 84. W ramach Programu na rzecz społeczności romskiej w Polsce administracja rządowa, jednostki samorządu terytorialnego oraz organizacje pozarządowe podejmują działania z zakresu edukacji, poprawy sytuacji bytowej, przeciwdziałania bezrobociu, zdrowia, bezpieczeństwa, kultury i podtrzymywania tożsamości romskiej oraz upowszechniania wiedzy o społeczności romskiej. Działania te mają na celu wyeliminowanie uprzedzeń oraz ewentualnych praktyk dyskryminacyjnych. Wspierane są, między innymi, przedsięwzięcia, które dostarczają opinii publicznej rzetelnej wiedzy na temat Romów. Większość z nich wspiera równocześnie podtrzymywanie własnej tożsamości przez samych Romów. 20