Prawo pracy MONITOR prawa pracy i ubezpieczeń 2018 Kodeks pracy 2018 Praktyczny komentarz z przykładami Kompleksowa baza wiedzy Publikacja Kodeks pracy 2018. Praktyczny komentarz z przykładami zawiera aktualną treść ustawy oraz praktyczny komentarz do każdego działu Kodeksu pracy ze szczególnym uwzględnieniem najnowszych zmian. Komentarz został przygotowany przez autorów-praktyków. Pomocą w zrozumieniu i stosowaniu nowych rozwiązań prawnych są liczne przykłady, wzory dokumentów oraz tabelaryczne zestawienia. INFORLEX Kadry płace i HR ISBN 978-83-65887-62-7 kodeks pracy 2018 W publikacji omówione zostały m.in.: wchodzące w życie od 1 marca 2018 r. zmiany dotyczące zakazu pracy w placówkach handlowych wprowadzono zakaz pracy w handlu w niedziele i święta, a jednocześnie przewidziane zostały liczne wyjątki w tym zakresie; nowe zasady ochrony przedemerytalnej pracowników prawo do ochrony przed zwolnieniem z pracy uzyskały osoby, które nabyły uprawnienia emerytalne na skutek obniżenia wieku emerytalnego; nowe wykazy prac wzbronionych pracownicom w ciąży i karmiącym dziecko piersią pracownice w ciąży mogą pracować przy monitorach ekranowych maksymalnie 8 godzin na dobę, przy czym po 50 minutach takiej pracy powinny mieć 10-minutową przerwę; zmienione zasady limitowania umów na czas określony w przypadku pracownic, z którymi przedłużono umowę na czas określony do dnia porodu, nie obowiązują limity dotyczące liczby oraz długości umów na czas określony. Praca zbiorowa kodeks pracy 2018 Praktyczny komentarz z przykładami w nowej odsłonie miesięcznik profesjonalnie nowocześnie Praktycznie Testuj za darmo inforlex.pl Kodeks_pracy_2018.indd 1,5 INFOR PL Spółka Akcyjna ul. Okopowa 58/72 01-042 Warszawa 2 Cena 129 zł (w tym 23% VAT) mp.infor.pl 2017-12-20 14:21:18
Prawo pracy MONITOR prawa pracy i ubezpieczeń 2018 Kodeks pracy 2018 Praktyczny komentarz z przykładami Kompleksowa baza wiedzy Publikacja Kodeks pracy 2018. Praktyczny komentarz z przykładami zawiera aktualną treść ustawy oraz praktyczny komentarz do każdego działu Kodeksu pracy ze szczególnym uwzględnieniem najnowszych zmian. Komentarz został przygotowany przez autorów-praktyków. Pomocą w zrozumieniu i stosowaniu nowych rozwiązań prawnych są liczne przykłady, wzory dokumentów oraz tabelaryczne zestawienia. INFORLEX Kadry płace i HR ISBN 978-83-65887-62-7 kodeks pracy 2018 W publikacji omówione zostały m.in.: wchodzące w życie od 1 marca 2018 r. zmiany dotyczące zakazu pracy w placówkach handlowych wprowadzono zakaz pracy w handlu w niedziele i święta, a jednocześnie przewidziane zostały liczne wyjątki w tym zakresie; nowe zasady ochrony przedemerytalnej pracowników prawo do ochrony przed zwolnieniem z pracy uzyskały osoby, które nabyły uprawnienia emerytalne na skutek obniżenia wieku emerytalnego; nowe wykazy prac wzbronionych pracownicom w ciąży i karmiącym dziecko piersią pracownice w ciąży mogą pracować przy monitorach ekranowych maksymalnie 8 godzin na dobę, przy czym po 50 minutach takiej pracy powinny mieć 10-minutową przerwę; zmienione zasady limitowania umów na czas określony w przypadku pracownic, z którymi przedłużono umowę na czas określony do dnia porodu, nie obowiązują limity dotyczące liczby oraz długości umów na czas określony. Praca zbiorowa kodeks pracy 2018 Praktyczny komentarz z przykładami w nowej odsłonie miesięcznik profesjonalnie nowocześnie Praktycznie Testuj za darmo inforlex.pl Kodeks_pracy_2018.indd 1,5 INFOR PL Spółka Akcyjna ul. Okopowa 58/72 01-042 Warszawa 2 Cena 129 zł (w tym 23% VAT) mp.infor.pl 2017-12-20 14:21:18
Praca zbiorowa kodeks pracy 2018 Praktyczny komentarz z przykładami
Grupa INFOR PL Prezes Zarządu Ryszard Pieńkowski Dyrektor Centrum Wydawniczego Marzena Nikiel Autorzy: Marta Jendrasik komentarz: działy I, V Rafał Krawczyk komentarz: dział XII Jadwiga Krukowska komentarz: działy III, IV Sebastian Kryczka komentarz: działy II, X Aleksander P. Kuźniar komentarz: działy I XV Bożena Lenart komentarz: działy III, IV, VI, VIII Anna Łukaszewska komentarz: dział III Izabela Nowacka komentarz: dział III Maurycy Organa komentarz: dział IV Mariusz Pigulski komentarz: działy IV, VII Małgorzata Podgórska komentarz: działy II, IV, VI, VIII Marek Rotkiewicz komentarz: działy III, XV Aldona Salamon komentarz: działy III, VIII Marek Skałkowski komentarz: działy I, II, IV Katarzyna Wrońska-Zblewska komentarz: dział V Jakub Ziarno komentarz: działy V, VIII Zespół redakcyjny: Marek Skałkowski redaktor Bożena Goliszewska-Chojdak redaktor Anna Seroczyńska korekta Agnieszka Zuchowicz DTP Publikację polecają eksperci Copyright by INFOR PL S.A. Warszawa 2018 INFOR PL S.A. 01-042 Warszawa, ul. Okopowa 58/72 www.infor.pl Biuro Opiekunów Klienta 01-042 Warszawa, ul. Okopowa 58/72 tel. 22 761 30 30, e-mail: bok@infor.pl Infolinia: 0 801 626 666 Księgarnia internetowa: www.sklep.infor.pl Profesjonalne księgarnie stacjonarne w kraju oraz księgarnie internetowe Druk: TINTA Publikacja jest chroniona przepisami prawa autorskiego. Wykonywanie kserokopii bądź powielanie inną metodą oraz rozpowszechnianie bez zgody Wydawcy w całości lub części jest zabronione i podlega odpowiedzialności karnej. ISBN: 978-83-65887-62-7
SPIS TREŚCI Wstęp... 11 DZIAŁ PIERWSZY. Przepisy ogólne... 13 Rozdział I. Przepisy wstępne... 13 Rozdział II. Podstawowe zasady prawa pracy... 15 Rozdział IIa. Równe traktowanie w zatrudnieniu... 16 Rozdział IIb. Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy... 19 Rozdział III. (uchylony)... 19 KOMENTARZ. Dział I. Przepisy ogólne... 20 Zagadnienia ogólne... 20 Pracodawca... 20 Pracownik... 20 Akty prawa wewnątrzzakładowego... 21 Zawieszenie prawa wewnątrzzakładowego... 21 Warunki zawieszenia przepisów prawa pracy... 21 Jakie przepisy można zawiesić... 22 Okres trwania porozumienia... 22 Warunki, na jakich są zatrudniani pracownicy w czasie zawieszenia przepisów... 23 Zawieszenie zapisów umowy o pracę... 23 Podstawowe zasady prawa pracy... 24 Równe traktowanie w zatrudnieniu... 25 Zróżnicowanie wynagrodzeń a dyskryminacja... 26 Dodatkowe świadczenia po ustaniu stosunku pracy a dyskryminacja... 29 Co powinien zrobić pracodawca, aby uniknąć zarzutu dyskryminacji płacowej... 30 Różnice między dyskryminacją a nierównym traktowaniem... 32 Ochrona pracowników w razie dochodzenia roszczeń... 32 Obowiązek udostępnienia pracownikom przepisów o równym traktowaniu... 32 Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy... 33 DZIAŁ DRUGI. Stosunek pracy... 37 Rozdział I. Przepisy ogólne... 37 Rozdział II. Umowa o pracę... 39 Oddział 1. Zawarcie umowy o pracę... 39 Oddział 2. Przepisy ogólne o rozwiązaniu umowy o pracę... 42 Oddział 3. Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem... 43 Oddział 4. Uprawnienia pracownika w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę... 46 Oddział 5. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia... 48 Oddział 6. Uprawnienia pracownika w razie niezgodnego z prawem Oddział 6a. rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia... 50 Uprawnienia pracodawcy w razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia... 51 Oddział 7. Wygaśnięcie umowy o pracę... 51 Rozdział IIa. (uchylony)... 52 Rozdział IIb. Zatrudnianie pracowników w formie telepracy... 52 Rozdział III. Stosunek pracy na podstawie powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę... 56 Oddział 1. Stosunek pracy na podstawie powołania... 56 Oddział 2. Stosunek pracy na podstawie wyboru... 58 Oddział 3. Stosunek pracy na podstawie mianowania... 58 Oddział 4. Stosunek pracy na podstawie spółdzielczej umowy o pracę... 58 KOMENTARZ. Dział II. Stosunek pracy... 59 Zagadnienia ogólne... 59 Stosunek pracy... 59 3
Spis treści Udostępnianie danych osobowych... 60 Kwestionariusz osobowy... 60 Umowa o pracę... 62 Elementy umowy o pracę... 63 Określenie stron umowy o pracę... 65 Data zawarcia umowy o pracę... 65 Rodzaj pracy... 66 Miejsce wykonywania pracy... 66 Wynagrodzenie za pracę... 66 Wymiar czasu pracy... 67 Termin rozpoczęcia pracy... 67 Limit godzin ponadwymiarowych... 68 Systemy czasu pracy w umowie o pracę... 69 Wskazanie okoliczności zawarcia umowy terminowej powyżej limitów... 69 Nieobowiązkowe elementy umowy o pracę... 72 Rodzaje umów... 72 Umowa na okres próbny... 72 Ponowne zawieranie umowy na okres próbny....................... 74 Skutki zawarcia umowy na okres próbny dłuższy niż 3 miesiące... 76 Umowa o pracę na czas określony... 78 Brak limitów w zawieraniu umów na czas określony... 80 Wypowiedzenie umowy na czas określony... 84 Przepisy przejściowe... 84 Umowa na czas wykonania określonej pracy... 89 Umowa na zastępstwo... 89 Umowa na czas nieokreślony... 91 Informacja o warunkach zatrudnienia... 92 Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę... 94 Przejęcie praw i obowiązków przez nowego pracodawcę... 94 Pracownicy zatrudnieni na innej podstawie niż umowa o pracę... 95 Osoby zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy... 96 Tryb przejścia zakładu i związane z tym obowiązki wobec pracowników... 96 Uprawnienia pracowników... 97 Rozwiązanie umowy o pracę... 97 Porozumienie stron... 97 Rozwiązanie umowy za wypowiedzeniem... 98 Okresy wypowiedzenia umów o pracę... 100 Liczenie terminów... 100 Przyczyna wypowiedzenia umowy... 101 Konsultacje zamiaru wypowiedzenia umowy ze związkami zawodowymi... 102 Wręczenie wypowiedzenia pracownikowi... 103 Wydłużenie okresu wypowiedzenia... 105 Skrócenie okresu wypowiedzenia... 105 Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy... 106 Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia... 107 Zwolnienie dyscyplinarne pracownika... 107 Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia i bez winy pracownika... 108 Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia przez pracownika... 109 Wygaśnięcie stosunku pracy... 110 Śmierć pracownika... 110 Śmierć pracodawcy... 111 Tymczasowe aresztowanie... 111 Niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy... 111 Umowa na czas nieokreślony... 112 Umowa na okres próbny... 112 Umowa na czas określony... 112 Niezgodne z prawem rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia... 113 Przywrócenie do pracy... 114 Telepraca... 114 4
Spis treści Rozpoczęcie pracy w formie telepracy... 114 Zaprzestanie wykonywania telepracy... 115 Obowiązki pracodawcy... 116 Dodatkowa umowa... 116 Kontrola telepracownika... 117 Dokumentacja pracownicza i obowiązki pracodawcy w zakresie bhp... 119 Delegowanie pracowników... 119 DZIAŁ TRZECI. Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia... 124 Rozdział I. Ustalanie wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą... 124 Rozdział Ia. Wynagrodzenie za pracę... 126 Rozdział II. Ochrona wynagrodzenia za pracę... 127 Rozdział III. Świadczenia przysługujące w okresie czasowej niezdolności do pracy... 130 Rozdział IIIa. Odprawa rentowa lub emerytalna... 130 Rozdział IV. Odprawa pośmiertna... 131 KOMENTARZ. Dział III. Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia... 132 Zagadnienia ogólne... 132 Regulamin wynagradzania... 134 Regulamin wynagradzania a układ zbiorowy pracy... 136 Zasady tworzenia regulaminu wynagradzania... 136 Jakie postanowienia powinien zawierać regulamin... 137 Najczęściej popełniane błędy w regulaminie wynagradzania... 137 Jak prawidłowo określić datę wejścia w życie regulaminu... 142 Jak podać regulamin do wiadomości pracowników... 142 Jak zmieniać postanowienia regulaminu... 143 Podróż służbowa... 144 Dieta krajowa... 144 Dieta zagraniczna... 150 Podróż pracowników mobilnych... 152 Nocleg w kabinie samochodu... 154 Trybunał Konstytucyjny o podróżach służbowych kierowców... 158 Wynagrodzenie za wykonaną pracę... 159 Przestój... 159 Przestój z powodu warunków atmosferycznych... 160 Ochrona wynagrodzenia za pracę... 162 Prawo niezbywalne... 162 Wypłata wynagrodzenia za pracę... 164 Forma i sposób wypłaty wynagrodzenia... 165 Potrącenia z wynagrodzenia... 166 Granice potrąceń i kwota wolna... 166 Wynagrodzenie za okres niezdolności do pracy... 174 Odprawa rentowa lub emerytalna... 177 Odprawa pośmiertna... 179 DZIAŁ CZWARTY. Obowiązki pracodawcy i pracownika... 185 Rozdział I. Obowiązki pracodawcy... 185 Rozdział II. Obowiązki pracownika... 188 Rozdział IIa. Zakaz konkurencji... 188 Rozdział III. Kwalifikacje zawodowe pracowników... 189 Rozdział IV. Regulamin pracy... 191 Rozdział V. Nagrody i wyróżnienia... 192 Rozdział VI. Odpowiedzialność porządkowa pracowników... 192 5
Spis treści KOMENTARZ. Dział IV. Obowiązki pracodawcy i pracownika... 195 Zagadnienia ogólne... 195 Zakres obowiązków pracownika... 195 Mobbing... 197 Świadectwo pracy... 199 Termin wydania... 199 Szczególne zasady wypełniania i wydawania świadectwa pracy... 201 Najczęstsze błędy w świadectwach pracy... 202 Sprostowanie świadectwa pracy... 206 Zakaz konkurencji... 207 Wskazówki dla pracodawcy zawierającego umowę o zakazie konkurencji... 208 Odpowiedzialność materialna pracownika za złamanie zakazu konkurencji podczas zatrudnienia... 213 Odszkodowanie z klauzuli konkurencyjnej... 216 Sposób obliczania odszkodowania... 218 Kwalifikacje zawodowe pracowników... 219 Skierowanie lub zgoda pracodawcy na dokształcanie... 220 Uprawnienia pracowników podnoszących kwalifikacje... 222 Umowa pracodawcy z pracownikiem podnoszącym kwalifikacje... 224 Indywidualny czas pracy... 229 Świadczenia dobrowolne... 229 Dokształcanie niezwiązane z zatrudnieniem... 230 Regulamin pracy... 231 Zasady przyznawania środków ochrony indywidualnej... 233 Systemy i rozkłady czasu pracy oraz przyjęte okresy rozliczeniowe... 234 Pora nocna... 235 Termin i miejsce wypłaty wynagrodzenia... 236 Wykaz prac wzbronionych młodocianym i kobietom... 236 Obowiązki bhp... 237 Sposób potwierdzania przybycia i obecności w pracy... 238 Informacja o karach porządkowych... 238 Inne postanowienia zamieszczone w regulaminie pracy... 238 Ustalenie i wejście w życie regulaminu pracy... 239 Odpowiedzialność porządkowa pracowników... 239 Procedura stosowania kar... 239 Odwołanie od zastosowanej kary... 240 Zatarcie kary... 242 DZIAŁ PIĄTY. Odpowiedzialność materialna pracowników... 245 Rozdział I. Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy... 245 Rozdział II. Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi... 246 KOMENTARZ. Dział V. Odpowiedzialność materialna pracowników... 248 Zagadnienia ogólne... 248 Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną pracodawcy... 248 Granice odpowiedzialności... 250 Wysokość odszkodowania... 250 Ciężar dowodu... 252 Szkoda wyrządzona osobie trzeciej... 252 Przyczynienie się do powstania szkody... 253 Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi... 254 Wspólna odpowiedzialność za powierzone mienie... 256 Inwentaryzacja... 259 Wypowiedzenie i odstąpienie od umowy... 259 Nieobecność pracownika... 260 Rozwiązanie umowy o pracę... 260 Ustanie umowy o odpowiedzialności materialnej... 260 Udział pracowników w inwentaryzacji... 261 6
Spis treści DZIAŁ SZÓSTY. Czas pracy... 263 Rozdział I. Przepisy ogólne... 263 Rozdział II. Normy i ogólny wymiar czasu pracy... 263 Rozdział III. Okresy odpoczynku... 264 Rozdział IV. Systemy i rozkłady czasu pracy... 265 Rozdział V. Praca w godzinach nadliczbowych... 270 Rozdział VI. Praca w porze nocnej... 272 Rozdział VII. Praca w niedziele i święta... 273 KOMENTARZ. Dział VI. Czas pracy... 276 Zagadnienia ogólne... 276 Doba pracownicza i tydzień pracy... 277 Normy czasu pracy i okres rozliczeniowy... 278 Normy czasu pracy... 278 Pięciodniowy tydzień pracy... 279 Okres rozliczeniowy... 280 Wymiar czasu pracy... 285 Rozkład czasu pracy... 286 Prawo pracownika do odpoczynku... 288 Odpoczynek dobowy... 288 Odpoczynek tygodniowy... 288 Przerwa w pracy... 289 Systemy czasu pracy... 289 System podstawowy... 290 System równoważny z przedłużeniem normy dobowej do 12 godzin... 290 System równoważny z przedłużeniem normy dobowej do 16 lub 24 godzin... 291 System przerywanego czasu pracy... 291 System zadaniowego czasu pracy... 292 System pracy weekendowej... 292 System skróconego tygodnia pracy... 292 Ruchomy czas pracy... 292 Czas pracy kadry kierowniczej... 294 Ewidencja czasu pracy... 295 Praca w godzinach nadliczbowych... 298 Odrabianie wyjść prywatnych... 299 Limit pracy nadliczbowej (dobowy, tygodniowy, roczny)... 300 Rekompensata pracy w godzinach nadliczbowych... 300 Praca w niedziele i święta... 303 Praca w placówkach handlowych... 303 Rekompensata za pracę w niedzielę i święto... 305 DZIAŁ SIÓDMY. Urlopy pracownicze... 310 Rozdział I. Urlopy wypoczynkowe... 310 Rozdział II. Urlopy bezpłatne... 316 KOMENTARZ. Dział VII. Urlopy wypoczynkowe... 317 Zagadnienia ogólne... 317 Nabycie prawa do urlopu... 317 Wymiar urlopu wypoczynkowego... 318 Udzielanie urlopu... 321 Urlop pracowników pracujących w równoważnym systemie czasu pracy... 322 Urlop proporcjonalny... 322 Urlop po okresie niewykonywania pracy... 323 Zwiększenie wymiaru urlopu... 324 Termin wykorzystania urlopu... 325 Przerwanie urlopu... 325 Odwołanie z urlopu... 326 Przesunięcie terminu urlopu... 327 Zwrot kosztów odwołania i przesunięcia urlopu pracownika... 328 7
Spis treści Dzielenie urlopu na części... 329 Urlop na żądanie... 329 Ekwiwalent za urlop... 330 Wynagrodzenie urlopowe... 332 DZIAŁ ÓSMY. Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem... 335 KOMENTARZ. Dział VIII. Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem... 351 Zakaz zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia... 351 Prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym... 351 Prace w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym... 352 Prace narażające na działanie pola elektromagnetycznego o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz oraz promieniowania jonizującego... 352 Prace w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu... 353 Prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi... 353 Prace grożące ciężkimi urazami fizycznymi lub psychicznymi.... 353 Ochrona stosunku pracy kobiet w ciąży... 354 Zakaz wypowiadania i rozwiązywania umowy o pracę z pracownicą w ciąży... 354 Wyjątki od zakazu wypowiadania umów pracownicom w ciąży... 355 Obowiązek przedłużania umów terminowych... 355 Uprawnienia związane z rodzicielstwem... 356 Pracownica w ciąży... 356 Pracownica karmiąca dziecko piersią... 357 Pracownica wychowująca dziecko w wieku do 4 lat... 357 Pracownica wychowująca dziecko w wieku do 14 lat... 358 Urlop macierzyński... 359 Przejęcie urlopu przez samotnego ojca... 362 Przejęcie urlopu w razie śmierci matki... 364 Podjęcie pracy przez ubezpieczoną matkę... 364 Rozpoczęcie urlopu macierzyńskiego... 365 Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego... 365 Urlop rodzicielski... 366 Tak zwany długi wniosek o urlop rodzicielski... 368 Łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy... 369 Rezygnacja z urlopu rodzicielskiego... 370 Urlop rodzicielski dla rodziców adopcyjnych... 371 Urlop ojcowski... 372 Warunki zatrudnienia pracownika powracającego z urlopu macierzyńskiego... 373 Urlop wychowawczy... 373 Pomniejszanie liczby części urlopu wychowawczego ze względu na wykorzystany urlop rodzicielski... 374 Zakaz rozwiązywania i wypowiadania umowy o pracę w czasie urlopu wychowawczego... 375 Podjęcie pracy na urlopie wychowawczym... 376 Przerwanie urlopu wychowawczego... 376 Dopuszczenie pracownika do pracy po urlopie wychowawczym... 376 Obniżenie wymiaru czasu pracy zamiast urlopu wychowawczego... 377 DZIAŁ DZIEWIĄTY. Zatrudnianie młodocianych... 380 Rozdział I. Przepisy ogólne... 380 Rozdział II. Zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego... 381 Rozdział III. Dokształcanie... 382 Rozdział IIIa. Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe... 383 Rozdział IV. Szczególna ochrona zdrowia... 383 8
Spis treści Rozdział V. Urlopy wypoczynkowe... 385 Rozdział VI. Rzemieślnicze przygotowanie zawodowe... 385 KOMENTARZ. Dział IX. Zatrudnianie młodocianych... 386 Zagadnienia ogólne... 386 Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego... 386 Rozwiązanie umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego... 387 Ochrona pracowników młodocianych... 388 Czas pracy młodocianych... 389 Zatrudnianie pracowników przy pracach lekkich... 390 Urlopy wypoczynkowe młodocianych... 391 DZIAŁ DZIESIĄTY. Bezpieczeństwo i higiena pracy... 395 Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy... 395 Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika... 397 Rozdział III. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy... 399 Rozdział IV. Maszyny i inne urządzenia techniczne... 399 Rozdział V. Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia... 400 Rozdział VI. Profilaktyczna ochrona zdrowia... 403 Rozdział VII. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe... 406 Rozdział VIII. Szkolenie... 409 Rozdział IX. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze... 410 Rozdział X. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy... 411 Rozdział XI. Konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisja bezpieczeństwa i higieny pracy... 412 Rozdział XII. Obowiązki organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi... 414 Rozdział XIII. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania prac w różnych gałęziach pracy... 414 KOMENTARZ. Dział X. Bezpieczeństwo i higiena pracy... 415 Zagadnienia ogólne... 415 Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp... 415 Osoba do udzielania pierwszej pomocy i ochrony przeciwpożarowej... 416 Informowanie o ryzyku zawodowym... 416 Badania lekarskie... 417 Szkolenia bhp... 420 Odzież i obuwie robocze... 422 Pranie odzieży roboczej... 424 Środki ochrony indywidualnej... 425 Informowanie o wypadkach przy pracy i chorobach zawodowych... 425 DZIAŁ JEDENASTY. Układy zbiorowe pracy... 430 Rozdział I. Przepisy ogólne... 430 Rozdział II. Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy... 436 Rozdział III. Zakładowy układ zbiorowy pracy... 438 KOMENTARZ. Dział XI. Układy zbiorowe pracy... 442 Zagadnienia ogólne... 442 Zawarcie układu... 442 Układ zbiorowy a treść stosunku pracy... 443 Zawieszenie stosowania układu... 444 DZIAŁ DWUNASTY. Rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy... 446 Rozdział I. Przepisy ogólne... 446 Rozdział II. Postępowanie pojednawcze... 446 Rozdział III. Sądy pracy... 448 9
Spis treści KOMENTARZ. Dział XII. Rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy.. 450 Zagadnienia ogólne... 450 Sąd pracy... 450 Ugoda z pracownikiem... 452 Terminy dochodzenia roszczeń... 454 DZIAŁ TRZYNASTY. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika... 457 Rozdział II. (uchylony)... 458 KOMENTARZ. Dział XIII. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika... 459 Zagadnienia ogólne... 459 Katalog wykroczeń... 459 Zawarcie umowy cywilnoprawnej zamiast umowy o pracę................ 459 Niepowiadomienie PIP o zawarciu umowy na czas określony przekraczającej dopuszczalną długość i liczbę takich umów... 460 Niepotwierdzenie umowy o pracę na piśmie... 461 Wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy z rażącym naruszeniem przepisów... 462 Stosowanie kar porządkowych innych niż przewidziane w Kodeksie pracy... 462 Naruszenie przepisów o czasie pracy, uprawnieniach związanych z rodzicielstwem, zatrudnianiu młodocianych... 463 Nieprowadzenie dokumentacji pracowniczej... 464 Pozostawienie dokumentacji pracowniczej w warunkach grożących jej uszkodzeniem lub zniszczeniem... 464 Wykroczenia związane z podstawowymi prawami pracowniczymi... 464 Wynagrodzenia i świadczenia... 465 Urlopy wypoczynkowe... 465 Niewydanie świadectwa pracy... 466 Niewykonanie orzeczenia sądu pracy... 467 Odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy... 467 Projekt budowlany niespełniający wymagań bhp... 468 Urządzenia i środki ochrony niespełniające wymagań dotyczących oceny zgodności... 468 Szkodliwe procesy technologiczne i substancje chemiczne... 468 Ukrywanie wypadków lub chorób zawodowych... 469 Niewykonanie decyzji inspektora pracy... 469 Utrudnianie kontroli... 470 Niedozwolona praca dzieci... 470 Wysokość kary... 471 DZIAŁ CZTERNASTY. Przedawnienie roszczeń... 473 KOMENTARZ. Dział XIV. Przedawnienie roszczeń... 475 Zagadnienia ogólne... 475 Terminy przedawnienia... 475 DZIAŁ CZTERNASTY A. (uchylony)... 478 DZIAŁ PIĘTNASTY. Przepisy końcowe.... 478 KOMENTARZ. Dział XV. Przepisy końcowe... 482 Zagadnienia ogólne... 482 Warunki bhp dla osób niebędących pracownikami... 482 Praca dzieci... 482 Zgoda inspektora i cofnięcie wniosku przez rodziców... 483 Odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego... 484 Wykaz dyrektyw Wspólnot Europejskich, których wdrożenia dokonuje Kodeks pracy... 487 10
Wstęp Przedstawiamy Państwu kolejne wydanie Kodeksu pracy z komentarzem. Jest on przeznaczony przede wszystkim dla praktyków zajmujących się kadrami, płacami i księgowością. Publikacja Kodeks pracy 2018. Praktyczny komentarz z przykładami zawiera aktualną treść ustawy oraz praktyczny komentarz do każdego działu Kodeksu pracy ze szczególnym uwzględnieniem najnowszych zmian. Komentarz został przygotowany przez autorów-praktyków. Pomocą w zrozumieniu i stosowaniu nowych rozwiązań prawnych są liczne przykłady, wzory dokumentów oraz tabelaryczne zestawienia. Każdy z rozdziałów został wzbogacony o wykaz najważniejszych orzeczeń. W publikacji omówione zostały m.in.: wchodzące w życie od 1 marca 2018 r. zmiany dotyczące zakazu pracy w placówkach handlowych wprowadzono zakaz pracy w handlu w niedziele i święta, jednocześnie przewidziane zostały liczne wyjątki w tym zakresie, nowe zasady ochrony przedemerytalnej pracowników prawo do ochrony przed zwolnieniem z pracy uzyskały osoby, które nabyły uprawnienia emerytalne na skutek obniżenia wieku emerytalnego, nowe wykazy prac wzbronionych pracownicom w ciąży i karmiącym dziecko piersią pracownice w ciąży mogą pracować przy monitorach ekranowych maksymalnie 8 godzin na dobę, przy czym po 50 minutach takiej pracy powinny mieć 10-minutową przerwę. Należy zwrócić uwagę, że 2 czerwca 2017 r. do Sejmu wpłynął prezydencki projekt nowelizacji Kodeksu pracy (druk sejmowy nr 1653), który przewiduje zmiany dotyczące przede wszystkim: rozszerzenia ochrony przed zwolnieniem dla osób korzystających z uprawnień rodzicielskich prawo do ochrony przed zwolnieniem z pracy uzyskają inni niż rodzice dziecka pracownicy korzystający z urlopu macierzyńskiego, przeciwdziałania mobbingowi pracownik, który padł ofiarą mobbingu, będzie miał możliwość dochodzenia od pracodawcy odszkodowania także w sytuacji, gdy nie rozwiązał stosunku pracy, ale na skutek stosowanych wobec niego działań mobbingowych poniósł konkretną szkodę, wydawania świadectw pracy pracownicy w razie nieotrzymania świadectwa pracy zyskają uprawnienie do wystąpienia do sądu pracy z roszczeniem o wydanie orzeczenia zastępującego świadectwo pracy. Jednak projekt ten został skierowany do Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach i nie wiadomo, kiedy będzie dalej procedowany oraz kiedy wejdzie w życie. Wszystko zatem wskazuje na to, że publikacja, którą Państwu przedstawiamy, zachowa aktualność przez długi czas.
Kodeks pracy art. 1 5 USTAWA z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy * (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666; zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 2138, Dz.U. z 2016 r. poz. 2255, Dz.U. z 2017 r. poz. 60, Dz.U. z 2017 r. poz. 962) ** Preambuła (uchylona) DZIAŁ PIERWSZY Przepisy ogólne Rozdział I Przepisy wstępne Art. 1. [Zakres regulacji] *** Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców. Art. 2. [Definicja pracownika] Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Art. 3. [Definicja pracodawcy] Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Art. 3 1. [Czynności z zakresu prawa pracy] 1. Za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona do tego osoba. 2. Przepis 1 stosuje się odpowiednio do pracodawcy będącego osobą fizyczną, jeżeli nie dokonuje on osobiście czynności, o których mowa w tym przepisie. Art. 4. (uchylony) Art. 5. [Przepisy szczególne] Jeżeli stosunek pracy określonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, przepisy kodeksu stosuje się w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami. * Wykaz dyrektyw Wspólnot Europejskich, których wdrożenia dokonuje niniejsza ustawa, znajduje się na str. 487. ** W ujednoliconym przez redakcję tekście uwzględniono wszystkie dotychczasowe zmiany. Najnowsze zmiany zostały wyróżnione pogrubioną czcionką. *** Hasła w klamrach pochodzą od redakcji. 13
art. 6 9 1 Kodeks pracy Art. 6. (uchylony) Art. 7. (uchylony) Art. 8. [Nadużycie prawa podmiotowego] Nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Art. 9. [Definicja prawa pracy] 1. Ilekroć w Kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy. 2. Postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych. 3. Postanowienia regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych. 4. Postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów oraz statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, nie obowiązują. Art. 9 1. [Porozumienie o zawieszeniu stosowania przepisów prawa pracy] 1. Jeżeli jest to uzasadnione sytuacją finansową pracodawcy, może być zawarte porozumienie o zawieszeniu stosowania w całości lub w części przepisów prawa pracy, określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy; nie dotyczy to przepisów Kodeksu pracy oraz przepisów innych ustaw i aktów wykonawczych. 2. Porozumienie, o którym mowa w 1, zawiera pracodawca i reprezentująca pracowników organizacja związkowa, a jeżeli pracodawca nie jest objęty działaniem takiej organizacji, porozumienie zawiera pracodawca i przedstawicielstwo pracowników wyłonione w trybie przyjętym u tego pracodawcy. 3. Zawieszenie stosowania przepisów prawa pracy nie może trwać dłużej niż przez okres 3 lat. Przepis art. 241 27 3 stosuje się odpowiednio. 4. Pracodawca przekazuje porozumienie właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. 5. Przepisy 1 4 nie naruszają przepisów art. 241 27. 14
Kodeks pracy art. 10 15 Rozdział II Podstawowe zasady prawa pracy Art. 10. [Prawo do pracy] 1. Każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu. 2. Państwo określa minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę. 3. Państwo prowadzi politykę zmierzającą do pełnego produktywnego zatrudnienia. Art. 11. [Nawiązanie stosunku pracy] Nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy, bez względu na podstawę prawną tego stosunku, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika. Art. 11 1. [Poszanowanie dóbr osobistych pracownika] Pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra osobiste pracownika. Art. 11 2. [Równe prawa pracowników] Pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków; dotyczy to w szczególności równego traktowania mężczyzn i kobiet w zatrudnieniu. Art. 11 3. [Zakaz dyskryminacji] Jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy jest niedopuszczalna. Art. 12. (uchylony) Art. 13. [Prawo do godziwego wynagrodzenia] Pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę. Warunki realizacji tego prawa określają przepisy prawa pracy oraz polityka państwa w dziedzinie płac, w szczególności poprzez ustalanie minimalnego wynagrodzenia za pracę. Art. 14. [Prawo do wypoczynku] Pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych. Art. 15. [Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy] Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. 15
art. 16 18 3a Kodeks pracy Art. 16. [Zaspokajanie bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników] Pracodawca, stosownie do możliwości i warunków, zaspokaja bytowe, socjalne i kulturalne potrzeby pracowników. Art. 17. [Podnoszenie kwalifikacji zawodowych] Pracodawca jest obowiązany ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Art. 18. [Zgodność postanowień umów z prawem] 1. Postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy. 2. Postanowienia umów i aktów, o których mowa w 1, mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy są nieważne; zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy. 3. Postanowienia umów o pracę i innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu są nieważne. Zamiast takich postanowień stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy, a w razie braku takich przepisów postanowienia te należy zastąpić odpowiednimi postanowieniami niemającymi charakteru dyskryminacyjnego. Art. 18 1. [Tworzenie organizacji] 1. Pracownicy i pracodawcy, w celu reprezentacji i obrony swoich praw i interesów, mają prawo tworzyć organizacje i przystępować do tych organizacji. 2. Zasady tworzenia i działania organizacji, o których mowa w 1, określa ustawa o związkach zawodowych, ustawa o organizacjach pracodawców oraz inne przepisy prawa. Art. 18 2. [Partycypacja w zarządzaniu] Pracownicy uczestniczą w zarządzaniu zakładem pracy w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Art. 18 3. [Obowiązki pracodawcy i organów administracji] Pracodawcy oraz organy administracji są obowiązani tworzyć warunki umożliwiające korzystanie z uprawnień określonych w przepisach, o których mowa w art. 18 1 i 18 2. Rozdział IIa Równe traktowanie w zatrudnieniu Art. 18 3a. [Zakaz dyskryminacji] 1. Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez 16
Kodeks pracy art. 18 3b względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także bez względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy. 2. Równe traktowanie w zatrudnieniu oznacza niedyskryminowanie w jakikolwiek sposób, bezpośrednio lub pośrednio, z przyczyn określonych w 1. 3. Dyskryminowanie bezpośrednie istnieje wtedy, gdy pracownik z jednej lub z kilku przyczyn określonych w 1 był, jest lub mógłby być traktowany w porównywalnej sytuacji mniej korzystnie niż inni pracownicy. 4. Dyskryminowanie pośrednie istnieje wtedy, gdy na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania występują lub mogłyby wystąpić niekorzystne dysproporcje albo szczególnie niekorzystna sytuacja w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych wobec wszystkich lub znacznej liczby pracowników należących do grupy wyróżnionej ze względu na jedną lub kilka przyczyn określonych w 1, chyba że postanowienie, kryterium lub działanie jest obiektywnie uzasadnione ze względu na zgodny z prawem cel, który ma być osiągnięty, a środki służące osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne. 5. Przejawem dyskryminowania w rozumieniu 2 jest także: 1) działanie polegające na zachęcaniu innej osoby do naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu lub nakazaniu jej naruszenia tej zasady; 2) niepożądane zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności pracownika i stworzenie wobec niego zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery (molestowanie). 6. Dyskryminowaniem ze względu na płeć jest także każde niepożądane zachowanie o charakterze seksualnym lub odnoszące się do płci pracownika, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności pracownika, w szczególności stworzenie wobec niego zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery; na zachowanie to mogą się składać fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy (molestowanie seksualne). 7. Podporządkowanie się przez pracownika molestowaniu lub molestowaniu seksualnemu, a także podjęcie przez niego działań przeciwstawiających się molestowaniu lub molestowaniu seksualnemu nie może powodować jakichkolwiek negatywnych konsekwencji wobec pracownika. Art. 18 3b. [Naruszenie zasady równego traktowania] 1. Za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu, z zastrzeżeniem 2 4, uważa się różnicowanie przez pracodawcę sytuacji pracownika z jednej lub kilku przyczyn określonych w art. 18 3a 1, którego skutkiem jest w szczególności: 1) odmowa nawiązania lub rozwiązanie stosunku pracy, 2) niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą, 17
art. 18 3c Kodeks pracy 3) pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe chyba że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami. 2. Zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie naruszają działania, proporcjonalne do osiągnięcia zgodnego z prawem celu różnicowania sytuacji pracownika, polegające na: 1) niezatrudnianiu pracownika z jednej lub kilku przyczyn określonych w art. 18 3a 1, jeżeli rodzaj pracy lub warunki jej wykonywania powodują, że przyczyna lub przyczyny wymienione w tym przepisie są rzeczywistym i decydującym wymaganiem zawodowym stawianym pracownikowi; 2) wypowiedzeniu pracownikowi warunków zatrudnienia w zakresie wymiaru czasu pracy, jeżeli jest to uzasadnione przyczynami niedotyczącymi pracowników bez powoływania się na inną przyczynę lub inne przyczyny wymienione w art. 18 3a 1; 3) stosowaniu środków, które różnicują sytuację prawną pracownika, ze względu na ochronę rodzicielstwa lub niepełnosprawność; 4) stosowaniu kryterium stażu pracy przy ustalaniu warunków zatrudniania i zwalniania pracowników, zasad wynagradzania i awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, co uzasadnia odmienne traktowanie pracowników ze względu na wiek. 3. Nie stanowią naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu działania podejmowane przez określony czas, zmierzające do wyrównywania szans wszystkich lub znacznej liczby pracowników wyróżnionych z jednej lub kilku przyczyn określonych w art. 18 3a 1, przez zmniejszenie na korzyść takich pracowników faktycznych nierówności, w zakresie określonym w tym przepisie. 4. Nie stanowi naruszenia zasady równego traktowania ograniczanie przez kościoły i inne związki wyznaniowe, a także organizacje, których etyka opiera się na religii, wyznaniu lub światopoglądzie, dostępu do zatrudnienia, ze względu na religię, wyznanie lub światopogląd jeżeli rodzaj lub charakter wykonywania działalności przez kościoły i inne związki wyznaniowe, a także organizacje powoduje, że religia, wyznanie lub światopogląd są rzeczywistym i decydującym wymaganiem zawodowym stawianym pracownikowi, proporcjonalnym do osiągnięcia zgodnego z prawem celu zróżnicowania sytuacji tej osoby; dotyczy to również wymagania od zatrudnionych działania w dobrej wierze i lojalności wobec etyki kościoła, innego związku wyznaniowego oraz organizacji, których etyka opiera się na religii, wyznaniu lub światopoglądzie. Art. 18 3c. [Prawo do jednakowego wynagrodzenia] 1. Pracownicy mają prawo do jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości. 2. Wynagrodzenie, o którym mowa w 1, obejmuje wszystkie składniki wynagrodzenia, bez względu na ich nazwę i charakter, a także inne świadczenia związane z pracą, przyznawane pracownikom w formie pieniężnej lub w innej formie niż pieniężna. 3. Pracami o jednakowej wartości są prace, których wykonywanie wymaga od pracowników porównywalnych kwalifikacji zawodowych, potwierdzonych 18
Kodeks pracy art. 18 3d 21 dokumentami przewidzianymi w odrębnych przepisach lub praktyką i doświadczeniem zawodowym, a także porównywalnej odpowiedzialności i wysiłku. Art. 18 3d. [Odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania] Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów. Art. 18 3e. [Uprawnienia z tytułu naruszenia zasady równego traktowania] 1. Skorzystanie przez pracownika z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie może być podstawą niekorzystnego traktowania pracownika, a także nie może powodować jakichkolwiek negatywnych konsekwencji wobec pracownika, zwłaszcza nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy lub jego rozwiązanie bez wypowiedzenia. 2. Przepis 1 stosuje się odpowiednio do pracownika, który udzielił w jakiejkolwiek formie wsparcia pracownikowi korzystającemu z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Rozdział IIb Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy Art. 18 4. [Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Sanitarna] 1. Nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy. 2. Nadzór i kontrolę przestrzegania zasad, przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna. 3. Organizację i zakres działania inspekcji, o których mowa w 1 i 2, określają odrębne przepisy. Art. 18 5. [Społeczna inspekcja pracy] 1. Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, sprawuje społeczna inspekcja pracy. 2. Organizację, zadania i uprawnienia społecznej inspekcji pracy oraz zasady jej współdziałania z Państwową Inspekcją Pracy i innymi państwowymi organami nadzoru i kontroli określają odrębne przepisy. Art. 19. (uchylony) Art. 20. (uchylony) Art. 21. (uchylony) Rozdział III (uchylony) 19
komentarz art. 1 21 Kodeks pracy KOMENTARZ Dział I. Przepisy ogólne Zagadnienia ogólne Kodeks pracy jest aktem prawnym regulującym prawa i obowiązki stron stosunku pracy, czyli pracodawcy i pracownika. Nie zajmuje się zatem kwestiami związanymi ze świadczeniem pracy na innej podstawie niż stosunek pracy, np. na podstawie umów cywilnoprawnych. Kodeks pracy jest aktem skierowanym do wszystkich pracowników i pracodawców. Nie zawiera jednak kompleksowej regulacji z zakresu prawa pracy, lecz jest doprecyzowywany licznymi aktami wykonawczymi zarówno z zakresu prawnej ochrony pracy, jak i technicznego bezpieczeństwa pracy. Ponadto zagadnienia praw i obowiązków stron stosunku pracy w zawodach szczególnych, takich jak: żołnierz, lekarz, nauczyciel, są regulowane odrębnymi ustawami, tzw. pragmatykami służbowymi. Określają one w sposób odmienny pewne elementy stosunku pracy i dopiero w przypadku braku kompleksowej regulacji w danym zakresie odsyłają do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu pracy. Pracodawca Pracodawcą jest jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna, jeżeli zatrudnia pracowników. Taką jednostką może być osoba prawna, np. spółka, lub jednostka pozbawiona takiej osobowości, np. jednostka budżetowa. Za pracodawcę można zatem uznać jedynie taki podmiot, który jest upoważniony do samodzielnego zatrudniania pracowników. Nie będzie natomiast pracodawcą jednostka, której kierownik zatrudnia pracowników jedynie w imieniu i na podstawie upoważnienia innego organu. Pracodawcą może być również osoba fizyczna, a zatem każdy obywatel. Ma on prawo do zatrudniania pracowników, niekoniecznie prowadząc jakąkolwiek działalność gospodarczą. Pracownik Pracownikiem jest osoba pozostająca w stosunku pracy na podstawie umowy o pracę, mianowania, powołania, wyboru, spółdzielczej umowy o pracę. Za pracownika należy uznać również każdą inną osobę wykonującą pracę w warunkach właściwych dla stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez nią umowy. PRZYKŁAD Firma zatrudniła osobę na podstawie umowy zlecenia na stanowisku specjalisty ds. administracyjnych. Osoba ta wykonuje pracę codziennie, w stałych godzinach od 8.00 do 16.00, w siedzibie firmy. Jest podporządkowana dyrektorowi, który 20
Kodeks pracy komentarz art. 1 21 na bieżąco zleca jej wykonywanie zadań służbowych. W takiej sytuacji mamy do czynienia ze stosunkiem pracy, mimo że osoba ta jest zatrudniona na podstawie umowy zlecenia. Decyduje o tym charakter pracy specjalisty ds. administracyjnych, ponieważ umowa spełnia cechy właściwe dla stosunku pracy, takie jak: podporządkowanie, stałe miejsce pracy, stałe godziny pracy. Zatrudniony może w tej sytuacji wystąpić do sądu pracy o uznanie zawartej umowy zlecenia za umowę o pracę. Akty prawa wewnątrzzakładowego Do aktów prawa wewnątrzzakładowego zaliczamy m.in. układy zbiorowe pracy, regulaminy pracy, regulaminy wynagradzania, statuty oraz inne przepisy wewnętrzne obowiązujące w danym zakładzie pracy. Postanowienia zawarte w aktach prawa wewnętrznego nie mogą być w żadnym punkcie mniej korzystne od ogólnie obowiązujących przepisów prawa pracy zawartych zarówno w Kodeksie pracy, jak i w innych regulacjach szczegółowych. Zawieszenie prawa wewnątrzzakładowego W przypadku złej sytuacji finansowej firmy pracodawca może zawrzeć ze związkami zawodowymi, a gdy takie nie działają w zakładzie, z przedstawicielstwem pracowników porozumienie o zawieszeniu stosowania w całości lub w części przepisów wewnątrzzakładowych. Warunki zawieszenia przepisów prawa pracy Przepisy nie określają, jak trudna musi być sytuacja finansowa pracodawcy, aby uprawniała go do zawieszenia przepisów prawa pracy. Zależy to zatem od oceny stron zawierających porozumienie, czyli od pracodawcy i związków zawodowych lub przedstawicieli pracowników. Takie porozumienie na pewno można podpisać, jeżeli nastąpił znaczny spadek obrotów firmy lub straciła ona płynność finansową. Pracodawca powinien przedstawić drugiej stronie porozumienia dokumenty potwierdzające jego trudną sytuację finansową. Sytuacja finansowa pracodawcy nie podlega natomiast kontroli sądu (wyrok SN z 6 grudnia 2005 r., III PK 91/05, OSNP 2006/21 22/316). WAŻNE! Sytuacja finansowa pracodawcy nie podlega kontroli sądowej. Aby zawiesić przepisy prawa pracy, pracodawca powinien zawrzeć w tej sprawie porozumienie z reprezentującą pracowników organizacją związkową lub w przypadku jej braku z przedstawicielami pracowników (art. 9 1 2 Kodeksu pracy). Problem pojawia się, jeżeli w firmie działa kilka organizacji związkowych. Zdaniem PIP należy wówczas stosować przepisy ustawy o związkach 21
komentarz art. 1 21 Kodeks pracy zawodowych dotyczące zawierania porozumień. Zatem organizacje związkowe powinny przedstawić wspólne stanowisko w sprawie porozumienia dotyczącego zawieszenia przepisów. Sposób ustalania i przedstawiania tego stanowiska przez wyłanianą do tych spraw wspólną reprezentację związkową powinno określać porozumienie zawarte przez organizacje związkowe (art. 30 ust. 4 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 1881). Jeżeli organizacje związkowe nie przedstawią wspólnego stanowiska, to nie dojdzie do zawarcia porozumienia o zawieszeniu przepisów prawa pracy, ponieważ pracodawca nie może wprowadzić go jednostronnie. Przedstawiciele pracowników powinni natomiast zostać wybrani przez pracowników firmy w sposób przyjęty u pracodawcy. Nie powinny to być osoby wskazane jednostronnie przez pracodawcę. Jakie przepisy można zawiesić Pracodawca nie może zawiesić w drodze porozumienia przepisów Kodeksu pracy oraz innych ustaw i rozporządzeń wydanych na ich podstawie (art. 9 1 1 Kodeksu pracy). Zawieszenie przepisów będzie zatem dotyczyć najczęściej przepisów wewnątrzzakładowych, np. regulaminu pracy, układu zbiorowego pracy lub regulaminu wynagradzania, które wprowadzają w firmie rozwiązania korzystniejsze niż wynikające z ogólnie obowiązujących przepisów. PRZYKŁAD Zgodnie z obowiązującym w firmie regulaminem pracy każdemu pracownikowi przysługują 2 dodatkowe płatne dni wolne od pracy. Jeżeli pracodawca tej firmy zawarłby porozumienie o zawieszeniu przepisów prawa pracy, mógłby zaproponować zawieszenie prawa pracowników do tych 2 dni wolnych. Nie mógłby natomiast proponować pracownikom zawieszenia np. prawa do urlopu wypoczynkowego. Zawieszeniu podlegają tylko przepisy prawa pracy dotyczące praw i obowiązków stron stosunku pracy. Do zawieszenia przepisów może dojść w całości lub w części. Pracodawca może zatem ustalić w porozumieniu ze związkami lub przedstawicielami pracowników, że tylko niektóre przepisy zostaną zawieszone. Okres trwania porozumienia Zawieszenie przepisów może zostać wprowadzone maksymalnie na 3 lata (art. 9 1 3 Kodeksu pracy). Nie ma zatem przeszkód, aby takie porozumienie wprowadzić na okres krótszy niż 3 lata, np. na rok lub 6 miesięcy. Nie można natomiast ponownie zawierać porozumienia na kolejne 3 lata. Jeśli porozumienie zostanie zawarte na okres krótszy niż 3 lata, nie ma przeszkód, aby przedłużyć je do maksymalnie 3 lat. Dyskusyjne jest natomiast to, czy porozumienie o zawieszeniu przepisów może być ponownie zawarte po pewnym czasie, jeżeli już trwało 3 lata, a w firmie znów wystąpią problemy ekonomiczne. Większość ekspertów prawa pracy przyjmuje, że jeżeli porozumienie trwało już 3 lata, 22