DEPARTAMENT MONITOROWANIA RYZYK WYDZIAŁ METODYKI WYMOGÓW KAPITAŁOWYCH

URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, MARZEC 2015

DEPARTAMENT MONITOROWANIA RYZYK WYDZIAŁ METODYKI WYMOGÓW KAPITAŁOWYCH SŁOWA KLUCZOWE: TEST STRESU, TESTY WARUNKÓW SKRAJNYCH, RYZYKO, ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ, ZAKŁAD REASEKURACJI, WYPŁACALNOŚĆ 2

SPIS TREŚCI 1. Podstawowe zmiany metodyki testów stresu dla sektora ubezpieczeń... 4 2. Założenia ogólne... 4 3. Ryzyko stopy procentowej... 5 4. Ryzyko cen akcji... 7 5. Ryzyko zmiany ponoszonych kosztów... 7 6. Ryzyko śmiertelności (dział I)... 8 7. Ryzyko długowieczności... 8 8. Ryzyko rezygnacji z umów (dział I)... 8 9. Ryzyko katastroficzne (dział II)... 9 10. Ryzyko kredytowe bankructwo reasekuratora (dział II)... 9 11. Ryzyko kredytowe koncentracji aktywów...10 12. Ryzyko rezerw (dział II)...11 13. Ryzyko rewizji wysokości rent...11 14. Dodatkowe testy stresu...11 a) Testy stresu dla pozostałych rodzajów ryzyka...11 b) Testy stresu oparte na średniej w ciągu roku ekspozycji na ryzyko...12 c) Prospektywne testy stresu...12 PODSUMOWANIE...13 3

1. Podstawowe zmiany metodyki testów stresu dla sektora ubezpieczeń W stosunku do metodyki testów stresu obowiązującej w 2014 roku, UKNF postanowił dokonać następujących zmian: zaktualizowano strukturę terminową stóp procentowych proponowaną przez UKNF w oparciu o rentowności obligacji Skarbu Państwa o terminie zapadalności do 15 lat z 31.12.2014 r., jak również wyznaczono wartości szoków dla ryzyka stopy procentowej w oparciu o rentowności obligacji Skarbu Państwa o terminie zapadalności 1, 5, 10 i 15 lat, zmieniono sposób wyliczania wartości szoku dla ryzyka rezerw oraz zmieniono sposób jego nakładania. 2. Założenia ogólne Zakłady ubezpieczeń/reasekuracji przy przeprowadzaniu testów stresu powinny stosować obecne zasady rachunkowości, a nie rozwiązania wynikające z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II). Testy stresu są przeprowadzane przy założeniu, że zmiana czynnika ryzyka zachodzi w pełnej wysokości w ostatnim dniu okresu, na który zostały wykonane testy stresu i jest dokonywana ocena natychmiastowego wpływu szoków na sytuację finansową zakładu ubezpieczeń/reasekuracji. W przypadku gdy, dla danego rodzaju ryzyka rozkład ryzyka (ekspozycja na ryzyko) w ciągu roku znacznie różni się w górę bądź w dół od ekspozycji na ryzyko w dniu, na który są przeprowadzane testy stresu, zakład ubezpieczeń/reasekuracji wykonuje dodatkowy test stresu uwzględniający średnią w ciągu roku ekspozycję na ryzyko (średnia liczona co najmniej z częstotliwością kwartalną). Szoki dla ryzyka stopy procentowej, ryzyka cen akcji, ryzyka kredytowego koncentracji aktywów, ryzyka kredytowego bankructwa reasekuratora, ryzyka śmiertelności, ryzyka długowieczności, ryzyka rezerw, ryzyka rewizji wysokości rent i ryzyka katastroficznego odnoszą się do ekspozycji na dzień przeprowadzania testów stresu, podczas gdy szoki dla ryzyka rezygnacji z umów i ryzyka zmiany ponoszonych kosztów odnoszą się do zdarzeń zaszłych w okresie ostatnich 4 kwartałów przed dniem, na który przeprowadzane są testy stresu. Przeprowadzając testy stresu dla ryzyka katastroficznego, ryzyka kredytowego bankructwa reasekuratora, ryzyka kredytowego koncentracji aktywów, ryzyka zmiany ponoszonych kosztów oraz ryzyka rezygnacji z umów, należy przyjąć, że w związku z tymi rodzajami ryzyka nastąpiła wypłata odszkodowań i świadczeń w pełnej wysokości, zostały poniesione koszty lub dokonano rozliczenia ekspozycji wobec podmiotów, które zbankrutowały. Ocena skutków realizacji poszczególnych rodzajów ryzyka jest przeprowadzana niezależnie od pozostałych rodzajów ryzyka, a nie łącznie (szoki zachodzą niezależnie). Zakłady ubezpieczeń/reasekuracji powinny uwzględnić instrumenty zabezpieczające, np. instrumenty pochodne na stopę procentową lub akcje, reasekurację bierną. W przypadku innych walut niż PLN, zakłady ubezpieczeń/reasekuracji powinny stosować te same głębokości szoków co ustalone dla PLN. W testach stresu nie należy zakładać zmiany kursów walutowych. Jako uproszczenie przy przeprowadzaniu testu stresu można nie uwzględniać tzw. danych nieistotnych, tj. gdy udział 1 produktu (inwestycji) był na poziomie poniżej 1% wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych brutto ogółem (lokat ogółem), przy czym łączna suma tych nieistotnych produktów (inwestycji) nie może przekroczyć 5% udziału w sumie rezerw ogółem (lokat ogółem) i nieobjęcie testem stresów tych produktów (inwestycji) nie wpływa na wypłacalność zakładu ubezpieczeń/reasekuracji. W przypadku testów stresu dla ryzyka stopy procentowej, ryzyka katastroficznego (dział II), ryzyka rezygnacji z umów (dział I), należy rozpatrzyć dwa scenariusze (zgodnie ze specyfikacją dla poszczególnych rodzajów ryzyka) i w sprawozdaniu w aplikacji sprawozdawczej SNU 4

zaprezentować bardziej dotkliwy spośród dwóch scenariuszy (odpowiednio dla każdego z wymienionych rodzajów ryzyka). Bardziej dotkliwym scenariuszem dla poszczególnych rodzajów ryzyka jest ten scenariusz, dla którego wartość współczynnika monitorowania działalności (WMD), tj. pokrycie marginesu wypłacalności (MW) bądź kapitału gwarancyjnego (KG) środkami własnymi (ŚW) jest mniejsza: ŚW ŚW WMD = min,. MW KG W przypadku małych towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, które nie mają obowiązku wyliczania marginesu wypłacalności oraz kapitału gwarancyjnego, dotkliwszym testem stresu jest test, który powoduje większy spadek kapitałów własnych zakładu. W przypadku identyfikacji innych znaczących ryzyk nieobjętych standardowym zakresem testów stresu, zakłady ubezpieczeń/reasekuracji powinny dodatkowo przeprowadzić testy stresu dla tych rodzajów ryzyka. UKNF przewiduje możliwość, po weryfikacji wyników standardowych testów stresu, nałożenia na zakład dodatkowych testów stresu obejmujących swoim zakresem ryzyka związane ze specyfiką działalności poszczególnych zakładów ubezpieczeń/reasekuracji. Poprawność wykonania standardowych testów stresu oraz dodatkowych testów stresu jest potwierdzana podpisami Członków Zarządu lub innych uprawnionych do tego osób zgodnie z reprezentacją. Poprawność testów stresu będzie weryfikowana w trakcie sprawowanego przez UKNF nadzoru. 3. Ryzyko stopy procentowej Zakłady ubezpieczeń/reasekuracji powinny przeprowadzić dwa szoki (górny i dolny) oraz zaprezentować wyniki jednego, bardziej dotkliwego scenariusza. W teście stresu należy zastosować wyznaczone przez UKNF wielkości szoków (dolny i górny) uzależnione od terminu zapadalności przepływów pieniężnych. Wartości szoków zostały przedstawione w poniższej tabeli. Termin zapadalności (w latach) Tabela 1. Głębokości szoków dla ryzyka stopy procentowej 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Szok dolny -56-64 -72-77 -81-83 -85-85 -85-84 Szok górny 93 106 115 119 121 123 125 127 128 130 Termin zapadalności (w latach) 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20+ Szok dolny -82-81 -79-77 -74-71 -69-66 -63-60 Szok górny 130 129 127 125 122 118 115 111 107 103 Zakłady ubezpieczeń/reasekuracji powinny poddać testowi stresu swoją strukturę terminową stopy procentowej. Jednakże, jeśli zakład ubezpieczeń/reasekuracji nie jest w stanie wyznaczyć swojej struktury terminowej, wtedy powinien zastosować poniższą strukturę terminową zaproponowaną przez UKNF 2. 1 Kalibracja własna UKNF. 2 Wyliczono na podstawie rentowności polskich obligacji rządowych o terminie zapadalności do 15 lat (bez korekty z tytułu ryzyka kredytowego) z 31.12.2014 r. (dane z Bloomberga). 5

Termin zapadalności (w latach) Stopa procentowa Termin zapadalności (w latach) Stopa procentowa Termin zapadalności (w latach) Stopa procentowa Termin zapadalności (w latach) Stopa procentowa Tabela 2. Struktura terminowa stopy procentowej 1 2 3 4 5 6 7 8 1,742% 1,825% 1,928% 2,054% 2,162% 2,246% 2,318% 2,380% 9 10 11 12 13 14 15 16 2,425% 2,466% 2,514% 2,567% 2,622% 2,678% 2,732% 2,784% 17 18 19 20 21 22 23 24 2,833% 2,880% 2,925% 2,968% 3,008% 3,047% 3,083% 3,118% 25 26 27 28 29 30 3,151% 3,183% 3,213% 3,242% 3,269% 3,295% Spadek stóp procentowych wpływa na wartość rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w przypadku, gdy zakład ubezpieczeń/reasekuracji nie jest w stanie osiągać stopy zwrotu z aktywów na pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w wysokości co najmniej stopy technicznej stosowanej do wyznaczenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, należy dokonać wyznaczenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych przy niższej stopie procentowej. Test stresu dla ryzyka stopy procentowej w zakresie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych należy przeprowadzić przyjmując do dyskontowania stopę techniczną (bez uwzględniania zmiany waloryzacji świadczeń) z uwzględnieniem szoku dolnego dla danego terminu zapadalności. W przypadku ubezpieczeń na życie, gdy stosowane przez zakład ubezpieczeń/reasekuracji stopy procentowe w danym okresie były dla poszczególnych produktów wyższe niż maksymalna stopa techniczna obowiązująca od 1 maja danego roku wówczas: w przypadku, gdy stosowane przez zakład ubezpieczeń/reasekuracji w danym okresie stopy procentowe z uwzględnieniem szoku dolnego były niższe niż maksymalna stopa techniczna do testu stresu należy wykorzystać maksymalną stopę techniczną obowiązującą od 1 maja danego roku, w pozostałych przypadkach do testu stresu należy wykorzystać stosowane przez zakład ubezpieczeń/reasekuracji w danym okresie stopy procentowe z uwzględnieniem szoku dolnego. Testu stresu dla spadku stóp procentowych dla poszczególnych produktów w zakresie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych nie należy przeprowadzać w przypadku, gdy stosowane przez zakład ubezpieczeń/reasekuracji w danym okresie stopy procentowe nie były wyższe niż maksymalna stopa techniczna obowiązująca od 1 maja danego roku. W teście stresu należy dodatkowo uwzględnić ograniczenie na stopę procentową wynikającą z trzyletniej stopy zwrotu z aktywów na pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych (zgodnie z obowiązującym Rozporządzaniem Ministra Finansów w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji). Zmiana stopy procentowej w szoku dotyczy zmiany stopy zwrotu z instrumentów dłużnych w ostatnim roku uwzględnionym przy wyznaczaniu trzyletniej stopy zwrotu z aktywów na pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Aktywa netto ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający oraz rezerwy ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający jako uproszczenie mogą nie być poddawane testowi stresu. Zakłady ubezpieczeń/reasekuracji mogą wyłączyć z przeprowadzenia testu stresu dla ryzyka stopy procentowej te rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, które były pokryte obligacjami utrzymywanymi 6

do terminu wymagalności, jeżeli dodatkowo przepływy pieniężne z tych zobowiązań i aktywów były dopasowane oraz gdy stosowana stopa procentowa przy wycenie tych obligacji jest wyższa niż stopa techniczna stosowana do wyznaczenia tych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Zakłady mogą wyłączyć z przeprowadzenia testu stresu dla ryzyka stopy procentowej te aktywa i rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe z ubezpieczeń na życie o charakterze tzw. polisolokat (antybelki) oraz ubezpieczeniowych produktów strukturyzowanych, jeżeli przepływy pieniężne z tytułu aktywów (w zakresie wartości, waluty i terminów) odpowiadają przepływom z tytułu zobowiązań wynikających z zawartych umów ubezpieczenia. Uwzględnianie przez zakłady ubezpieczeń/reasekuracji zmiany stopy waloryzacji dla rent (w wyniku zmiany stopy zwrotu z aktywów lub zmiany poziomu inflacji) wymaga przeprowadzenia dodatkowego testu stresu i opisania jego założeń w raporcie z wynikami testów stresu. Jednostki otwartych funduszy inwestycyjnych oraz certyfikaty zamkniętych funduszy inwestycyjnych należy poddać testowi stresu uwzględniając strukturę funduszu inwestycyjnego. Dla ułatwienia można skorzystać ze struktury funduszy inwestycyjnych zaproponowanej przez UKNF, która zakłada, że fundusze instrumentów dłużnych zawierają 95% instrumentów dłużnych, fundusze zrównoważone zawierają 45% instrumentów dłużnych, zaś fundusze stabilnego wzrostu zawierają 65% instrumentów dłużnych. 4. Ryzyko cen akcji Głębokość szoku dla akcji na rynku regulowanym i nieregulowanym wynosi -56%. 3 W przypadku akcji i udziałów w jednostkach podporządkowanych należy przyjąć następujące założenia: test stresu dla ryzyka cen akcji krajowych zakładów ubezpieczeń/reasekuracji podporządkowanych należy wyznaczyć jako wartość zmiany kapitałów własnych krajowych zakładów ubezpieczeń/reasekuracji podporządkowanych dla najdotkliwszego testu stresu w tym krajowym zakładzie ubezpieczeń/reasekuracji podporządkowanym, test stresu dla ryzyka cen akcji zagranicznych zakładów ubezpieczeń/reasekuracji podporządkowanych należy przeprowadzić przy obniżonej o 50% głębokości standardowego szoku (czyli -28%), test stresu dla ryzyka cen akcji jednostek podporządkowanych, innych niż zakład ubezpieczeń/reasekuracji, należy przeprowadzić przy obniżonej o 50% głębokości standardowego szoku (czyli -28%). Jednostki otwartych funduszy inwestycyjnych oraz certyfikaty zamkniętych funduszy inwestycyjnych należy poddać testowi stresu uwzględniając strukturę funduszu inwestycyjnego. Dla ułatwienia można skorzystać ze struktury funduszy inwestycyjnych zaproponowanej przez UKNF, która zakłada, że fundusze akcyjne zawierają 95% akcji, fundusze zrównoważone zawierają 50% akcji, a fundusze stabilnego wzrostu zawierają 30% akcji. Aktywa netto ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający oraz rezerwy ubezpieczeń na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający jako uproszczenie mogą nie być poddawane testowi stresu. 5. Ryzyko zmiany ponoszonych kosztów W teście stresu dla ryzyka zmiany ponoszonych kosztów należy uwzględnić 10% 4 wzrost kosztów akwizycji, kosztów administracyjnych i kosztów likwidacji szkód w ostatnich 4 kwartałach poprzedzających dzień sprawozdawczy, na który są przeprowadzane testy stresu. Dopuszcza się możliwość korekty prowizji reasekuracyjnych, jeżeli ustalone są w zależności od pozycji kosztowych. Koszty akwizycji należy zwiększać tylko do takiego poziomu, przy którym zakład podjąłby decyzję o wstrzymaniu sprzedaży nierentownego produktu. 3 Kalibracja własna UKNF. 4 Zgodnie z rozporządzeniem delegowanym do dyrektywy Wypłacalność II. 7

W przypadku dodatkowych testów stresu przeprowadzanych na inny dzień niż na koniec roku, należy obliczyć 10% wzrost kosztów w ostatnich 4 kwartałach, a następnie o tę kwotę zwiększyć koszty w sprawozdaniu na dzień, na który przeprowadzane są testy stresu. 6. Ryzyko śmiertelności (dział I) Test należy przeprowadzić przy założeniu wzrostu współczynników umieralności o 15% 5 dla każdego wieku. Test polega na ponownym wyliczeniu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych (rezerwy ubezpieczeń na życie) przy użyciu zmodyfikowanych o wielkość szoku tablic trwania życia. W celu przeprowadzenia testu stresu należy użyć tablic trwania życia (stosowanych dla poszczególnych produktów w danym okresie) z powiększonymi o 15% współczynnikami umieralności. Jeżeli współczynniki umieralności przed nałożeniem szoku przekraczają granice, tj. współczynniki umieralności w ostatniej dostępnej tablicy trwania życia GUS powiększone o 15%, to nie należy przeprowadzać testu stresu dla danego produktu. Jeżeli współczynniki umieralności przed nałożeniem szoku nie przekraczają granic, tj. współczynników umieralności z ostatniej dostępnej tablicy trwania życia GUS powiększonych o 15%, a po nałożeniu szoku przekroczyłyby te granice, wówczas jako wartość stresową należy przyjąć współczynniki umieralności z ostatniej dostępnej tablicy trwania życia GUS powiększone o 15%. Przeprowadzając test stresu dla ryzyka śmiertelności, zakłady ubezpieczeń/reasekuracji mogą uznać zmniejszenie ryzyka długowieczności tylko dla tych osób, które jednocześnie były ubezpieczone na ryzyko śmierci oraz na ryzyko dożycia lub posiadały ubezpieczenie rentowe. 7. Ryzyko długowieczności Test należy przeprowadzić przy założeniu spadku współczynników umieralności o 20% 6 dla każdego wieku. Test polega na ponownym wyliczeniu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych przy użyciu zmodyfikowanych o wielkość szoku tablic trwania życia. W celu przeprowadzenia testu stresu należy użyć tablic trwania życia (stosowanych dla poszczególnych produktów w danym okresie) z pomniejszonymi o 20% współczynnikami umieralności. Jeżeli współczynniki umieralności przed nałożeniem szoku przekraczają dolne granice, tj. są niższe od współczynników umieralności w ostatniej dostępnej tablicy trwania życia GUS pomniejszonych o 20%, to nie należy przeprowadzać testu stresu dla danego produktu. Jeżeli współczynniki umieralności przed nałożeniem szoku nie przekraczają dolnych granic, tj. współczynników umieralności z ostatniej dostępnej tablicy trwania życia GUS pomniejszonych o 20%, a po nałożeniu szoku przekroczyłyby te granice, wówczas jako wartość stresową należy przyjąć współczynniki umieralności z ostatniej dostępnej tablicy trwania życia GUS pomniejszone o 20%. Przeprowadzając test stresu dla ryzyka długowieczności, zakłady ubezpieczeń/reasekuracji mogą uznać zmniejszenie ryzyka śmiertelności tylko dla tych osób, które jednocześnie były ubezpieczone na ryzyko śmierci oraz na ryzyko dożycia lub posiadały ubezpieczenie rentowe. 8. Ryzyko rezygnacji z umów (dział I) Zakłady ubezpieczeń powinny rozważyć dwa warianty: wzrost oraz spadek o 78% 7 liczby osób rozwiązujących umowę przed terminem, bez rozróżniania głębokości szoku ze względu na czas trwania umowy, przy czym wzrost liczby osób rozwiązujących umowę przed terminem nie może przekroczyć 100% osób ubezpieczonych. 5 Zgodnie z rozporządzeniem delegowanym do dyrektywy Wypłacalność II. 6 Zgodnie z rozporządzeniem delegowanym do dyrektywy Wypłacalność II. 7 Kalibracja własna UKNF w oparciu o informacje z raportów o stanie portfela. 8

Na potrzeby testu stresu należy założyć, że w przypadku rezygnacji klienta z umowy ubezpieczenia zakład ubezpieczeń może uwzględnić w wartości wykupu opłatę likwidacyjną lub inną opłatę spełniającą analogiczną funkcję, która musi pozostawać w związku z kosztami i ryzykiem poniesionymi przez zakład ubezpieczeń i nie może wynosić więcej niż kwota wynikająca z warunków umowy ubezpieczenia. Przy czym, w przypadku umów wieloletnich koszty prowizji agencyjnej nie mogą być rozliczane w okresie krótszym niż 5 lat (dozwolone jest rozliczanie równomierne w czasie), natomiast wszystkie pozostałe koszty powinny być rozłożone proporcjonalnie do wykorzystanego okresu ochrony ubezpieczeniowej. Istotny jest natychmiastowy (bezpośredni) wpływ rezygnacji na wyniki zakładu ubezpieczeń/reasekuracji, tzn. zmniejszenie się zysków wynikających z rezygnacji z umów przez klientów. Ostatecznie jako wynik testu stresu zakłady ubezpieczeń powinny zaprezentować bardziej dotkliwy scenariusz. W przypadku dodatkowych testów stresu przeprowadzanych na inny dzień niż na koniec roku, należy obliczyć szok za ostatnie 4 kwartały poprzedzające dzień sprawozdawczy, na który są przeprowadzane testy stresu, a następnie o tę wartość zwiększyć bądź zmniejszyć liczbę rezygnacji z umów według stanu na dzień przeprowadzania testów stresu. 9. Ryzyko katastroficzne (dział II) W teście stresu dla ryzyka katastroficznego należy rozpatrzyć dwa scenariusze. 1. Powódź, która spowodowała ubezpieczone straty brutto w wysokości 0,16% 8 sumy sum ubezpieczeń po wszystkich umowach obejmujących zakresem ochrony ryzyko powodzi. 2. Realizacja największego ubezpieczonego ryzyka, katastrofa antropogeniczna (spowodowana przez człowieka) bądź inny scenariusz katastroficzny, który obrazuje specyficzne ryzyko w działalności zakładu ubezpieczeń/reasekuracji. W przypadku tego scenariusza należy założyć, że ryzyko realizuje się w wyniku jednego zdarzenia i należy uwzględnić bezpośrednie i pośrednie skutki tego zdarzenia. Jako test stresu przyjmowany jest bardziej dotkliwy scenariusz. Nie należy przeprowadzać testu stresu, który polega na łącznym zajściu obu scenariuszy, chyba, że największe ryzyko materializuje się w przypadku powodzi. W obu przypadkach przy wyliczaniu skutku finansowego realizacji ryzyka w ramach testu stresu dla ryzyka katastroficznego należy uwzględnić programy reasekuracyjne zakładów ubezpieczeń/reasekuracji, a w szczególności reasekurację katastroficzną. 10. Ryzyko kredytowe bankructwo reasekuratora (dział II) Test stresu dla ryzyka kredytowego bankructwa reasekuratora obejmuje scenariusz bankructwa największego reasekuratora (mierzonego udziałem reasekuratora w rezerwach na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia oraz w należnościach wg stanu na dzień bilansowy przeprowadzenia testu stresu), przy założeniu, że prawdopodobieństwo bankructwa i wielkość straty zależne są od ratingu reasekuratora 9 i kształtują się zgodnie z poniższą tabelą: 8 Kalibracja zgodna z rozporządzeniem delegowanym do dyrektywy Wypłacalność II. Według stanu na 31 grudnia 2012 r. byłoby to około 7,25 mld zł ubezpieczonych szkód brutto dla całego sektora ubezpieczeniowego. 9 W przypadku dostępności więcej niż 1 ratingu, należy przyjąć drugi najwyższy rating. W przypadku braku ratingu dla reasekuratora, można wykorzystać rating grupy/podmiotu dominującego w grupie, a w kwestionariuszu jakościowym należy podać tę informację. 9

Wielkość straty Tabela 3. Wielkość straty w zależności od ratingu reasekuratora Fitch Ratings 10 Moody s Investors Service Standard and Poor s Ratings Services AM Best 11 12% AAA do AA- Aaa do Aa3 AAA do AA- A++ do A- 21% A+ do A- A1 do A3 A+ do A- B++ do B+ 27% BBB+ do BBB- Baa1 do Baa3 BBB+ do BBB- B do B- 73% BB+ i poniżej Ba1 i poniżej BB+ i poniżej C++ i poniżej 64,5% Reasekuratorzy bez ratingu, ale spełniający wymogi wypłacalnościowe 73% Pozostali reasekuratorzy bez ratingu 11. Ryzyko kredytowe koncentracji aktywów Test stresu dla ryzyka kredytowego koncentracji aktywów należy przeprowadzić jeżeli wskaźnik Herfindahla-Hirschmana (HHI) dla portfela inwestycji jest większy niż 600. Wówczas należy przyjąć, iż bankrutują kontrahenci, którzy powodują przekroczenie wskaźnika HHI ponad 600 pkt. W celu obliczenia wskaźnika HHI, należy wyznaczyć udział inwestycji poszczególnych kontrahentów w sumie Lokat B bilansu pomniejszonej o wartość obligacji Skarbu Państwa, wartość obligacji gwarantowanych przez Skarb Państwa oraz o wartość akcji i innych aktywów, o które są pomniejszone środki własne zgodnie z art. 148 ustępy od 2 do 2d. ustawy o działalności ubezpieczeniowej i uszeregować te udziały w kolejności rosnącej. W przypadku lokat w fundusze inwestycyjne, należy wyznaczać udział inwestycji poszczególnych kontrahentów w oparciu o strukturę portfela inwestycyjnego funduszu wg ostatnio publicznie dostępnego sprawozdania funduszu. Następnie należy obliczyć wskaźnik Herfindahla-Hirschmana (HHI) wg wzoru: = ł h 10 000 ń ą Należy przyjąć następujące założenia dotyczące wielkości straty: wielkość straty z akcji wynosi 100%, z pozostałych ekspozycji (obligacje inne niż obligacje Skarbu Państwa, depozyty bankowe, gotówka w banku, itp.) prawdopodobieństwo bankructwa i wielkość straty zależne są od ratingu emitenta 12 i powinny być zgodne z poniższą tabelą: Wielkość straty Fitch Ratings 10 Tabela 4. Wielkość straty w zależności od ratingu emitenta Moody s Investors Service Standard and Poor s Ratings Services AM Best 12% AAA do AA- Aaa do Aa3 AAA do AA- aaa do a 21% A+ do A- A1 do A3 A+ do A- bbb 27% BBB+ do BBB- Baa1 do Baa3 BBB+ do BBB- bb 73% BB+ i poniżej Ba1 i poniżej BB+ i poniżej b i poniżej 64,5% Instytucje finansowe i kredytowe bez ratingu, ale spełniające wymogi wypłacalnościowe 73% Pozostałe bez ratingu 10 W przypadku Fitch Ratings, dla ratingów krajowych, stanowiących ocenę jakości kredytowej w odniesieniu do ratingu najniższego ryzyka kredytowego tylko i wyłącznie w danym kraju (po każdym ratingu krajowym zamieszcza się specjalny identyfikator kraju, dla Polski jest to: (pol)), powinno się przyjąć następującą skalę ocen: AAA(pol) - ocena A, od AA(pol) do A(pol) ocena BBB, od BBB(pol) do BB(pol) - ocena BB, B(pol) ocena B, CCC(pol) - ocena CCC, CC(pol) - ocena CC, C(pol) ocena C. 11 Przyporządkowanie ratingów w zakresie AM Best na podstawie The Journal of Risk and Insurance, 1999, Vol. 66, No. 4, 621-642. 12 W przypadku dostępności więcej niż 1 ratingu, należy przyjąć drugi najwyższy rating. W przypadku braku ratingu dla emitenta, można wykorzystać rating grupy/podmiotu dominującego w grupie, a w kwestionariuszu jakościowym należy podać tę informację. 10

Przeprowadzając test stresu należy założyć, iż bankructwa kontrahentów są niezależne, w związku z czym skutki bankructwa poszczególnych kontrahentów i (mierzonych kwotowym spadkiem wartości aktywów) należy zagregować wg następującego wzoru: 2 Szok = zagr Szok i gdzie, Szok i to kwotowy spadek wartości aktywów (bez podatków odroczonych) w przypadku bankructwa kontrahenta i, a Szok zagr to ostateczny zagregowany kwotowy spadek wartości aktywów (bez podatków odroczonych), dla których należy ocenić zmianę wartości rezerw technicznoubezpieczeniowych, odroczonych podatków oraz kapitałów własnych i środków własnych. i 12. Ryzyko rezerw (dział II) W teście stresu dla ryzyka rezerw zakłady ubezpieczeń/reasekuracji działu II powinny zwiększyć o max(8,2% + PNR ; 0) 13 wartość rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia brutto z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów. PNR jest to średni z ostatnich 3 lat poziom niedoszacowania rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia brutto w grupie 10 i jest wyznaczany indywidualnie przez zakład jako = 1+ ; + ; ; gdzie: OiSB i;j wartość odszkodowań i świadczeń (w tym rent) brutto z tytułu szkód zaszłych do roku i (włącznie) oraz wypłaconych w roku j RNOiSB i;j rezerwa na niewypłacone odszkodowania i świadczenia (w tym rezerwa na skapitalizowaną wartość rent) brutto z tytułu szkód zaszłych do roku i (włącznie) wg stanu na koniec roku j 3 =2013 p i wagi do średniej ważonej: = 2 =2012 1 =2011 13. Ryzyko rewizji wysokości rent W teście stresu zakłady ubezpieczeń/reasekuracji powinny jednorazowo zwiększyć o 3% 14 wartość wszystkich przyszłych płatności rent, które mogą ulec podwyższeniu w wyniku zmiany stanu zdrowia osoby otrzymującej rentę bądź zmian wynikających z regulacji prawa lub orzeczeń sądu. 14. Dodatkowe testy stresu a) Testy stresu dla pozostałych rodzajów ryzyka W przypadku identyfikacji innych znaczących ryzyk nieobjętych standardowym zakresem testów stresu, zakłady ubezpieczeń/reasekuracji powinny dodatkowo przeprowadzić testy stresu dla tych rodzajów ryzyka. W szczególności zakłady ubezpieczeń/reasekuracji powinny przeprowadzić testy stresu dla tych rodzajów ryzyka, dla których wartość pozycji finansowej/bilansowej narażonej na dane ryzyko przekracza 5% rezerw techniczno-ubezpieczeniowych/sumy bilansowej zakładu (w zależności od rodzaju ryzyka). Testy te obejmują m.in. następujące rodzaje ryzyka: 13 Kalibracja własna UKNF. 14 Zgodnie z rozporządzeniem delegowanym do dyrektywy Wypłacalność II. 11

test stresu dla ryzyka walutowego, jeżeli wartość aktywów lub zobowiązań w walutach obcych jest wyższa niż 5% sumy bilansowej (nagły wzrost kursów walut obcych o 29% w stosunku do PLN albo nagły spadek kursów walut obcych o 18% w stosunku do PLN 15 ), test stresu dla ryzyka zachorowalności i niepełnosprawności dla zakładów ubezpieczeń działu I, jeżeli udział produktów grupy 5 obejmujących ochroną ryzyko zachorowalności, niepełnosprawności lub niezdolności do pracy przekracza 5% rezerw technicznoubezpieczeniowych innych niż rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający (nagłe i trwałe zwiększenie o 25% współczynników niepełnosprawności i zachorowalności wykorzystywanych do obliczania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych), test stresu dla ryzyka katastroficznego dla zakładów ubezpieczeń działu I, jeśli udział rezerw techniczno-ubezpieczeniowych dla produktów obejmujących ochroną śmierć ubezpieczonego przekracza 5% rezerw techniczno-ubezpieczeniowych innych niż rezerwy technicznoubezpieczeniowe na życie, gdy ryzyko lokaty (inwestycyjne) ponosi ubezpieczający (nagły wzrost o 0,15 punktu procentowego współczynników umieralności odzwierciedlających śmiertelność w ciągu kolejnych 12 miesięcy (wyrażonych jako procent) wykorzystywanych do obliczania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych), test stresu dla ryzyka kredytowego bankructwa reasekuratora dla zakładów ubezpieczeń działu I, jeśli udział reasekuratorów w rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych i należności z tytułu reasekuracji przekraczają 5% wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych (założenia zgodne z testem stresu dla działu II). b) Testy stresu oparte na średniej w ciągu roku ekspozycji na ryzyko W przypadku, gdy dla danego rodzaju ryzyka rozkład ryzyka (ekspozycja na ryzyko) w ciągu roku znacznie różni się w górę bądź w dół od ekspozycji na ryzyko w dniu, na który są przeprowadzane testy stresu, zakład ubezpieczeń/reasekuracji wykonuje dodatkowy test stresu uwzględniający średnią w ciągu roku ekspozycję na ryzyko (średnia liczona co najmniej z częstotliwością kwartalną). c) Prospektywne testy stresu W przypadku niekorzystnych wyników standardowych testów stresu oraz testów stresu dla pozostałych rodzajów ryzyka (brak pokrycia środkami własnymi kapitału gwarancyjnego lub marginesu wypłacalności bądź brak aktywów na pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych), zakład ubezpieczeń/reasekuracji powinien przeprowadzić prospektywny test stresu dla tych rodzajów ryzyka, dla których wymogi kapitałowe nie były spełnione. Prospektywne testy stresu należy wykonać wg stanu na 31 grudnia 2015 r., uwzględniając założenia planu finansowego, który zakład uznał za przeznaczony do realizacji, założenia z testów stresu na 31 grudnia 2014 r. oraz działania opisane w informacjach dodatkowych do testów stresu w punkcie dot. wyjaśnień w przypadku niekorzystnych wyników testów stresu. 15 Kalibracja własna UKNF. 12

PODSUMOWANIE Standardowy zakres testów stresu obejmuje następujące rodzaje ryzyka: w przypadku zakładów ubezpieczeń/reasekuracji działu I: ryzyko stopy procentowej, ryzyko cen akcji, ryzyko kredytowe koncentracji aktywów, ryzyko zmiany ponoszonych kosztów, ryzyko śmiertelności, ryzyko długowieczności, ryzyko rezygnacji z umów lapsów, ryzyko rewizji wysokości rent; w przypadku zakładów ubezpieczeń/reasekuracji działu II: ryzyko stopy procentowej, ryzyko cen akcji, ryzyko kredytowe koncentracji aktywów, ryzyko zmiany ponoszonych kosztów, ryzyko katastroficzne, ryzyko kredytowe bankructwo reasekuratora, ryzyko długowieczności, ryzyko rezerw, ryzyko rewizji wysokości rent. Rodzaj ryzyka Ryzyko stopy procentowej Ryzyko cen akcji Ryzyko zmiany ponoszonych kosztów Ryzyko śmiertelności Ryzyko długowieczności Ryzyko rezygnacji z umów Ryzyko katastroficzne Ryzyko kredytowe bankructwo reasekuratora Zastosowane szoki Termin zapadalności (w latach) Termin 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Szok dolny -56-64 -72-77 -81-83 -85-85 -85-84 Szok górny 93 106 115 119 121 123 125 127 128 130 Termin 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20+ Szok dolny -82-81 -79-77 -74-71 -69-66 -63-60 Szok górny 130 129 127 125 122 118 115 111 107 103 Akcje notowane na rynku regulowanym i nieregulowanym -56%, Akcje i udziały w krajowych zakładach ubezpieczeń podporządkowanych: zmiana kapitałów własnych zakładów ubezpieczeń podporządkowanych dla najdotkliwszego testu stresu w tym zakładzie ubezpieczeń podporządkowanym, Akcje i udziały w jednostkach podporządkowanych innych niż krajowe zakłady ubezpieczeń: -28%. Wzrost o 10% historycznych kosztów w ostatnich 4 kwartałach: kosztów akwizycji, kosztów administracyjnych i kosztów likwidacji szkód. Wzrost współczynników umieralności o 15% dla każdego wieku. Spadek współczynników umieralności o 20% dla każdego wieku. Szok dolny spadek wskaźnika rezygnacji o 78%, Szok górny wzrost wskaźnika rezygnacji o 78%. Powódź, która spowodowała straty w wysokości 0,16% sumy sum ubezpieczeń po wszystkich umowach obejmujących zakresem ochrony ryzyko powodzi, Katastrofa antropogeniczna (spowodowana przez człowieka) bądź realizacja największego ryzyka ubezpieczonego. Bankructwo największego reasekuratora, mierzonego udziałem reasekuratora w rezerwach na niewypłacone odszkodowania i świadczenia oraz w należnościach wg stanu na dzień bilansowy przeprowadzenia testu stresu, przy czym prawdopodobieństwo bankructwa i wielkość straty zależne są od ratingu reasekuratora i kształtują się zgodnie z Tabelą 3. 13

Rodzaj ryzyka Ryzyko kredytowe koncentracji aktywów Ryzyko rezerw Ryzyko rewizji wysokości rent Zastosowane szoki Bankructwo kontrahenta (innego niż Skarb Państwa lub podmiot, którego posiadane akcje lub inne aktywa pomniejszają środki własne zakładu), w którym zakład ma wysoką koncentrację inwestycji/lokat przy jednoczesnym założeniu, że prawdopodobieństwo bankructwa i wielkość straty zależne są od ratingu emitenta i powinny być zgodna z Tabelą 4, natomiast wielkość straty z akcji wynosi 100%. Wzrost o max(8,2% + PNR ; 0) wartości rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia brutto z ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów. Jednorazowy wzrost o 3% wartości przyszłych płatności rent, które mogą ulec podwyższeniu w wyniku zmiany stanu zdrowia osoby otrzymującej rentę bądź zmian wynikających z regulacji prawa lub orzeczeń sądu. 14

URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO Plac Powstańców Warszawy 1 00-030 Warszawa tel. (+48 22) 262 50 00 fax: (+48 22) 262 51 11 (95) e-mail: knf@knf.gov.pl www.knf.gov.pl