SPRAWOZDANIE KOMISJI

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 8.4.2014 r. COM(2014) 217 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO- SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Wprowadzenie euro na Łotwie PL PL

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO- SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Wprowadzenie euro na Łotwie 1. WPROWADZENIE Dnia 9 lipca 2013 r. Rada podjęła decyzję, w której stwierdziła, że Łotwa spełnia warunki konieczne do przyjęcia euro oraz że ze skutkiem od dnia 1 stycznia 2014 r. należy uchylić derogację dotyczącą uczestnictwa tego państwa w strefie euro 1. Łotwa postąpiła podobnie, jak wszystkie państwa członkowskie, które przyjęły euro po pierwszej fali wymiany walut krajowych na euro w latach 1999-2002, i zastosowała tzw. scenariusz big bang, co oznacza, że banknoty i monety euro uzyskały status prawnego środka płatniczego w dniu przyjęcia euro 2. Dwutygodniowy okres podwójnego obiegu, podczas którego w obiegu równolegle były zarówno banknoty i monety denominowane w euro, jak i banknoty i monety denominowane w łatach łotewskich, umożliwił stopniowe wycofanie pieniądza gotówkowego denominowanego w łatach łotewskich. Powodzenie tej wymiany pieniądza ponownie wskazuje, że przy starannym przygotowaniu krótki okres podwójnego obiegu walut jest wystarczający 3. Przeważająca większość Łotyszów (79 %) uznała, że operacja wprowadzenia euro przebiegła sprawnie i bezproblemowo 4. Po dwóch sprawozdaniach Komisji w sprawie praktycznych przygotowań do wprowadzenia euro na Łotwie 5 w niniejszym sprawozdaniu opisano najważniejsze aspekty procesu wprowadzenia euro z perspektywy ex post, skupiając się na przygotowaniach do wymiany pieniądza gotówkowego, okresie podwójnego obiegu walut, środkach podjętych w celu zapobiegania nadużyciom w zakresie cen oraz błędnemu postrzeganiu cen, tendencjach w zakresie zmian cen i postrzeganiu cen oraz kampanii informacyjnej dotyczącej euro. W stosownych przypadkach w sprawozdaniu określono również zalecenia Komisji dotyczące dalszych możliwych działań do podjęcia przez władze Łotwy oraz sformułowano wnioski, które mogą być cenne w kontekście wprowadzania euro w przyszłości. 1 2 3 4 5 Decyzja Rady 2013/387/UE z dnia 9 lipca 2013 r. w sprawie przyjęcia przez Łotwę euro w dniu 1 stycznia 2014 r. (Dz.U. L 195 z 18.7.2013, s. 24). W pierwszej grupie państw członkowskich wspólną walutę wprowadzono według tzw. scenariusza madryckiego, który przewidywał trzyletni okres przejściowy (roczny w przypadku Grecji). Estonia, Słowacja i Słowenia również miały dwutygodniowy okres podwójnego obiegu, podczas gdy na Malcie i Cyprze był to jeden miesiąc. Flash Eurobarometr 393, badanie terenowe przeprowadzone w dniach 16-18 stycznia 2014 r., dostępne na stronie: [http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/communication/polls/index_en.htm]. Komisja Europejska, Dwunaste sprawozdanie w sprawie praktycznych przygotowań do przyszłego rozszerzenia strefy euro - COM(2013) 540 final, 23.7.2013; http://ec.europa.eu/economy_finance/pdf/2013/twelfth_report_on_the_practical_preparations_pl.pdf; http://ec.europa.eu/economy_finance/pdf/2013/thirteenth_report_on_the_practical_preparations_pl.pdf; oraz Trzynaste sprawozdanie w sprawie praktycznych przygotowań do przyszłego rozszerzenia strefy euro - COM(2013) 855 final, 3.12.2013 - http://ec.europa.eu/economy_finance/pdf/2013/thirteenth_report_on_the_practical_preparations_pl.pdf. 2

2. WPROWADZENIE EURO 2.1. Przygotowania do wymiany pieniądza gotówkowego Wymiana pieniądza gotówkowego stanowi prawdopodobnie najbardziej widoczny element procesu wprowadzenia wspólnej waluty, ponieważ dotyczy praktycznie wszystkich instytucji finansowych, przedsiębiorstw i obywateli. Sprawne i efektywne przeprowadzenie tej operacji zależy od odpowiedniego zaopatrzenia wszystkich zaangażowanych podmiotów w gotówkę denominowaną w euro oraz od dobrego przygotowania banków i przedsiębiorstw na dodatkowe obciążenie pracą. Po przeprowadzeniu przetargu publicznego 400 mln monet euro z łotewską stroną narodową wybito w mennicy Staatliche Münzen Baden-Württemberg (Stuttgart, Niemcy). Około 110 mln banknotów euro o różnych nominałach pożyczono z Deutsche Bundesbank. Bankom i przedsiębiorstwom sukcesywnie dostarczano gotówkę euro przed końcem 2013 r. Zaopatrzenie wstępne instytucji kredytowych rozpoczęło się dnia 1 listopada 2013 r. Regularne zaopatrzenie wtórne głównych klientów banków komercyjnych rozpoczęło się dnia 10 grudnia 2013 r., natomiast mniejszym klientom korporacyjnym gotówkę w euro dostarczano z wykorzystaniem uproszczonej procedury zaopatrzenia wtórnego począwszy od dnia 27 grudnia 2013 r. Urzędy pocztowe otrzymały gotówkę euro w ramach zaopatrzenia wtórnego przez Citadele Bank. Całkowita wartość banknotów i monet euro dostarczonych w ramach zaopatrzenia wstępnego wyniosła 283,2 mln EUR. Od dnia 10 grudnia 2013 r. społeczeństwu udostępniono 800 000 pakietów bilonu zawierających zestaw łotewskich monet denominowanych w euro o wszystkich nominałach (wartość pakietu 14,23 EUR), tj. mniej więcej jeden pakiet na gospodarstwo domowe, za pośrednictwem banków komercyjnych, urzędów pocztowych i oddziałów łotewskiego banku centralnego Banku Łotwy. Do dnia 1 stycznia 2014 r. sprzedano około 644 000 pakietów bilonu. Z perspektywy czasu w przypadku Łotwy nazbyt optymistyczna okazała się standardowa zasada wprowadzania euro, że potrzebny jest mniej więcej jeden pakiet bilonu na gospodarstwo domowe. Od dnia 1 stycznia 2014 r. pozostałe pakiety bilonu mogą nabywać kolekcjonerzy i firmy zajmujące się sprzedażą monet. Od dnia 10 grudnia 2013 r. dostępnych było 95 000 specjalnych pakietów bilonu dla detalistów (każdy zawierający łącznie 200 EUR), z czego około 70 000 pakietów sprzedano do dnia 1 stycznia 2014 r. Kilka banków komercyjnych również stworzyło indywidualne pakiety bilonu dostosowane do średniego zapotrzebowania ich klientów biznesowych. W obliczu zwiększonego zagrożenia bezpieczeństwa opracowano plan działania w zakresie bezpieczeństwa, w którym przewidziano środki zwiększające poziom bezpieczeństwa transportów gotówki prowadzonych przez przedsiębiorstwa konwojenckie w czasie procesu wymiany waluty. Powstał specjalny plan działania na wypadek złych warunków atmosferycznych. Kilka tygodni przed i po wymianie policja państwowa zapewniała bezpłatną eskortę pojazdów transportujących gotówkę Banku Łotwy, banków komercyjnych i przedsiębiorstw konwojenckich. W szczególności w ostatnich dniach grudnia 2013 r. banki komercyjne i urzędy pocztowe musiały obsłużyć wyjątkowo duże kwoty gotówki. W celu usprawnienia logistycznego procesu wycofywania monet w łatach łotewskich przedsiębiorstwa konwojenckie i banki komercyjne wyposażono w standardowe przenośne pojemniki do zbierania, przechowywania i transportu monet. 3

Łotewski sektor bankowy obejmuje 25 banków posiadających 371 oddziałów, z których 19 banków posiadających 321 oddziałów świadczy usługi gotówkowe. W celu ułatwienia wymiany w ostatnich tygodniach roku niektóre banki wydłużyły godziny pracy. Banki komercyjne będą oferować nieodpłatne usługi wymiany gotówki w nieograniczonym zakresie do dnia 30 czerwca 2014 r. Od końca września 2013 r. Bank Łotwy wraz z Konfederacją Pracodawców Łotwy oferowały szkolenia dla księgowych i podmiotów zajmujących się zawodowo obsługą gotówki dotyczące gotówki w euro w ujęciu ogólnym oraz zabezpieczeń w ujęciu szczegółowym. W szkoleniach uczestniczyli głównie detaliści i pracownicy urzędów pocztowych. Pracownicy banków uczestniczyli w specjalnych szkoleniach organizowanych przez swoich pracodawców w zakresie ogólnych zasad wprowadzania euro oraz konsekwencji wprowadzenia euro dla usług bankowych oraz dostępności usług bankowych około dnia 1 stycznia 2014 r. W celu zwiększenia dostępności usług wymiany gotówki, zwłaszcza na obszarach wiejskich, czynną rolę w procesie wymiany pieniądza gotówkowego odegrała Latvijas Pasts (Poczta Łotewska). Do dnia 31 marca 2014 r. w 302 urzędach pocztowych dla ogółu społeczeństwa oferowane są usługi wymiany walut (z możliwością przedłużenia o maksymalnie trzy kolejne miesiące). Zgodnie z sondażem Komisji przeprowadzonym pod koniec grudnia 2013 r. 6 znaczna część Łotyszów była już w posiadaniu gotówki w euro przed wprowadzeniem wspólnej waluty: 43 % posiadało banknoty euro (56 % z podróży zagranicznej, 46 % w wyniku wymiany waluty w banku na Łotwie), a 60 % posiadało monety euro (57 % z podróży zagranicznej, 48 % z pakietu bilonu). Wymiana pieniądza gotówkowego na Łotwie była dobrze przygotowana i zorganizowana. Bankom i przedsiębiorstwom oraz obywatelom w odpowiedni sposób dostarczono środki gotówkowe w euro przed wymianą. W świetle łotewskich doświadczeń standardowe szacunki dotyczące liczby zestawów monet, które należy przygotować dla ogółu społeczeństwa, należy skorygować w dół. 2.2. Okres podwójnego obiegu Dwutygodniowy okres podwójnego obiegu walut, w którym euro i łaty łotewskie były równolegle w obiegu zakończył się dnia 14 stycznia 2014 r. Wszystkie z 1061 bankomatów na Łotwie były gotowe do wypłaty euro w dniu 1 stycznia 2014 r. przed godz. 1:00. Bankomaty zostały napełnione środkami gotówkowymi w euro (przede wszystkim banknotami o nominałach 10, 20 i 50 EUR) głównie w ostatnich dniach grudnia 2013 r. Banknoty o nominałach 5 EUR były dostępne w 242 bankomatach od dnia 1 stycznia 2014 r., a w kolejnych 460 bankomatach od dnia 14 stycznia 2014 r. W połowie stycznia 2014 r. banknoty o nominale 5 EUR stanowiły jedną trzecią wyemitowanych banknotów euro. Terminale płatnicze w punktach sprzedaży były gotowe do płatności w euro natychmiast z dniem 1 stycznia 2014 r. Wymogi obowiązujące na jednolitym obszarze płatności w euro (SEPA) spełnia już 99,3 % terminali płatniczych. Klienci banków byli zachęcani do częstszego korzystania z płatności elektronicznych zwłaszcza w pierwszych 6 Flash Eurobarometr 390, badanie terenowe przeprowadzone w dniach 28 i 30 grudnia 2013 r., dostępne na stronie: http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/communication/polls/index_en.htm. 4

dniach po dniu 1 stycznia 2014 r. W okresie podwójnego obiegu z kart płatniczych skorzystano w 6,6 mln transakcji o całkowitej wartości 122 mln EUR. W porównaniu ze styczniem 2013 r. w styczniu 2014 r. nastąpił wzrost płatności elektronicznych o 20-30 %. Dnia 1 stycznia 2014 r. niektóre oddziały banków oraz wszystkie sześć okienek kasowych Banku Łotwy były otwarte w celu realizowania usług gotówkowych. Urzędy pocztowe, które zwykle są zamknięte w soboty, były otwarte w sobotę 4 stycznia, aby ułatwić dostęp ludności do wymiany gotówki, szczególnie na obszarach oddalonych i wiejskich. Dzięki starannym przygotowaniom banki i urzędy pocztowe dobrze poradziły sobie z dodatkowym obciążeniem pracą podczas okresu podwójnego obiegu. Szereg banków przydzieliło dodatkowych pracowników w oddziałach do operacji gotówkowych. Banki czynnie proponowały detalistom oraz innym klientom biznesowym usługi odbioru gotówki. Oddziały banków zostały dostosowywane pod kątem możliwości liczenia i przechowywania gotówki. Do dnia 9 stycznia 2014 r. wymieniono około 120,15 mln EUR w największych bankach komercyjnych, co stanowi 77 % całkowitej bazy klientów (w sumie wymiana o wartości 98,9 mln EUR), w urzędach pocztowych (16,1 mln EUR) i w Banku Łotwy (5,15 mln EUR). Liczba i wielkość wypłat w bankomatach w pierwszych dniach stycznia pozostała na tym samym poziomie, jak w czasach łatów łotewskich. Do dnia 6 stycznia 2014 r. na euro przestawiono 98 % automatów do sprzedaży. Zgodnie z sondażem Komisji przeprowadzonym na Łotwie w dniach 16-18 stycznia 2014 r. 7 88 % respondentów w pierwszym tygodniu stycznia nie napotkało w bankach żadnych problemów przy wymianie gotówki w łatach łotewskich lub wypłacaniu gotówki euro. To wynik gorszy w porównaniu z operacją wprowadzenia euro w Estonii (95 %), ale ogólnie zgodny z wcześniejszymi operacjami wprowadzenia euro 8. Na wykresie 1 poniżej przedstawiono zmiany w zakresie płatności gotówkowych dokonywanych wyłącznie w euro podczas okresu podwójnego obiegu na Łotwie w porównaniu z Estonią, Słowacją i Słowenią. 7 8 Wartość ta wyniosła odpowiednio 90 % na Słowacji, 88 % na Cyprze, 85 % na Malcie i 96 % w Słowenii. 5

Już w pierwszym dniu roboczym po wymianie (w dniu 2 stycznia 2014 r.) spośród osób, które płaciły gotówką, stosunkowo duży odsetek (30 %) płacił wyłącznie gotówką euro. Dnia 4 stycznia już dwie trzecie ankietowanych płaciło wyłącznie gotówką euro. Następnie udział płatności uiszczanych wyłącznie w gotówce euro stopniowo wzrastał do końca okresu podwójnego obiegu z wyjątkiem piątku 10 stycznia 2014 r., gdy odnotowano spadek z 91 % do 87 %, jednak szybko nastąpił wzrost do 91 % w najbliższy poniedziałek. Ogólnie rzecz ujmując, zmiany w zakresie płatności wyłącznie gotówką euro był szybsze niż w Estonii i na Słowacji, ale mniej stabilne niż w Słowenii. Sektor detaliczny również dobrze poradził sobie z wyzwaniami procesu wprowadzenia euro i posługiwania się jednocześnie dwoma walutami. Detaliści byli dobrze zaopatrzeni w gotówkę euro i nie zgłaszano większych problemów związanych z kolejkami. Jak przedstawiono na wykresie 2, już dnia 2 stycznia 94 % obywateli otrzymało resztę wyłącznie w euro. Odsetek ten wzrósł do 100 % dnia 7 stycznia i pozostał na tym poziomie do dnia 14 stycznia 2014 r. 6

Wyniki sondażu Komisji przeprowadzonego tuż po zakończeniu okresu podwójnego obiegu świadczą o tym, że znaczna większość Łotyszów (79 %) uznała, że operacja wprowadzenia euro przebiegła sprawnie i efektywnie 9. 2.3. Wycofanie dotychczasowej waluty krajowej Choć od początku 2013 r. zmniejsza się ilość będącego w obiegu pieniądza gotówkowego denominowanego w łatach łotewskich, wycofywanie z obrotu pieniądza gotówkowego w łatach łotewskich stanowi szczególne wyzwanie. Znaczna część będącego w obiegu pieniądza gotówkowego denominowanego w łatach łotewskich została wycofana z obiegu przed wprowadzeniem euro. Do dnia 31 grudnia 2013 r. wartość łatów łotewskich pozostających w obiegu zmniejszyła się prawie o 50 % w porównaniu ze styczniem 2013 r. (z 1,2 mld LVL do 630,8 mln LVL). W sumie trzeba było wycofać 293 mln monet (757 ton). Demonetyzację monet denominowanych w łatach łotewskich rozpoczęto dnia 5 września 2013 r. Szacuje się, że do dnia 31 grudnia 2013 r. zniszczono 33 % monet denominowanych w łatach łotewskich. W celu zmniejszenia ilości pieniądza gotówkowego w łatach łotewskich jeszcze przed dniem 1 stycznia 2014 r., od października 2013 r. szereg banków oferowało swoim klientom możliwość bezpłatnego deponowania na rachunkach oszczędnościowych monet denominowanych w łatach. Ponadto Bank Łotwy oferuje nieograniczoną i bezpłatną wymianę monet denominowanych w łatach na banknoty denominowane w łatach. Banki komercyjne zintensyfikowały promocję płatności bezgotówkowych wśród swoich klientów. Aby przed dniem 1 stycznia 2014 r. ograniczyć liczbę będących w obiegu banknotów denominowanych w łatach o wysokich nominałach, przedsiębiorstwa konwojenckie i przedsiębiorstwa zachęcano do niezamawiania banknotów o wysokich nominałach. 9 7

Wymiana na Łotwie była dobrze przygotowana i sprawnie zrealizowana. Bankomaty i terminale płatnicze w punktach sprzedaży przestawiono na czas, a banki i urzędy pocztowe dobrze sobie poradziły z dodatkowym obciążeniem pracą podczas okresu podwójnego obiegu. Detaliści dobrze poradzili sobie z wyzwaniami związanymi z procesem wymiany i obsługą dwóch walut jednocześnie. Byli dobrze zaopatrzeni w gotówkę euro i zgodnie z sondażem Komisji już dnia 2 stycznia 2014 r. 94 % ankietowanych otrzymywało resztę jedynie w euro 10. 3. ZAPOBIEGANIE NIEWŁAŚCIWYM PRAKTYKOM ORAZ BŁĘDNEMU POSTRZEGANIU ZMIAN CEN W społeczeństwie istnieją obawy dotyczące możliwego wpływu wprowadzenia euro na ceny. Dlatego szczególnie ważną kwestią jest poczynienie przez łotewskie władze niezbędnych kroków, aby zapobiec niewłaściwym praktykom oraz błędnemu postrzeganiu zmian cen. Począwszy od stycznia 2013 r., monitorowane są ceny 120 najczęściej kupowanych produktów i usług w najpopularniejszych punktach sprzedaży zlokalizowanych w siedmiu największych łotewskich miastach. Wśród monitorowanych usług znalazły się usługi, w przypadku których jak wynika z doświadczeń z wcześniejszych przypadków wprowadzenia euro wzrost cen po wymianie waluty jest najbardziej prawdopodobny, takie jak usługi oferowane przez zakłady fryzjerskie, restauracje i kawiarnie oraz warsztaty samochodowe. Wyniki monitorowania są regularnie publikowane na stronach internetowych Ministerstwa Gospodarki i na stronie internetowej poświęconej procesowi przechodzenia na euro. Centrum Ochrony Praw Konsumentów, organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną praw konsumentów, państwowe służby ds. żywności i kwestii weterynaryjnych oraz służby skarbowe monitorują przestrzeganie wymogów w zakresie podawania cen i wymiany walut (na przykład zasad zaokrąglania kwot) w okresie podawania cen w dwóch walutach oraz realizację memorandum kampanii Uczciwie wprowadzamy euro. W dniu 1 października 2013 r. rozpoczęto intensywne kontrole. Od czasu pierwszego specjalnego sprawozdania Komisji Europejskiej w sprawie praktycznych przygotowań Łotwy do wprowadzenia euro znacznie wzrosła łączna liczba inspektorów uczestniczących w kontrolach (obecnie jest ich 346). Okres obowiązkowego podawania cen w dwóch walutach, czyli w łatach łotewskich i w euro, rozpoczął się dnia 1 października 2013 r. i potrwa do dnia 30 czerwca 2014 r. Od października 2013 r. przeprowadzono 14 849 kontroli (łączna liczba zaplanowanych kontroli: 28 000). Centrum Ochrony Praw Konsumentów i Związek na rzecz Ochrony Interesów Konsumentów przeprowadziły 14 849 kontroli i stwierdziły naruszenia w 5486 punktach sprzedaży. Najczęstszym ujawnionym uchybieniem było nieprawidłowe przeliczanie, które dotyczyło 4245 przypadków. Drugie w kolejności uchybienie dotyczyło podawania cen w dwóch walutach (1720 przypadków). Na koniec stycznia 2014 r. naruszenia usunięto w 4231 punktach sprzedaży. W 2453 punktach sprzedaży naruszenia usunięto na miejscu w obecności inspektora Centrum Ochrony Praw Konsumentów. W 39 przypadkach nałożono grzywnę w wysokości do 500 LVL (711,44 EUR). Dotychczas Centrum Ochrony Praw Konsumentów wszczęło postępowania administracyjne w 83 przypadkach. Państwowe służby ds. żywności i kwestii weterynaryjnych przeprowadziły 4454 kontrole cen (i wykryły naruszenia w 186 punktach sprzedaży). Służby skarbowe przeprowadziły 79 kontroli (naruszenia stwierdzono w 10 8

22 punktach sprzedaży). Liczba wykroczeń dotyczących wymogów w zakresie podawania cen w dwóch walutach z czasem uległa zmniejszeniu. Łotysze powszechnie uznali, że podawanie cen w dwóch walutach jest użytecznym narzędziem ułatwiającym porównywanie cen i przyzwyczajenie się do myślenia w nowej walucie. Zgodnie z sondażem Komisji przeprowadzonym w styczniu 11 prawie trzech na czterech (74 %) ankietowanych Łotyszów było zdania, że podawanie cen w dwóch walutach jest bardzo użyteczne lub raczej użyteczne. Ponadto 84 % wyraziło opinię, że podawanie cen w dwóch walutach jest zawsze (44 %) lub w większości przypadków (40 %) przeprowadzone prawidłowo, co odpowiada wynikom uzyskanym podczas poprzednich operacji wprowadzenia euro. W odniesieniu do przeliczania cen 46 % Łotyszów miało wrażenie, że czasami (33 %), często (10 %) lub bardzo często (3 %) przeliczenie cen było nieprawidłowe. Taki wynik plasuje się pośrodku wyników sondaży przeprowadzonych podczas poprzednich operacji przejścia na euro. W ramach kampanii Uczciwie wprowadzamy euro, którą rozpoczęto dnia 12 lipca 2013 r., zachęca się przedsiębiorstwa do podjęcia zobowiązania do niewykorzystywania okresu wprowadzania euro dla własnych korzyści, przestrzegania zasad przechodzenia na euro oraz zapewnienia niezbędnej pomocy klientom. Kampania ta jest zgodna z zasadami dobrowolnych inicjatyw z powodzeniem stosowanych podczas poprzednich operacji przejścia na euro. Jest ona prowadzona przez Ministerstwo Gospodarki. Przedsiębiorstwa, które uczestniczą w kampanii, mają prawo posługiwać się naklejkami z oznaczeniem Uczciwie wprowadzamy euro, potwierdzającymi ich udział w kampanii, oraz są wpisane na białą listę udostępnioną na stronie internetowej projektu wprowadzenia euro. Do końca stycznia 2014 r. do kampanii Uczciwie wprowadzamy euro przystąpiło 1224 przedsiębiorstw (posiadających ponad 11 000 punktów sprzedaży) sprzedających towary lub świadczących usługi. Wśród uczestników kampanii jest pięć największych sieci sklepów detalicznych. Porozumienie na rzecz uczciwych cen stanowi bardzo ważną inicjatywę służącą zapobieganiu potencjalnym nadużyciom związanym z cenami i wyeliminowaniu błędnego postrzegania cen. Biorąc pod uwagę całkowitą liczbą przedsiębiorstw na Łotwie, pierwotnie założony cel (przynajmniej około 10 000 przedsiębiorstw lub 30 000 punktów sprzedaży) oraz doświadczenia z poprzednich operacji wprowadzenia euro 12, możliwe było dalsze zwiększenie zasięgu tego programu. Od dnia 1 października 2013 r. konsumenci mogą składać skargi dotyczące naruszenia zasad podawania cen do Centrum Ochrony Praw Konsumentów za pośrednictwem linii telefonicznej przeznaczonej do składania skarg, specjalnej linii ogólnej informacji o euro, poczty elektronicznej oraz pism. Skargi były rozpatrywane przez Centrum Ochrony Praw Konsumentów lub współpracującą z nim organizację pozarządową w terminie do 48 godzin od ich złożenia. Obawy zgłaszane przez obywateli dotyczyły głównie kwestii dotyczących podawania cen oraz stosowania zasad zaokrąglania. Skargi dotyczące możliwych podwyżek cen związanych z wprowadzeniem euro są rozpatrywane przez łotewską Radę ds. Konkurencji. 11 12 Podobnym programem objęto 526 podmiotów w Estonii, około 7 600 przedsiębiorstw na Cyprze, około 7 900 na Malcie i około 20 000 punktów sprzedaży na Słowacji. 9

Łotwa wprowadziła podawanie cen w dwóch walutach oraz inicjatywę na rzecz uczciwych cen zgodnie z zaleceniami Komisji 13. Władze Łotwy powinny nadal dopilnowywać, aby wszystkie skargi od obywateli były należycie rozpatrywane, oraz kontynuować monitorowanie prawidłowego wdrażania memorandum Uczciwie wprowadzamy euro przez resztę okresu kampanii. Uczestnictwo w inicjatywie na rzecz uczciwych cen mogło rozczarować w porównaniu z poprzednimi przypadkami wprowadzania euro. Państwa wprowadzające euro powinny dążyć, aby do porozumienia przystępowało co najmniej 75 % podmiotów. 4. TENDENCJE W ZAKRESIE ZMIAN CEN I POSTRZEGANIE CEN 4.1. Tendencje w zakresie zmian cen Przejście na euro na Łotwie było poprzedzone okresem bardzo niskiej, niekiedy ujemnej inflacji. Zmniejszenie inflacji było spowodowane przede wszystkim cenami energii oraz w mniejszym stopniu cenami towarów przemysłowych innych niż energia, a ostatnio cenami żywności nieprzetworzonej. Tendencje te są podobne do tendencji obserwowanych w odniesieniu do danych zbiorczych dla strefy euro oraz w państwach sąsiadujących z Łotwą. Zgodnie z utrwaloną praktyką stosowaną po wprowadzeniu euro w innych państwach członkowskich Eurostat planuje przygotowanie oceny zmian cen po wprowadzeniu euro na Łotwie, gdy tylko dostępne będą wystarczające dane. Eurostat planuje publikację stosownego dokumentu w maju 2014 r. 4.2. Postrzeganie cen Zgodnie z niedawnym sondażem Komisji 14 większość Łotyszów (57 %) była zdania, że przejście na euro doprowadzi do wzrostu inflacji na Łotwie (w porównaniu do 55 % Estończyków, 19 % Słowaków, 66 % Cypryjczyków, 37 % Maltańczyków i 52 % Słoweńców tuż po wprowadzeniu euro w tych krajach), natomiast tylko 19 % Łotyszów uważało, że przystąpienie do strefy euro pomoże Łotwie zachować stabilność cen. Do połowy 2013 r. inflacja postrzegana na Łotwie stale spadała od wartości szczytowej odnotowanej wiosną 2011 r., podążając ściśle za zmianami inflacji rzeczywistej. Jednak między lipcem a listopadem 2013 r. inflacja postrzegana wzrosła, natomiast roczna inflacja mierzona zharmonizowanym indeksem cen konsumpcyjnych (HICP) spadła do poziomu poniżej zera. Choć ten wzrost inflacji postrzeganej w kontekście spadku inflacji rzeczywistej mógł być spowodowany zbliżającym się wprowadzeniem euro, trudno jest wskazać konkretny wpływ przyczynowy wprowadzenia wspólnej waluty na postrzeganie inflacji. Mniej więcej w czasie wprowadzania euro, tj. w grudniu 2013 r. i w styczniu 2014 r., inflacja postrzegana zmniejszyła się. Z danych uzyskanych w sondażu przeprowadzonym wśród konsumentów wynika, że inflacja postrzegana zmalała z 24,6 w grudniu do 21,9 w styczniu, bez uwzględnienia dostosowań sezonowych. 13 14 Zalecenie Komisji z dnia 10 stycznia 2008 r. dotyczące środków ułatwiających przyszłe przejście na euro (Dz.U. L 23 z 26.1.2008, s. 30). 10

5. KAMPANIA INFORMACYJNA DOTYCZĄCA EURO W następstwie decyzji Rady z dnia 9 lipca 2013 r. władze Łotwy uruchomiły intensywną fazę wprowadzenia euro związaną z działaniami informacyjnymi. W ostatecznej wersji Strategii informacyjnej na potrzeby wprowadzenia euro na Łotwie, którą zatwierdziła grupa robocza ds. świadomości społecznej i informacji w zakresie wprowadzenia euro dnia 22 października 2012 r., określono wytyczne w sprawie kampanii informacyjnej dotyczącej wprowadzenia euro. W ujęciu ilościowym kampania miała na celu zagwarantowanie, aby 90 % ogółu mieszkańców było dobrze poinformowanych o wszystkich praktycznych aspektach przejścia na euro. Kampania informacyjna, koordynowana przez Ministerstwo Finansów, obejmowała zestaw narzędzi i instrumentów informacyjnych (bezpośrednie przesyłki reklamowe, seminaria i szkolenia, media społecznościowe, kampanię telewizyjną i i publikacyjną) oraz różne grupy docelowe (na przykład ogół społeczeństwa, uczniów, słabsze grupy społeczne, przedsiębiorstwa). Uzupełniające działania informacyjne były podejmowane przez Kancelarię Rady Ministrów, Ministerstwo Gospodarki, Łotewski Bank Centralny, Ministerstwo Edukacji i Nauki, łotewskie stowarzyszenie banków komercyjnych oraz inne instytucje publiczne i prywatne. Począwszy od 2012 r. odbywały się regularne seminaria, regionalne wydarzenia i regionalne fora skierowane do przedsiębiorstw, do podmiotów zajmujących się zawodowo obsługą gotówki i do słabszych grup społecznych. Konfederacja Pracodawców Łotwy, Łotewska Izba Gospodarcza i Łotewskie Stowarzyszenie Handlowców organizowały warsztaty dla przedsiębiorstw, na których informowano o kampanii Uczciwie wprowadzamy euro ; warsztaty te obejmowały spotkania z urzędnikami administracji i ekonomistami. 11

Dnia 12 września 2013 r. w Rydze odbyła się konferencja na temat wprowadzenia euro, zorganizowana wspólnie przez Bank Łotwy, Europejski Bank Centralny, Komisję Europejską i Ministerstwo Finansów. We wrześniu 2013 r. rozpoczęto kampanię w środkach masowego przekazu, w ramach której emitowano spoty telewizyjne służące emocjonalnemu zaangażowaniu społeczeństwa i objaśniające praktyczne aspekty procesu wprowadzenia euro. Kampanię uzupełniała reklama w publikacjach, radiu, internecie i mediach zewnętrznych. W ramach wyboru środków przekazu szczególną uwagę zwrócono na dotarcie do słabszych grup społecznych na obszarach oddalonych i do ludności rosyjskojęzycznej. W celu przekazania informacji nauczycielom i uczniom Ministerstwo Edukacji i Nauki rozprowadziło we wszystkich szkołach broszurę informacyjną dla nauczycieli i wyprodukowało film rysunkowy, który miał zostać wprowadzony do programów nauczania. Szereg działań skierowano do osób niedowidzących i niedosłyszących, a obejmowały one szkolenia na temat wzorów nowych banknotów i monet, ich zabezpieczeń oraz ogólnych uwarunkowań przechodzenia na wspólną walutę. Pod koniec 2013 r. do wszystkich gospodarstw domowych rozesłano przesyłki reklamowe w pięciu wersjach dopasowanych do poszczególnych regionów, w tym w wersji w języku rosyjskim, które opracowało Ministerstwo Finansów wraz z Komisją Europejską. Niedługo potem Europejski Bank Centralny oraz Bank Łotwy wspólnie rozesłały ulotkę informacyjną o wzorach banknotów i monet oraz ich zabezpieczeniach. W ramach umowy o partnerstwie zawartej dnia 10 lipca 2012 r. między łotewskim Ministerstwem Finansów a Komisją oraz późniejszej umowy o udzielenie dotacji zawartej dnia 30 kwietnia 2013 r. Komisja przyczyniła się do realizacji strategii informacyjnej poprzez sfinansowanie do 50 % kwalifikujących się kosztów działań informacyjnych. Ponadto Komisja sfinansowała wystawę objazdową o euro pokazywaną w Rydze i innych dużych miastach Łotwy w okresie od września 2013 r. do stycznia 2014 r., zorganizowała seminarium dla łotewskich dziennikarzy oraz współpracowała przy organizacji konferencji na temat wprowadzenia euro we wrześniu 2013 r. Komisja zapewniła też różne publikacje i przeprowadziła badania opinii publicznej Eurobarometr przed okresem podwójnego obiegu, w jego trakcie i po tym okresie. Europejski Bank Centralny współpracował z Bankiem Łotwy w celu wykorzystania efektów synergii i osiągnięcia jak największych skutków kampanii. Europejski Bank Centralny przekazywał publikacje, udostępnił wystawę EBC o euro, współorganizował konferencję na temat wprowadzenia euro we wrześniu 2013 r. oraz zrealizował kampanię informacyjną w środkach masowego przekazu, w której skupiono się na wyglądzie i zabezpieczeniach banknotów i monet euro, głównych faktach oraz datach wprowadzania wspólnej waluty. 12

Kampania informacyjna i edukacyjna przyczyniła się do sprawnego przejścia na euro. Pomimo nieco opóźnionego rozpoczęcia kampanii informacje o praktycznych aspektach wprowadzenia euro przekazano w odpowiedni sposób różnym grupom docelowym, w tym grupom o szczególnym znaczeniu, na przykład mniejszościom, osobom zamieszkującym obszary oddalone, młodzieży i osobom starszym. Jako że 89 % Łotyszów uważało się za dobrze poinformowanych o euro, można uznać, że osiągnięto cel zakładający, że 90 % mieszkańców Łotwy powinno czuć się wystarczająco poinformowanymi 15. Ponadto ogółem 80 % Łotyszów jest zadowolonych z informacji przekazanych przez władze Łotwy. Poparcie dla euro osiągnęło poziom 52 % (w badaniu przeprowadzonym na Łotwie w styczniu 2014 r.), przy czym początkowo było ono na dość niskim poziomie (33 % w badaniu przeprowadzonym na Łotwie w styczniu 2013 r.). Aby je w dalszym ciągu zwiększać, zaleca się kontynuację działań informacyjnych oraz monitorowania opinii publicznej w odniesieniu do zagadnień związanych z euro. W szczególności istotną kwestią dla Łotyszów pozostaje wpływ euro na ceny oraz nadużycia w zakresie ustalania cen 16. Dlatego też zaleca się prowadzenie przez kilka kolejnych miesięcy dalszego nadzoru nad podawaniem cen w dwóch walutach, prawidłowymi zasadami wymiany walut i zaokrąglania kwot oraz zmianami ogólnego poziomu cen. 15 16 13