INFORMACJA O KARTACH PŁATNICZYCH

Narodowy Bank Polski Departament Systemu Płatniczego INFORMACJA O KARTACH PŁATNICZYCH III KWARTAŁ 2012 r. Warszawa, grudzień 2012 r.

SPIS TREŚCI Streszczenie strona 3 Liczba kart płatniczych strona 6 Ogólna liczba kart płatniczych strona 6 Karty płatnicze w podziale na rodzaje według systemów kartowych strona 6 Karty płatnicze w podziale na rodzaje według sposobu rozliczania transakcji strona 7 Karty debetowe strona 8 Karty kredytowe strona 8 Karty obciążeniowe strona 10 Karty płatnicze w podziale na rodzaje według technologii zapisu danych strona 11 Karty płatnicze zbliżeniowe strona 13 Transakcje z wykorzystaniem kart płatniczych strona 14 Liczba transakcji strona 14 Wartość transakcji strona 16 Transakcje bezgotówkowe strona 17 Dane pochodzące z sektora bankowego strona 17 Dane od agentów rozliczeniowych strona 19 Infrastruktura rynku kart płatniczych strona 21 Bankomaty strona 21 Akceptanci strona 23 Punkty handlowo-usługowe strona 24 Urządzenia akceptujące elektroniczne instrumenty płatnicze strona 24 Punkty oferujące usługę cash back strona 26 Tabela nr 1 Liczba kart płatniczych strona 28 Tabela nr 2 Liczba transakcji kartowych Tabela nr 3 Wartość transakcji kartowych strona 29 strona 30 Tabela nr 4 Transakcje bezgotówkowe oraz gotówkowe strona 31 Tabela nr 5 Bankomaty oraz usługa cash back strona 32 Tabela nr 6 Podmioty oraz urządzenia akceptujące elektroniczne instrumenty płatnicze Tabela nr 7 Terminale POS oraz imprintery strona 33 strona 34 Strona 2

STRESZCZENIE Na koniec III kwartału 2012 r. znajdowało się na rynku polskim 33,2 mln kart płatniczych, to jest o 493 tys. kart więcej niż w czerwcu 2012 r. (wzrost o 1,5%). Podobnie, jak w poprzednich kwartałach, odnotowano wzrost liczby kart debetowych i spadek liczby kart kredytowych. Na koniec września 2012 r. łączna liczba kart debetowych wyniosła 26,3 mln szt. W III kwartale 2012 r. karty debetowe stanowiły 79,3% całości rynku kart i ich liczba zwiększyła się o 568 tys. czyli o 2,2%. Na koniec września 2012 r. łączna liczba kart kredytowych wyniosła 6,6 mln szt. W okresie ostatniego kwartału liczba kart kredytowych zmniejszyła się o 77 tys. sztuk, co oznacza spadek o 1,2%. Tendencję spadkową w zakresie liczby kart kredytowych obserwujemy już od końca 2009 roku i w tym okresie liczba kart kredytowych zmniejszyła się o 4,3 mln szt. W III kwartale 2012 r. odnotowano wzrost zarówno liczby, jak i wartości transakcji przeprowadzonych przy użyciu kart płatniczych. W III kwartale 2012 r. przeprowadzono przy użyciu kart płatniczych 505,6 mln transakcji (gotówkowych oraz bezgotówkowych) i w porównaniu do poprzedniego kwartału odnotowano wzrost liczby tych transakcji o 7,8 mln, czyli o 1,6%. W III kwartale 2012 r. przy użyciu kart dokonano transakcji na łączną kwotę 106,4 mld zł, co w porównaniu do poprzedniego kwartału stanowiło wzrost o 2,8%. W III kwartale 2012 r. pojedyncza transakcja dokonana przy użyciu karty płatniczej wynosiła ok. 210,5 zł czyli o 1,3% więcej niż w poprzednim kwartale. Pojedyncza karta płatnicza posłużyła do realizacji średnio 15,2 transakcji (zarówno gotówkowych, jak i bezgotówkowych). W porównaniu do poprzedniego kwartału, wskaźnik liczby transakcji na jedną kartę nie uległ zmianie. Pojedyncza karta płatnicza posłużyła w III kwartale 2012 r. do realizacji transakcji na łączną kwotę 3.209 zł (w poprzednim kwartale wydatki wynosiły 3.168 zł). Według danych z banków, w III kwartale 2012 r. przy użyciu kart przeprowadzono 309,7 mln transakcji bezgotówkowych na łączną kwotę 30,4 mld zł, co w porównaniu do poprzedniego kwartału stanowiło odpowiednio wzrost o 2,9% i 2,7%. Udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji wyniósł 61,3% czyli w stosunku do poprzedniego kwartału (w którym wynosił 60,5%) wzrósł o 0,8 punktu procentowego. Udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej wartości transakcji kartowych wyniósł 28,6% czyli pozostał na tym samym poziomie, co w kwartale poprzednim. Karta płatnicza została wykorzystana do realizacji płatności bezgotówkowych średnio ok. 9 razy w przeciągu ostatniego kwartału (bez zmian w stosunku do Strona 3

poprzedniego kwartału), a pojedyncza płatność bezgotówkowa wynosiła 98,1 zł (w poprzednim kwartale wyniosła 98,3 zł). Karta płatnicza została wykorzystana w okresie III kwartału 2012 r. do realizacji płatności bezgotówkowych średnio na łączną kwotę 916 zł (gdy w II kwartale 2012 r. wynosiła 906 zł). Liczba działających na polskim rynku akceptantów zwiększyła się o 2,4 tys. do poziomu 126,5 tys. (w II kwartale 2012 r. było 124,0 tys. podmiotów). Nastąpił także wzrost liczby punktów handlowo-usługowych, które są przystosowane do użycia elektronicznych instrumentów płatniczych. Na koniec września 2012 r. było ich 233,4 tys. czyli o 4,2 tys. więcej niż w czerwcu 2012 r. Równocześnie nastąpił wzrost liczby dostępnych na rynku urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze. Na koniec września 2012 r. było ich 293,4 tys., czyli o 8,1 tys. więcej niż w czerwcu 2012 r. Z danych uzyskiwanych od agentów rozliczeniowych wynika, że w III kwartale 2012 r. zarejestrowano 301,7 mln transakcji na łączną kwotę 28,8 mld zł. Oznacza to, że liczba i wartość przeprowadzonych transakcji bezgotówkowych w porównaniu do poprzedniego kwartału wzrosła odpowiednio o 2,3% i 2,2%. W III kwartale br. wzrosła wartość transakcji dokonanych w Internecie z wykorzystaniem karty płatniczej. Wartość transakcji zarejestrowanych w ciągu kwartału wyniosła 394 mln zł, czyli o 9,2 mln zł więcej niż w poprzednim kwartale (co stanowi wzrost o 2,4%). Natomiast liczba transakcji wynosiła 1,7 mln transakcji i w stosunku do poprzedniego kwartału nieznacznie wzrosła (jest to wzrost o 0,7%). W III kwartale 2012 r. bardzo nieznacznie o 0,2% wzrosła sieć bankomatów dostępnych na terenie naszego kraju. Na koniec września 2012 r. było ich 17.979 sztuk, czyli o 29 sztuk więcej niż w czerwcu 2012 r. Na przestrzeni III kwartału 2012 r. w bankomatach przeprowadzono mniej transakcji niż w poprzednim kwartale. Zarejestrowano w bankomatach 191,3 mln transakcji, co w porównaniu do poprzedniego kwartału stanowiło spadek o 0,4%. Średnio dziennie dokonywano w jednym bankomacie na terenie kraju 116 transakcji, czyli średnio o 2 transakcje mniej niż w poprzednim kwartale. Natomiast wartość przeprowadzonych transakcji wyniosła 74,7 md zł czyli o 2,2 mld zł więcej niż w poprzednim miesiącu, co stanowi wzrost o 3,1%. W III kwartale br. uległ spowolnieniu trend wzrostowy dotyczący wykorzystywania usługi cash back,, która umożliwia posiadaczom kart, przy okazji płacenia za zakupy kartą, wypłatę gotówki. Usługa cash back dostępna jest na rynku polskim w ok. 30 tys. placówek handlowych. W III Strona 4

kwartale 2012 r. dokonano 695 tys. transakcji cash back. W porównaniu do kwartału poprzedniego, oznacza to wzrost o 0,2% czyli nieznaczną zmianę liczby przeprowadzanych transakcji. Natomiast wartość przeprowadzonych transakcji cash back wyniosła 80,8 mln zł i w porównaniu do poprzedniego kwartału wzrosła o 1,5%. Średnio w III kwartale 2012 r. pojedyncza transakcja typu cash back wyniosła 116 zł (w poprzednim kwartale 115 zł). Strona 5

LICZBA KART PŁATNICZYCH Ogólna liczba kart Według stanu na koniec września 2012 r., na polskim rynku znajdowało się w obiegu 33,2 mln kart płatniczych (wykres nr 1), to jest o 493 tys. kart więcej niż w czerwcu 2012 r., co stanowiło wzrost o 1,5%. Oznacza to, że trend spadkowy obserwowany od początku 2010 roku ulega zahamowaniu, gdyż w okresie ostatniego półrocza odnotowano wzrosty w liczbie kart na rynku. Wykres nr 1. Liczba kart płatniczych (w mln szt.) w Polsce na koniec kolejnych kwartałów od I kwartału 2010 r. Karty płatnicze w podziale na rodzaje według systemów kartowych Pozycję dominującą na rynku polskim, jeśli chodzi o organizacje płatnicze, nadal utrzymuje VISA, do której należy 62,0% wydanych w Polsce kart płatniczych, natomiast drugie miejsce z 36,6 % udziałem w rynku zajmuje MasterCard, co zaprezentowano na wykresie nr 2. W stosunku do poprzedniego kwartału odnotowano wzrost udziału MasterCard o 1 punkt procentowy oraz spadek udziału VISA o 1 punkt procentowy. Nie ulega zmianie udział pozostałych kart, w tym głównie kart własnych banków wydawanych we współpracy z sieciami handlowymi i pozostaje na poziomie 1,4% udziału w całym rynku. Strona 6

Wykres nr 2. Struktura wydanych kart według poszczególnych systemów kartowych (stan na koniec II kwartału 2012 r. i III kwartału 2012 r.) Karty płatnicze w podziale na rodzaje według sposobu rozliczania transakcji Strukturę wydanych kart w podziale na karty debetowe, kredytowe i obciążeniowe na koniec III kwartału 2012 r. przedstawiono na wykresie nr 3. Podobnie jak we wcześniejszych okresach, spośród wydanych kart największy udział miały karty debetowe (79,3%), natomiast na drugiej pozycji znalazły się karty kredytowe (19,8%). Karty obciążeniowe w analizowanym okresie stanowiły - podobnie jak w poprzednim kwartale - jedynie 0,9% udziału w rynku. Liczebność kart debetowych w III kwartale 2012 r. wzrosła i tym samym powiększyły one swój udział w rynku o 0,5 punktu procentowego. Natomiast liczba kart kredytowych w stosunku do poprzedniego kwartału zmniejszyła się o 0,5 punktu procentowego. Wykres nr 3. Struktura wydanych kart w podziale na karty debetowe, kredytowe i obciążeniowe (stan na koniec II i III kwartału 2012 r.) Strona 7

Karty debetowe Karty debetowe charakteryzują się tym, iż umożliwiają dokonywanie zakupów lub wypłatę gotówki tylko do wysokości środków zgromadzonych na rachunku bankowym. Transakcje wykonywane przy użyciu kart debetowych (z wyjątkiem transakcji realizowanych z wykorzystaniem funkcji zbliżeniowej) są autoryzowane, tzn. że przy każdym użyciu karty weryfikowana jest karta płatnicza i posiadacz karty (np. przez podanie kodu PIN) oraz dostępność środków zgromadzonych na rachunku bankowym. Karty debetowe są wydawane przez większość banków standardowo w pakiecie do każdego otwieranego rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego. Na przestrzeni ostatnich kwartałów można zaobserwować stałą tendencję wzrostową w zakresie liczby kart debetowych (wykres nr 4). W III kwartale 2012 r. liczba kart debetowych osiągnęła łączną wielkość 26,3 mln szt. czyli wzrosła o 569 tys. tj. o 2,2% w porównaniu do kwartału poprzedniego. W porównaniu do poprzedniego kwartału zwiększył się także udział kart debetowych w rynku kart płatniczych z 78,8% do 79,3% czyli o 0,5 punktu procentowego (wykres nr 3). Wykres nr 4. Liczba kart debetowych na koniec kolejnych kwartałów od I kwartału 2010 r. Karty kredytowe Drugie pod względem liczebności są karty kredytowe. Są to karty umożliwiające posiadaczowi skorzystanie z oferowanego przez bank limitu kredytowego. Posiadacz karty samodzielnie podejmuje decyzję o terminie i kwocie spłaty zobowiązań wynikających z użycia karty. Z reguły banki wyznaczają tzw. okres bezodsetkowy, w którym klient może dokonywać płatności Strona 8

korzystając z nieoprocentowanego kredytu. Na okres bezodsetkowy składa się miesięczny okres rozliczeniowy (28-31 dni) i okres na spłatę zadłużenia bez odsetek (około 20-25 dni, w zależności od banku i rodzaju karty). Posiadanie karty kredytowej nie wiąże się z koniecznością otwarcia rachunku bieżącego w banku. Na koniec września 2012 r. łączna liczba kart kredytowych wyniosła 6.553,5 tys. szt. (wykres nr 5). Wykres nr 5. Liczba kart kredytowych na koniec kolejnych kwartałów od I kwartału 2010 r. W III kwartale 2012 r. liczba kart kredytowych w stosunku do poprzedniego kwartału zmniejszyła się o 77 tys. sztuk, co oznacza spadek o 1,2%. Tendencja spadkowa jest obserwowana od grudnia 2009 r., gdy na rynku obecnych było 10,9 mln szt. kart kredytowych. Tak więc od grudnia 2009 r. do września 2012 r. ubyło z rynku 4,3 mln kart kredytowych, co oznacza spadek o 40%. Stopniowy spadek liczby kart kredytowych wynika przede wszystkim z kontynuacji przyjętej na początku 2010 r. polityki banków, tzn. zaostrzenia kryteriów dotyczących zarówno wydawania nowych kart i przyznawania nowych limitów, jak i obsługi kart już wydanych. Banki kontynuują politykę bardziej rygorystycznej weryfikacji klientów pod kątem ich zdolności kredytowej. W wyniku ponownej analizy dokumentów często podejmowane są decyzje o odmowie wznowienia karty lub o zmniejszeniu przyznanego limitu kredytu. W niektórych bankach, w wyniku weryfikacji bazy klientów, wycofywane były także karty nieaktywne, co było szczególnie widoczne w bankach, które jako podstawowy segment klientowski w strategii sprzedaży wybrały rynek consumer finance. Strona 9

Wpływ na powyższe działania banków od 2010 r. miała w szczególności rosnąca w latach 2009 2011 wartość kredytów zagrożonych, tj. wartość zadłużenia wynikającego z tytułu kredytów konsumenckich w tym z wykorzystania karty kredytowej. W marcu 2011 r. udział kredytów zagrożonych osiągnął wartość najwyższą wśród notowanych tj. 19,7%. Po kolejnych osiemnastu miesiącach czyli na koniec września 2012 r. wskaźnik udziału kredytów zagrożonych w ogólnej wartości kredytów udzielonych za pośrednictwem kart kredytowych wyniósł 17,8%. W okresie III kwartału 2012 r. wielkość tego wskaźnika uległa zmniejszeniu o 0,5 punktu procentowego. Na koniec września 2012 r. kwota kredytów zaciągniętych z wykorzystaniem kart kredytowych wyniosła 12,669 mld zł i w stosunku do czerwca 2011 r. (12,745 mld zł) zmniejszyła się o 76 mln zł. Wykres nr 6. Wskaźniki udziału kredytów zagrożonych w kredytach na kartach kredytowych, kredytach konsumpcyjnych i kredytach mieszkaniowych w kolejnych miesiącach od lipca 2010 r. Źródło danych: Departament Systemu Finansowego, NBP Karty obciążeniowe Karty obciążeniowe (zwane również charge ) pozwalają na korzystanie z przyznanego miesięcznego limitu kredytowego w ramach rachunku bieżącego. Rachunek posiadacza karty obciążeniowej jest obciążany przez bank z reguły raz w miesiącu kwotą należności wykorzystania limitu kredytowego. Na koniec września 2012 r. liczba kart obciążeniowych wynosiła 301,0 tys. szt. i była o 1,5 tys. większa niż na koniec II kwartału 2012 r., co stanowiło Strona 10

wzrost o 0,5% (wykres nr 7). Udział kart typu charge w rynku kart płatniczych wyniósł 0,9% i w porównaniu do poprzedniego kwartału nie uległ zmianie. Wykres nr 7. Liczba kart obciążeniowych na koniec kolejnych kwartałów od I kwartału 2010 r. Karty płatnicze w podziale na rodzaje według technologii zapisu danych Strukturę wydanych kart w podziale na karty wyposażone tylko w pasek magnetyczny, karty z paskiem magnetycznym i mikroprocesorem (tzw. karty hybrydowe), karty wyposażone tylko w mikroprocesor oraz karty wirtualne na koniec II oraz III kwartału 2012 r. zaprezentowano na wykresie nr 8. Wykres nr 8. Struktura kart w podziale według technologii zapisu danych w II i III kwartale 2012 r. Strona 11

Najbardziej dynamicznie wzrosła liczba kart hybrydowych, czyli wyposażonych zarówno w pasek magnetyczny, jak i mikroprocesor. Na koniec września 2012 r. kart hybrydowych było w obiegu ponad 27,0 mln szt. W porównaniu do poprzedniego kwartału nastąpił wzrost liczby tego typu kart o 865 tys. sztuk, czyli o 3,3% (wykres nr 9). Udział kart hybrydowych wyniósł w rynku 81,5%, (wykres nr 8) i tym samym karty te stanowią na rynku polskim zdecydowanie dominującą kategorię kart. Liczba kart hybrydowych wzrosła od końca 2009 r. do września 2012 r. z poziomu 8 mln do 27 mln szt., tj. prawie trzy i pół krotnie. Istotny wzrost liczby tych kart zwiększył bezpieczeństwo wykorzystywania kart płatniczych w Polsce. Rosnąca obecność kart wyposażonych w mikroprocesor na rynku kart płatniczych jest skutkiem stopniowego dostosowywania kart na polskim rynku do standardu EMV, co wynikało z wcześniej planowanego na koniec 2010 r. zakończenia migracji polskich banków na powyższy standard, obowiązujący w ramach SEPA. Wykres nr 9. Liczba kart z paskiem magnetycznym i z mikroprocesorem na koniec kolejnych kwartałów od I kwartału 2010 r. Podobnie jak w poprzednich okresach, odnotowano spadek liczby kart wyposażonych wyłącznie w pasek magnetyczny. Na koniec września 2012 r. liczba kart wyposażonych tylko w pasek magnetyczny wynosiła 6,0 mln szt. i w porównaniu do poprzedniego kwartału zmniejszyła się o 373 tys., tj. o 5,9% (wykres nr 10). Udział tego rodzaju kart wyniósł w III kwartale 2012 r. 18,1% (wykres nr 8) i w porównaniu do poprzedniego okresu był on mniejszy o 1,4 punktu procentowego. Strona 12

Wykres nr 10. Liczba kart tylko z paskiem magnetycznym na koniec kolejnych kwartałów od I kwartału 2010 r. Od 2004 roku na rynku polskim występują również tzw. karty wirtualne, służące wyłącznie do dokonywania płatności za pośrednictwem Internetu. Dzięki systematycznemu wzrostowi liczba kart tego typu na koniec III kwartału 2012 r. ukształtowała się na poziomie 126,7 tys., co oznacza, iż w porównaniu do poprzedniego kwartału odnotowano wzrost o 1,4 tys. sztuk, tj. o 1,1%. Jednak udział tych kart w ogólnej liczbie kart funkcjonujących na rynku jest nadal niewielki i na koniec czerwca 2012 r. wynosił jedynie 0,4%. W III kwartale br. zmniejszyła się o 34 szt. liczba kart wyposażonych w mikroprocesor. Na koniec września br. kart z mikroprocesorem było na rynku polskim 20,7 tys. a udział tych kart w ogólnej liczbie kart funkcjonujących wynosił 0,06%. Karty płatnicze zbliżeniowe Od kilku lat na polskim rynku można korzystać z nowej formy płatności z wykorzystaniem zbliżeniowej karty płatniczej. Transakcje zbliżeniowe są możliwe dzięki nowej technologii, która wykorzystuje umieszczony w karcie miniaturowy układ scalony oraz wbudowaną antenę radiową. Transakcje odbywają się bezstykowo, a przy płatnościach poniżej 50 zł nie jest wymagane podanie kodu PIN lub złożenie podpisu posiadacza karty. Bezstykowość oznacza, że do faktycznej realizacji transakcji wystarczy jedynie, aby klient zbliżył kartę do terminala. Taka forma płatności umożliwia skrócenie czasu dokonywania transakcji w porównaniu z dotychczas wykorzystywanymi formami płatności kartą. W systemie VISA karty zbliżeniowe to karty PayWave, natomiast w systemie Strona 13

MasterCard karty takie noszą nazwę PayPass. Według danych szacunkowych na rynku polskim na koniec III kwartału 2012 r. funkcjonowało ok. 13,4 mln kart zbliżeniowych. W bardzo szybkim tempie rośnie liczba transakcji dokonywanych przy użyciu kart zbliżeniowych, a co za tym idzie, wzrasta także wartość przeprowadzanych transakcji. Tempo wzrostu liczby i wartości transakcji zbliżeniowych jest wyższe od tradycyjnych transakcji dokonywanych kartami. Tak wysoka dynamika wzrostu jest zasługą udanych akcji promocyjnych prowadzonych przez banki oraz organizacje VISA i MasterCard, jak również powiększenia sieci terminali obsługujących karty w technologii zbliżeniowej. Szacuje się, że na koniec września 2012 r. na rynku funkcjonowało ponad 90 tys. terminali przystosowanych do obsługi kart zbliżeniowych (w czerwcu 2011 r. ich liczbę szacowano na 77 tys.). Akcje promocyjne prowadzone przez wydawców kart zbliżeniowych upowszechniają wiedzę na temat zasad korzystania z kart zbliżeniowych oraz sieci akceptacji. Placówki akceptujące karty zbliżeniowe są oznakowywane specjalnymi naklejkami informującymi o możliwości dokonania płatności z wykorzystaniem takiej karty. TRANSAKCJE Z WYKORZYSTANIEM KART PŁATNICZYCH Liczba transakcji Według danych z banków, w III kwartale 2012 r. przeprowadzono przy użyciu kart płatniczych 505,6 mln transakcji (gotówkowych oraz bezgotówkowych) i w porównaniu do poprzedniego kwartału odnotowano zwiększenie liczby transakcji o 7,8 mln szt., co stanowi wzrost o 1,6% (wykres nr 11). Na przestrzeni ostatniego roku odnotowano wzrost liczby transakcji o 12,3%, a na przestrzeni ostatnich dwóch lat o 26,8%. Wykres nr 11. Liczba transakcji kartami w kolejnych kwartałach od I kwartału 2010 r. Strona 14

W III kwartale 2012 r. przeważająca większość transakcji, tj. 88,1%, była dokonywana kartami debetowymi. Mniej liczne były transakcje dokonywane kartami kredytowymi (11,3%) oraz kartami obciążeniowymi (0,6%) (wykres nr 12). Wykres nr 12. Struktura liczby przeprowadzonych transakcji przy użyciu kart w II i III kwartale 2012 r. Do kategorii transakcji kartowych, jakie są zbierane przez NBP z banków, zaliczają się wszystkie rodzaje transakcji, jakie można było przeprowadzić przy użyciu karty, np. wypłata gotówki z bankomatu, wypłata gotówki w kasie banku, usługa cash back, płatności bezgotówkowe w punktach handlowo-usługowych, płatności bezgotówkowe za pośrednictwem Internetu. Przedstawiane dane z banków obejmują wszystkie operacje dokonane przy użyciu kart wydanych przez banki swoim klientom, zarówno na terenie kraju, jak i poza jego granicami. Transakcje bezgotówkowe stanowią ponad 61,3% liczby wszystkich transakcji kartowych. W przeciągu ostatniego roku wskaźnik ten wzrósł o 3,3 punktu procentowego (wykres nr 13). Wykres nr 13. Udział transakcji bezgotówkowych i gotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych przy użyciu kart płatniczych w III kwartale 2011 i 2012 roku. Strona 15

Wartość transakcji W III kwartale 2012 r. przy użyciu kart dokonano transakcji na łączną kwotę 106,4 mld zł, czyli o 2,9 mld zł więcej niż w poprzednim kwartale, co stanowiło wzrost o 2,8% (wykres nr 14). W przeciągu ostatnich dwunastu miesięcy wartość transakcji wzrosła o 6,4%, a na przestrzeni ostatnich dwóch lat odnotowano wzrost o 14,8%. Wykres nr 14. Wartość (w mld zł) transakcji kartami w kolejnych kwartałach od I kwartału 2010 r. W ogólnej wartości transakcji przeprowadzonych przy użyciu kart płatniczych zdecydowanie dominują transakcje gotówkowe (tj. wypłaty gotówkowe z bankomatów, wypłaty z kas banków oraz wykorzystanie usługi cash back). Wykres nr 15. Udział transakcji bezgotówkowych i gotówkowych w ogólnej wartości transakcji przeprowadzonych przy użyciu kart płatniczych w III kwartale 2011 i 2012 r. Strona 16

W III kwartale 2012 r. udział wartości transakcji gotówkowych w ogólnej wartości transakcji przeprowadzonych przy użyciu kart płatniczych wyniósł 71,4%, czyli pozostał na tym samym poziomie co w II kwartale br. W przeciągu ostatniego roku wskaźnik ten obniżył się o 1,9 punktu procentowego (wykres nr 15). W III kwartale 2012 r. średnia wartość transakcji (gotówkowych oraz bezgotówkowych) przeprowadzonej przy użyciu karty płatniczej wyniosła 210,5 zł, co w porównaniu do poprzedniego kwartału oznacza wzrost o 1,3% (średnia wartość transakcji w poprzednim kwartale wynosiła 207,9 zł). Innym wskaźnikiem charakteryzującym zachowania użytkowników kart płatniczych jest średnia liczba transakcji przeprowadzanych pojedynczą kartą. W III kwartale 2012 r. średnio na jedną kartę przypadało 15,2 przeprowadzonych transakcji. W porównaniu do poprzedniego kwartału wartość tego wskaźnika pozostała na tym samym poziomie. Transakcje bezgotówkowe Dane pochodzące z sektora bankowego Według danych z banków, w III kwartale 2012 r. przy użyciu kart przeprowadzono 309,7 mln transakcji bezgotówkowych (wykres nr 16), czyli o 8,7 mln transakcji więcej niż w poprzednim kwartale, co stanowiło wzrost o 2,9%. Wskaźnik liczby transakcji bezgotówkowych w dłuższym okresie obserwacji wykazuje tendencję rosnącą. I tak, w przeciągu ostatnich dwunastu miesięcy liczba transakcji wzrosła o 18,7%, a na przestrzeni ostatnich dwóch lat odnotowano wzrost o 42,5%. Liczby te jednoznacznie wskazują, że na rynku polskim rośnie skłonność klientów do realizowania płatności bezgotówkowych przy użyciu kart płatniczych. Wykres nr 16. Liczba transakcji bezgotówkowych w kolejnych kwartałach od I kwartału 2010 r. Strona 17

Według danych z banków, w III kwartale 2012 r. przy użyciu kart dokonano na rynku polskim transakcji bezgotówkowych na łączną kwotę 30,4 mld zł, co w porównaniu do poprzedniego kwartału stanowiło wzrost o 795,8 mln zł, czyli o 2,7% (wykres nr 17). Wskaźnik wartości transakcji bezgotówkowych w długim okresie czasu wykazuje tendencje rosnącą. I tak, w okresie ostatnich dwunastu miesięcy wartość transakcji bezgotówkowych wzrosła o 13,2%, a na przestrzeni ostatnich dwóch lat o 31,2%. Wykres nr 17. Wartość transakcji bezgotówkowych w kolejnych kwartałach od I kwartału 2010 r. W III kwartale 2012 r. średnia wartość transakcji bezgotówkowej przeprowadzonej przy użyciu karty wynosiła 98,1 zł, co w stosunku do poprzedniego kwartału oznaczało niewielki spadek (średnia wartość transakcji w II kwartale 2012 r. wynosiła 98,3 zł). Średnia liczba transakcji bezgotówkowych przeprowadzonych pojedynczą kartą płatniczą w III kwartale 2012 r. wyniosła 9,34 (w poprzednim kwartale wynosiła 9,21) czyli wzrosła o 1,4%. Biorąc pod uwagę dłuższy horyzont czasowy, czyli okres od 2004 r., odnotowujemy trend wzrostowy tego wskaźnika. Od początku 2004 r. jego wartość zwiększyła się ponad trzykrotnie (wykres nr 18). Strona 18

Wykres nr 18. Średnia liczba transakcji bezgotówkowych realizowanych pojedynczą kartą płatniczą w kolejnych kwartałach od I kwartału 2004 r. Dane od agentów rozliczeniowych Drugim źródłem informacji o transakcjach przeprowadzonych przy użyciu kart płatniczych są agenci rozliczeniowi działający na rynku polskim. Rejestrują oni transakcje przeprowadzane w punktach handlowo-usługowych akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze na terenie kraju przez klientów polskich oraz zagranicznych. Są to transakcje o charakterze bezgotówkowym przeprowadzane w terminalach POS, imprinterach bądź za pośrednictwem Internetu. Z danych uzyskanych od agentów rozliczeniowych wynika, że w III kwartale 2012 r. zarejestrowano 302 mln transakcji bezgotówkowych i było ich więcej o 6,7 mln w porównaniu do poprzedniego kwartału, co oznacza wzrost o 2,3% (wykres nr 19). Wskaźnik liczby transakcji bezgotówkowych w długim horyzoncie czasowym wykazuje tendencję rosnącą. I tak, w przeciągu ostatniego roku liczba transakcji bezgotówkowych wzrosła o 20,1%, a na przestrzeni ostatnich dwóch lat o 41,1%. Wykres nr 19. Liczba operacji bezgotówkowych rozliczanych przez agentów rozliczeniowych w kolejnych kwartałach od I kwartału 2010 r. Strona 19

Wartość transakcji bezgotówkowych zarejestrowanych przez agentów rozliczeniowych w III kwartale 2012 r. wynosiła 28,8 mld zł i była większa o 617 mln zł w porównaniu do kwartału poprzedniego, co oznacza wzrost o 2,2 % (wykres nr 20). Wskaźnik wartości transakcji bezgotówkowych, mimo okresowych spadków (najniższe wartości w skali roku na przestrzeni pierwszego kwartału), w długim okresie czasu wykazuje tendencję rosnącą. I tak, w przeciągu ostatniego roku wartość transakcji bezgotówkowych wzrosła o 14,4%, a na przestrzeni ostatnich dwóch lat wzrosła o 29,5%. Wykres nr 20. Wartość operacji bezgotówkowych rozliczanych przez agentów rozliczeniowych w kolejnych kwartałach od I kwartału 2010 r. W III kwartale 2012 r. średnia wartość pojedynczej transakcji bezgotówkowej wyniosła 95,3 zł. W analogicznych kwartałach lat poprzednich wynosiła odpowiednio: 100 zł (2011 Q3) i 103,8 zł (2010 Q3). W porównaniu do lat ubiegłych wielkość ta jest coraz mniejsza, co można wyjaśnić coraz większą skłonnością klientów do wykorzystywania kart płatniczych przy realizacji transakcji płatniczych na coraz mniejsze jednostkowe wartości, czyli drobniejsze zakupy (wykres nr 21). Wykres nr 21. Średnia wartość pojedynczej transakcji bezgotówkowej rejestrowanej przez agentów rozliczeniowych w kolejnych kwartałach od IV kwartału 2003 r. Strona 20

Z drugiej strony można zauważyć tendencję do pewnej okresowej fluktuacji wielkości tego wskaźnika w obrębie kolejnych kwartałów roku. Można zaobserwować - na przestrzeni jednego roku, gdy porównuje się następujące po sobie kwartały od I do IV kwartału - charakterystyczny wzrost średniej wartości pojedynczej transakcji bezgotówkowej. Dosyć oczywistym skojarzeniem jest też niska wartość transakcji rejestrowanych w I kwartale roku, gdyż jest on okresem niższych obrotów w handlu detalicznym. Tak więc, można zauważyć, że wzrost średniej wartości pojedynczej transakcji jest w znacznej mierze określony przez wielkość wszystkich przeprowadzonych transakcji, a te wahają się od relatywnie najniższych w skali roku w okresie I kwartału do relatywnie najwyższych w skali roku w okresie IV kwartału. W III kwartale 2012 r. kartami płatniczymi w Internecie zrealizowano 1,7 mln transakcji na łączną kwotę 394,0 mln złotych. W porównaniu do poprzedniego kwartału wartość dokonywanych transakcji wzrosła o 2,4%, natomiast liczba transakcji pozostała na tym samym poziomie (tj. 1,7 mln transakcji). INFRASTRUKTURA RYNKU KART PŁATNICZYCH Bankomaty Według danych otrzymywanych od banków i niebankowych operatorów bankomatów, systematycznie wzrasta liczba bankomatów (ATM). Na koniec września 2012 r. liczba bankomatów w Polsce wynosiła 17.979 szt. i w porównaniu do czerwca 2012 r. powiększyła się o 29 sztuk, co stanowi wzrost o 0,2% (wykres nr 22). Wykres nr 22. Liczba bankomatów w kolejnych kwartałach od I kwartału 2010 r. Strona 21

W III kwartale 2012 r. transakcje w bankomatach na terenie kraju zostały zrealizowane w liczbie 191,2 mln sztuk i było ich o 0,8 mln mniej w porównaniu do poprzedniego kwartału i stanowi spadek o 0,4% (wykres nr 23). Wykres nr 23. Liczba transakcji przeprowadzanych w bankomatach w kolejnych kwartałach od I kwartału 2010 r. (dane od operatorów bankomatów) W III kwartale 2012 r. w bankomatach na terenie kraju dokonano transakcji na łączną kwotę 74,7 mld zł, czyli o 2,2 mld zł więcej niż w kwartale poprzednim, co oznacza wzrost o 3,1% (wykres nr 24). Wykres nr 24. Wartość transakcji w bankomatach w kolejnych kwartałach od I kwartału 2010 r. (dane od operatorów bankomatów) Strona 22

Średnia wartość pojedynczej transakcji w bankomacie wynosiła 390,7 zł, czyli średnio o 13 zł więcej niż w poprzednim kwartale (377,5 zł). W III kwartale 2012 r. realizowano średnio dziennie w jednym bankomacie 116 transakcji (w poprzednim kwartale wskaźnik ten wynosił 118). Wykres nr 25. Średnia wartość transakcji w bankomatach w kolejnych kwartałach od IV kwartału 2004 r. (dane od operatorów bankomatów) Akceptanci Z danych uzyskanych od agentów rozliczeniowych wynika, iż na koniec września 2012 r. na rynku polskim łącznie funkcjonowało 126,5 tys. akceptantów (wykres nr 26). W porównaniu do kwartału poprzedniego, liczba akceptantów w III kwartale 2012 r. zwiększyła się o 2,5 tys., tj. wzrosła o 2,0%. Liczba akceptantów w kolejnych kwartałach od kilku lat systematycznie rośnie. I tak, w przeciągu ostatnich dwunastu miesięcy wzrosła o 14,7%, a na przestrzeni ostatnich dwóch lat o 24,1%. Wykres nr 26. Liczba akceptantów (w tys. szt.) na koniec kolejnych kwartałów od I kwartału 2010 r. Strona 23

Punkty handlowo-usługowe Z danych uzyskanych od agentów rozliczeniowych wynika, iż na koniec września 2012 r. na rynku polskim łącznie funkcjonowało 233,4 tys. punktów handlowo-usługowych akceptujących płatności dokonywane przy użyciu kart płatniczych (wykres nr 27). W porównaniu do poprzedniego kwartału, liczba punktów handlowo-usługowych w III kwartale 2012 r. zwiększyła się o 4,2 tys. placówek, tj. wzrosła o 1,8%. Liczba punktów handlowo-usługowych, mimo ulegania okresowym wahaniom, od kilku lat rośnie. I tak, w przeciągu ostatniego roku wzrosła o 15,2%, a na przestrzeni ostatnich dwóch lat o 23,9%. Wykres nr 27. Liczba punktów handlowo-usługowych akceptujących płatności kartowe na koniec kolejnych kwartałów od I kwartału 2010 r. Urządzenia akceptujące elektroniczne instrumenty płatnicze Według danych przekazywanych przez agentów rozliczeniowych, na rynku polskim na koniec września 2012 r. funkcjonowało łącznie 293,4 tys. urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze. W III kwartale 2012 r. funkcjonowało na polskim rynku 292.533 terminali POS i było ich o 8,1 tys. szt. więcej w porównaniu do poprzedniego kwartału, co oznacza wzrost o 2,8% (wykres nr 28). Porównując do analogicznych kwartałów w roku 2011 oraz 2010, liczba terminali POS na rynku polskim wzrosła odpowiednio o 12,8% oraz o 22,3%. Strona 24

Wykres nr 28. Liczba terminali POS na koniec kolejnych kwartałów od I kwartału 2010 r. Według stanu na koniec września 2012 r. w Polsce było zainstalowanych 907 imprinterów (wykres nr 29). Udział imprinterów wśród urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze wyniósł 0,3% (dla porównania wskaźnik ten w analogicznym kwartale ubiegłego roku wynosił 0,7%). Przy stale rosnącej liczbie terminali POS udział imprinterów w ogólnej liczbie urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze wykazuje bardzo silną tendencję spadkową. Obecnie liczba transakcji zrealizowanych przy użyciu imprinterów stanowi zaledwie 0,003% wszystkich transakcji. Wykres nr 29. Liczba imprinterów na rynku polskim na koniec kolejnych kwartałów od I kwartału 2010 r. Strona 25

Punkty oferujące usługę cash back Od roku 2006 na rynku polskim jest dostępna usługa cash back, która umożliwia posiadaczom kart wypłatę gotówki przy okazji płacenia za zakupy w placówce handlowej. Usługę tę oferowało na koniec września 2012 r. około 30 tys. placówek handlowych (w różnego rodzaju sklepach i supermarketach, na stacjach benzynowych, hotelach, salonach prasowych i innych punktach handlowo-usługowych). Polscy użytkownicy kart mogą w naszym kraju wypłacić do 200 zł gotówki w ramach usługi cash back, niezależnie od wysokości transakcji bezgotówkowej (zakupu) dokonanej kartą. Wykres nr 30. Liczba operacji cash back w kolejnych kwartałach od I kwartału 2010 r. W III kwartale 2012 r. dokonano 695,2 tys. transakcji cash back i było ich o 1,1 tys. więcej w porównaniu do kwartału poprzedniego, co oznacza wzrost o 0,2% (wykres nr 31). Usługa cash back jest stosunkowo nową na naszym rynku formą wypłaty gotówki przy użyciu kart płatniczych. W porównaniu do najbardziej powszechnej formy korzystania z karty, tj. wypłat z bankomatu, suma transakcji cash back stanowi zaledwie 0,36% liczby transakcji wypłat bankomatowych, ale z roku na rok rośnie. I tak, w okresie ostatnich dwunastu miesięcy odnotowano wzrost liczby transakcji cash back o 62,3%, a na przestrzeni ostatnich dwóch lat odnotowano wzrost o 128,6%. W III kwartale 2012 r. transakcji cash back dokonano na łączną kwotę 80,8 mln zł, tj. o 1,2 mln zł więcej w porównaniu do poprzedniego kwartału, co oznacza wzrost o 1,5% (wykres nr 31). Średnia wartość pojedynczej transakcji cash back dokonywanej przy użyciu karty wynosiła 116,2 zł czyli zwiększyła się nieznacznie w stosunku do poprzedniego kwartału (114,8 zł). Strona 26

Wykres nr 31. Wartość operacji cash back w kolejnych kwartałach od I kwartału 2010 r. Opracowała: Magdalena Rabong Wydział Analiz i Badań Departament Systemu Płatniczego NBP Strona 27

Tabela nr 1. Liczba kart płatniczych w II oraz III kwartale 2012 r. LICZBA KART PŁATNICZYCH 2012 Q2 ZMIANA 2012 Q3 Karty debetowe 25.743.396 + 568.961 26.312.357 + 2,2% Udział w ogólnej liczbie 78,8% 79,3% Karty kredytowe 6.630.561-77.080 6.553.481-1,2% Udział w ogólnej liczbie 20,3% 19,8% Karty obciążeniowe 299.564 + 1.462 301.026 + 0,5% Udział w ogólnej liczbie 0,92% 0,91% Karty z paskiem magnetycznym oraz mikroprocesorem 26.157.669 + 864.999 27.022.668 + 3,3% Udział w ogólnej liczbie 80,06% 81,47% Karty z paskiem magnetycznym 6.369.842-373.034 5.996.808-5,9% Udział w ogólnej liczbie 19,5% 18,1% Karty wirtualne 125.325 + 1.412 126.737 + 1,1% Udział w ogólnej liczbie 0,38% 0,38% Karty z mikroprocesorem 20.685-34 20.651-0,2% Udział w ogólnej liczbie 0,06% 0,06% RAZEM: 32.673.521 + 493.343 33.166.864 + 1,5% Strona 28

Tabela nr 2. Liczba transakcji kartowych w II oraz III kwartale 2012 r. (według danych z banków) LICZBA TRANSAKCJI KARTOWYCH 2012 Q2 ZMIANA 2012 Q3 Transakcje bezgotówkowe 300.980.985 + 8.739.724 309.720.709 + 2,9% Udział w ogólnej liczbie transakcji 60,46% 61,26% Transakcje gotówkowe 196.799.517-921.352 195.878.165-0,5% Udział w ogólnej liczbie transakcji 39,54% 38,74% Karty debetowe 439.428.357 + 6.013.895 445.442.252 + 1,4% Udział w ogólnej liczbie 88,28% 88,10% Karty kredytowe 55.037.047 +1.901.428 56.938.475 + 3,5% Udział w ogólnej liczbie 11,06% 11,26% Karty obciążeniowe 3.315.097-96.952 3.218.145-2,9% Udział w ogólnej liczbie 0,67% 0,64% Średnia liczba transakcji przypadająca na jedną kartę RAZEM: 497.780.501 + 7.818.371 505.598.872 + 1,6% 15,2 15,2 Strona 29

Tabela nr 3. Wartość transakcji kartowych w II oraz III kwartale 2012 r. (według danych z banków) WARTOŚĆ TRANSAKCJI KARTOWYCH (zł) Transakcje bezgotówkowe 2012 Q2 ZMIANA 2012 Q3 29.600.192.688 + 795.778.662 30.395.971.350 + 2,7% Udział w ogólnej liczbie transakcji 28,6% 28,6% Transakcje gotówkowe 73.893.675.708 + 2.142.597.923 76.036.273.631 + 2,9% Udział w ogólnej liczbie transakcji 71,4% 71,4% Karty debetowe 94.256.151.688 + 2.788.911.131 97.045.062.819 + 3,0% Udział w ogólnej liczbie 91,07% 91,18% Karty kredytowe 7.955.795.404 + 223.822.687 8.179.618.091 + 2,8% Udział w ogólnej liczbie 7,69% 7,69% Karty obciążeniowe 1.282.013.299-74.449.233 1.207.564.066-5,8% Udział w ogólnej liczbie 1,24% 1,13% RAZEM: 103.493.960.393 + 2.938.284.585 106.432.244.977 + 2,8% Średnia wartość pojedynczej transakcji kartowej (zł) 207,9 + 1,3% 210,5 Strona 30

Tabela nr 4. Transakcje bezgotówkowe oraz gotówkowe w II oraz III kwartale 2012 r. (według danych z banków) 2012 Q2 ZMIANA 2012 Q3 TRANSAKCJE BEZGOTÓWKOWE Liczba tr. bezgotówkowych 300.980.985 + 8.739.724 309.720.709 + 2,9% udział w ogólnej liczbie transakcji 60,46% 61,26% Wartość tr. bezgotówkowych (zł) 29.600.192.688 + 795.778.662 30.395.971.350 + 2,7% udział w ogólnej liczbie transakcji 28,6% 28,6% Średnia liczba tr. bezgotówkowych przypadająca na jedną kartę 9,21 9,34 Średnia wartość pojedynczej transakcji bezgotówkowej (zł) 98,3 98,1 TRANSAKCJE GOTÓWKOWE Liczba tr. gotówkowych 196.799.517-921.352 195.878.165-0,5% udział w ogólnej liczbie transakcji 39,54% 39,74% Wartość tr. gotówkowych (zł) 73.893.675.708 + 2.142.597.923 76.036.273.631 + 2,9% udział w ogólnej liczbie transakcji 71,4% 71,4% Średnia liczba tr. gotówkowych przypadająca na jedną kartę 6,02 5,91 Średnia wartość pojedynczej transakcji gotówkowej (zł) 375,5 388,2 Strona 31

Tabela nr 5. Bankomaty (wg danych od operatorów bankomatów) oraz usługa cash back w II oraz III kwartale 2012 r. 2012 Q2 ZMIANA 2012 Q3 BANKOMATY Liczba bankomatów 17.950 + 29 17.979 + 0,2% Liczba transakcji 192.034.442-765.052 191.269.390-0,4% Wartość transakcji (zł) 72.489.368.576 + 2.221.324.362 74.710.692.938 + 3,1% Średnia wartość pojedynczej transakcji (zł) 377,5 390,7 Dzienna liczba transakcji przypadająca średnio na jeden bankomat 117,6 115,6 CASH BACK Liczba punktów * 30 tys. 30 tys. Liczba transakcji 694.047 + 1.148 695.195 + 0,2% Wartość transakcji (zł) 79.642.673 + 1.163.517 80.806.190 + 1,5% Średnia wartość pojedynczej transakcji 114,8 116,2 (zł) (*) Dane szacunkowe Strona 32

Tabela nr 6. Podmioty oraz urządzenia akceptujące elektroniczne instrumenty płatnicze w II oraz III kwartale 2012 r. 2012 Q2 ZMIANA 2012 Q3 Akceptanci 123.991 + 2.459 126.450 + 2,0% Punkty handlowo-usługowe 229.246 + 4.197 233.443 + 1,8% Urządzenia akceptujące elektroniczne instrumenty płatnicze Liczba urządzeń 285.356 + 8.084 293.440 + 2,8 % Liczba transakcji 295.000.034 + 6,7 mln 301.712.597 + 2,3 % Wartość transakcji (zł) 28.145.134.829 + 617,7 mln 28.762.818.954 + 2,2 % Średnia wartość pojedynczej transakcji (zł) 95,4 95,3 Dzienna liczba transakcji przypadająca średnio na pojedyncze urządzenie akceptujące elektroniczne instrumenty płatnicze 11,4 11,2 Strona 33

Tabela nr 7. Terminale POS oraz imprintery w II oraz III kwartale 2012 r. 2012 Q2 ZMIANA 2012 Q3 TERMINALE POS Liczba urządzeń 284.434 + 8.099 292.533 +2,8% Liczba transakcji 293.270.899 + 6.700.380 299.971.279 Wartość transakcji (zł) 27.759.117.693 +2,3% + 608,4 mln 28.367.479.621 +2,2% Średnia wartość pojedynczej transakcji (zł) 94,65-0,1% 94,57 Dzienna liczba transakcji przypadająca średnio na jeden terminal 11,33-1,6% 11,15 Punkty handlowo-usługowe wyposażone w terminale POS 221.310 + 4.132 225.442 + 1,9% IMPRINTERY Liczba urządzeń 922-15 907-1,6% Liczba transakcji 10.700-401 10.299-3,7% Wartość transakcji (zł) 1.233.699 + 99.848 1.333.547 + 8,1% Średnia wartość pojedynczej transakcji (zł) 115,3 + 12,3 % 129,5 Punkty handlowo-usługowe wyposażone w imprintery 796-17 779-2,1% Strona 34