MINISTERSTWO ŚRODOWISKA DEPARTAMENT GEOLOGII I KONCESJI GEOLOGICZNYCH ZASADY DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ ZWIĄZANYCH Z ROZWOJEM GEOTERMII W POLSCE Warszawa, lipiec 2003r.
2 Skrót materiału przyjętego przez Kierownictwo Ministerstwa Środowiska w dniu 13.08.2003r. Część I. INFORMACJE PODSTAWOWE O GEOTERMII W POLSCE 1. Wstęp 2. Ocena możliwości wykorzystania wód termalnych w ciepłowniach geotermalnych 3. Istniejące i projektowane instalacje geotermalne Część II. ZASADY DOFINANSOWANIA GEOTERMII 1. Dotychczasowy sposób wsparcia przedsięwzięć związanych z budową instalacji geotermalnych 2. Regulacje prawne dotyczące dofinansowywania przedsięwzięć inwestycyjnych przedsiębiorców 3. Proponowane zasady wsparcia finansowego geotermii. Część III. WNIOSKI
3 I. INFORMACJE PODSTAWOWE O GEOTERMII W POLSCE 1. Wstęp Problematyka zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych w Polsce, w tym ze złóż geotermalnych zawarta jest między innymi w następujących dokumentach: Strategii Rozwoju energetyki odnawialnej opracowanej w 2000r przez Ministerstwo Środowiska i przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 5 września 2000r. oraz przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 23 sierpnia 2001r. Dokument ten jest wypełnieniem obowiązku wynikającego z Rezolucji Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 lipca 1999r w sprawie wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych (M.P. Nr 25, poz.365). Wyznacza on cele ilościowe udziału energii ze źródeł odnawialnych do 2010 oraz do 2020 roku, odpowiednio 7,5% i 14% w ogólnym bilansie energetycznym kraju. II Polityce ekologicznej państwa i w Programie wykonawczym II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010 opracowanym w 2002r przez Ministerstwo Środowiska i przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 10.12.2002r. Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 zatwierdzonej przez Radę Ministrów w dniu 17 grudnia 2002r., a przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 8 maja 2003r. Dokument ten określa między innymi priorytetowe, szczegółowe zadania realizacyjne w zakresie rozwoju energetyki odnawialnej na lata 2003-2006. Minister Środowiska powołał międzyresortową grupę roboczą do spraw wdrażania Strategii rozwoju energetyki odnawialnej, koordynującą działania zmierzające do osiągnięcia założonego w Strategii - 7,5% w 2010r udziału energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym bilansie energetycznym kraju. W czerwcu 2003r wydane zostało Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych źródeł energii oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła ze źródeł odnawialnych.(dz. U. NR 104, poz. 971). Według danych zawartych w roczniku statystycznym wydawanym przez Główny Urząd Statystyczny Ochrona Środowiska 2002 produkcja energii ze źródeł odnawialnych w Polsce w 2001r. (na podstawie danych Europejskiego Centrum Energii Odnawialnej) wynosiła łącznie 115 834 TJ, w tym energii geotermalnej 188 TJ, co stanowi 0,16% udziału w bilansie wykorzystania wszystkich odnawialnych źródeł energii w kraju.
4 Rozpoczęto prace nad rządowym projektem ustawy o wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii, który będzie obejmował wszystkie rodzaje źródeł energii odnawialnej o określi między innymi zasady gospodarowania zasobami i mechanizmy wsparcia finansowego rozwoju energetyki odnawialnej. 2. Ocena możliwości wykorzystania wód termalnych w ciepłowniach geotermalnych. Warunki występowania wód termalnych w Polsce są rozpoznane wystarczająco dobrze, aby ocenić możliwości ich wykorzystywania do różnorodnych celów praktycznych (lecznictwo, rekreacja, rolnictwo, ciepłownictwo). Bogaty materiał geologiczny z głębokich wierceń wykonywanych od połowy lat 60-tych przez Instytut Geologiczny i przemysł naftowy stanowi podstawę do wydzielenia regionów perspektywicznych do ujmowania wód o znaczeniu energetycznym. Jednocześnie należy podkreślić, ze Polska nie należy do obszarów o szczególnie korzystnych warunkach geotermalnych i dlatego też energia geotermalna w naszym kraju powinna być zawsze traktowana jako uzupełniające źródło energii i może być wykorzystywana w regionach gdzie na podstawie szczegółowej analizy geologicznej i ekonomicznej wykazano jej opłacalność i konkurencyjność w porównaniu z innymi źródłami energii.na przeważającej części obszaru Polski występują naturalne baseny sedymentacyjno-strukturalne, wypełnione wodami podziemnymi o zróżnicowanych temperaturach, których bezwzględna wartość uzależniona jest od zmian gęstości strumienia cieplnego ziemi. Woda podziemna występująca w tych utworach ma temperaturę od kilkunastu do ponad 90 0 C, a tylko lokalnie ponad 100 0 C. Biorąc pod uwagę potencjał geotermalny najbardziej perspektywicznymi obszarami dla wykorzystania wód geotermalnych na obszarze Polski jest rozległy obszar Niżu Polskiego, gdzie wody termalne o znaczeniu praktycznym występują w kompleksach kredowych i jurajskich następujących jednostek geologicznych: - synklinorium mogileńsko łódzkiego, - synklinorium szczecińskiego, - synklinorium pomorsko-warszawskiego, - północnej części monokliny przedsudeckiej. Szczególne znaczenie ma kompleks liasowy ze względu na duże miąższości. Skałami zbiornikowymi są piaskowce o porowatości rzędu 20% i miąższości niekiedy ponad 100m. Korzystne warunki do ujmowania wód termalnych występują również w Karpatach, w tym przede wszystkim w Karpatach Wewnętrznych, gdzie występują mezozoiczne osady jednostek tatrzańskich przykryte węglanowymi osadami eocenu. W obrębie Niecki Podhalańskiej występują unikalne w skali kraju, bardzo korzystne warunki geologiczne dla ujmowania wód termalnych (samowypływ, niska mineralizacja wody, duża wydajność pojedynczego otworu - ponad 200 m 3 /h, temperatura na wypływie ponad 90 0 C). W obrębie Zapadliska Przedkarpackiego wody termalne występują w obrębie utworów miocenu, kredy jury i triasu. Najsłabiej rozpoznanym, ale perspektywicznym rejonem dla ujmowania wód termalnych są Sudety, gdzie od wieków na bazie wód leczniczych funkcjonuje lecznictwo uzdrowiskowe. Niniejsza informacja nie dotyczy wykorzystywania wód o niskiej entalpii.
5 3. Istniejące i projektowane instalacje getermalne w Polsce W Polsce działają obecnie trzy instalacje geotermalne w: - Bańskiej na Podhalu o mocy 4,5 MW, docelowo 70 MW; - Pyrzycach k/szczecina o mocy 15 MW, docelowo 50 MW, - Mszczonowie k/warszawy o mocy 7,3 MW. W toku są obecnie prace eksperymentalne w ciepłowni geotermalnej w Uniejowie o mocy ca 3,2 MW oraz prace geologiczne związane z budową podziemnej części instalacji geotermalnej w Stargardzie Szczecińskim. W celu rozpoznania i udokumentowania zasobów wód termalnych, które mogłyby być wykorzystywane w ciepłownictwie, w ostatnich 7 latach wykonane zostały ze środków publicznych głębokie otwory wiertnicze ujmujące wody termalne w miejscowościach: Bańska, Biały Dunajec, Skierniewice, Jelenia Góra- Cieplice, Duszniki oraz ostatnio w Stargardzie Szczecińskim. Brak środków finansowych na kontynuację prac geologicznych oraz budowę naziemnej części instalacji uniemożliwia wykorzystywanie udokumentowanych już zasobów wód termalnych w Skierniewicach, Cieplicach i Dusznikach. Najczęściej z inicjatywy jednostek samorządu terytorialnego powstają kolejne projekty instalacji geotermalnych, spośród których można wymienić planowane instalacje w miejscowościach: Koło, Poddębice, Czarnków, Łodź. Projektowane instalacje geotermalne obejmują między innymi wykonanie przynajmniej dwóch głębokich otworów wiertniczych (dubletu geotermalnego otworu eksploatacyjnego i chłonnego). Wykonanie dubletu geotermalnego stanowiącego podziemną część instalacji geotermalnej, związane jest z realizacją prac geologicznych na podstawie koncesji Ministra Środowiska, udzielanej na podstawie ustawy Prawo działalności gospodarczej i ustawy - Prawo geologiczne i górnicze, która wody termalne zalicza do kopalin. Wydobywanie wód termalnych może odbywać się po uzyskaniu koncesji Ministra Środowiska. W związku z promowaniem wykorzystania energii geotermalnej, za wydobywanie wód termalnych (kopalin) nie jest pobierana opłata eksploatacyjna, co zostało rozstrzygnięte w ustawie - Prawo geologiczne i górnicze oraz w wydanym na podstawie art. 84 ust.4 ustawy z dnia 4 lutego 1994r Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, poz.96 z późn. zm.) - Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2001r w sprawie opłat eksploatacyjnych. Zgodnie z art. 18. ust. 1 pkt. 4 ustawy Prawo geologiczne i górnicze wniosek o koncesję na poszukiwanie i rozpoznanie kopaliny (wody termalnej) powinien zawierać określenie środków, jakimi dysponuje podmiot ubiegający się o koncesję, w celu zapewnienia prawidłowego wykonania działalności objętej wnioskiem. Przy ocenie krajowych zasobów energii geotermalnej, autorzy zwyczajowo posługują się nadwyżką energii wewnętrznej wody termalnej ponad arbitralnie przyjętą (najczęściej 20 0 C) dolną, graniczną temperaturą jej możliwego zagospodarowania energetycznego. W wielu opracowaniach szacujących zasoby energii geotermalnej przyrównuje się do energii chemicznej paliwa umownego, bądź też do zasobów geologicznych paliwa organicznego. Prowadzi to do wyrażania zasobów energii geotermalnej w jednostkach masy paliwa umownego uzyskanych poprzez
6 przeliczenie tych zasobów za pomocą wartości opałowej takiego paliwa lub innego równoważnika energii. Przy ocenie zasobów energii geotermalnej zawartej w wodach termalnych o niskiej i średniej temperaturze, takie podejście może wręcz wprowadzić w błąd, gdyż wykorzystywanie umiarkowanych termicznie zasobów oczywiście jest możliwe, ale wymaga istotnego nakładu dodatkowej energii pierwotnej niezbędnego do jej zagospodarowania. W świetle powyższego przy podejmowaniu decyzji o budowie instalacji geotermalnej i analizie ekonomicznej niezbędne jest oszacowanie kosztów związanych z dodatkowym nakładem energii potrzebnej na zagospodarowanie określonego nisko i średniotemperaturowego złoża energii geotermalnej. W zależności od przyjętej metodyki szacowania zasobów energii geotermalnej, przedstawiane prognozy możliwości rozwoju geotermii w Polsce są bardzo zróżnicowane, od bardzo optymistycznych do sceptycznych. Nośnikiem energii geotermalnej są wody podziemne i dlatego też szacowanie zasobów energii geotermalnej winno być oparte przede wszystkim na wynikach rozpoznania i udokumentowania zasobów dyspozycyjnych i eksploatacyjnych wód termalnych. Błędne założenia metodologiczne mogą być przyczyną zbyt dużego entuzjazmu w stosunku do rzeczywistych możliwości wydobywania wód termalnych mogących mieć zastosowanie w ciepłownictwie. O rozwoju geotermii w Polsce nie mogą decydować tylko korzystne warunki geologiczne, ale przede wszystkim analiza ekonomiczna przedsięwzięcia i spodziewane efekty ekologiczne. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że podmioty gospodarcze zainteresowane budową instalacji geotermalnych w Polsce nie posiadają wystarczających środków finansowych na realizację zaprojektowanych prac, a uzyskiwane dotacje na wykonanie prac geologicznych, przede wszystkim ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (po uzyskaniu pozytywnej opinii Ministra Środowiska), są często niewystarczające do realizacji niezbędnych do wykonania prac. Rosnące zainteresowanie zwiększeniem wykorzystania energii geotermalnej w Polsce, skutkuje opracowywaniem kolejnych projektów instalacji geotermalnych, ale inicjatorzy tych projektów z góry zakładają, że zaprojektowane prace geologiczne zostaną sfinansowane ze środków publicznych (NFOŚiGW). Przedkładane Ministrowi Środowiska do zaopiniowania wnioski o dotację dotyczą dofinansowania prac geologicznych związanych z wykonaniem 1 lub 2 otworów, bez gwarancji, że otwory te w przypadku uzyskania wyników umożliwiających ich wykorzystanie w ciepłowni geotermalnej będą w krótkim czasie zagospodarowane.
7 Część II ZASADY DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ ZWIĄZANYCH Z ROZWOJEM GEOTERMII W POLSCE 1. Dotychczasowy sposób i forma wspierania przedsięwzięć związanych z budową instalacji geotermalnych w Polsce. Przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska w Polsce finansowane są od początku lat dziewięćdziesiątych z środków zintegrowanego systemu finansowania przedsięwzięć proekologicznych, którego podstawę stanowią przede wszystkim instytucjonalne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (Narodowy, wojewódzkie, powiatowe, gminne, Ekofundusz). Z funduszami współpracują banki oraz fundacje i programy pomocowe. System finansowania ochrony środowiska uzupełniają środki pochodzące z budżetu centralnego, z budżetów samorządowych oraz pomocy zagranicznej. Dostępne na rynku formy finansowania inwestycji ekologicznych dzielą się na: zobowiązania kapitałowe kredyty, pożyczki, obligacje, leasing, udziały kapitałowe akcje i udziały w spółkach, dotacje. Wymienione formy dofinansowania mogą występować łącznie. Budowa instalacji geotermalnych w Polsce bez wsparcia finansowego ze środków publicznych byłaby niemożliwa, przede wszystkim z uwagi na bardzo wysokie koszty związane z wykonaniem podziemnej części instalacji, ca 30-40% kosztów całej instalacji. Podziemna część instalacji geotermalnej składa się najczęściej z dwóch głębokich otworów eksploatacyjnego i chłonnego (dubletu geotermalnego). W istniejących już instalacjach geotermalnych: w Bańskiej, Pyrzycach, Mszczonowie i w Uniejowie, otwory ujmujące i odbierające wykorzystane wody termalne sfinansowane zostały ze środków publicznych, w tym ze środków budżetowych znajdujących się w dyspozycji byłrgo Centralnego Urzędu Geologii, a następnie ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przewidzianych na finansowanie prac geologicznych. Z środków NFOŚIGW w ciągu ostatnich 7 lat, zgodnie z opinią Ministra Środowiska, sfinansowane zostały prace geologiczne, obejmujące wykonanie otworów wiertniczych w celu rozpoznania i udokumentowania zasobów wód termalnych w miejscowościach: Bańska, Biały Dunajec, Skierniewice, Jelenia Góra- Cieplice, Duszniki Zdrój oraz Stargard Szczeciński oraz badania hydrogeologiczne w wykonanych wcześniej 2 głębokich otworach w Uniejowie. Ponadto ze środków NFOŚiGW sfinansowane zostały opracowania wykonane na zamówienie Ministra Środowiska, który od wielu lat w ramach swoich kompetencji prowadzi działania związane z rozpoznawaniem możliwości pozyskiwania energii z geotermii oraz promocją tego odnawialnego źródła energii. W 1997 wydano i udostępniono zainteresowanym podmiotom poradnik metodyczny pt: Zasady i metodyka dokumentowania zasobów wód termalnych i energii geotermalnej oraz sposoby odprowadzania wód zużytych".
8 Realizując zadania wynikające z Polityki resortu w dziedzinie hydrogeologii na zamówienie Ministra Środowiska ze środków NFOŚiGW przeznaczanych na prace geologiczne wykonane zostały następujące opracowania. 1) Studium pt: Ocena możliwości wykorzystania istniejących odwiertów w Polsce Południowej i Południowo Zachodniej dla odzysku energii geotermalnej, 1996r. - pod kierunkiem D. Poprawy i B. Mroczkowskiej, Państwowy Instytut Geologiczny - Oddział Karpacki i Dolnośląski. 2) Studium możliwości inwestycyjnych nad wykorzystaniem energii geotermalnej w zbiornikach dolnojurajskim i dolnokredowym w synklinorium mogileńsko - łódzkim na Niżu Polskim, wrzesień 1996r, opracowanie zespołowe pod kierunkiem W. Góreckiego i T. Kuźniaka, Akademia Górniczo-Hutnicza - Kraków. 3) Dokumentacja hydrogeologiczna wód termalnych niecki podhalańskiej, czerwiec 1997r- J. Chowaniec, P. Długosz, B. Drozdowski, St. Nagy, D. Poprawa, St. Witczak, K. Witek - Państwowy Instytut Geologiczny -Oddział Karpacki i Geotermia Podhalańska. 4) Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów eksploatacyjnych ujęcia wód termalnych z utworów jury dolnej w Skierniewicach, marzec 1998r - A. Bentkowski, H. Biernat, K. Bujakowska, J. Kapuściński, Przedsiębiorstwo Geologiczne w Warszawie - Polgeol. 5) Studium możliwości inwestycyjnych nad wykorzystaniem energii geotermalnej w zbiorniku mezozoicznym e niecce szczecińskiej i północnej części monokliny przedsudeckiej, - grudzień 1998r - opracowanie zespołowe pod kierunkiem J. Sokołowskiego - Polska Akademia Nauk - Kraków. 6) Modele geotermalne formacji mezozoicznej na obszarze niecki warszawskiej konstruowane z wykorzystaniem systemu Landmark i studium technicznoekonomiczne, grudzień 1999r - opracowanie zespołowe pod kierunkiem W. Góreckiego i J. Kuźniaka, Akademia Górniczo -Hutnicza w Krakowie. Opracowania te znajdują się w Centralnym Archiwum Geologicznym w Państwowym Instytucie Geologicznym Warszawie ul. Rakowiecka 4 www.pgi.waw.pl i mogą być wykorzystywane przy projektowaniu kolejnych prac geologicznych na potrzeby inwestycji geotermalnych, na zasadach określonych przez Ministra Środowiska w Regulaminie z dnia 14 marca 2003r w sprawie zasad nieodpłatnego korzystania z informacji geologicznej, do której prawa przysługują Skarbowi Państwa. Na stronie internetowej Departamentu Geologii I Koncesji Geologicznych Ministerstwa Środowiska, www.mos.gov.pl/gd w celu promocji geotermii w Polsce prezentowane jest opracowanie pt: Energia geotermalna w Polsce, który zawiera podstawowe informacje niezbędne do przygotowywania szczegółowych projektów instalacji geotermalnych. Od 1995r do chwili obecnej, dotacje ze środków NFOŚiGW na potrzeby geologii związane z pracami geologicznymi służącymi geotermii, po uzyskaniu pozytywnej opinii Ministra Środowiska wyniosły ca 19 mln zł.
9 2. Regulacje prawne dotyczące dofinansowania przedsięwzięć inwestycyjnych przedsiębiorców W 2002r Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił między innymi ustawy: 1) Ustawę z dnia 20 marca 2002r o finansowym wspieraniu inwestycji (Dz. U. Nr 41, poz. 363) - określającą zasady i formy udzielania wsparcia finansowego przedsiębiorcom dokonującym nowych inwestycji lub tworzącym nowe miejsca pracy związane z tymi inwestycjami. 2) Ustawę z dnia 27 lipca 2002r o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (DZ. U. Nr 141, poz. 1177) określającą warunki dopuszczalności, zasady udzielania oraz nadzorowania pomocy publicznej dla przedsiębiorców. Zgodnie z ustawą o finansowym wsparciu inwestycji wnioski o udzielenie wsparcia finansowego nowej inwestycji składa się do ministra właściwego do spraw gospodarki w terminie od dnia 1 marca do 31 marca oraz w terminie od dnia 1 października do 31 października danego roku kalendarzowego. (art.11). Podstawą udzielenia wsparcia finansowego jest umowa zawarta przez ministra właściwego do spraw gospodarki z przedsiębiorcą, która określa zobowiązania przedsiębiorcy (art.12). Na podstawie w/w ustawy wydane zostały następujące akty prawne: 1) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 czerwca 2002r w sprawie szczegółowych kryteriów udzielania wsparcia finansowego nowej inwestycji (Dz. U. Nr 82, poz. 768) 2) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 czerwca 2002r w sprawie szczegółowego trybu składania wniosków o udzielenie wsparcia finansowego nowej inwestycji (Dz. U. Nr 85, poz. 770); 3) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 czerwca 2002r. w sprawie szczegółowego trybu i terminów udzielania i odmowy udzielania wsparcia finansowego nowej inwestycji (Dz. U. Nr 85, poz.771). Art. 10 ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, stanowi, że pomoc może być udzielona, jeśli równocześnie: 1) stanowi, w przypadkach inwestowania lub tworzenia nowych miejsc pracy, uzupełnienie środków innych niż środki publiczne, angażowanych przez przedsiębiorców, 2) jej wartość, czas trwania oraz zakres są proporcjonalne do rangi rozwiązywanego problemu oraz, o ile nie pozostaje to w sprzeczności z zasadą, o której mowa w pkt 4, jest udzielana w częściach, 3) przynosi korzyści społeczne po uwzględnieniu kosztów związanych z jej udzieleniem większe niż korzyści możliwe do osiągnięcia bez jej udzielenia, przy uwzględnieniu związanych z tym kosztów,
10 4) służy wspieraniu projektów w stopniu niezbędnym i wystarczającym do osiągnięcia celu pomocy, 5) charakteryzuje się przejrzystością ułatwiającą jej nadzorowanie. Zgodnie z art.11 w/w ustawy organy administracji publicznej oraz inne podmioty, działające w ramach swoich ustawowych kompetencji opracowują programy pomocowe. W oparcie o przepisy tej ustawy na rozwój geotermii w Polsce może być udzielana pomoc horyzontalna w oparciu o art. 14 pkt 2 (na prace badawczorozwojowe) i art.14 pkt 5 (na ochronę środowiska). Pomoc horyzotalna na prace badawczo - rozwojowe, zgodnie z art.16 ust. 1 pkt 1 może być udzielana wyłącznie na badania podstawowe, obejmujące działalność badawczą, eksperymentalną lub teoretyczną, podejmowaną w celu zdobycia wiedzy o zjawiskach i faktach, nieukierunkowaną na bezpośrednie zastosowanie w praktyce. Dopuszczalna jest w oparciu o art. 19 ust. 1 pkt 2 pomoc horyzontalna na produkcję energii ze źródeł odnawialnych, jeżeli nie przekracza maksymalnych wielkości pomocy. Organem nadzorującym pomoc jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (art. 23 ) Projekty pomocowe opracowane przez organy administracji publicznej oraz inne podmioty, zgodnie z art. 24 winny być zaopiniowane przez organ nadzorujący pomoc. Opinia organu nadzorującego wymagana jest również w przypadku udzielania pomocy indywidualnej. (art. 25). Organy udzielające pomocy są zobowiązane do przedstawiania organowi nadzorującemu i ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych sprawozdań pozwalających na nadzorowanie pomocy (art. 40). Na podstawie ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców wydane zostały następujące akty prawne: 1) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002r w sprawie dopuszczalności pomocy publicznej przeznaczonej na ochronę środowiska (Dz. U. Nr 231, poz. 1938), które określa szczegółowe warunki udzielania oraz maksymalne wielkości pomocy publicznej przeznaczanej przeznaczonej na ochronę środowiska.wielkość pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcy w związku z wytwarzaniem energii ze źródeł odnawialnych określona została 6, 7 i 10 w/w rozporządzenia.; 2) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 października 2002r. w sprawie dopuszczalności pomocy publicznej udzielanej na prace badawczorozwojowe (Dz. U. Nr 186, poz. 1546). W szczególności istotny jest 4 ust.3 pkt.1-2 dotyczący udzielania pomocy na prace badawczo-rozwojowe objęte europejskim programem badań i rozwoju.
11 3) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002r w sprawie szczegółowego zakresu informacji przedkładanych organowi nadzorującemu w celu wydania opinii o planowanej pomocy publicznej (Dz. U. Nr 1, poz. 1). Przepisy w/w ustaw oraz obowiązujące już do nich przepisy wykonawcze muszą być stosowane przy rozpatrywaniu wniosków przedsiębiorców o sfinansowanie prac geologicznych (z dotacji NFOŚiGW), których celem jest rozpoznanie i udokumentowanie zasobów wód termalnych możliwych do wykorzystania w planowanych ciepłowniach geotermalnych. Wnioski o dofinansowanie przedsięwzięć geotermalnych opracowane zgodnie z procedurami określonymi w przepisach prawa, mogą być również przedkładane przez przedsiębiorców do innych, niż NFOŚiGW i EkoFundusz, istniejących organów pomocowych. Akcesja Polski do UE w maju 2004r., spowoduje konieczność stosowania wypracowanych przez Komisję Europejską obowiązujących Wytycznych w sprawie pomocy publicznej przeznaczanej na ochronę środowiska z 2001r. (2001/C37/03). Pomoc publiczna dla przedsiębiorców przekraczająca 100 000 Euro wymagać będzie zgody Komisji Europejskiej. Zgodnie z wytycznymi Komisja Europejska: - bada konieczność zastosowania pomocy publicznej i potwierdza ją tylko wówczas, gdy w swobodnej grze sił rynkowych bez pomocy publicznej dane przedsięwzięcie nie powiodłoby się; - nie dopuszcza dotacji bezterminowych i dotacji w branżach o nadmiernych zdolnościach produkcyjnych; - nie dopuszcza dotacji na zwykłą modernizację urządzeń, o ile nie występuje przy tym jednocześnie innowacja lub restrukturyzacja. Jednocześnie należy podkreślić, że ustawy z zakresu ochrony środowiska jako ustawy określające podstawy prawne udzielania pomocy, a nie określające warunków jej udzielania, nie są bezpośrednio powiązane z prawem Wspólnoty w zakresie pomocy publicznej. W przypadku kolizji norm Prawa ochrony środowiska i przepisów o pomocy publicznej, na zasadzie lex specialis należy stosować przepisy o pomocy publicznej. 3. Proponowane zasady wsparcia finansowego geotermii. Omówione wcześniej rozwiązania prawne wymuszają zmianę podejścia do wspierania inicjatyw przedsiębiorców, zmierzających do budowy kolejnych ciepłowni geotermalnych w Polsce, dla potrzeb których konieczne jest wykonanie prac geologicznych (otworów wiertniczych) zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Przepisy ustaw nie pozwalają już na traktowanie projektowanych prac geologicznych jako prac badawczo rozwojowych, które mogą być finansowane zgodnie z regulaminem NFOŚIGW z środków Narodowego Funduszu przeznaczanych na potrzeby geologii, jako prace badawcze. W przedkładanych wnioskach o dotację cel
12 prac określany był dotychczas jako rozpoznanie budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych z uwagi na związane z projektowanymi pracami ryzyko geologiczne. Rzeczywistym celem dofinansowywanych prac geologicznych (dla istniejących już ciepłowni jak i dla ciepłowni obecnie projektowanych) jest bezpośrednie wykorzystywanie w praktyce wyników uzyskanych prac geologicznych (otwór lub otwory, udokumentowane zasoby wód, rozpoznanie chłonności) w celu wydobywania wód termalnych stanowiących źródło ciepła, na podstawie koncesji uzyskanej w oparciu o prawo geologiczne i górnicze. Pozostające w dyspozycji przedsiębiorców otwory wiertnicze stanowią niewątpliwie przysporzenie korzyści finansowych określonemu przedsiębiorcy w zakresie projektowanej i/lub prowadzonej przez niego działalności związanej z wytwarzaniem energii odnawialnej. Aby umożliwić rozwój geotermii w Polsce konieczne jest ścisłe przestrzeganie uregulowań prawnych związanych ze wspieraniem inwestycji geotermalnych i dofinansowywanie tylko takich przedsięwzięć, które w krótkim czasie mogą zostać w pełni zrealizowane, przez utworzone w celu wykorzystania energii geotermalnej podmioty gospodarcze. Angażowanie bardzo dużych środków finansowych na wykonanie prac geologicznych związanych z wykonaniem choćby tylko jednego otworu na wniosek danego przedsiębiorcy, bez rzeczywistych możliwości kontynuowania prac związanych z wykonaniem kolejnego otworu i naziemnej części instalacji geotermalnej, przede wszystkim z własnych środków przedsiębiorcy nie przyczyni się do rzeczywistego wzrostu wykorzystania tego źródła energii odnawialnej. Propozycje dotyczące zasad dofinansowania ze środków publicznych przedsięwzięć geotermalnych przedstawione w niniejszym dokumencie, zaopiniowała Komisja Dokumentacji Hydrogeologicznych w Ministerstwie Środowiska, podzespół ds. geologii i koncesji geologicznych Rady Doradców Ministra Środowiska, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, EkoFundusz i prof. Wojciech Górecki - doradca Głównego Geologa Kraju. Oczywiste jest, że nie jest możliwe i nie zawsze uzasadnione, wspomaganie wszystkich przedkładanych przez inicjatorów rozwoju geotermii projektów instalacji geotermalnych i dlatego też niezbędne jest wypracowanie jednolitych zasad postępowania przed wydaniem decyzji o dofinansowaniu bądź odmowie dofinansowania zaplanowanych przedsięwzięć, przede wszystkim w formie dotacji ze środków NFOŚiGW przewidzianych na potrzeby geologii. Zagadnienia dotyczące mechanizmów wsparcia finansowego inwestycji mających na celu wykorzystanie energii odnawialnych, w tym również energii geotermalnej, zostaną rozstrzygnięte w przygotowywanym rządowym projekcie ustawy o odnawialnych źródłach energii. Z uwagi na zbyt wysokie obecnie koszty pozyskiwania energii cieplnej z wód termalnych w stosunku do cen energii z alternatywnych źródeł, uznano za uzasadnione czasowe ( do czasu opracowania i wejścia w życie ustawy), odstąpienie od dofinansowania ze środków publicznych, w formie dotacji, nowych projektów instalacji geotermalnych w Polsce.
13 Część III WNIOSKI W oparciu o przedłożone stanowiska opiniodawców proponuje się przyjęcie doraźnie następujących zasad dofinansowania planowanych przedsięwzięć geotermalnych w Polsce. 1. Dotychczasowe doświadczenia w istniejących ciepłowniach geotermalnych wskazują, że bez dofinansowania tych inwestycji ze środków publicznych ich działalność nie może być opłacalna ekonomicznie. 2. Dofinansowanie ze środków NFOŚiGW przeznaczonych na potrzeby geologii badań chłonności utworów dolnokredowych ujętych otworem Uniejów IGH-1, po uzyskaniu pozytywnej opinii Ministra Środowiska do wniosku przedłożonego przez Geotermię Uniejów Sp. z o.o. zgodnie z wymaganiami NFOŚiGW i w oparciu o przedstawiony biznes plan całego przedsięwzięci, a nie jak dotychczas jedynie części geologicznej. Rozpoznanie i udokumentowanie zasobów wód termalnych oraz chłonności utworów wodonośnych umożliwi Geotermii Uniejów Sp. z o.o. ubieganie się o koncesję na wydobywanie wód termalnych, a następnie sprawne funkcjonowanie kolejnej czwartej instalacji geotermalnej w Polsce. 3. Czasowe (do czasu uchwalenia ustawy) odstąpienie od dofinansowywania w formie dotacji nowych projektów instalacji geotermalnych w Polsce ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przewidzianych na potrzeby geologii. 4. Dopuszczenie dofinansowywania przedsięwzięć geotermalnych ze środków NFOŚiGW w formie pożyczki w oparciu o wnioski przygotowane przez inwestorów zgodnie z wymaganiami prawa. 5. Uwzględnienie problematyki geotermii, w tym zasad finansowania przedsięwzięć geotermalnych (np. utworzenie funduszu gwarancyjnego ) w opracowywanym przez resort środowiska projekcie ustawy o wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii.