Warunki techniczne wykonania i odbioru INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH w praktyce

Zespó³ autorów pod redakcj¹ Rados³awa Lenartowicza Warunki techniczne wykonania i odbioru INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH w praktyce Poradnik wykonawcy, u ytkownika i inspektora nadzoru

Warunki techniczne wykonania i odbioru instalacji elektrycznych w praktyce Poradnik wykonawcy, u ytkownika i inspektora nadzoru Copyright 2009 Dashöfer Holding Ltd. & Wydawnictwo Verlag Dashofer Sp. z o.o. Warszawa ISBN 978-83-88285-83-7 Wydawnictwo Verlag Dashofer Sp. z o.o. ul. Senatorska 12 00-082 Warszawa tel.: (022) 559 36 00(~05) dzia obs ugi klienta, (022) 559 36 80 zawartoêç merytoryczna publikacji fax: (022) 829 27 00, 829 27 27 www.dashofer.pl Redaktor odpowiedzialny: Andrzej PawluÊ e-mail: pawlus@dashofer.pl Opracowanie edytorskie: Marian Borycki, Bo ena Ha uszczyƒska Sk ad: Dariusz Ziach Druk: SEMAFIC, Warszawa Wszelkie prawa zastrze one, prawo do tytu u i licencji jest w asnoêcià Dashöfer Holding Ltd. Kopiowanie, przedruk i rozpowszechnianie ca oêci lub fragmentów niniejszej publikacji, równie na noênikach magnetycznych i elektronicznych bez zgody wydawcy jest zabronione. Ze wzgl du na sta e zmiany w polskim prawie oraz niejednolite interpretacje przepisów Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialnoêci za zamieszczone informacje.

AKTUALNOÂCI Cz Êç 2, rozdzia 5, podrozdzia 1, str. 1 2.5. NowoÊci, zmiany i zapowiedzi 2.5. NOWOÂCI, ZMIANY I ZAPOWIEDZI 2.5.1. ZMIANY STREF ZWI KSZONEGO ZAGRO ENIA W AZIENKACH W po owie 2007 r. ukaza si kolejny arkusz normy 60364 z serii 700 dotyczàcej pomieszczeƒ, w których wyst pujà strefy o zwi kszonym stopniu zagro enia pora eniem elektrycznym. Arkusz ten dotyczy azienek. PN-HD 60364-7-701: 2007(U) Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Cz Êç 7-701: Wymagania dotyczàce specjalnych instalacji lub lokalizacji pomieszczenia wyposa one w wann lub natrysk. Zastàpi arkusz normy PN-IEC 60364-7-701:1999. Wyst puje przy tym niejasna sytuacja. Nowa norma formalnie zast puje norm z 1999 r., ale nie mo e byç przywo ana w rozporzàdzeniu w sprawie warunków technicznych dla budynków, poniewa nie jest przet umaczona na j zyk polski. Z tego punktu widzenia wa niejszym aktem jest norma stara. Na stronach internetowych Ministerstwa Infrastruktury mo na zapoznaç si z gotowym do wprowadzenia projektem nowelizacji rozporzàdzenia okreê-

Cz Êç 2, rozdzia 5, podrozdzia 1, str. 2 2.5. NowoÊci, zmiany i zapowiedzi AKTUALNOÂCI lajàcego warunki techniczne, jakim powinny odpowiadaç budynki i ich usytuowanie. W za àczniku nr 1 do tej nowelizacji umieszczono m.in. t starszà norm PN-IEC 60364-7-701:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Cz Êç 7-701: Wymagania dotyczàce specjalnych instalacji lub lokalizacji pomieszczenia wyposa one w wann lub/i basen natryskowy. W normie azienki sà okreêlone jako pomieszczenia wyposa one w wann lub/i basen natryskowy (brodzik). W pomieszczeniach tego rodzaju nowa wymieniona wy ej norma rozró nia strefy wokó wanny oraz natrysku z brodzikiem i odr bnie wokó zamocowanego na sta e natrysku bez brodzika. W pierwszym przypadku sà to trzy strefy (w poprzedniej normie by y cztery): *0 obejmuje wn trze wanny lub basenu natryskowego, *1 jest ograniczona p aszczyznà przebiegajàcà wzd u zewn trznej kraw dzi wanny lub basenu natryskowego, a w pionie si ga do wysokoêci 225 cm, liczàc od poziomu pod ogi, *2 to przestrzeƒ o szerokoêci 0,6 metra wokó strefy 1 w p aszczyênie poziomej oraz o tej samej wysokoêci w pionie. Przyk ady stref dotyczàcych wanny i kabiny natryskowej przedstawiono na rysunkach 2.5.1.-1 i 2.5.1.-2.

AKTUALNOÂCI Cz Êç 2, rozdzia 5, podrozdzia 1, str. 3 2.5. NowoÊci, zmiany i zapowiedzi Rys. 2.5.1.-1. Strefy zagro eƒ w pomieszczeniu wyposa onym w wann a) i b) wersja bez sta ej Êcianki; c) wersja ze sta à Êciankà wymiary w centymetrach [wg PN-HD 60364-7-701:2007(U)] Rys. 2.5.1.-2. Strefy zagro eƒ w pomieszczeniu wyposa onym w natrysk z brodzikiem widok z boku wymiary w centymetrach [wg PN-HD 60364-7-701:2007(U)]

Cz Êç 2, rozdzia 5, podrozdzia 1, str. 4 2.5. NowoÊci, zmiany i zapowiedzi AKTUALNOÂCI W drugim przypadku norma okreêla dwie strefy: *0 w p aszczyênie poziomej ma zasi g 120 cm, liczàc od punktu zamocowania natrysku, zaê w pionie 10 cm od p aszczyzny pod ogi, *1 w p aszczyênie poziomej ma zasi g taki sam jak strefa 0, a w pionie si ga do wysokoêci 225 cm liczàc od poziomu pod ogi. Przyk ady stref wokó zamocowanego na sta e natrysku bez brodzika przedstawiono na rysunkach 2.5.1.-3 i 2.5.1.-4. a) b) Rys. 2.5.1.-3. Strefy zagro eƒ wokó zamocowanego na sta e natrysku wersje ze sta à Êciankà wymiary w centymetrach a) natrysk zamocowany na Êcianie, b) natrysk zamocowany na stropie, N punkt zamocowania natrysku [wg PN-HD 60364-7-701:2007 (U)]

AKTUALNOÂCI Cz Êç 2, rozdzia 5, podrozdzia 1, str. 5 2.5. NowoÊci, zmiany i zapowiedzi Rys. 2.5.1.-4. Strefy zagro eƒ wokó zamocowanego na sta e natrysku wersje bez sta ej Êcianki natrysk zamocowany na Êcianie wymiary w centymetrach N punkt zamocowania natrysku [wg PN-HD 60364-7-701:2007(U)] Pod wzgl dem zaleceƒ dotyczàcych wyposa enia w instalacje i urzàdzenia elektryczne nowa norma nie wprowadzi a zasadniczych zmian. W azience muszà byç wykonane dodatkowe (miejscowe) po àczenia wyrównawcze àczàce ze sobà oraz z przewodami ochronnymi metalowe cz Êci sieci dostarczajàcej wod oraz sieci odprowadzajàcej Êcieki. W strefach zwi kszonego zagro enia nie wolno umieszczaç puszek i osprz tu àczeniowego. Tak e poza tymi strefami nale y instalowaç gniazda wtyczkowe.

Cz Êç 2, rozdzia 5, podrozdzia 1, str. 6 2.5. NowoÊci, zmiany i zapowiedzi AKTUALNOÂCI Gniazda te muszà byç wyposa one w bolec ochronny, a obwody je zasilajàce nale y zabezpieczyç wy àcznikami nadmiarowymi oraz dodatkowo wy àcznikami ochronnymi ró nicowopràdowymi na pràd ró nicowy nie wi kszy ni 30 ma. Gniazda te mogà byç równie zasilane bardzo niskim napi ciem SELV nieprzekraczajàcym 25 V. W azience mo na stosowaç elektryczne ogrzewanie pod ogowe, pod warunkiem pokrycia elementów grzejnych metalowà siatkà lub blachà przy àczonà do miejscowych po àczeƒ wyrównawczych oraz do przewodu ochronnego w rozdzielnicy g ównej. W poszczególnych strefach mo na instalowaç tylko urzàdzenia elektryczne spe niajàce warunki okreêlone w tabeli 2.5.1.-1. Tabela 2.5.1.-1. Warunki instalowania urzàdzeƒ elektrycznych w strefach zagro- enia w azience Strefa Urzàdzenia elektryczne 0 Urzàdzenia fabrycznie przystosowane do instalowania w tej strefie i zasilane napi ciem nie wy szym ni 12 V (êród o zasilania poza strefà) o stopniu ochrony nie mniejszym ni IPX7 (odporne na krótkotrwa e zanurzenie w wodzie) 1 Urzàdzenia zainstalowane na sta e zgodnie z instrukcjà fabrycznà, zasilane napi ciem nie wy szym ni 25 V (êród o zasilania poza strefà) o stopniu ochrony nie mniejszym ni IPX4 2 Urzàdzenia w II klasie ochronnoêci w obudowie o stopniu ochrony nie mniejszym ni IPX4, np. elektryczne podgrzewacze wody KONIEC PRZYK ADU

INSTALACJE ELEKTRYCZNE OÂWIETLENIOWE Cz Êç 4, rozdzia 8, podrozdzia 1, str. 1 4.8. OÊwietlenie rekreacyjnych obiektów sportowych 4.8. OÂWIETLENIE REKREACYJNYCH OBIEKTÓW SPORTOWYCH 4.8.1. WYMAGANIA NORMATYWNE DLA OÂWIETLENIA PODSTAWOWEGO Na podstawie publikacji wydanych przez Mi dzynarodowy Komitet OÊwietleniowy (CIE), zawierajàcych wytyczne dotyczàce oêwietlenia w poszczególnych dziedzinach sportu, Komitet Techniczny CEN/TC 169 Âwiat o i oêwietlenie opracowa angielskà wersj normy europejskiej EN 12193:1999. Jej wiernym t umaczeniem jest polska norma PN-EN 12193:2007 Âwiat o i oêwietlenie OÊwietlenie w sporcie [19]. Norma zosta a wydana przez PKN w sierpniu 2007 r. Dokument zawiera wytyczne dotyczàce zasad projektowania, realizacji i sprawdzania (pomiarów) urzàdzeƒ oêwietleniowych dla obiektów przeznaczonych do uprawiania wielu dziedzin sportu. Wytyczne dotyczà obiektów we wn trzach i na otwartym terenie. W normie podano minimalne wymagania dotyczàce: 1) wartoêci nat enia oêwietlenia; 2) równomiernoêci oêwietlenia; wymagania normatywne

Cz Êç 4, rozdzia 8, podrozdzia 1, str. 2 4.8. OÊwietlenie rekreacyjnych obiektów sportowych INSTALACJE ELEKTRYCZNE OÂWIETLENIOWE 3) ograniczenia olênienia; 4) barwy stosowanych êróde Êwiat a. definicje siatka wymiarów W szczególnych przypadkach podano uwarunkowania dotyczàce lokalizacji opraw z punktu widzenia ograniczenia olênieƒ. Norma zawiera podstawowe definicje zwiàzane z tematykà oêwietlenia w sporcie. Nale à do nich: 1) powierzchnia podstawowa (PA) rzeczywista powierzchnia niezb dna do uprawiania danej dyscypliny sportu; 2) powierzchnia ca kowita (TA) àczna powierzchnia zawierajàca powierzchni podstawowà i otaczajàcà jà powierzchni dodatkowà; 3) powierzchnia odniesienia powierzchnia decydujàca o g ównych wymaganiach oêwietleniowych dla okreêlonej dyscypliny sportu; 4) siatka punktów przyj tych do obliczeƒ i pomiarów rozmieszczenie punktów oraz ich liczba dla ka dego wymiaru powierzchni odniesienia. W cz Êci merytorycznej norma zawiera szczegó- owe wytyczne dotyczàce ustalania wymiarów siatki, w oparciu o którà okreêla si wartoêci nat enia oêwietlenia i dokonuje pomiarów kontrolnych. Punkty obliczeniowe i pomiarowe lokalizuje si w Êrodku prostokàtów utworzonych przez siatk. Wyznaczenie powy szych punktów powinno odbywaç si w sposób umo liwiajàcy projektantowi i u ytkownikowi obiektu porównanie wyników obliczeƒ z parametrami osiàgni tymi w rzeczywistoêci. Norma okreêla zasady ustalania wymiarów siatki w zale noêci od dyscypliny sportowej.

INSTALACJE ELEKTRYCZNE OÂWIETLENIOWE Cz Êç 4, rozdzia 8, podrozdzia 1, str. 3 4.8. OÊwietlenie rekreacyjnych obiektów sportowych Norma ró nicuje wymagania w zale noêci od charakteru zawodów i zaj ç sportowych, dzielàc je na: 1) zawody mi dzynarodowe i narodowe; 2) zawody regionalne; 3) zawody lokalne; 4) zaj cia treningowe; 5) zaj cia rekreacyjne i zaj cia z wychowania fizycznego w szko ach. wymagania normatywne w zale noêci od charakteru zawodów i zaj ç sportowych Ka dej z powy szych grup zawodów lub zaj ç w normie przypisano odpowiednià klas oêwietlenia (tab. 4.8.1.-1). Tabela 4.8.1.-1. Wybór klasy oêwietlenia w zale noêci od charakteru zawodów lub zaj ç sportowych Rodzaj zawodów lub zaj ç I Klasa oêwietlenia II III Mi dzynarodowe lub narodowe * Regionalne * * Lokalne * * * Trening * * Rekreacja, szkolne wychowanie fizyczne * Obiekty rekreacyjne i szkolne nale à zgodnie z postanowieniami normy do III klasy. Norma zawiera materia przeznaczony dla projektantów, okreêlajàcy precyzyjnie wymagania oêwietleniowe dla konkretnych dyscyplin sportowych. Przy czym ka dej z dyscyplin poêwi cono odr bnà tabel.

Cz Êç 4, rozdzia 8, podrozdzia 1, str. 4 4.8. OÊwietlenie rekreacyjnych obiektów sportowych INSTALACJE ELEKTRYCZNE OÂWIETLENIOWE OÊwietlenie obiektów rekreacyjnych i szkolnych s u y przede wszystkim samym zawodnikom. Odpada koniecznoêç zapewnienia takiego poziomu nat enia oêwietlenia, jaki jest niezb dny widzom obserwujàcym zawody na du ych obiektach, czy te oceny kolejnoêci zawodników na linii mety za pomocà fotokomórki. Tak e wy sze wartoêci nat - enia oêwietlenia niezb dne sà dla przeprowadzania transmisji telewizyjnych. Z wymienionych wzgl dów wymagania dla obiektów zaliczonych do III klasy sà du o ni sze, a wi c i atwiejsze do dotrzymania. Norma rozró nia obiekty usytuowane we wn trzach oraz znajdujàce si na otwartym terenie. Oba te rodzaje wyst pujà w III klasie. W tabeli 4.8.1.-2 zestawiono wymagania dla wybranych dyscyplin sportowych uprawianych we wn trzach, a w tabeli 4.8.1.-3 dla obiektów zewn trznych. W wi kszoêci przypadków okreêlane sà wartoêci Êredniego nat enia oêwietlenia na p aszczyênie poziomej E h av oraz stosunek minimalnego nat - enia na tej p aszczyênie E min. do wartoêci Êredniej E h av. Stosunek ten w wi kszoêci przypadków okreêlono na najmniej 0,5. Tylko dla niektórych dyscyplin norma [19] okreêla wy szà wartoêç tego wspó czynnika.

INSTALACJE ELEKTRYCZNE OÂWIETLENIOWE Cz Êç 4, rozdzia 8, podrozdzia 1, str. 5 4.8. OÊwietlenie rekreacyjnych obiektów sportowych Tabela 4.8.1.-2. Przyk adowe wymagania dla usytuowanych we wn trzach boisk rekreacyjnych i szkolnych (wg PN-EN 12193:2007) Dyscyplina sportowa Nat enie oêwietlenia w p aszczyênie poziomej E hav [lx] E h min. / E hav Nat enie oêwietlenia w p aszczyênie pionowej E vav [lx] E v min. / E vav Wskaênik oddawania barw Tenis sto owy, 300 0,7 20 badminton Szermierka 300 0,7 200 0,7 20 Hokej, y wiarstwo 300 0,7* 20 figurowe* Koszykówka, sporty 200 0,5 20 walki, wychowanie fizyczne w szkole Tenis ziemny 300 0,5 20 Gimnastyka, aerobik 200 0,5 20 Wspinaczka na 200 0,5 200 0,5 20 Êciance P ywanie rekreacyjne 200 0,5 P ywanie wyêcigi, 200 0,5 pi ka wodna** Skoki do wody*** 200 0,5 * dopuszczalna 0,5, ** nie powinno byç stosowane oêwietlenie podwodne, *** stosunek nat enia oêwietlenia w p aszczyênie poziomej E h av do nat enia oêwietlenia w p aszczyênie pionowej E v av powinien wynosiç 0,5 R a

Cz Êç 4, rozdzia 8, podrozdzia 1, str. 6 4.8. OÊwietlenie rekreacyjnych obiektów sportowych INSTALACJE ELEKTRYCZNE OÂWIETLENIOWE Tabela 4.8.1.-3. Przyk adowe wymagania dla usytuowanych na zewnàtrz boisk rekreacyjnych i szkolnych (wg PN-EN 12193:2007) Dyscyplina sportowa Nat enie oêwietlenia w p aszczyênie poziomej Nat enie oêwietlenia w p aszczyênie pionowej Wskaênik oddawania barw WartoÊç olênienia znamionowego E av [lx] E min. /E av E av [lx] E min. /E av R a GR Lekkoatletyka 100* 0,5 20 55 ucznictwo 200 0,5 750** 0,8 60 Tenis ziemny 200 0,6 20 55 Hokej na lodzie 200 0,5 20 Pi ka no na, 75 0,5 20 55 siatkówka, koszykówka, pi ka r czna P ywanie 200 0,5 20 wyêcigi, pi ka wodna*** Skoki do 200 0,5 20 wody**** * dla biegów 50 lx, ** dotyczy p aszczyzny tarczy, *** nie powinno byç stosowane oêwietlenie podwodne, **** stosunek nat enia oêwietlenia w p aszczyênie poziomej E h av do nat enia oêwietlenia w p aszczyênie pionowej E v av powinien wynosiç 0,5 normatywny wskaênik oddawania barw W normie okreêlono tak e wielkoêç wskaênika oddawania barw R a, który dla zaj ç sportowych zaliczanych do III grupy nie mo e mieç mniejszej wartoêci ni 20. Jedynie ucznictwo wymaga zastosowania êróde Êwiat a o wskaêniku R a = 60. Z tego wzgl du do oêwietlenia sportowych obiektów rekreacyjnych i szkolnych nadajà si praktycznie wszystkie typy êróde Êwiat a (tabela 4.8.1.-4).

INSTALACJE ELEKTRYCZNE OÂWIETLENIOWE Cz Êç 4, rozdzia 8, podrozdzia 1, str. 7 4.8. OÊwietlenie rekreacyjnych obiektów sportowych Przy czym w normie istnieje pewna niekonsekwencja w sprawie zaleceƒ dotyczàcych wskaênika oddawania barw. Tabela 4.8.1.-4. Wskaênik oddawania barw R a wybranych êróde Êwiat a èród o Êwiat a R a arówka g ównego szeregu 100 Âwietlówka liniowa 51 98* Wysokopr na lampa rt ciowa 33 60* Wysokopr na lampa sodowa 23 65* Lampa metalohalogenkowa 65 90* * w zale noêci od typu W tabelach zamieszczonych w normatywnym za àczniku A w wi kszoêci przypadków wartoêç tego wskaênika ustalono na poziomie 20, tymczasem w punkcie 5.3.7 w samej normie umieszczono zalecenie, aby wspó czynnik oddawania barw R a by zawsze wy szy ni 65, z wartoêcià preferowanà wynoszàcà 80. Generalnie nie jest zalecane stosowanie êróde Êwiat a o wartoêci wspó czynnika R a < 80 w pomieszczeniach, w których ludzie pracujà lub przebywajà przez d u szy czas (PN-EN 12464-1:2004 Âwiat o i oêwietlenie OÊwietlenie miejsc pracy Cz Êç 1: Miejsca pracy we wn trzach pkt. 4.6.2). Dla wi kszoêci dyscyplin uprawianych na otwartym terenie norma okreêla tak e wartoêç olênienia znamionowego GR (por. tab. 4.8.1.-3). normatywna wartoêç olênienia znamionowego

Cz Êç 4, rozdzia 8, podrozdzia 1, str. 8 4.8. OÊwietlenie rekreacyjnych obiektów sportowych INSTALACJE ELEKTRYCZNE OÂWIETLENIOWE Wymagania normy odnoênie do nat enia oêwietlenia dla obiektów III klasy nie sà zbyt wygórowane. Dla wn trz jest to wartoêç w p aszczyênie poziomej w granicach 200 300 lx, a dla obiektów zewn trznych nawet od 50 do 200 lx. Wy sze wymagania okreêlono dla ucznictwa, przy czym dotyczy to p aszczyzny pionowej, w której usytuowana jest tarcza strzelnicza. Poziom nat enia oêwietlenia w tym przypadku musi byç nie mniejszy ni 750 lx, przy wspó czynniku równomiernoêci 0,8 i wskaêniku oddawania barw R a = 60. Norma [19] zaleca, aby w ka dym przypadku nat enie oêwietlenia w p aszczyênie pionowej by o nie mniejsze ni 30% nat enia oêwietlenia w p aszczyênie poziomej, chyba e dla konkretnej dyscypliny okreêlono inne wymagania. KONIEC PRZYK ADU

INSTALACJE ELEKTRYCZNE SPECJALNE Cz Êç 5, rozdzia 1, podrozdzia 10.1, str. 1 5.1. Instalacje elektryczne w przestrzeniach zagro onych wybuchem 5.1.10. EKSPLOATACJA URZÑDZE ELEKTRYCZNYCH W PRZESTRZENIACH ZAGRO ONYCH WYBUCHEM 5.1.10.1. Wymagania ogólne Na eksploatacj urzàdzeƒ elektrycznych w przestrzeniach zagro onych wybuchem sk adajà si : obs uga, ogl dziny i przeglàdy stanu technicznego, pomiary eksploatacyjne oraz konserwacja i naprawy. Eksploatacj urzàdzeƒ elektrycznych w przestrzeniach zagro onych wybuchem mogà prowadziç tylko osoby posiadajàce odpowiednie kwalifikacje dozoru (D) oraz eksploatacji (E) potwierdzone Êwiadectwem kwalifikacyjnym uzyskanym w wyniku egzaminu przed komisjà kwalifikacyjnà. Eksploatacja urzàdzeƒ elektrycznych w przestrzeniach zagro onych wybuchem powinna byç prowadzona na podstawie Instrukcji eksploatacji zatwierdzonej przez kierownika zak adu pracy, dokumentacji techniczno-ruchowej wydanej przez wytwórc, wymagaƒ normy PN-EN 60079-17. Atmosfery wybuchowe. Cz Êç 17: Kontrola i konserwacja instalacji elektrycznych (oryg.) oraz innych norm, przepisów i instrukcji zwiàzanych z eksploatacjà, bezpieczeƒstwem pracy i bezpieczeƒstwem

Cz Êç 5, rozdzia 1, podrozdzia 10.1, str. 2 INSTALACJE ELEKTRYCZNE SPECJALNE 5.1. Instalacje elektryczne w przestrzeniach zagro onych wybuchem przeciwpo arowym urzàdzeƒ i instalacji w przestrzeniach zagro onych wybuchem. Praktycznie eksploatacja rozpoczyna si ju w trakcie odbioru, przekazywania urzàdzeƒ do ruchu i rozruchu, co odbywa si na ogólnych zasadach, z uwzgl dnieniem specyficznych okolicznoêci wynikajàcych z zagro enia wybuchem. W trakcie eksploatacji urzàdzeƒ elektrycznych w przestrzeniach zagro onych wybuchem nale y przestrzegaç terminów czynnoêci kontrolnych okreêlonych w instrukcji eksploatacji, a zw aszcza terminów ogl dzin, przeglàdów okresowych, oceny stanu technicznego i pomiarów kontrolnych oraz oceny ryzyka. Wyniki przeprowadzonych czynnoêci kontrolnych i wyciàgni te wnioski powinny byç odnotowane w dokumentacji eksploatacyjnej, do której zalicza si zw aszcza: instrukcj eksploatacji, harmonogramy czynnoêci kontrolnych, dzienniki zmianowe, protoko y z pomiarów eksploatacyjnych, dokumentacj napraw i remontów. Dorywcze czynnoêci eksploatacyjne w przestrzeniach zagro onych wybuchem mogà byç wykonywane tylko wówczas, gdy st enie czynnika palnego w mieszaninie z powietrzem nie przekracza 10% dolnej granicy wybuchowoêci, zaê w pomieszczeniach przeznaczonych na sta y pobyt ludzi zaliczonych do strefy zagro enia wybuchem 1 lub 2 (21 lub 22) tylko wówczas, gdy nie sà przekroczone NDS, pod warunkiem przestrzegania wymagaƒ okreêlonych w instrukcji eksploatacji i ustalonych procedur.

INSTALACJE ELEKTRYCZNE SPECJALNE Cz Êç 5, rozdzia 1, podrozdzia 10.2, str. 1 5.1. Instalacje elektryczne w przestrzeniach zagro onych wybuchem 5.1.10.2. Instrukcja eksploatacji Instrukcje eksploatacji opracowuje si w celu zapewnienia prawid owej i bezpiecznej eksploatacji urzàdzeƒ elektrycznych w przestrzeniach zagro onych wybuchem. Instrukcje eksploatacji nale y opracowaç w oparciu o ustawy i akty prawne wykonawcze: 1) ustaw Prawo budowlane; 2) ustaw Prawo energetyczne. cel, podstawa i uk ad instrukcji Ponadto do opracowania instrukcji eksploatacji konieczna jest znajomoêç: 1) warunków technicznych wydanych przez producentów urzàdzeƒ elektrycznych instalowanych w przestrzeniach zagro onych wybuchem; 2) dokumentacji techniczno-ruchowych; 3) norm zwiàzanych. Instrukcja eksploatacji powinna sk adaç si z: 1) cz Êci ogólnej; 2) cz Êci szczegó owej.

Cz Êç 5, rozdzia 1, podrozdzia 10.2, str. 2 INSTALACJE ELEKTRYCZNE SPECJALNE 5.1. Instalacje elektryczne w przestrzeniach zagro onych wybuchem Cz Êç ogólna 1) Przedmiot instrukcji eksploatacji Nale y okreêliç rodzaj urzàdzenia lub instalacji, których warunki i zasady eksploatacji ustala instrukcja, np. silniki elektryczne w os onach ognioszczelnych, urzàdzenia w wykonaniu przeciwwybuchowym, instalacja odgromowa, nale y równie sprecyzowaç przeznaczenie urzàdzenia lub instalacji oraz zadanie, jakie majà spe niaç. 2) Materia y wyjêciowe Nale y: a) wyszczególniç akty prawne, przepisy ogólne i szczegó owe, obowiàzujàce w zakresie obj tym instrukcjà eksploatacji bàdê z nià zwiàzane, b) przywo aç dokumentacj klasyfikacyjnà do stref zagro enia wybuchem, c) przywo aç dokumentacj inwestycyjnà, np. elektrycznà, wentylacyjnà, d) przywo aç dokumentacj fabrycznà urzàdzeƒ obj tych instrukcjà eksploatacji, np. dokumentacj urzàdzeƒ w os onach gazowych pod ciênieniem, e) wyspecyfikowaç dokumenty potwierdzajàce jakoêç i bezpieczeƒstwo wyrobów przeznaczonych do zabezpieczenia i sterowania urzàdzeƒ obj tych instrukcjà, np. deklaracje zgodnoêci, atesty, f) wyspecyfikowaç protokó y badaƒ odbiorczych, np. protokó y z pomiarów i rozruchów, g) przywo aç istniejàcà dokumentacj eksploatacyjnà, np. dokumentacj techniczno-ruchowà (DTR),

INSTALACJE ELEKTRYCZNE SPECJALNE Cz Êç 5, rozdzia 1, podrozdzia 10.2, str. 3 3) Kwalifikacje osób obs ugi, eksploatacji i dozoru Podaç wymagania w zakresie kwalifikacji i umiej tnoêci osób obs ugujàcych urzàdzenia elektryczne w przestrzeniach zagro onych wybuchem, zatrudnionych na stanowiskach eksploatacji i sprawujàcych dozór nad eksploatacjà oraz terminy przyst powania do egzaminów kwalifikacyjnych. Cz Êç szczegó owa 1) Ogólna charakterystyka techniczna urzàdzeƒ i instalacji oraz warunki techniczne eksploatacji a) okreêliç podstawowe parametry urzàdzeƒ i instalacji, b) w odniesieniu do urzàdzeƒ elektroenergetycznych i elektronicznych nale y omówiç w szczególnoêci: Êrodki ochrony przed wybuchem (podaç rodzaje wykonaƒ przeciwwybuchowych urzàdzeƒ elektrycznych i zasady ich funkcjonowania), Êrodki ochrony przed pora eniem pràdem elektrycznym (omówiç rodzaje Êrodków ochrony przeciwpora eniowej stosowanych w zak adzie oraz zasady ich dzia ania), ochron odgromowà, ochron przed wy adowaniami elektrycznoêci statycznej, ochron przepi ciowà, kompatybilnoêç elektromagnetycznà; ze wzgl du na z o onoêç problematyki bezpieczeƒstwa elektrycznego nale y przeanalizowaç zagro enia dla cz owieka i Êrodowiska (osób obs ugi, eksploatacji i otoczenia). 5.1. Instalacje elektryczne w przestrzeniach zagro onych wybuchem

Cz Êç 5, rozdzia 1, podrozdzia 10.2, str. 4 INSTALACJE ELEKTRYCZNE SPECJALNE 5.1. Instalacje elektryczne w przestrzeniach zagro onych wybuchem UWAGA! Trzeba braç pod uwag tzw. czynnik ludzki, zw aszcza w miejscach, w których wyst pujà specyficzne warunki Êrodowiskowe (wilgoç, podwy szone temperatury, zagro enie wybuchem itp.); wp ywa on w sposób istotny na kszta towanie bezpieczeƒstwa elektrycznego i wypadkowoêç. Urzàdzenia elektryczne i instalacje stwarzajà ró ne rodzaje zagro- eƒ elektrycznych. Stwierdzono, e ich dezintegracja ma negatywny wp yw na ca okszta t bezpieczeƒstwa eksploatacji urzàdzeƒ elektrycznych. Wynika to stàd, e do takich samych urzàdzeƒ elektrycznych stosuje si ró ne Êrodki lub systemy ochrony, które przy niedostatecznej koordynacji mogà kolidowaç ze sobà i wzajemnie zmniejszaç skutecznoêç swojego dzia ania. Ponadto ró ne techniki ochrony wykorzystujà te same Êrodki i elementy urzàdzeƒ i instalacji, np. uziemienia, wyrównywanie potencja ów, ekranowanie, os ony przewodzàce i izolacyjne co niekiedy mo e prowadziç do kolizji KONIEC PRZYK ADU c) w nawiàzaniu do poprzedniego punktu nale y ustaliç wymagania stawiane urzàdzeniom i instalacjom oraz stosowanych w nich technicznym Êrodkom ochrony oraz ustaliç i omówiç niezb dne w eksploatacji Êrodki organizacyjne i dzia ania profilaktyczne zmierzajàce do eliminowania przewidywanych niebezpiecznych sytuacji, d) nale y podaç schematy dzia ania, wielkoêç zu ycia energii, program pracy urzàdzeƒ przy uwzgl dnieniu np. technologii produkcji, e) nale y okreêliç: wartoêci dopuszczalnego spadku napi cia w instalacji,

ODBIÓR INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH Cz Êç 8, rozdzia 2, str. 1 8.2. Odbiór robót elektrycznych instalacyjno-monta owych 8.2. ODBIÓR ROBÓT ELEKTRYCZNYCH INSTALACYJNO-MONTA OWYCH Przygotowania instalacji do odbiorów Przygotowanie instalacji do odbioru spoczywa na kierowniku (wykonawcy) robót elektrycznych. Kierownik robót elektrycznych w obiekcie budowlanym zobowiàzany jest do: 1) zg aszania inwestorowi do sprawdzenia lub dokonania odbioru wykonanych robót ulegajàcych w dalszym etapie zakryciu, 2) zapewnienia dokonania wymaganych przepisami lub ustalonych w umowie o przy àczenie do sieci elektroenergetycznej prób i odbiorów cz Êciowych instalacji oraz zwiàzanych z nimi urzàdzeƒ przed zg oszeniem budynku do odbioru, 3) przygotowania dokumentacji powykonawczej instalacji elektrycznych w budynku, uzupe nionej o wszelkie póêniejsze zmiany, jakie zosta y wniesione w trakcie budowy, 4) zg oszenia do odbioru koƒcowego instalacji elektrycznej i piorunochronnej budynku, zg oszenie to powinno byç dokonane odpowiednim wpisem do dziennika budowy, obowiàzki kierownika (wykonawcy) robót

Cz Êç 8, rozdzia 2, str. 2 ODBIÓR INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH 8.2. Odbiór robót elektrycznych instalacyjno-monta owych2.5. NowoÊci, zmiany i zapowiedzi 5) przekazania inwestorowi oêwiadczenia o zgodnoêci wykonania instalacji elektrycznych z projektem, warunkami pozwolenia na budow, warunkami przy àczenia do sieci elektroenergetycznej oraz obowiàzujàcymi przepisami. Kierownik robót zobowiàzany jest do uczestniczenia w czynnoêciach odbiorów. Odbiór mi dzyoperacyjny Odbioru mi dzyoperacyjnego dokonuje kierownik budowy (robót) lub wyznaczony przez niego pracownik techniczny przy udziale zainteresowanych mistrzów i brygadzistów, którzy uczestniczyli w wykonaniu danego rodzaju robót. W odbiorze mi dzyoperacyjnym mo e braç równie udzia przedstawiciel generalnego wykonawcy lub inwestora i ewentualnie inne osoby, których udzia w komisji odbiorczej jest celowy. zakres sprawdzania protokó odbioru Przy dokonywaniu odbioru mi dzyoperacyjnego robót nale y sprawdziç zgodnoêç odbieranych robót z projektem technicznym i z ewentualnymi zapisami uprawnionych osób w dzienniku budowy (robót). Przy odbiorach mi dzyoperacyjnych nale y zwróciç szczególnà uwag na jakoêç wykonania zgodnie z warunkami technicznymi wykonywania danego rodzaju robót. Z ka dego odbioru mi dzyoperacyjnego powinien byç sporzàdzony protokó podpisany przez wszystkich cz onków komisji, zawierajàcy ocen wykonanych robót i ewentualne zalecenia, które powinny byç wykonane przed podj ciem dalszych prac.

ODBIÓR INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH Cz Êç 8, rozdzia 2, str. 3 8.2. Odbiór robót elektrycznych instalacyjno-monta owych Wyniki dokonanego odbioru mi dzyoperacyjnego powinny byç wpisane do dziennika budowy (robót). Odbiór cz Êciowy Odbiorem cz Êciowym mo e byç obj ta cz Êç obiektu, instalacji lub robót, stanowiàca etapowà ca oêç. Jako odbiór cz Êciowy traktuje si równie odbiór dotyczàcy ca okszta tu robót zleconych do wykonania jednemu spoêród wykonawców (podwykonawcy). Odbiór cz Êciowy ma na celu jakoêciowe i iloêciowe sprawdzenie wykonanych robót. zakres i cel Do odbiorów cz Êciowych zalicza si te odbiory elementów obiektu lub robót przewidzianych do zakrycia, w celu sprawdzenia jakoêci wykonania robót oraz dokonania ich obmiaru. Odbiór cz Êciowy powinien byç przeprowadzony komisyjnie, w obecnoêci inwestora (zleceniodawcy). Wykonawca jest obowiàzany zawiadomiç i uzgodniç z zamawiajàcym termin odbioru. Zawiadomienie mo e byç dokonane w formie wpisu do dziennika budowy (robót), listem poleconym lub telegraficznie (w przypadkach uzasadnionych równie telefonicznie, z odnotowaniem rozmowy w dzienniku budowy/robót). Z odbioru robót ulegajàcych zakryciu sporzàdza si protokó, którego wyniki nale y wpisaç do dziennika budowy (robót), w tym równie wyniki oceny jakoêci. warunki przeprowadzania W systemie generalnego wykonawstwa robót odbioru cz Êciowego dokonuje generalny wykonawca od podwykonawcy, a nast pnie inwestor od generalnego wykonawcy. Inwestor mo e uzgodniç z gene-

Cz Êç 8, rozdzia 2, str. 4 8.2. Odbiór robót elektrycznych instalacyjno-monta owych ODBIÓR INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH ralnym wykonawcà i przeprowadziç odbiór cz Êciowy równoczeênie z odbiorem robót od podwykonawcy przez generalnego wykonawc. W przypadku bezpoêredniego wykonawstwa odbiór cz Êciowy ogranicza si do odbioru robót przez inwestora. Cz Êciowy odbiór obiektu powinien byç dokonywany przez komisj powo anà przez inwestora (zamawiajàcego). W sk ad komisji powinni wchodziç: przedstawiciel inwestora, przedstawiciel generalnego wykonawcy, kierownicy robót specjalistycznych (podwykonawcy) i ewentualnie inne powo ane osoby. dokumentacja z odbioru Z dokonanego odbioru cz Êciowego nale y spisaç protokó, w którym powinny byç wymienione ewentualne wykryte wady (usterki) oraz okreêlone terminy ich usuni cia. RównoczeÊnie nale y dokonaç odpowiedniego wpisu w dzienniku budowy (robót) z ewentualnym do àczeniem kopii protokó u. Po zg oszeniu przez wykonawc usuni cia wad (usterek) wymienionych w protokole zamawiajàcy (inwestor) dokonuje sprawdzenia komisyjnie lub jednoosobowo (tzw. odbiór pousterkowy), stwierdzajàc to w oddzielnym protokóle z równoczesnym wpisem w dzienniku budowy (robót) informujàcym o usuni ciu usterek. Odbiór koƒcowy 1) Wymagania ogólne dotyczàce inwestorskiego odbioru koƒcowego warunki przeprowadzania Odbioru koƒcowego od wykonawcy dokonuje przedstawiciel zamawiajàcego (inwestora). Mo e

ODBIÓR INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH Cz Êç 8, rozdzia 2, str. 5 8.2. Odbiór robót elektrycznych instalacyjno-monta owych on powo aç w tym celu komisj odbiorczà, z o onà z rzeczoznawców i przedstawicieli u ytkownika oraz kompetentnych organów. Odbiór koƒcowy robót wykonanych w obiekcie dokonywany przez inwestora mo e byç po àczony z odbiorem majàcym na celu przekazanie obiektu u ytkownikowi do eksploatacji. Odbiór koƒcowy powinien byç poprzedzony technicznymi odbiorami cz Êciowymi (jeêli takie by y przewidziane) oraz przeprowadzeniem rozruchu technologicznego, jeêli rozruch taki by zlecony przez inwestora (zamawiajàcego) wykonawcy robót. Zakoƒczenie i wyniki wymienionych prac powinny byç w aêciwie udokumentowane. Przed przystàpieniem do odbioru koƒcowego kierownik budowy (g ówny wykonawca robót) jest zobowiàzany do przygotowania dokumentów potrzebnych do nale ytej oceny wykonywanych robót, b dàcych przedmiotem odbioru. Do dokonania odbioru niezb dne jest przygotowanie dokumentacji powykonawczej. Przygotowania instalacji elektrycznej oraz niezb dnych dokumentów do odbiorów dokonuje kierownik (g ówny wykonawca) robót elektrycznych. Przy dokonywaniu odbioru koƒcowego nale y: 1) sprawdziç zgodnoêç wykonanych robót z umowà, projektem technicznym, warunkami technicznymi wykonania, normami i przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej, zakres sprawdzania