Popularność płyt winylowych

Gramofon

Wprowadzenie Przez ostanie lata czarna płyta winylowa i gramofony przeżywają prawdziwy renesans. Powrót do technologii sprzed kilkudziesięciu lat zawdzięczamy przede wszystkim wysokiej jakości jaką może zaoferować ten standard. Analogowy dźwięk zapisany w rowku płyty wraz z dobrej jakości sprzętem gwarantuję brzmienie bardziej naturalne niż zakodowany dźwięk cyfrowy na płycie CD. Wiele nowych nagrań jest realizowanych przez wydawców na płycie winylowej. Rynek jest pełen nowych i używanych płyt. Najważniejszym elementem w zestawie jest wkładka. To ona jest głównym elementem wykonawczym i to ona generuję dźwięk zapisany na winylu. Wyróżniamy następujące rodzaje wkładek:

Popularność płyt winylowych

Wkładka MM Elektromagnetyczne: (stacjonarna cewka, ruchomy magnes, ang: moving magnet, MM). Produkują napięcie: rzędu 2.5-7.5 mv, jest to najbardziej powszechnie stosowany typ wkładki.

Wkładka MC Magnetoelektryczne: ( nieruchomy magnes, ruchoma cewka, ang : moving coil, MC) Sygnał generowany przez te wkładki jest bardzo niski (0.1-2.0 mv) i dlatego wymagają one użycia dodatkowych wzmacniaczy. Jej odmianą jest wkładka MCS ( szeregowo połączone ruchome cewki)

Wkładka MI Magnetoelektryczne (nieruchomy magnes, ruchom rdzeń, ang: moving iron, MI) jest to rozwinięcie MM. Generują napięcie 3-6 mv)

Zestawienie wkładek MM i MC Powszechnie uważa się, że wkładki MC są lepsze od MM, ponieważ masa elementu ruchomego jest wielokrotnie mniejsza, a przez to reakcja układu jest szybsza.

Napędy - Direct drive czyli napęd bezpośredni stosowany głównie w sprzęcie DJ. Potrzebne jest szybkie rozpędzenie talerza oraz możliwość dynamicznej zmiany obrotów. Inaczej mówiąc, gramofony direct drive mają większy moment obrotowy oraz mniejszą bezwładność talerza. Wadą takiego rozwiązania jest przenoszenie wibracji samego silnika bezpośrednio na płytę, - Belt drive czyli napęd paskowy. Talerz napędzany jest poprzez pasek napędowy, co pozwala na lepsze odseparowanie silnika od samego układu płyta-wkładka. Oczywiście dalej pozostaje wspólny element takiej konstrukcji, czyli sama plinta do której przymocowany jest zarówno silnik, jak i talerz oraz ramię z wkładką. W niektórych konstrukcjach w celu jeszcze lepszego tłumienia drgań pochodzących od napędu, silnik montuje się w zupełnie osobnej obudowie całkowicie odseparowanej od plinty z talerzem i ramieniem. Innym ciekawym rozwiązaniem stosowanym już od lat przez firmę Thorens jest sub-chasis. W tym rozwiązaniu część odpowiedzialna za sam tor audio (czyli właśnie talerz-wkładka -ramię) jest zamontowana na płycie zawieszonej na kilku sprężynach. Silnik napędowy jest zamocowany do głównego chassis, więc samo przenoszenie wibracji jest mocno ograniczone.

Rodzaj automatyki Najprostszym i dotychczas najlepszym jest gramofon manualny. Nie posiada żadnych udogodnień, więc należy ręcznie umieścić ramię nad płytą i samemu je opuścić. Po dojściu do końca strony igła będzie się kręciła na winylu dopóki ktoś ręcznie nie podniesie ramienia. Droższe gramofony to właśnie te manualne. Dziś nikt nie bawi się w montowanie skomplikowanej i zawodnej mechaniki stosowanej w przypadku gramofonu półautomatycznego, który to po dojściu do końca płyty może sam unieść ramię, obrócić je i zaparkować w pozycji początkowej oraz wyłączyć silnik obracający talerz. W takim modelu wciąż trzeba ręcznie nastawić ramię nad płytą i ręcznie przełożyć wajchę windy tak, alby igła spoczęła na płycie. W gramofonie automatycznym wystarczy położyć płytę na talerzu, a resztę robimy poprzez naciśnięcie odpowiednich przycisków sterujących. Takie gramofony można nawet nastawić na ciągłe odtwarzanie jednej strony płyty, wtedy automatyka po dojściu do końca rowka sama podnosi ramię, przesuwa je na początek nagrania i z powrotem rozpoczyna odtwarzanie.

Wkładka gramofonowa

Typy igieł Powszechnie używane są trzy typy igieł: Igły sferyczne, igły eliptyczne, igły fine-line. Najpopularniejsze to oczywiście igły sferyczne. Są łatwe i tanie do wytworzenia. Przeważnie stosowane są w tańszych wkładkach. Niestety wkładki z igłą sferyczną gorzej radzą sobie z przenoszeniem najwyższego pasma. Igły eliptyczne to rozwiązanie droższe, ale dające bardziej dokładne odwzorowanie dźwięku co wynika z kształtu igły i bardziej precyzyjnego prowadzenia po płycie. Trzeci typ igieł to igły nazywany fine-line ma zbliżony profil do igieł eliptycznych lecz powierzchnia styku jest większa, co rozkłada nacisk na większą powierzchnie, zwiększając żywotność płyty i igły.

Typy igieł Najlepsze wkładki do użytku domowego maja igły o końcówce eliptycznej. Zużywają one wolniej materiał płyty niż, na przykład, igła sferyczna. Ponieważ powierzchnia styku igły z płyta jest bardzo mała nacisk jest ogromny. Dlatego też w większości wkładek główka igły w całości lub w części jest wykonana z czystego diamentu.

Żywotność wkładek gramofonowych Wartość ta jest w dużej mierze uzależniona od poprawnie przeprowadzonej kalibracji wkładki. Wkładka będzie zużywała się szybciej w przypadku kiedy nacisk wkładki jest zbyt duży lub zbyt mały. Musimy odpowiednio dobrać nacisk według zaleceń producenta wkładki. Niezbędne okazuje się też odpowiednie skalibrowanie kątów. Nie jest to zadanie zbyt trudne nawet dla laika. Żywotność wkładek przyjmuję wartość z przedziału od 2000 do 4000 godzin. Warto też wiedzieć, iż jedynym elementem zużywającym się w wkładce jest igła. Wymianę można wykonać samemu we wkładkach typu MM, natomiast we wkładkach typu MC operacja samodzielnej wymiany jest bardzo trudna lub niemożliwa i wymiana wiąże się z ingerencją specjalisty. Operacja ta najczęściej jest nieopłacalna ponieważ cena takiej usługi wraz z igłą kształtuję się przeważnie w przedziale 70-90% ceny nowej wkładki. Warto też pamiętać o starannym czyszczeniu wkładki, płyt oraz gramofonu przy użyciu dedykowanych akcesoriów.

Optymalny nacisk igły na płytę Nacisk igły na płytę jest uzależniony od właściwości konstrukcyjnych i mechanicznych danej wkładki. Najczęstszym zakresem jest zakres od 1,75g do 2g. Powstaje pytanie dlaczego nie konkretna wartość a zakres? Odpowiedź jest prosta. Mając zakres możemy dobrać odpowiednio dźwięk jaki ma być generowany. Nawet delikatna zmiana tej wartości powoduje dużą zmianę w emitowanym brzmieniu. Odpowiednio obniżając nacisk polepszamy przestrzenność, dźwięk staje się nieco jaśniejszy. Zwiększając nacisk dodajemy niskich tonów i zwiększamy dynamikę. Dzięki temu mamy możliwość odpowiedniego dopasowania dźwięku gramofonu do całego systemu audio oraz do własnych upodobań.

Kalibracji gramofonu W gramofonie reguluje się kilkadziesiąt parametrów, jednak można wyróżnić kilka, które regulujemy samodzielnie: prędkość obrotową (pm), nacisk wkładki (Tracking Force), kąt prowadzenia (Tangency), azymut, VTA (Vertical Track Angle). Prędkość obrotowa najczęściej ustalana jest fabrycznie, jednak w przypadku niektórych gramofonów istnieje możliwość jej dokładnej regulacji. Potrzebne jest do tego koło z zaznaczonymi punktami oraz lampa stroboskopowa. Właściwą prędkość uzyskamy wtedy, kiedy - przy obracającym się talerzu punkty będą pozornie nieruchome. Nacisk wkładki ustawiamy za pomocą wagi. Są wagi mechaniczne i elektroniczne (z odczytem cyfrowym). Jednym z ważniejszych parametrów jest kąt, z jakim prowadzona jest wkładka po łuku od zewnątrz do wewnątrz płyty, względem dwóch punktów, zwanych punktami Baerwalda. Teoretycznie igła powinna być prowadzona po stycznej względem rowków, jednak tylko w tych dwóch punktach klasyczne ramię pozwala na uzyskanie idealnej stycznej. Parametr ten ustawiany jest za pomocą tzw. protraktora. Najprostszy ma postać wycinka koła, najczęściej z kartonu, na którym zaznaczone są owe punkty oraz linie, równolegle do których należy ustawić boki wkładki. VTA określa kąt, z pod jakim ustawiona jest górna płaszczyzna wkładki względem płaszczyzny płyty. Także do tego parametru używa się specjalnego przyrządu, jednak można to wyregulować 'na ucho'.

Oznaczenia styków wkładki i przewodów do wkładki - biały -kanał lewy plus (L+) - niebieski -kanał lewy masa (LG) - czerwony -kanał prawy plus (L+) - zielony -kanał prawy masa (RG) w przypadku wkładki z 3 stykami zamiast koloru niebieskiego i zielonego jest kolor czarny (wspólna masa dla obu kanałów)

Mocowanie wkładki 1/2 1/2 (pół cala) wkładkę mocujemy do główki za pomocą dwóch śrub rozstawionych w odległości 1 cala (~12,5mm).

Mocowanie wkładki T4P T4P (pmount) -wkładkę mocujemy do główki za pomocą jednej śruby przechodzącej poprzecznie przez wkładkę. Ten rodzaj mocowania stosowany był głównie przez markę Technics.

Wkładka zintegrowana Istnieją wkładki, które mocujemy bezpośrednio do ramienia (bez główki) -są to tzw. wkładki zintegrowane.

Adaptery Istnieją również adaptery pozwalające podłączyć wkładkę T4P (pmount) do główki z mocowaniem 1/2.

Praktyczne rady przy podłączeniu gramofonu podłączając gramofon do miksera/wzmacniacza należy zawsze uziemić gramofon z podłączanym urządzeniem podłączamy gramofon zawsze do wejścia PHONO (MM i/lub MC) we wzmacniaczu, jeżeli wzmacniacz nie posiada takiego wejścia musimy zastosować przedwzmacniacz gramofonowy, jeżeli posiadamy wkładkę MC a wejście jest tylko MM także musimy zaopatrzyć się w przedwzmacniacz gramofonowy obsługujący dany typ wkładek najpierw włączamy gramofon później wzmacniacz, przy wyłączaniu kolejność jest odwrotna stosujmy dobrej jakości kable połączeniowe, adekwatne do klasy sprzętu

Czyszczenie płyt Brud na płycie winylowej widziany pod mikroskopem

Czyszczenie płyt Nie wolno używać: - czystego alkoholu izopropylowego bo usuwa warstwę ochronną na bocznych ściankach rowka płyty winylowej, - popularnych, używanych w kuchni, produktów do czyszczenia (np. środki do szyb, aerozoli antystatycznych wszelakich płynówy itp., - przemywać winylu pod kranem.

Czyszczenie płyt Mikrofibra i ściereczki do czyszczenia na bazie mikrofibry Jest to materiał delikatny i raczej nie uszkodzi delikatnej powierzchni płyty. Ten rodzaj tkaniny jest dobry w pochłanianiu tłuszczu oraz dobrze wyłapuje kurz i brud. Ponieważ mikrofibra mikrofibrze nierówna najlepiej dokonać zakupu w specjalistycznym sklepie z płytami - będzie drożej, ale może sięe okazać, że warto.

Czyszczenie płyt Rolka ta to po prostu lepki walec, który przeciągnięty w poprzek płyty, usuwa kurz i brud z jej powierzchni. Wałek nigdy nie powinien utracić swoich lepkich właściwości, może być myty. Jest wykonany z bardzo miękkiego elastomeru silikonowego, który podczas przesuwania z niewielką siłą po powierzchni płyty, odkształca się, przyjmując kształt rowków. W ten sposób kurz i zabrudzenia zostają zebrane na jego powierzchni.

Czyszczenie płyt Antystatyczna szczoteczka czyszcząca Szczotka po pierwsze, ma lepsze szanse aby wniknąć w głąb rowków w celu usunięcia brudu, który w tych głębiach zalega, po drugie, ze względu na charakter zastosowanych włókien, szczoteczka odprowadza ładunek elektrostatyczny, który jest praprzyczyną przyciągania pyłu i kurzu.

Czyszczenie płyt Antystatyczne ramię czyszczące Tonar Służą one do czyszczenia płyty, w trakcie, jej odtwarzania. Mała szczotka jest przymocowana do końcówki, która znajduje się nad obracającą się płytą, Kurz jest usuwany zanim trafi pod igłę wkładki gramofonowej. Przy okazji odprowadza również ładunki elektrostatyczne. To jest jeden z lepszych sposobów walki z kurzem.

Czyszczenie płyt

Przenoszenie płyt winylowych

Czyszczenie płyt Kolor niebieski to płyta nie czyszczona. Kolor zielony to czyszczenie wodą destylowaną, która zwiększyła poziom szumu. Powodem tego jest rozmycie części brudu. Kolor fioletowy to płyta czyszczona płynem. Jak widać daje to najlepszy Efekt.

Korekcja RIAA fdfd

Korekcja RIAA RIAA to skrót amerykańskiego zrzeszenia wydawców muzyki (Recording Industry Association of America), które w połowie lat pięćdziesiątych XX wieku zastosowało autorskie rozwiązanie korekcji zapisu sygnału na płycie gramofonowej. Polega ona na zmniejszeniu poziomu sygnału niskich tonów i proporcjonalnym podwyższeniu wysokich częstotliwości. Jest to spowodowane ograniczeniami technologicznymi związanymi ze sposobem zapisu sygnału na płycie. Gdyby zapisać go w sposób liniowy (bez korekcji) modulacja rowka na niskich częstotliwościach byłaby tak duża, że uniemożliwiłaby prawidłowe prowadzenie igły, natomiast w zakresie wysokich częstotliwości dominowały szumy. Aby poprawnie odtworzyć zapisany na płycie sygnał należy go w trakcie odczytu odpowiednio skorygować odwracając krzywą korekcji, czyli zwiększając poziom basów i obniżając poziom sopranów. Z tego powodu potrzebny jest specjalny przedwzmacniacz posiadający odpowiedni filtr, który przywróci sygnał do pierwotnej postaci. Tą rolę spełnia przedwzmacniacz gramofonowy.

Schemat przedwzmacniacza RIAA

Zapis na płycie winylowej bez RIAA

Uziemienie gramofonu

Uziemienie gramofonu Uziemienie gramofonu jest jednym z podstawowych wymogów w celu uzyskania idealnego dźwięku podczas odtwarzania płyt winylowych. Dźwięk z rowków płyt winylowych musi pokonać długą drogę zanim trafi do kolumn głośnikowych. Najważniejszym, a zarazem najbardziej newralgicznym punktem jest droga sygnału z wkładki gramofonowej do przedwzmacniacza. Sygnał elektryczny w gramofonie powstaje w wyniku przemieszczeń igły względem rowka. Igła połączona jest z ruchomym magnesem (wkładka MM) bądź ruchomą cewką (wkładka MC), których ruchy indukują prąd elektryczny. Powstałe napięcie charakteryzuje się małą wartością, więc do poprawnej reprodukcji potrzebne jest duże wzmocnienie sygnału. Różnica potencjałów na końcach wkładki i przedwzmacniacza jest dosyć duża. Uziemienie służy do wyrównania tych potencjałów. W przypadku gdy potencjały nie są wyrównane powstają zakłócenia elektromagnetyczne, które niekorzystnie wpływają na jakość dźwięku generując tak zwane brumienie.

Uziemienie gramofonu Niskie tony ze względu na swoją charakterystykę musiałyby być zapisane na płycie w postaci bardzo szerokich rowków, ograniczając ilość materiału możliwego do zapisu, bądź całkowicie uniemożliwiając poprawne nacięcie płyty podczas masteringu. Aby wyeliminować ten problem powstała korekcja krzywą RIAA (patrz korekcja krzywą RIAA). W uproszczeniu ogranicza ona ilość tonów niskich a zwiększa ilość tonów wysokich. Przedwzmacniacz posiada układy korekcyjne o odwrotnej charakterystyce, dzięki czemu zwiększa poziom natężenia tonów niskich. Wszystkie zakłócenia powstałe na tej drodze są znacząco wzmacniane i powstaje bardzo uciążliwe brumienie i buczenie. Dlatego bardzo istotne jest aby zapewnić jak najczystszy sygnał na tej drodze. Dlatego zaleca się, aby przewody na drodze wkładka przedwzmacniacz, nie były dużej długości i były jak najwyższej jakości. Kilka podstawowych zaleceń: Uziemienie podłączamy do specjalnej śruby oznaczonej najczęściej GND lub w odbudowie przedwzmacniacza lub wzmacniacza, gdy ma on wejście PHONO i nie korzystamy po drodze z zewnętrznego przedwzmacniacza. Gdy nie mamy śruby GND możemy poprowadzić uziemienie w kablu sygnałowym. Nie wyrównujemy mas z grzejnikiem bądź innym metalowym elementem! Podłączenie do przedwzmacniacza ułatwiają specjalne widełki bądź specjalne kable w nie wyposażone. Uziemienie podłączamy do pierwszego elementu analogowego toru audio za gramofonem jakim jest przedwzmacniacz bądź wzmacniacz. Staramy się aby przewody na tej drodze nie były dużej długości i były jak najlepszej jakości.