Gazowy konflikt Rosja-Ukraina Józef Dopke

Gazowy konflikt Rosja-Ukraina Józef Dopke Słowa kluczowe: gaz ziemny, tranzyt gazu, gazowy konflikt, cena gazu, miesięczna cena gazu, cena tranzytu gazu, gazociąg, rurociągi, ubytek techniczny, zużycie gazu na gazociągu, Gazprom, Naftohaz, RosUkrEnergo, UkrGazEnergo, Gazprom Gazprom jest światowym liderem w produkcji i eksporcie gazu ziemnego. Jest on też głównym dostawcą gazu w Europie z eksportem o wielkości 120,4 mld m 3 w 2004 r. co stanowiło 83% jego eksportu ogółem. W 2005 r. rosyjski eksport do Europy wyniósł 124,9 mld m 3, co stanowiło 35% całego europejskiego importu. W 2006 r. Gazprom dostarczył 131,81 mld m 3 gazu do Europy i 19,65 mld m 3 gazu do Turcji rurociągiem Błękitny Potok biegnącym przez Morze Czarne. Gazprom jest też udziałowcem w Niemczech (posiada 35% akcji w spółce Wingaz, trzecim co do wielkości operatorze na rynku niemieckim), w Republice Czeskiej (poprzez Gas- Invest spółkę kontrolowaną przez niemiecką spółkę zależną Zarubezhgaz), w Finlandii (Gasum), w krajach nadbałtyckich (Lietuvos Dujos, Eesti Gaas i Latvias Gaze), na Węgrzech (Panrusgaz), w Wielkiej Brytanii (Gazprom UK Trading) i we Włoszech (Promgaz). Dominująca pozycja Gazpromu na rynku europejskim może się jeszcze powiększyć. Gazprom planuje zwiększyć eksport gazu do 180 mld m 3 w 2010 r. i do około 220 mld m 3 w 2020 r., kiedy będzie on stanowił 30% zużycia gazu ziemnego w Unii Europejskiej. Aby zrealizować ten plan przepustowość obecnie istniejących gazociągów zwiększono dla gazociągu Jamał-Europa do 33 mld m 3 /rok w końcu 2005 r.; dla gazociągu Błękitny Potok (Blue Stream) do 16 mld m 3 /rok. Prócz tego powinien być zbudowany nowy gazociąg Bogorodchany-Użgorod dla dostaw gazu ziemnego z Kazachstanu do Europy przez Ukrainę. Gazprom jest zobowiązany w dużym projekcie Jamal-2 do podwojenia przepustowości rurociągu Jamał -Europa (Rosja-Białoruś-Polska-Europa). Gazprom realizuje jednak plan dywersyfikacji korytarzy eksportowych w celu zwiększenia dostaw i zmniejszenia ryzyka politycznego związanego z tranzytem przez kraje trzecie. W grudniu 2005 r. rozpoczęła pracę spółka Rurociągu Północnego, który połączy Rosję bezpośrednio z Niemcami poprzez Morze Bałtyckie. Do dwóch niemieckich partnerów w tym projekcie E.ON-Ruhrgas i BASF dołączył holenderski Gasunie. Ostatnie porozumienie pozwoli na przedłużenie gazociągu do Holandii i dalej do Wielkiej Brytanii. Gazprom podpisał 19 czerwca 2004 r. kontrakt z duńską firmą DONG na dostawy 1 mld m 3 gazu rocznie przez 20 lat poczynając od 2011 roku. Dostawy będą realizowane poprzez Gazociąg Północny. Gazprom planuje również ułożenie gazociągu Południowy Potok (South Stream), który ma biec z terytorium Rosji przez Morze Czarne do Bułgarii a stąd jeden gazociąg do Serbii, Węgier i Austrii a drugi z Bułgarii do Grecji i Włoch. Przeciwwagą dla niego ma być planowany gazociąg Nabucco biegnący z Turkmenistanu, Azerbejdżannu i Gruzji do Turcji, Bułgarii, Rumunii, Węgier i Austrii z możliwymi gazociągami dostarczającymi gaz z Iranu i/lub Iraku. Ekspansja Gazpromu na rynkach zagranicznych będzie rezultatem włączenia do eksploatacji pól wydobywczych gazu ziemnego Bowanentowo, Petsowoj i Khawutinskoje, Schtokman, Półwysep Jamał i Wschodnia Syberia. Tranzyt gazu ziemnego przez Ukrainę 1

W 2004 r. tranzyt gazu przez Ukrainę osiągnął wysokość 120,5 mld m 3 w tym 106,1 mld m 3 rosyjskiego gazu, przy zdolności przesyłowej 141 mld m 3 (rys. 1). Przez terytorium Ukrainy przebiega gazociąg Braterstwo, z którego cztery rurociągi z rejonu Użhorodu biegną na Słowację (tranzyt 81,2 mld m 3 gazu w 2005 r.) a dwa rurociągi na przejściu w Drozdowiczach biegną do Polski (przesył 4,6 mld m 3 gazu w 2005 r.). Drugi gazociąg tranzytowy Związek, którego trzy rurociągi zaopatrują Mołdowę (2,8 mld m 3 gazu w 2005 r.) i przez przejście Orłowka biegnie przez Rumunię do Bułgarii (tranzyt 22 mld m 3 gazu w 2005 r.). Rumunia przez przejście Hust-Satu-Mare otrzymuje dodatkowo gaz (przesył 1,8 mld m 3 gazu w 2005 r.) z gazociągu Braterstwo. Nie są to jedyne gazociągi tranzytowe biegnące przez Ukrainę. Wschodnią Ukrainę przecina gazociąg, którym transportuje się gaz (11,9 mld m3 w 2005 r.) z zachodniej Rosji na Kaukaz w rejon Morza Azowskiego. Tranzyt gazu przez Ukrainę w 2005 r. wyniósł ogółem 136,2 mld m 3 w tym 121,5 mld m 3 do Europy. Zużycie gazu ziemnego w 2005 r. na Ukrainie wynosiło 72,9 mld m 3. Umowa z lata 2004 r. między rządem Rosji, Gazpromem i rządem Ukrainy obejmowała dostawy gazu ziemnego w latach 2005-2009 z Centralnej Azji (głównie Turkmenistanu) dla ukraińskiego Naftohazu i tranzyt rosyjskiego gazu przez Ukrainę do Europy. Ta umowa obejmowała dostawy rosyjskiego gazu na Ukrainę w ilości 21-25 mld m 3 /rok w latach 2005-2009, jako płatności barterowe za tranzyt gazu do europejskich odbiorców Gazpromu. W tej umowie barterowej cena rosyjskiego gazu płacona przez Ukrainę wynosiła 50 dolarów/1000 m 3 gazu a taryfa za tranzyt rosyjskiego gazu przez Ukrainę wynosiła 1,09375 dolarów/1000 m 3 /100 km (Ukrainskaja Prawda, 5 stycznia 2006 r.). Gazprom chciał utworzyć konsorcjum z firmami ukraińskimi i niemieckimi w celu obsługi ukraińskich gazociągów tranzytowych, aby tą drogą kontrolować gazociągi tranzytowe ( Braterstwo i Związek ) biegnące przez Ukrainę w celu minimalizacji kosztów tranzytu. 145 Przepustowość 140 135 Tranzyt gazu Tranzyt rosyjskiego gazu Objętośc gazu ziemnego (mld m 3 /rok) 130 125 120 115 110 105 100 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Analizowane lata (lata) Rys. 1. Przepustowość rurociągów, tranzyt gazu ziemnego ogółem oraz tranzyt rosyjskiego gazu ziemnego przez Ukrainę w latach 1995-2005. Dane: UkrTransGaz 2

Rozwój współpracy w 2005 r. Wydarzenia Pomarańczowej Rewolucji w grudnia 2004 r. w Kijowie i wybór Prezydenta Wiktora Juszczenki skutkowały niekorzystnymi zmianami w relacjach ukraińsko-rosyjskich i także dostawach gazu w 2005 r. Jeszcze w grudniu 2004 r. Turkmenistan zwiększył ceny gazu w 2005 r. z 42 dolarów/1000 m 3 do 60 dolarów/1000 m 3. 31 grudnia gaz turkmeński gwałtownie przestał płynąć. Po szybkich negocjacjach Ukrainy i Turkmenistanu wznowiono dostawy gazu 3 stycznia 2005 r. z ceną 58 dolarów/1000 m 3 (50% gotówka/50% barter). Spółka RosUkrEnergo zapewniała dostawy gazu do granicy ukraińskiej. W maju 2005 r. prezydent Turkmenistanu Nijazow i prezes Gazpromu A. Miller przyjęli, że cena gazu w latach 2005-2006 będzie wynosiła 44 dolarów/1000 m 3 ale 100% płatności będzie w gotówce. Od lipca 2005 r. Ukraina optowała za tymi nowymi warunkami płatności za gaz. W lipcu 2005 r. upadł projekt Gazpromu powołania konsorcjum do eksploatacji ukraińskich gazociągów tranzytowych. W maju 2005 r. ujawniono, że 7,8 mld m 3 gazu zmagazynowane przez Gazprom w ukraińskich magazynach nie było dostępne między 14 grudniem 2004 r. a 22 marcem 2005 r. Gazprom sugerował, że Ukraina powinna zapłacić europejską cenę za ten gaz, który był przeznaczony na export do Europy. Ugoda obejmowała dwuetapową spłatę Gazpromowi za 2,55 mld m 3 gazu i spłatę za 5,25 mld m 3 dostarczonego w latach 2005-2006 do RosUkrEnergo. Dodatkowo objętości tranzytu gazu przez Ukrainę do krajów europejskich powinny wzrosnąć o 8 mld m 3 w 2005 r. i o 8-11,5 mld m 3 w 2006 r. Europejskie ceny i taryfy tranzytowe Administracja Prezydenta Juszczenki na przełomie marca i kwietnia 2005 r. sugerowała konieczność przejścia na europejskie taryfy za tranzyt gazu płacone w dolarach. Ta propozycja została entuzjastycznie przyjęta przez Gazprom w nadziei płatności za gaz dostarczany na Ukrainę w cenach europejskich. W lipcu 2005 r. rosyjska Duma przegłosowała uchwałę, że kraje takie jak Gruzja, Mołdowa, Ukraina, Estonia, Łotwa i Litwa powinny płacić europejskie ceny za gaz.. Taką deklarację złożył również w sierpniu 2005 r. ukraiński Minister Energetyki twierdząc, że jest to w interesie Ukraińców. W końcu 2005 r. cena za gaz 50-80 dolarów/1000 m 3, którą płaciły dawne kraje Związku Radzieckiego, gwałtownie wzrosła 3-4 razy i przekroczyła ceny europejskie. Podczas ostatnich trzech miesięcy 2005 r. negocjacje między Gazpromem a Naftohazem nie postępowały naprzód: - Gazprom uważał, że na początku 2006 r. Ukraina musi płacić europejskie ceny między 160-230 dolarów/1000 m 3, - Ukraina odpowiadała, że nie jest przygotowanie do płacenia cen rynkowych, proces należy rozłożyć na pewien okres i że jest maksymalnie gotowa płacić 80 dolarów/1000 m 3 w 2006 r. Sugerowano, że jeżeli Gazprom przeforsuje swoje ceny, to Ukraina podwyższy ceny za tranzyt rosyjskiego gazu do Europy. Wzrost taryf tranzytu gazu rosyjskiego przez Ukrainę mógł spowodować zmianę kosztów tranzytu gazu z Turkmenistanu do Ukrainy. Uzbekistan podwyższył cenę gazu z 44 do 55 dolarów/1000 m 3 w 2006 r. Gazprom zakontraktował dostawę 30 mld m 3 gazu po cenie 65 dolarów/1000 m 3 w Turkmenistanie z dostawą połowy w pierwszym kwartale 2006 r. Z tego wynikało niehonorowanie umowy ukraińsko-turkmeńskiej na lata 2002-2006. Silna presja Gazpromu na cenę 230 dolarów/1000 m 3 była politycznie wspierana przez administrację Kremla. Ukraina odrzuciła wszystkie rosyjskie propozycje i Gazprom 1 stycznia 2006 r. o godzinie 10:00 odciął dostawy gazu na Ukrainę. 3

Kryzys gazowy w styczniu 2006 r. Spadek dostaw gazu odczuły wszystkie kraje europejskie. 2 stycznia Węgry podawały o spadku o 40% rosyjskich dostaw, Austria, Słowacja i Rumunia odnotowały spadek o jedną trzecią dostaw, Francja o 25-30% i Polska o 14%. Włochy podawały ubytek 32 mln m 3, to jest około 25% dostaw w okresie 1-3 styczeń. 2 stycznia Gazprom w reakcji zwiększył dostawy o 95 mln m 3 gazu do gazociągów tranzytowych w celu pokrycia poboru gazu przez Ukrainę. 3 stycznia dostawy do Austrii i Węgier wróciły do poprzedniego poziomu a 4 stycznia do pozostałych krajów. 4 stycznia Gazprom i Nafatohaz podpisały 5-cio letni kontrakt o następującej treści: 1. Gazprom będzie płacił Naftohaz stawkę 1,60 dolarów/1000 m 3 /100 km za tranzyt gazu do Europy. 2. RosUkrEnergo będzie dostawcą gazu na Ukrainę. Gazprom nie będzie dostarczał gazu rosyjskiego na Ukrainę a Naftohaz nie będzie gazu reeksportował. 3. RosUkrEnergo i Naftohaz powołają spółkę do lutego 2006 r. do sprzedaży gazu na Ukrainie przesyłanego przez terytorium Federacji Rosyjskiej. 4. Roczny bilans gazowy RosUkrEnergo powinien zawierać; - 41 mld m 3 turkmeńskiego gazu kupowanego od Gazexportu i RosUkrEnergo; - do 7 mld m 3 uzbeckiego gazu kupowanego od Gazexportu z dostawą do krajów kaukaskich; - do 8 mld m 3 kazachskiego gazu kupowanego od Gazexportu z dostawą do krajów kaukaskich; - do 17 mld m 3 rosyjskiego gazu kupowanego od Gazpromu z ceną bazową 230 dolarów/1000 m 3. W terminach sprzedaży oznaczało to, że: - 34 mld m 3 gazu będzie sprzedawanych przez spółkę UkrGazEnergo za 95 dolarów/1000 m 3 przez pierwszą połowę 2006 r. na rynek ukraiński bez prawa reeksportu; - w 2007 r., 58 mld m 3 gazu będzie sprzedanych spółce UkrGazEnergo na rynek ukraiński bez prawa reeksportu; - 15 mld mld m 3 gazu będzie eksportowanych we współpracy z Gazexport. 5. Płatności za tranzyt i ceny za gaz mogą być zmieniane za obopólną zgodą stron. Umowa została podpisana przez Gazprom (A. B. Miller), Naftohaz (A. G. Ivchenko), RosUkrEnergo (O. A. Palchikov, K. A. Chuichenko). Główni dostawcy gazu na ukraińskim rynku Na początku 2006 r. powołano ukraińsko-rosyjską spółkę UkrGazEnergo, w której 50% udziałów ma RosUkrEnergo (spółka zależna od Gazpromu i ukraińskiego biznesmena Dmytra Firtasza) oraz ukraiński dystrybutor i producent gazu ziemnego Naftohaz (50%). Obie firmy wniosły kapitał założycielski w wysokości 1 mln dolarów każda. UkrGazEnergo zarejestrowano na Ukrainie. Kraje Azji Środkowej Turkmenistan, Uzbekistan i Kazachstan sprzedawały w 2006 r. Gazpromowi gaz ziemny w cenie 65 dolara za 1000 m 3, który odsprzedawał RosUkrEnergo. Ta spółka z kolei sprzedawała gaz na granicy ukraińsko-rosyjskiej UkrGazEnergo w cenie 95 dolarów za 1000 m 3. UkrGazEnergo sprzedawała gaz ziemny odbiorcom przemysłowym i Naftohazowi, który zaopatrywał zakłady ciepłownicze oraz odbiorców komunalnym i domowych. W 2007 r. RosUkrEnergo miał dostarczyć na Ukrainę 55 mld m 3 gazu w cenie 130 dolarów za 1000 m 3 z Azji Środkowej. Cena gazu w Turkmenistanie wynosiła 100 dolarów za 1000 m 3. RosUkrEnergo pośredniczyła również eksporcie gazu z Azji Środkowej i Rosji do państw Unii Europejskiej, w tym do Polski, na Węgry i do Rumunii. W 2007 r. RosUkrEnergo sprze- 4

dała 10,2 mld m 3 gazu. PGNiG S.A. łączy z RosUkrEnergo umowa na sprzedaż do końca 2009 r. 2 2,5 mld m 3 gazu rocznie, co stanowi 15% rocznego zużycia gazu w Polsce. Warunki dostawy gazu na Ukrainę w 2008 r. Na początku marca 2008 r. Gazprom na ponad dwie doby zmniejszył o 50% dostawy gazu na Ukrainę. Gazprom zarzucał Naftohazowi, że zalega on z opłatami za dostarczony gaz oraz zwleka z podpisaniem porozumień o współpracy w sferze gazowej na 2008 r. Naftohaz zgodził się zapłacić 270 mln dolarów długu za 2007 r. Zawarte porozumienie między Gazpromem i Naftohazem przewidywało, że w okresie od 1 marca 2008 r. do 31 grudnia 2008 r. na Ukrainę trafi 49,8 mld m 3 gazu z Azji Środkowej po cenie 179,5 dolara za 1000 m 3. Odbiorcą tego gazu na granicy rosyjsko-ukraińskiej będzie Naftohaz. Gazprom nie sprecyzował, kto dostarczy gaz, czy RosUkrEnergo jak było dotychczas, czy też Gazprom Export, spółka córka Gazpromu odpowiadająca za handel gazem. Strony uzgodniły, że dług za 5,2 mld m 3 gazu środkowoazjatyckiego dostarczonego na Ukrainę w styczniu i lutym 2008 r., Naftohaz zapłaci na podstawie faktur wystawionych przez RusUkrEnergo i UkrGazEnergo. Porozumienie przewidywało, że Naftohaz podpisze z RusUkrEnergo antydatowany kontrakt na zakup rosyjskiego gazu, dostarczonego na Ukrainę w dwóch pierwszych miesiącach 2008 r. po bazowej cenie 315 dolarów za 1000 m 3. Od 1 kwietnia 2008 r. Gazprom miał uzyskać prawo do bezpośredniej sprzedaży ukraińskim odbiorcom przemysłowym 7,5 mld m 3 gazu rocznie. Strony uzgodniły, ze rozmowy w sprawie dostaw gazu na Ukrainę w 2009 r. będą kontynuowane z uwzględnieniem koniunktury cenowej na gaz z Azji Środkowej. Zadłużenie Naftohazu Według gazety Kommiersant-Ukraina dług Naftohazu w listopadzie 2008 r. wynosił 2,4 mld dolarów. Gazprom zaproponował, aby Naftohaz oddał te pieniądze ze środków za tranzyt gazu przez Ukrainę. Gazprom liczył iż do 2011 r. będzie przesyłać gaz ziemny wg stawki 1,7 dolara za 1000 m 3 i 100 km. Naftohaz chciał podnieść opłatę za tranzyt do wysokości 9,32 dolarów za 1000 m 3 i 100 km.. Ostatecznie zrezygnował z tego bo Gazprom mógł uczynić to samo za tranzyt gazu z Azji Środkowej na Ukrainę. Najnowszy konflikt gazowy W czwartek 01.01.2009 r. Gazprom poinformował, że wstrzymuje dostawy gazu na Ukrainę, ponieważ nie podpisano kontraktów na dostawy tego paliwa w 2009 r. Naftohaz twierdził, że brak kontraktu na ten rok nie daje mu podstaw prawnych oraz możliwości finansowych dla realizacji tranzytu rosyjskiego gazu przez terytorium Ukrainy. Gazprom i Naftohaz nie mogli dojść do porozumienia na temat cen gazu i stawki za jego tranzyt przez ukraińskie terytorium. Cenę 419 dolarów za 1000 m 3 gazu ogłosił w czwartek szef Gazpromu Aleksiej Miller, po odrzuceniu rozwiązania kompromisowego, w którym cena gazu dla Naftohazu wynosiła 250 dolarów za 1000 m 3 przy zachowaniu dotychczasowych opłat tranzytowych. Prezes Naftohazu Ołeh Dubyna podkreślił, ze proponowana przez Gazprom stawka za gaz jest niezgodna z memorandum, które podpisały rządy Rosji i Ukrainy w październiku ubiegłego roku. Mówi ono między innymi o stopniowym przechodzeniu zarówno ceny rosyjskiego gazu jak i stawek tranzytowych do warunków rynkowych w ciągu trzech lat. Według Prezydenta Wiktora Juszczenki i premier Julii Tymoszenko cena rosyjskiego gazu dla Naftohazu powinna wynieść 201 dolarów za 1000 m 3, a stawka za tranzyt nie mniej niż 2 dolary za 1000 m 3 gazu na 100 km. Przez Ukrainę tłoczone jest tranzytem 80% gazu z Rosji co zaspakaja 20% potrzeb Unii Europejskiej. Gazprom dostarczył do Europy 120,4 mld m 3 gazu w 2004 r. 5

o 13% więcej niż w 2003 r., 124,9 mld m 3 gazu w 2005 r., 131,81 mld m 3 gazu w 2006 r. maksymalna zdolność tranzytu gazu przez Ukrainę do Europy wynosi 141 mld m 3 gazu/rok. Maksymalna osiągnięta przepustowość wynosiła 400 mln m 3 /dobę (140 mld m 3 /rok) i miało to miejsce w lutym 2005 r. Prezes Naftohazu ujawnił, że podczas rozmów w Moskwie proponował Gazpromowi utrzymanie cen gazu i stawek tranzytowych na poziomie ubiegłego roku, czyli 179,5 dolara za 1000 m 3 gazu i 1,7 dolara za 1000 m 3 gazu i 100 km. Gazprom nie chciał o tym słyszeć. Dubynin tłumaczył, że zachowanie cen z ubiegłego roku odpowiadałoby obecnym tendencjom na rynku energetycznym Europy. Cena gazu ziemnego w danym kwartale zależna jest od cen produktów ropopochodnych notowanych na giełdzie w Rotterdamie w okresie dziewięciu miesięcy poprzedzających dany kwartał. Cena ropy naftowej rosła od stycznia 2007 r. do lipca 2008 r. Dlatego przy tym mechanizmie tworzenia cen dopiero ceny ustalone dla II kwartału 2008 r. zaczną maleć. Spadek wartości hrywny do dolara, w którym rozliczany jest gaz ziemny, spowodowany kryzysem bankowym, dodatkowo zwiększa cenę gazu wyrażoną w walucie krajowej. W piątek 02.01.2009 r. według Gazpromu przesłał on tranzytem przez Ukrainę 305,5 mln m 3 gazu/dobę. W sobotę 02.01.2008 r. Naftohaz poinformował, że Gazprom zmniejszył o 7% ciśnienie gazu tłoczonego do ukraińskich gazociągów tranzytowych. Według Naftohazu dostawy gazu Gazpromu do Unii Europejskiej wyniosły w sobotę 03.01.2009 r. 284 mln m 3 gazu/dobę. Ukraińcy byli zmuszeni wtłoczyć do gazociągu 17 mln m 3 gazu z własnych zasobów w celu podtrzymania ciśnienia w sieci gazociągów. W sobotę 03.01.2009 r. Gazprom oskarżył Naftohaz o nielegalne pobieranie gazu przesyłanego tranzytem do europejskich odbiorców, ponieważ jak twierdził ciśnienie na stacjach pomiarowych na wyjściu z Ukrainy spadło poprzedniego dnia od 2 do 5 atmosfer. Z każdego rurociągu operator musi pobierać gaz niezbędny do napędu sprężarek na stacjach sprężania gazu i ubytek techniczny (tak zwane zużycie gazu na gazociągu) wcale nie jest taki mały na tak długim rurociągu jak ukraiński. Według Naftohazu pobór techniczny wynosił 21 mln m 3 gazu/dobę. Gazprom zaczął przesyłać dodatkowe ilości gazu alternatywnymi trzema gazociągami. Pierwszy z nich Jamal-Europa zwiększył przesył gazu o 75-95 mln m 3 /dobę, drugi przez Białoruś (Kobryń) i Polskę zwiększył przesył o 6 mln m 3 /dobę. Trzeci gazociąg Błękitny Potok, który nie ma praktycznie żadnego znaczenia dla Europy a biegnący z terytorium Rosji przez Morze Czarne do Turcji zwiększył przesył do 40 mln m 3 /dobę. Z powodów technicznych (brak rurociągów) Gazprom nie może dostarczyć gazu alternatywnymi gazociągami do Rumunii i Bułgarii lub Słowacji, Czech, Węgier czy Austrii. 3 stycznia 2009 r. polska spółka Gaz-System informowała o zmniejszeniu dostaw gazu do Polski o 11% (5 mln m 3 gazu/dobę) na granicy polsko-ukraińskiej w Drozdowiczach. W zamian pobierano o 5 mln m 3 gazu/dobę więcej na granicy polsko-białoruskiej w Wysokoje. Roczny import gazu z kierunku wschodniego wynosił: 3,9 mld m 3 /rok przez Drozdowicze (tranzytem przez Ukrainę), 2,7 mld m 3 /rok przez Kondratki (z rurociągu jamalskiego) oraz 1,87 mld m 3 /rok przez przejście Wysokoje (tranzytem przez Białoruś). Na konferencji w Niemczech w sobotę 03.01.2009 r. wiceprezes Gazpromu Aleksandr Miedwiediew zażądał by państwa, które podpisały Europejską Kartę Energetyczną, wykorzystały ją, by podjąć kroki prawne przeciw Ukrainie. Traktat zabrania przerwania lub zmniejszenia ilości dostaw surowców energetycznych w przypadku konfliktu w sprawie tranzytu. Kartę Energetyczną podpisało 49 państw w tym Ukrainą, ale nie podpisała jej Rosja. Ministerstwo Paliw i Energetyki Ukrainy wystąpiło z prośbą o anulowanie umowy między Gazpromem i Naftohazem na tranzyt gazu. W poniedziałek 5 stycznia 2009 r. Sąd Gospodarczy w Kijowie zabronił Naftohazowi transportować rosyjski gaz tranzytem przez terytorium 6

Ukrainy w 2009 r. według ubiegłorocznego cennika. Umowa Gazprom-Naftohaz o tranzycie gazu miała obowiązywać bez zmian do końca 2010 r. We wtorek 6 stycznia 2009 r. Aleksiej Miller szef Gazpromu zaproponował premierowi Putinowi zmniejszenie dostaw gazu na granicę Rosji i Ukrainy o taką ilość jaka jest pobierana przez Ukrainę z gazociągów tranzytowych, czyli o 65,3 mln m 3. Prezydent Putin poparł takie działania. Gazprom zapowiedział zwiększenie tranzytu przez Białoruś i Polskę do Europy. Już rano 6.01.2009 r. całkowicie wstrzymano tłoczenie rosyjskiego gazu na granicy ukraińsko-rumuńskiej dla spółki Bulgargaz. W północnej Bułgarii temperatura spadła do -20 o C. Dostawy gazu rosyjskiego do Turcji tym gazociągiem, Grecji i Macedonii wstrzymano. Do tych państw 70% gazu jest dostarczanych przez Ukrainę. Turcja otrzymuje zwiększone dostawy z 40 do 48 mln m 3 /dobę gazociągiem Błękitny Potok. W nocy 6.01.2009 r. Gazprom poinformował austriacki koncern OMV o redukcji dostaw o 30-40%. Według węgierskiego MOL zamiast 38 mln m 3 /dobę Węgry otrzymywały przez Słowację i Austrię 6-7 mln m 3 /dobę. Zmniejszenie dostaw gazu odczuły Słowacja i Czechy. Według PGNiG S.A. dostawy gazu rosyjskiego do Polski przez przejście w Drozdowiczach były w dniu 6.01.2009 r. na poziomie 15% planowanych dostaw. Pomimo zwiększenia dostaw przez gazociąg z Białorusi dostawy gazu ogółem do Polski są niższe o 19% od planowanych. W nocy 6.01.2009 r. o godzinie 23:00 Naftohaz poinformował o całkowitym wstrzymaniu dostaw gazu przez Gazprom do Europy gazociągami tranzytowymi biegnącymi przez Ukrainę. Polski Gaz-System poinformował rano 7.01.2009 r. o wstrzymaniu rosyjskich dostaw gazu przez przejście w Drozdowiczach na granicy polsko-ukraińskiej. Kiedy zostanie przywrócone tłoczenie rosyjskiego gazu na granicy rosyjsko-ukraińskiej? Czy obserwatorzy Unii Europejskiej po obu stronach granicy rosyjsko-ukraińskiej skłonią Gazprom do przywrócenia dostaw gazu? Wnioski Polityka cenowa Gazpromu w 2006 r. dobitnie świadczy o ich politycznej motywacji. W 2006 r. Armenia, Gruzja i Azerbejdżan płaciła za gaz 110 dolarów/1000 m 3. Od Mołdowy Gazprom żądał 160 dolarów/1000 m 3 ale spotkała go odmowa. Na Białorusi Gazprom przejął gazociąg Jamal-Europa a cena gazu w 2006 r. wynosiła tylko 46,7 dolarów/1000 m 3. Dla Ukrainy w 2006 r. Gazprom ustalił cenę na poziomie 230 dolarów/1000 m 3. W tym samym czasie Gazprom kupował gaz w Uzbekistanie po 55 dolarów/1000 m 3 oraz zakontraktował dostawę 30 mld m 3 gazu po cenie 65 dolarów/1000 m 3 w Turkmenistanie z dostawą połowy w pierwszym kwartale 2006 r. Różnice w cenach gazu dla poszczególnych krajów nie mają żadnego uzasadnienia w kosztach transportu. Kryzys finansowy spowodował spadek produkcji w przemyśle hutniczym Ukrainy. Ten przemysł jest jednym z największych odbiorców gazu na Ukrainie. Wygaszenie części produkcji hutniczej ograniczy zapotrzebowanie na gaz importowany z Rosji w 2009 r. Rozwój sytuacji może wskazywać na problemy z dostawami rosyjskiego gazu na eksport związku z niskimi temperaturami panującymi na dużych obszarach Federacji Rosyjskiej (- 18 o C w Moskwie). Sam Gazprom ma gigantyczne zadłużenie 50 mld dolarów, co przy spadających cenach gazu będzie miało dla niego znaczne skutki finansowe. Czy starczy środków na planowane inwestycje w wydobycie gazu? Budżet Federacji Rosyjskiej w 65% zależy od eksportu surowców w tym głównie gazu i ropy naftowej. Spadek popytu na te surowce w tym 3- krotny spadek cen ropy, który pociągnie od drugiego kwartału 2009 r. podobny spadek cen gazu ziemnego wstrząśnie budżetem Gazpromu i Federacji Rosyjskiej. Cena gazu ziemnego w USA dla odbiorców przemysłowych (tabela 1) spadła od lipca 2008 r. (464,6 dolarów/1000 7

m 3 ) do października 2008 r. (285,4 dolarów/1000 m 3 ) o 38,6% a w kontraktach terminowych na koniec grudnia osiągnęła cenę około 220 dolarów/1000 m 3. Tabela 1. Średnie miesięczne ceny gazu ziemnego w USA w 2008 r. w dolarach/1000 m 3 Cena gazu ziemnego w USA (dolarach/1000 m 3 ) Cena Sty-08 Lut-08 Mar-08 Kwi-08 Maj-08 Czer-08 Lip-08 Sie-08 Wrz-08 Paźd-08 Wydobycia 246,9 266,7 292,8 315,7 346,5 382,1 375,1 293,8 256,8 224,6 Importu gazociągiem 268,8 292,1 318,2 338,3 379,3 410,8 -- -- -- -- Importu LPG 297,4 330,9 332,0 347,9 400,2 435,8 -- -- -- -- Eksportu gazociągami 272,7 295,6 332,0 355,7 391,3 416,4 -- -- -- -- Eksportu LPG 233,1 243,7 250,4 250,4 254,3 260,3 -- -- -- -- Na bramie miasta 296,0 315,4 333,8 348,2 387,4 414,3 437,6 358,8 316,5 278,3 Dla odbiorców 428,1 440,1 456,3 505,0 565,8 646,7 713,1 693,3 633,6 537,9 domowych Dla odbiorców 391,0 401,6 415,3 439,7 467,3 508,9 545,0 496,6 460,5 417,5 komercyjnych Dla odbiorców 289,3 315,0 340,1 353,9 400,2 426,3 461,6 351,4 314,7 285,4 przemysłowych Dla elektrowni gazowych 299,5 314,3 337,6 362,7 387,1 445,0 429,5 329,5 283,6 8