SCHENGEN Swobodne podróże po Europie

Nota Niniejsza publikacja została wydana przez Sekretariat Generalny Rady wyłącznie do celów informacyjnych. Instytucje UE ani państwa członkowskie nie odpowiadają za jej treść. Więcej informacji o Radzie Europejskiej i Radzie można znaleźć w portalu: www.consilium.europa.eu lub otrzymać, kontaktując się z Sekcją Informacji Publicznej w Sekretariacie Generalnym Rady: Rue de la Loi/Wetstraat 175 1048 Bruxelles/Brussel BELGIQUE/BELGIË www.consilium.europa.eu/infopublic Zapraszamy na naszą stronę: www.consilium.europa.eu Więcej informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w portalu www.europa.eu Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2018 Wydanie poprzednie: 2015 Print ISBN 978-92-824-6275-1 doi:10.2860/75179 QC-07-17-127-PL-C PDF ISBN 978-92-824-6287-4 doi:10.2860/124660 QC-07-17-127-PL-N Unia Europejska, 2018 Kopiowanie dozwolone pod warunkiem podania źródła. Zdjęcia: Fotolia.com, Frontex Wykorzystywanie lub kopiowanie zdjęć lub innych materiałów, do których UE nie ma praw autorskich, wymaga bezpośredniej zgody właściciela praw autorskich.

Y.L. Ph oto gra phi es F Foto lia.co m Y t SPIS TREŚCI Wprowadzenie...3 Prawo do swobodnego przemieszczania się bez kontroli na granicach wewnętrznych...5 Współpraca policyjna i celna...5 - Granice wewnętrzne...5 - Granice zewnętrzne...6 - System informacyjny Schengen (SIS)...6 Współpraca sądowa...8 Wizy...8 Azyl...9 Mapa strefy Schengen...10

WPROWADZENIE Niewielka miejscowość Schengen położona nad Mozelą na południu Luksemburga, na styku terytoriów państw, które pierwotnie podpisały układ z Schengen (Francji, Niemiec i państw Beneluksu) stała się synonimem zniesienia kontroli na granicach wewnętrznych oraz swobodnego podróżowania w Europie. Strefa Schengen powstawała stopniowo: Została utworzona 14 czerwca 1985 r., gdy pięć krajów (Belgia, Francja, Niemcy, Luksemburg i Niderlandy) podpisało układ z Schengen. Pięć lat później w kolejnym akcie, konwencji z Schengen, określono, jak zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych będzie wyglądało w praktyce. W konwencji ustanowiono także zestaw niezbędnych środków, które w zamian za zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych przewidywały poprawę kontroli na granicach zewnętrznych, procedurę wystawiania jednolitych wiz, przeciwdziałanie handlowi narkotykami oraz utworzenie wspólnego systemu wymiany informacji zwanego systemem informacyjnym Schengen (SIS). Faktyczna likwidacja kontroli granicznych rozpoczęła się 26 marca 1995 r., gdy siedem krajów (pierwsza piątka oraz Portugalia i Hiszpania) zniosło odprawy na dzielących je granicach. Marzec 2018 PL SCHENGEN 3

Od tego momentu strefa bez kontroli na granicach wewnętrznych stale się powiększała i w tej chwili obejmuje 22 państwa członkowskie UE: Austrię, Belgię, Danię, Estonię, Finlandię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Litwę, Luksemburg, Łotwę, Maltę, Niderlandy, Niemcy, Polskę, Portugalię, Republikę Czeską, Słowację, Słowenię, Szwecję, Węgry, Włochy, i cztery kraje, które nie są członkami UE: Islandię, Liechtenstein, Norwegię i Szwajcarię. W przyszłości, wraz ze zniesieniem kontroli na granicach wewnętrznych z Bułgarią, Chorwacją i Rumunią, obejmie ona 29 krajów europejskich. Ze względu na swoją szczególną sytuację Cypr, Irlandia i Zjednoczone Królestwo nie stosują przepisów Schengen w całości. Każdy kraj należący do strefy Schengen podlega regularnym ocenom UE, podczas których sprawdza się poprawne stosowanie uzgodnionych przepisów przez wszystkich jej członków. Rob Pitman n Foto lia ia.co m Zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych nie pozostaje bez wpływu na inne obszary polityki, które mogą mieć aspekt ponadgraniczny: walkę z przestępczością, podróże, handel oraz wymiar sprawiedliwości. Dlatego też przepisy regulujące funkcjonowanie strefy Schengen dotyczą nie tylko zniesienia kontroli na granicach wewnętrznych, lecz także kwestii wiz, azylu 1 oraz współpracy policyjnej, celnej i sądowej. 1 Kwestie azylu były pierwotnie objęte konwencją z Schengen, formalnie nie są już jednak uważane za część dorobku Schengen. 4 SCHENGEN PL Marzec 2018

PRAWO DO SWOBODNEGO PRZEMIESZCZANIA SIĘ BEZ KONTROLI NA GRANICACH WEWNĘTRZNYCH Prawo do swobodnego przemieszczania się po strefie Schengen jest prawem przysługującym nie tylko ponadpółmiliardowej rzeszy obywateli UE, lecz także wszystkim obywatelom państw trzecich, którzy legalnie przebywają w tej strefie. Aby skorzystać z tego prawa, obcokrajowcy zamieszkujący strefę Schengen nie potrzebują wiz, tylko ważnego zezwolenia na pobyt. Obcokrajowcy mogą również swobodnie podróżować po strefie Schengen przez maksymalnie 90 dni w każdym okresie 180 dni. Prawo do swobodnego przemieszczania się oznacza, że nie trzeba stać w kolejkach na lotniskach, na granicach morskich i lądowych ani przechodzić odpraw na granicach wewnętrznych. Usunięto infrastrukturę służącą do kontroli, jak np. budki straży granicznej czy inne bariery fizyczne. Należy jednak pamiętać, że każdy kraj będący członkiem strefy Schengen ma prawo do kontrolowania osób i przeprowadzania kontroli celnych w dowolnym miejscu na swoim terytorium. Należy to do codziennych obowiązków policji, służb celnych i imigracyjnych. Wachlarz takich działań jest szeroki: sięga od kontroli drogowych aż po walkę z przestępczością zorganizowaną. W wyjątkowych okolicznościach, w przypadku poważnego zagrożenia dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego, można na czas określony przywrócić kontrole na granicach wewnętrznych. WSPÓŁPRACA POLICYJNA I CELNA GRANICE WEWNĘTRZNE Kraje będące sąsiadami blisko ze sobą współpracują i mają prawo do prowadzenia wspólnych operacji i kontroli po obu stronach swojej wspólnej granicy. Przykładem takich działań mogą być kontrolowane dostawy narkotyków czy wspólne patrole policyjne. Funkcjonariusze organów ścigania mogą również prowadzić obserwacje transgraniczne i pościgi na terytorium sąsiednich państw członkowskich, na przykład w sytuacji gdy osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa uciekając przed policją danego kraju przekracza granicę z krajem sąsiednim. W razie poważnego zagrożenia dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego państwo członkowskie może w drodze wyjątku przywrócić kontrole graniczne na bardzo krótki okres, generalnie nieprzekraczający 30 dni na swoich wszystkich lub wybranych granicach wewnętrznych. Może to mieć miejsce na przykład w związku z dużymi imprezami sportowymi, w trakcie których mogą pojawić się zagrożenia dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego. Marzec 2018 PL SCHENGEN 5

GRANICE ZEWNĘTRZNE Zewnętrzna granica strefy Schengen ma ponad 50 000 km długości (z czego 80 % to granica morska, a 20 % lądowa). W jej obrębie znajdują się setki portów lotniczych i morskich oraz lądowych przejść granicznych. Każde państwo należące do strefy Schengen odpowiada za kontrolowanie swoich granic będących granicami zewnętrznymi Unii Europejskiej. Standardy i stopień kontroli są takie same na wszystkich zewnętrznych przejściach granicznych strefy Schengen, niezależnie od ich umiejscowienia. Wspólne zasady zebrano w dokumencie zatytułowanym Kodeks graniczny Schengen. Utworzona w 2005 r. Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach (Frontex 2 ) miała przede wszystkim uzupełniać krajowe systemy zarządzania granicami państw członkowskich należących do strefy Schengen poprzez propagowanie zintegrowanego zarządzania granicami zewnętrznymi (każdego rodzaju) i koordynowanie współpracy operacyjnej na szczeblu unijnym. W 2016 r. uprawnienia Fronteksu (nazywanego obecnie Europejską Agencją Straży Granicznej i Przybrzeżnej) zostały rozszerzone, by skuteczniej stawiać czoła wyzwaniom migracyjnym i potencjalnym przyszłym zagrożeniom na granicach zewnętrznych UE. Funkcjonariuszy straży granicznej danego kraju można oddelegować do innego kraju, aby uczestniczyli tam we wspólnych operacjach i udzielali wsparcia państwom członkowskim, które borykają się ze szczególnymi problemami. Zgodnie z unijnymi przepisami w sprawie małego ruchu granicznego na granicach zewnętrznych niektóre państwa strefy Schengen zawarły z sąsiednimi krajami trzecimi umowy dwustronne, w których przewidziano zezwolenie na mały ruch graniczny ułatwiający handel, kontakty społeczno-kulturalne oraz współpracę regionalną. SYSTEM INFORMACYJNY SCHENGEN (SIS) Jednym z najważniejszych środków kompensujących zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych jest system SIS. Jest to wspólna baza danych dla służb granicznych i migracyjnych oraz organów ścigania krajów będących członkami strefy Schengen. Z systemu uprawnione służby mogą korzystać na granicach, na terytorium swoich krajów oraz w konsulatach za granicą. Mogą z niego również korzystać Eurojust i Europol. Korzystanie z systemu SIS jest obwarowane surowymi zasadami ochrony danych. W styczniu 2017 r. system SIS zawierał ponad 70 milionów wpisów dotyczących: osób (ponad 800 000) które objęto zakazem wjazdu do strefy Schengen i pobytu w niej (58 %); wobec których wydano nakaz aresztowania (europejski nakaz aresztowania) (4 %); które zaginęły (12 %); które wezwano do stawienia się przed organem sądowym (14 %); wobec których należy przeprowadzić kontrole niejawne i szczególne (12 %); 2 https://frontex.europa.eu/ 6 SCHENGEN PL Marzec 2018

Frontex oraz utraconych lub skradzionych przedmiotów (około 69 milionów), poszukiwanych w celu zajęcia lub wykorzystania jako dowód w postępowaniu karnym: blankietów i wydanych dokumentów (80 %), np. paszportów, dowodów osobistych, praw jazdy, dokumentów pobytowych, dokumentów pojazdu; pojazdów, łodzi, silników przyczepnych, przyczep, kontenerów, przyczep kempingowych, statków powietrznych i tablic rejestracyjnych pojazdów (12 %); broni (1 %) oraz banknotów, papierów wartościowych i środków płatniczych (7 %). Właściwe organy sprawdzają dane w SIS ponad 10 milionów razy dziennie. W 2016 r. odnotowano ponad 200 000 udanych wyszukiwań w systemie (tzw. trafień): wykryto około 158 000 osób i 42 000 przedmiotów, w tym prawie 15 000 skradzionych pojazdów. Oznacza to, że każdego dnia rejestrowano ponad 550 trafień (dotyczących m.in. średnio 40 skradzionych pojazdów i 33 poszukiwanych osób dziennie). Pod koniec 2016 r. Komisja Europejska przedstawiła Parlamentowi Europejskiemu i Radzie zestaw wniosków dotyczących nowych ram prawnych dla SIS. Wnioski te mają na celu usprawnienie technicznych aspektów SIS, z uwzględnieniem zwiększającej się liczby wpisów, pytań i trafień, oraz reagowanie w szczególności na rozwój form poważnej przestępczości, w tym terroryzmu. Nowe ramy prawne poszerzą w szczególności kategorie wpisów, które mają być wprowadzane do SIS, i ułatwią dostęp europejskim agencjom. Marzec 2018 PL SCHENGEN 7

A nyk nyk yka Fo Fo tol ia.com WSPÓŁPRACA SĄDOWA Kraje Schengen stosują szczegółowe przepisy służące uproszczeniu procedur współpracy sądowej. Jednym z nich jest zasada ne bis in idem, zgodnie z którą nikt nie może być ścigany ani karany dwa razy za ten sam czyn w różnych krajach strefy Schengen. Większość pierwotnych przepisów dorobku Schengen dotyczących współpracy policyjnej i sądowej włączono już do unijnych aktów prawnych obowiązujących we wszystkich państwach członkowskich UE. WIZY Obywatelom państw trzecich odwiedzającym strefę Schengen i podlegającym obowiązkowi wizowemu na mocy rozporządzenia (WE) nr 539/2001 wydaje się wspólną wizę Schengen (krótkoterminową wizę C). Umożliwia ona swobodne poruszanie się po strefie Schengen w okresie jej ważności. Okres ten nie może przekraczać 90 dni w dowolnym okresie 180 dni. Kwestie pobytów przekraczających 90 dni oraz kwestię zamieszkiwania 8 SCHENGEN PL Marzec 2018

w krajach Schengen reguluje prawo poszczególnych państw (wiza D), z wyjątkiem legalnych pobytów określonych kategorii osób, na przykład studentów i naukowców lub pracowników sezonowych, które regulują określone dyrektywy UE. W 2016 r. na całym świecie wydano 13,9 mln wiz Schengen. Liczba wiz długoterminowych (wiz krajowych, na pobyty ponad 90 dni) wystawionych przez kraje Schengen w 2013 r. przekroczyła milion. Kraje Schengen współpracują, aby ułatwić wnioskodawcom ubieganie się o wizę Schengen w ich własnych krajach lub regionach. Wszystkie konsulaty krajów Schengen na całym świecie stosują te same zasady wydawania wiz C. Wizowy system informacyjny (VIS), który łączy państwa członkowskie i zewnętrzne przejścia graniczne ze wspólną bazą danych, został uruchomiony w październiku 2011 r. i rozbudowany, aby objąć wszystkie regiony świata. System ułatwia przetwarzanie wniosków wizowych w konsulatach krajów Schengen na całym świecie i usprawnia przeprowadzanie kontroli na granicach zewnętrznych. AZYL 3 W 2016 r. we wszystkich 28 państwach członkowskich UE wydano łącznie 1 106 405 decyzji. Istnieje mechanizm (rozporządzenie dublińskie i rozporządzenie Eurodac) wskazujący państwo mające odpowiadać za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu. Ma to zapobiec wielokrotnemu składaniu wniosków azylowych przez tę samą osobę w różnych krajach Schengen oraz ryzyku, że rozpatrzeniem takich wniosków nie zajmie się żadne z tych państw. W związku z tym stworzono bazę danych służącą do porównywania odcisków palców (Eurodac). W maju i lipcu 2016 r. Komisja przedstawiła siedem wniosków legislacyjnych w sprawie reformy wspólnego europejskiego systemu azylowego (WESA) w celu poprawy funkcjonowania WESA przez wyeliminowanie różnic w traktowaniu osób ubiegających się o azyl i różnic między państwami członkowskimi we wskaźnikach uznawania wniosków oraz ograniczenie wtórnych przepływów i przyczynienie się do bardziej sprawiedliwego podziału pomiędzy państwa członkowskie odpowiedzialności za udzielanie ochrony osobom, które jej potrzebują. Wnioski te są obecnie na różnych etapach negocjacji między współprawodawcami (Parlamentem Europejskim i Radą). 3 Kwestie azylu były pierwotnie objęte konwencją z Schengen, formalnie nie są już jednak uważane za część dorobku Schengen. Marzec 2018 PL SCHENGEN 9

Państwa członkowskie UE stosujące przepisy Schengen w całości* 1995: Belgia Francja Hiszpania Luksemburg Niderlandy Niemcy Portugalia 1997: Austria Włochy 2000: Grecja 2001: Dania Finlandia Szwecja 2007: Estonia Litwa Łotwa Malta Polska Republika Czeska Słowacja Słowenia Węgry Państwa spoza UE stosujące przepisy Schengen w całości* 2001: Islandia Norwegia 2008: Szwajcaria 2011: Liechtenstein Państwa członkowskie UE przystępujące do stosowania przepisów Schengen w całości* Bułgaria Chorwacja Rumunia NL LU Państwa członkowskie UE niestosujące przepisów Schengen lub niestosujące przepisów Schengen w całości* Cypr Irlandia Zjednoczone Królestwo * Grudzień 2017. 10 SCHENGEN PL Marzec 2018

AZORY (PT) MADERA (PT) DK WYSPY KANARYJSKIE (ES) LI SI HR

SKĄD CZERPAĆ INFORMACJE O UE Internet Informacje o Unii Europejskiej we wszystkich jej językach urzędowych są dostępne w portalu Europa: http://europa.eu Publikacje UE Bezpłatne i płatne publikacje UE można pobrać lub zamówić w księgarni UE: http://bookshop.europa.eu. Zainteresowanych bezpłatnymi publikacjami w większej liczbie egzemplarzy prosimy o kontakt z Europa Direct lub z lokalnym ośrodkiem informacyjnym (dane na stronie http://europa.eu/contact). Prawo UE i odnośne dokumenty Informacje o prawie UE, w tym wszystkie akty prawne UE od 1951 r. we wszystkich jej językach urzędowych, udostępnia portal EUR-Lex: http://eur-lex.europa.eu Otwarte dane UE Portal Otwartych Danych UE daje dostęp do zbiorów danych z UE: http://data.europa.eu/euodp/en/data. Dane można bezpłatnie pobierać i wykorzystywać do celów komercyjnych i niekomercyjnych.

Rue de la Loi/Wetstraat 175 1048 Bruxelles/Brussel BELGIQUE/BELGIË Tel. +32 (0)2 281 61 11 www.consilium.europa.eu