RÓŻNE SPOSOBY BIBLIJNEGO ZWIASTOWANIA

RÓŻNE SPOSOBY BIBLIJNEGO ZWIASTOWANIA przygotowane przez Richarda L. Blake Xtend Ministries International WPROWADZENIE W poprzedniej sesji dokładnie przyglądaliśmy się procesowi przechodzenia od tekstu do kazania i sposobem rozwijania kazania ekspozycyjnego. Na tej sesji zastanowimy się nad różnymi rodzajami biblijnego zwiastowania. Chociaż może brakować im odpowiedniej mocy przekonywania i autorytetu dobrze przygotowanego i właściwie wygłoszonego kazania ekspozycyjnego, to jednak czasem są one bardziej odpowiednie dla jakiegoś zgromadzenia słuchaczy czy na jakąś szczególną okazję, a ponadto mogą one być czymś nowym i odświeżającym pod względem stylu. Przewidywalność zarówno pod względem formy jak i treści może przeszkadzać w komunikowaniu się. Tematem zwiastowania jest przekazywanie biblijnej prawdy w taki sposób, aby została ona usłyszana i wpływała na zmianę życia. Dlatego pomocne jest przy tym korzystanie z różnych form zwiastowania. I. Kazanie tekstowe Kazanie tekstowe to takie kazanie, w którym główne podziały pochodzą bezpośrednio z krótkiego tekstu Pisma Świętego. W przeciwieństwie do tego kazanie ekspozycyjne opiera się na dłuższym tekście biblijnym. W kazaniu

tekstowym tekst biblijny stanowi temat lub główne założenie kazania, a jego wewnętrzny podział wynika z tekstu, który wspiera lub rozwija ten temat. A. Przykład konspektu kazania tekstowego Temat lub tytuł: Boże posilenie dla zmęczonych Tekst: Izajasz 40,28-31 I. Jaki jest Bóg (w. 28) 1. On nigdy się nie zniechęca 2. On nigdy się nie męczy i nie ustaje 3. Jego mądrość jest niezgłębiona II. Co Bóg oferuje (ww. 29 i 30) 1. On daje siłę zmęczonemu 2. On pomnaża nasze siły III. Co Bóg chce dla nas dać (w. 31) 1. On daje nam siłę do wzniesienia się nad problemami (jak orły) 2. On pomaga nam biec i nie omdlewać 3. On pomaga nam iść i nie męczyć się B. Podstawowe zasady przygotowania tekstowego kazania

1. Tekstowy plan powinien koncentrować się na głównej myśli tekstu, a główny podział wynikać z podziału tekstu, aby w ten sposób wzmacniać i rozwijać temat. Przykład: Ciało ofiara (Rzymian 12,1-2) I. Motyw do ofiarowania: Wzywam was... przez miłosierdzie Boże II. Co ma być ofiarowane: abyście składali ciała swoje III. Warunki ofiarowania: jako ofiarę żywą... miłą Bogu IV. Obowiązek ofiarowania: taka winna być duchowa służba wasza 2. Główny podział wynika z prawd czy zasad zawartych w tekście biblijnym. 3. W danym tekście może być więcej tematów czy zagadnień, będzie to zależało od kaznodziei, ale tylko jeden główny temat powinien być przez niego rozwijany i pogłębiany w tym kazaniu. Przykład: Dwa tekstowe kazania na tekst Jana 3,16 Wielki dar Boży! Bóg daje nam życie wieczne! I. To dar miłości, Bóg tak umiłował I. Ten, który dał - Bóg II. To dar ofiarowany, On dał, bo kochał II. Dlaczego On dał bo ukochał III. Jest to wieczny dar... aby mieli życie III. Cena, jaką zapłacił dał swego Syna IV. Jest to dar uniwersalny... aby każdy IV. Nasz udział w nim - uwierzyć V. To dar uwarunkowany uwierzy V. Pewność jego posiadania nie zginie,

ale będzie miał życie wieczne 4. Główny podział powinien mieć logiczny lub chronologiczny porządek 5. Same słowa tekstu mogą stanowić główny podział planu kazania, jego części mają koncentrować się na jednej głównej myśli. 6. Kontekst, z którego pochodzi tekst, też musi być wzięty pod uwagę i ma odnosić się do tekstu. 7. Niektóre teksty zawierają porównania czy przeciwieństwa, trzeba zatem wskazać na ich celowe podobieństwa lub różnice. Np. w Ew. Mateusz 7 mówi się o budowaniu domu na piasku i na skale; Ps 1 porównuje osobę pobożną z bezbożną. C. Przykłady serii kazań tekstowych 1. Kazania na temat przypowieści Chrystusa 2. Kazania na temat cudów Chrystusa 3. Kazania na temat siedmiu słów Chrystusa na krzyżu 4. Kazania na temat powiedzeń Jezusa JAM JEST w Ewangelii Jana 5. Kazania na temat siedmiu listów z księgi Objawienia II. Kazanie tematyczne

Kazanie tematyczne charakteryzuje się tym, że jego poszczególne części koncentrują się raczej na temacie niż na samym tekście. W omawianych wcześniej kazaniach ekspozycyjnych czy tekstowych ich tematyka wynikała bezpośrednio z tekstu, natomiast temat kazania tematycznego nie zależy od jednego tekstu, opiera się on na wielu wybranych tekstach, które wspierają główny temat tego kazania. Temat kazania powinien być biblijnie uzasadniony, a wszystkie jego główne części muszą być solidnie wsparte przez tekst biblijne. A. Przykład konspektu kazania tematycznego Temat (Tytuł): Ataki szatana na rodzinę Cel: Rozpoznanie niektórych aspektów tego ataku (Ef. 6,10-18) I. Jego celem jest pożeranie (1 Ptr. 5,8, 9) II. Jego celem jest przesiewanie jak pszenicę (Łuk. 22,31-32) III. Jego metodą jest budowanie warowni (2 Kor. 10,3-5) IV. Jego celem jest prowadzenie do zniewolenia grzechem (2 Tym. 2,24-26) B. Podstawowe zasady w budowaniu kazań tematycznych 1. Jedność myśli Kazanie tematyczne zawiera nie wiele, lecz jeden główny temat. Cały konspekt musi ograniczać się do jednej, zawartej w temacie, głównej myśli i koncentrować się na celu samego poselstwa.

2. Pismo Święte jest głównym źródłem wszystkich tematów Pismo Święte porusza wszystkie aspekty ludzkiego życia i działalności. Objawia ono również Boże cele i Jego łaskę wobec ludzi w doczesności i w wieczności. A zatem Biblia posiada niewyczerpalne zasoby tematów, z których kaznodzieja może czerpać materiał dla tematycznych kazań, odpowiednich na każdą okazję i każde warunki, w jakich ludzie mogą się znaleźć. Przez ciągłe i uważne studium Słowa Bożego człowiek Boży wzbogaca swoją duszę drogocennymi skarbami Bożej prawdy. Jest wiele takich tematów jak: wpływanie na innych ku dobremu, jak Bóg wykorzystuje małe rzeczy, błędy dzieci Bożych, błogosławieństwa przychodzące przez cierpienie, skutki niewiary, fakty odnoszące się do modlitwy, znaczenie modlitwy, metody modlitwy, moc modlitwy, skutki modlitwy, kłamstwa szatana, zwycięstwa krzyża, cechy charakterystyczne chrześcijanina, chwała niebios, bogactwa chrześcijanina, moc Bożej miłości itp. 3. Wybór tematów Kaznodzieja zawsze musi przede wszystkim szukać przewodnictwa Pana. Wybór tematu kazania może zależeć od tego, że został on poproszony, aby dany temat poruszył albo jest to spowodowane specjalną okazją do wygłoszenia tego kazania. Specjalne sytuacje w zborze lub kalendarz (Wielkanoc, Boże Narodzenie itp.) mogą decydować o tym, jaki temat będzie odpowiednim do poruszenia w kazaniu.

C. Główne zasady w przygotowaniu konspektu tematycznego kazania 1. Główne punkty mają być ustawione w logicznym lub chronologicznym porządku. Przykład: Nadzieja człowieka wierzącego Temat: Cechy nadziei wierzącego I. Jest to nadzieja żywa ( 1 Ptr. 1,3) II. Jest to zbawcza nadzieja ( 1 Tes. 5,8) III. Jest to pewna nadzieja ( Hebr. 6,19) IV. Jest to dobra nadzieja (2 Tes. 2,16) V. Jest to ukryta nadzieja ( Rzym. 8,24) VI. Jest to błogosławiona nadzieja ( Tyt 2,13) VII. Jest to wieczna nadzieja (Tyt. 3,7) 1. Główny podział może wynikać z analizy tematu. Każda część konspektu wnosi swój wkład i dopełnia omawiany temat. 2. Główny podział może prezentować różne aspekty i dowody tematu. Przykład: Poznawanie Słowa Bożego Temat: Niektóre wartości w poznawaniu Słowa Bożego I. Poznawanie Słowa Bożego czyni nas mądrymi ku zbawieniu (2 Tym. 3,15) II. Poznawanie Słowa Bożego zachowuje nas od grzechu (Ps. 119,11) III. Poznawanie Słowa Bożego powoduje duchowy wzrost (1 Ptr. 2,2) IV. Poznawanie Słowa Bożego gwarantuje pomyślne życie (Joz. 2,7-8, Ps. 1)

4. Główny podział może uwzględniać porównanie lub przeciwieństwo wobec czegoś innego w Piśmie Świętym. Przykład: Skuteczne świadectwo Temat: Porównanie świadectwa wierzącego z solą I. Tak jak sól, świadectwo wierzącego powinno być roztropne (Kol. 4,6) II. Tak jak sól, świadectwo wierzącego powinno oczyszczać (1 Tes. 4,4) III. Tak jak sól, świadectwo wierzącego nie może być pozbawione mocy (Mat.5,13) IV. Tak jak sól, świadectwo wierzącego powinno wzmagać pragnienie (1 Ptr. 2,12) 5. Główne części kazania mogą być wyrażone pewnymi słowami czy zwrotami Pisma, które występują w całym konspekcie. Przykład: Możliwości Boga Temat: Pewne rzeczy, których Bóg może dokonać! I. Może On zbawić ( Hebr.7,25) II. Może On zachować (Judy 24) III. Może On pomóc ( Hebr. 2,18) IV. Może On poddać sobie (Fil. 3,21) V. Może On udzielić łaski (2 Kor. 9,8) VI. Może On uczynić więcej niż poprosimy czy pomyślimy (Ef. 3,20) 6. Główne punkty kazania mogą być poparte tym samym słowem czy zwrotem Pisma Świętego.

7. Główny plan może składać się z badania znaczenia słowa, wskazywania na różne znaczenia jakiegoś słowa czy pewnych słów w Piśmie Świętym ( takich jak studium imion Chrystusa czy imion Boga itp.). III. Nietradycyjne kazania Omawiane dotąd formy kazań : ekspozycyjne, tekstowe i tematyczne, są tradycyjnymi lub klasycznymi formami kaznodziejskimi. Są jeszcze inne formy, które mogą stać się użyteczne przy różnych okazjach lub mające na celu różne cele. Dotyczy to homilii. Chodzi tu o A. Homilię. Jest to komentowanie lub wyjaśnianie kolejnych wierszy Pisma Świętego. Często stosuje się tę metodę w czasie studiów biblijnych. B. Kazanie sytuacyjne. Zaczyna się ono od jakiejś życiowej sprawy i kończy znajdowaniem na nią odpowiedzi w Biblii. Jest to indukcyjna forma zwiastowania. C. Narracja czyli opowiadanie. Ten typ kazania składa się z opowiadania, zawierającego typową, skomplikowaną, sytuację oraz jej rozwiązanie. Przykładem tego rodzaju kazania może być mowa Szczepana w Dz. 7 i Podobieństwo o synu marnotrawnym w 15. rozdziale Ew. Łukasza.

E. Kazanie odcinkowe. Poszczególne punkty tego kazania mogą być wstępem do występu muzycznego, scenki rodzajowej czy krótkiego świadectwa innej osoby. F. Multimedia. Kazanie, w którym video czy PowerPoint odgrywa ważną rolę w przekazywaniu poselstwa. G. Kazanie dialogowe. Kaznodzieja występuje za kazalnicą z inną osobą, prowadzi z nią dialog lub prowadzi dialog ze zborem. E. Kazania zbudowane na prawdzie i przeżywaniu ustanowień chrztu i komunii (Wieczerzy Pańskiej). IV. Wskazówki do innowacyjnego zwiastowania A. Zaczynaj powoli z wprowadzaniem nowych form. B. Wybieraj nową formę zgodną ze swoją osobowością C. Wybierz formę, która odpowiada treści kazania D. Staraj się wprowadzać części nowych elementów do tradycyjnego kazania E. Przygotuj ludzi na zmiany F. Współpracuj ściśle z radą zborową i innymi liderami w zborze G. Unikaj wprowadzania takich dramatycznych lub rozrywkowych elementów, które sprawią, że zatraci się lub stępi duchowy wymiar poselstwa

H. Bądź wyczulony na reakcję słuchaczy. Ignorowanie odczuć ludzi nie da dobrych skutków. I. Bądź gotów na ryzyko popełnienia błędu w swoim szczerym poszukiwaniu własnej świeżości wobec Słowa. V. Podstawowe przekonania odnośnie zwiastowania Musimy przyznać, że jakąkolwiek obieramy formę zwiastowania, niezmienne pozostają pewne przekonania. To, w co naprawdę wierzymy, decyduje o tym, co robimy. To, w co wierzymy w swoim sercu odnośnie zwiastowania, zadecyduje o tym, jak będziemy zwiastować. W tym znaczeniu nic nie jest bardziej praktyczne od teologii zwiastowania. Dziewięć następujących zasad są fundamentalne dla biblijnego kaznodziejstwa. A. Ostatecznym celem zwiastowania jest podobanie się Bogu. Jest to podstawowe przekonanie o tym, że Bóg jest suwerenny i należy robić wszystko, aby Jemu się podobać. Podobanie się suwerennemu Stworzycielowi polega na odkrywaniu tego, czego On pragnie i w swojej łasce dokonuje. Zwiastowanie Słowa Bożego w Boży sposób powinno być celem wiernych kaznodziejów. Jako suwerenny, Bóg mówi nam, co mamy głosić i jak mamy to czynić. Słudzy Słowa nie mają prawa uchylać się od Jego pouczeń. Dlatego ludzkie pomysły i spekulacje powinny być obce kazalnicy. B. Zwiastowanie podoba się Bogu tylko wtedy, gdy odpowiada Pismu Świętemu. Chrześcijańskie kaznodziejstwo zaczyna się od Pisma Świętego. Zanim kaznodzieja nie będzie posiadał i zachowywał właściwej wiary i wynikającej z niej postawy odnośnie Pisma Świętego, nie będzie w stanie zwiastować w sposób, który podoba się Bogu. Skuteczność naszego zwiastowania nie zależy od liczby naszych słuchaczy czy liczby osób pokutujących, lecz od wierności poselstwu, do głoszenia którego zostaliśmy powołani. Ci, którzy nie zwiastują wiernie Słowa Bożego, mogą powoływać się na liczby i rzekomą ilość pokutujących. A niektórzy nie są w stanie pociągnąć za sobą tłumy. To suwerenny Bóg decyduje o skutkach. Gdy Izajasz zaczął głosić buntującym się ludziom, powiedziano mu, że rezultaty będą nikłe, ponieważ ludzie ci mają oczy, ale nie widzą, mają uszy, ale nie słyszą. Dlatego brak zewnętrznych skutków nigdy nie może być wymówką dla nieskutecznego zwiastowania. Prawdziwe poselstwo pod każdym względem musi opierać się na Biblii. Kaznodzieja jest heroldem (keryks). Jego zadaniem jest przekazywanie Słowa

Bożego ludowi i wzywanie powołanych ze świata do Kościoła. Dlatego musimy wiedzieć o tym wymaganiu i sposobie jego realizacji. C. Pismo Święte jest nieomylnym, natchnionym, zapisanym Słowem Bożym. Wszyscy prawdziwi kaznodziejowie uznają Biblię za źródło poznania i zwiastowania Bożej prawdy. To, co czytają, przyjmują jako natchnione i nieomylne Boże poselstwo. Przez natchnienie (pojęcie to występuje w 2 Tym.3,16 i znaczy Boży oddech ) rozumieją oni, że słowa Pisma Świętego są takim samym Słowem Boga jak gdyby On sam je wypowiedział własnymi ustami. Gdyby ktoś teraz mógł usłyszeć Jego słowa, to nie usłyszałby czegoś innego niż to, co zostało napisane przez Jego apostołów i proroków. Pismo Święte jest zapisanym Słowem Boga D. Zwiastowanie jest świętą odpowiedzialnością Przekonanie to sprawia, że zwiastujący darzy szacunkiem tekst, który rozważa, a jednocześnie ma wielkie pragnienie dowiedzieć się, co dany tekst znaczy, by móc przekazać właściwe jego zrozumienie swoim słuchaczom. Ponadto solidni wykładowcy Pisma przyznają, że przekazują najważniejszą ze wszystkich informacji o życiu i dlatego starają się wiernie ją przekazać. Nie będziemy angażować się w powierzchowne studiowanie czy niedbałe przygotowanie poselstwa. Przyznamy, że we wszystkich swoich działaniach reprezentujemy Boga wszechświata, ale jeżeli źle zrozumiemy czy niewłaściwie będziemy głosić prawdę, wtedy nie będziemy Go dobrze reprezentować. Być wiernym tekstowi Słowa Bożego i Duchowi Świętemu, który sprawił jego napisanie, to nasze podstawowe zadanie. Dlatego świadomi swego powołania słudzy zawsze mają na uwadze słowa z 2. Listu do Tymoteusza 2,15. E. Pismo Święte zostało napisane nie tylko dla swoich pierwszych czytelników i słuchaczy, ale też dla ludzi czasów dzisiejszych. Jako heroldowie, którzy przekazują Boże poselstwo swoim słuchaczom, nie będziemy zadowalać się podejściem do tekstu biblijnego, który kiedyś i gdzieś był rozpowszechniony. Uważamy, że Pismo Święte odnosi się do wszystkich czasów i do wszystkich ludzi na całym świecie. Pamiętamy słowa Pawła, który powiedział, że to się stało (Stary Testament) dla nas wzorem... i jest napisane ku przestrodze dla nas (1 Kor.10,6.11). A zatem rozumiemy, że poselstwo tekstu jest przeznaczone dla zbudowania naszych słuchaczy tak samo jak tych, do których na początku było skierowane.

Wierząc w to, będziemy wyjaśniali tekst jako skierowany bezpośrednio do naszych słuchaczy. Będziemy kierowali słowa tekstu do naszego zboru jak gdyby zostały one napisane bezpośrednio do niego. Czynimy tak, ponieważ, jak powiada Paweł, tak właściwie jest. Dlatego nie będziemy robili wykładu na temat, co stało się z Amalekitami, a raczej powiemy co ich doświadczenie ma wspólnego z członkami naszego zboru. To znaczy nie będziemy mówili o Amalekitach, lecz o Bogu i Jego ludzie na podstawie dawnych opowiadań o postępowaniu Boga wobec Amalekitów. Wtedy nasze zwiastowanie będzie świeże i współczesne w swoim charakterze. Dzisiejsi kaznodziejowie, jak Pan, który w mocy napisał do siedmiu swoich zborów w drugim i trzecim rozdziałach księgi Objawienia, powinni dobrze znać swoje zbory, wtedy ich zwiastowanie spełni oczekiwania tych zborów. Chociaż zwiastowanie może być ekspozycyjne, gdy będzie się głosiło na podstawie jednej księgi, sam dobór odpowiedniej księgi biblijnej powinien być dokonany z myślą o potrzebach słuchaczy. F. Główna intencja tekstu sprawuje kontrolę nad jego poselstwem, kierowanym do dzisiejszych słuchaczy. Dobrzy kaznodziejowie ograniczają wielkość tekstów biblijnych kazania, kierując się głównym założeniem. Założenie to może odnosić się do telos lub celu tego tekstu. Każdy tekst może być różnie dobierany, ponieważ sam w sobie jest on pełnym poselstwem Bożym. Kazanie to może być częścią większej całości, ale jego skierowane do słuchacza poselstwo, aby uwierzył, zmienił swoją postawę lub uczynił coś, czego pragnie Bóg, przyczyni się do realizacji dwóch, zamierzonych przez Biblię celów dopomoże członkom naszego zboru lepiej kochać Boga i swoich bliźnich. Niestety, w czasie długiej historii kaznodziejstwa, często nie zwracano na to uwagi. Często ludzie wykorzystywali Pismo Święte raczej dla własnych celów niż dla celów, dla których zostało ono nam dane, i stąd w zwiastowaniu nie było właściwej dla niego mocy. Dlatego Ewangelia św. Jana bywa częściej od innych ksiąg biblijnych używana do prowadzenia ludzi ku zbawczemu poznaniu Jezusa Chrystusa ponieważ w tym celu została ona napisana. Duch, który sprawił napisanie Biblii, będzie błogosławił jej zastosowanie, gdy intencje kaznodziei będą pokrywały się z Jego intencjami. G. Tematem każdego poselstwa jest Bóg i Jego ludzie Współczesne kaznodziejstwo, zwiastujące Boże poselstwo Jego ludowi, zawsze ma osobisty charakter. To znaczy kaznodzieja nie będzie starał się robić z kazania wykładu. Powinniśmy unikać abstrakcyjnego języka i ogólnych pojęć. Nie będziemy mówili o Biblii, ale będziemy mówili o Bogu i Jego ludziach na

podstawie Biblii. Będziemy otwierali Pisma Święte tak jak czynił to Jezus (Łuk.24,32), informując swoich słuchaczy o ich treści, ale zawsze mając na uwadze aktualność dla nich biblijnego tekstu. Jesteśmy świadomi tego, że po prostu nie wygłaszamy jakiejś mowy, ale przemawiamy do ludzi i mówimy o ich osobistym stosunku do Boga i swoich bliźnich. Inaczej mówiąc, zwracamy się do swoich słuchaczy w drugiej osobie. Głównymi zaimkami nie będzie wtedy ja, on, ona, ono lecz ty, wy. W tym wypadku będziemy naśladowali zwiastowanie Jezusa w Kazaniu na Górze. H. Najważniejsza jest przejrzystość Aby skutecznie głosić, musimy stosować prosty, jasny sposób wypowiadania się, łatwo zrozumiały dla tych, którzy słuchają. Paweł uważał, że jego obowiązkiem jest wyrażać się jasno (Kol.4,4), a nawet prosił swoich czytelników o modlitwę, aby Bóg pomógł mu wypełnić ten obowiązek. Nie tylko sami powinniśmy się modlić o swoje zwiastowanie, ale też prosić o to swój zbór. Starając się stale mówić jasno, przejrzyście, powinniśmy unikać technicznego języka (lub wyjaśniać pewne słowa i zwroty). Powinniśmy też unikać kaznodziejskiej terminologii, przestarzałych zwrotów i frazeologii. Zwiastujmy Boże poselstwo bez dziwnego tonu, monotonnie czy jakoś inaczej, co zwróci uwagę raczej na to niż głoszoną prawdę. Starajmy się w miarę możności być jedynie tłem, stawiając Chrystusa na pierwszym miejscu swego poselstwa. Aby zwiastować jasno i przejrzyście, korzystajmy z ilustracji i przykładów, które pomogą słuchaczom pojąć treść kazania. Mają one pochodzić przede wszystkim ze współczesnych wydarzeń i wyjaśniać nie tylko to, o czym mówi tekst odnośnie codziennego życia w swoim praktycznym zastosowaniu, ale też to, jak Bóg oczekuje od słuchacza przyjęcia Jego prawdy. Boża prawda nie może być zagmatwana w zwiastowaniu. Winna ona koniecznie, od początku do końca, w logiczny sposób wynikać z kazania. A to oznacza, że pilny kaznodzieja poświęci wiele czasu na przemyślenie nie tylko zawartości kazania, ale też formy jego wygłoszenia. Dobrzy kaznodziejowie wiele pracują, by przekazać Bożą prawdę i prosty i jak najbardziej zrozumiały sposób (nie tracąc jej znaczenia), aby słuchacze mogli ją bez przeszkód przyswoić. I. Naszym obowiązkiem jest odważne zwiastowanie Skromni kaznodziejowie przypominają sobą apostoła Pawła, który prosił o modlitwę, aby mu dana była mowa do śmiałego zwiastowania ewangelii (Ef.6,19). Zawsze pamiętają oni o tym, co można byłoby nazwać modlitwą kaznodziei, w której uczeń modli się o to, aby z całą odwagą głosić Słowo (Dz. 4,29). Tacy kaznodziejowie wiedzą, że występujące tu i w całej Księdze Dziejów słowo na określenie odwagi, charakteryzującej nowotestamentowe zwiastowanie, oznacza swobodne wypowiadanie się bez obawiania się konsekwencji.