Autor Magdalena Malara ENERGOPOMIAR Sp. z o.o. Zakład Ochrony Środowiska obejmuje różne czynniki. Są to m.in. wody podziemne i powierzchniowe, odcieki i gaz składowiskowy, wielkość opadu atmosferycznego, struktura i masa deponowanych odpadów oraz osiadanie powierzchni składowiska i stateczność zboczy, a także pomiar hałasu. Monitoring wykonuje się w kilku etapach, które obejmują prace przygotowawcze, terenowe, laboratoryjne i opracowanie sprawozdań z przeprowadzonych badań. Każde składowisko odpadów pracuje na podstawie albo decyzji o udzieleniu pozwolenia zintegrowanego, albo szeregu pozwoleń określonych w art. 181 pkt 1 ustawy Prawo ochrony środowiska (na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, na wytwarzanie odpadów oraz na emitowanie do środowiska hałasu i pól elektromagnetycznych). Ponadto każdy tego typu obiekt winien posiadać instrukcję eksploatacji składowiska odpadów, aktualizowaną zawsze po zmianach ww. decyzji, tak aby treści tych dokumentów były zgodne. Decyzja zatwierdzająca instrukcję eksploatacji składowiska odpadów zawiera także wytyczne dotyczące sposobów i częstotliwości prowadzonych badań. Z punktu widzenia prowadzenia standardowego monitoringu środowiska w rejonie składowisk najbardziej istotne jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 września 2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk (DzU nr 220, poz. 1858). Regulacja ta jasno precyzuje minimalny zakres monitoringu środowiska, prowadzonego w rejonie projektowanych (faza przedeksploatacyjna), działających (faza eksploatacji) i zamkniętych (faza poeksploatacyjna) składowisk odpadów. Dla obiektów już zamkniętych również prowadzi się monitoring środowiska, mimo iż często są one zrekultywowane i zabezpieczone przed szkodliwym oddziaływaniem na wody podziemne i powierzchniowe oraz na powietrze. Rozporządzenie to ustala lokalizację oraz zakres badań dla poszczególnych punktów monitoringowych. Wody podziemne 1 / 10
Punktem monitoringowym dla sprawdzenia jakości próbek wód podziemnych są najczęściej piezometry, studnie kopane i wiercone oraz źródła. W przypadku badania wpływu składowiska na wody podziemne określono minimalną ilość otworów nie mniej niż trzy dla każdego poziomu wodonośnego, przy czym zastrzeżono, aby co najmniej jeden znajdował się na drodze napływu wód podziemnych w rejon składowiska, natomiast co najmniej dwa monitorowały wody wypływające z jego okolic. Takie rozmieszczenie otworów badawczych pozwala na w miarę reprezentatywną ocenę jakości wód podziemnych na drodze przepływu w rejonie składowiska. Przede wszystkim jednak umożliwia zdiagnozowanie zanieczyszczeń napływających wraz z wodami podziemnymi w rejon składowiska. Jednak w przypadku dużych obiektów obserwacje wód podziemnych powinny być prowadzone przy użyciu większej liczby punktów monitoringowych, choć nie ma takiego rozróżnienia w prawie. Badania wód napływających w rejon składowiska są bardzo przydatne, bowiem często zdarzają się przypadki, iż w tamtejszych wodach podziemnych stwierdza się zanieczyszczenia charakterystyczne dla zanieczyszczeń emitowanych przez dany obiekt (np. dla składowiska odpadów komunalnych będą to związki azotu i fosforu oraz metale ciężkie). Ich obecność w wodach podziemnych wskazuje na potencjalne oddziaływanie składowiska, natomiast zdarza się, że zanieczyszczenia te pochodzą z innych okolicznych punktowych czy liniowych źródeł typu: nieskanalizowane tereny zabudowane, dzikie wylewiska ścieków, pola uprawne, na których stosowane są nawozy (gnojowica) czy działki pracownicze. Do oceny, czy dane składowisko oddziałuje na wody podziemne, przydatna jest znajomość składu fizykochemicznego jego odcieków. Ich chemizm o jest zróżnicowany, głównie w zależności od rodzaju składowanych odpadów. Pojawienie się podwyższonych wartości wskaźników zanieczyszczeń w wodach podziemnych, charakterystycznych dla odcieków z danego konkretnego składowiska, sugeruje wpływ obiektu na wody. Nie można lekceważyć pojawienia się czy stałej obecności zanieczyszczeń w wodach podziemnych, dlatego warto zrobić rozpoznanie sozologiczne terenów sąsiadujących z instalacją i zinwentaryzować inne potencjalne ogniska zanieczyszczeń. Jeśli w rejonie składowiska znajduje się więcej niż jeden poziom wodonośny, to kontrolę prowadzi się do pierwszego użytkowego poziomu. Rozporządzenie określa bardzo ograniczony zakres monitoringu wód podziemnych w rejonie składowisk odpadów poza pomiarem poziomu wód podziemnych wymaga oznaczania w próbkach tylko dwóch parametrów odczynu ph oraz przewodności elektrolitycznej właściwej (PEW), a w przypadku składowisk przyjmujących odpady komunalne także dodatkowo badania ogólnego węgla organicznego (OWO), zawartości sześciu metali ciężkich (chromu, cynku, kadmu, miedzi, ołowiu i rtęci) oraz sumy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). Określenie potencjalnego wpływu składowiska odpadów na wody podziemne za pomocą tak wąskiej listy wskaźników zanieczyszczeń jest ograniczone. Podwyższone wartości PEW czy OWO mogą wskazać na oddziaływanie składowiska, jednak bez szerszej analizy fizykochemicznej próbek wód i odcieków trudno jednoznacznie zdiagnozować faktyczne źródło zanieczyszczenia. Niestety, z doświadczenia wynika, iż większość tego typu instalacji prowadzi badania tylko w zakresie określonym ww. rozporządzeniem. Przy prowadzeniu monitoringu składowiska odpadów bardzo istotna jest znajomość warunków geologicznych i hydrogeologicznych w rejonie danego obiektu. Dobre rozpoznanie w tym zakresie, wykonane jeszcze przed odwierceniem piezometrów, gwarantuje późniejsze wiarygodne wyniki analiz wód i prawidłową ocenę stanu środowiska wodnego w okolicy instalacji. Dobrze ulokowane piezometry ujmują wody przepływające w rejonie składowiska i 2 / 10
pozwalają na wykrycie ewentualnych przecieków. Złe umiejscowienie piezometrów jest jednym z największych błędów w monitoringu wód podziemnych. Do celów monitoringowych nie powinno się pobierać próbek wód zawieszonych, bowiem nie odzwierciedlają stanu wód przepływających. Powinno się także unikać lokowania piezometrów o podobnej głębokości i ujmujących te same wody podziemne zbyt blisko siebie. Do celów monitoringowych można wykorzystywać inne istniejące punkty np. studnie gospodarskie (za zgodą właściciela). Jednym z najważniejszych elementów dobrego monitoringu wód podziemnych jest odpompowanie piezometrów (tzw. pompowanie oczyszczające). Jego celem jest wymiana wody stagnującej w otworze na wodę pochodzącą bezpośrednio z badanej warstwy wodonośnej. Zgodnie z Polskimi Normami, przyjmuje się, że należy dokonać co najmniej czterokrotnej wymiany. Znając parametry otworu (głębokość i średnicę) oraz wysokość słupa wody, można ze wzoru na objętość walca obliczyć ilość wody stagnującej w piezometrze, a następnie odpompować jej odpowiednią ilość (albo mierząc ilość odpompowanej wody, albo jeśli zna się wydajność pompy prowadząc wymianę wody przez odpowiedni czas). Pompowanie oczyszczające ma zastosowanie dla piezometrów oraz studni gospodarczych niewyposażonych w urządzenia do poboru wody. W przypadku, gdy studnia jest eksploatowana i posiada np. pompę głębinową, nie przeprowadza się pompowania oczyszczającego, ale próbkę wody pobiera się bezpośrednio z kurka, po czasie potrzebnym na wymianę wody (swobodny wypływ wody przez kilka minut). Wody powierzchniowe Punktem monitoringowym dla sprawdzenia jakości próbek wód powierzchniowych są najczęściej określone miejsca na rzece, strumieniu, rowie, kanale, jeziorze, stawie lub zbiorniku sztucznym. Wytyczne dotyczące badania wód powierzchniowych, znajdujących się w rejonie składowiska, zgodnie z ww. rozporządzeniem, ograniczają się wyłącznie do badań wód płynących kontroli ilościowej (pomiar wielkości przepływów) i jakościowej (skład fizykochemiczny), którą należy wykonywać w co najmniej dwóch punktach powyżej i poniżej obiektu. W przypadku, gdy instalacja jest nieszczelna i do wód płynących docierają z niej odcieki, taki monitoring powinien szybko to wykryć. Potencjalny wpływ obiektu na wody płynące jest uzależniony głównie dzielącą je odległością. Różnice w ilości przepływającej wody mogą być spowodowane zupełnie innymi czynnikami. Przede wszystkim mogą występować zrzuty innych wód na odcinku między punktami pomiarowymi powyżej i poniżej instalacji. Zrzuty te mogą również istotnie zmienić skład chemiczny płynących wód. Często zrzuty do wód powierzchniowych pochodzą z monitorowanego składowiska dotyczy to zrzutów np. wód drenażowych (z drenażu obwiedniowego lub podfoliowego), wykonywanych na podstawie odpowiedniej decyzji. Wówczas najczęściej należy kontrolować ilość i jakość wód w odbiorniku. Do celów monitoringowych wód powierzchniowych określono taki sam zakres wskaźników analiz fizykochemicznych jak dla wód podziemnych. W praktyce, jeśli brak w rejonie składowiska wód płynących, do celów monitoringowych wykorzystuje się inne wody powierzchniowe, o ile występują (np. stawy, jeziora). 3 / 10
Kontrola wód podziemnych i powierzchniowych Kontrolę wód podziemnych i powierzchniowych, badanych wokół składowiska odpadów, można i należy potraktować jako lokalny monitoring stanu środowiska wodnego. W latach ubiegłych funkcjonowały dwa sposoby klasyfikowania stanu jakości wód podziemnych i powierzchniowych. Pierwszy wynikał z krótko obowiązującego Rozporządzenia Ministra Środowiska z 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu wód (DzU nr 32, poz. 284). Regulacja ta obowiązywała niecały rok i straciła swoją ważność 31 grudnia 2004 r., jednak z braku nowych uregulowań często nadal przeprowadzano interpretację wyników pomiarów zgodnie z nią.. W myśl zawartej tu klasyfikacji, wyróżniano pięć klas jakości wód zarówno powierzchniowych, jak i podziemnych: klasa I tj. bardzo dobrej jakości, klasa II dobrej jakości, klasa III zadowalającej jakości, klasa IV niezadowalającej jakości oraz klasa V złej jakości. Podstawę określenia klas jakości wód stanowiły wartości graniczne wskaźników jakości wody, określone w załącznikach nr 1 (wody powierzchniowe) i nr 3 (wody podziemne). Przy zaliczeniu wody podziemnej do odpowiedniej klasy dopuszczano przekroczenie wartości granicznych trzech wskaźników (musiało jednak mieścić się w granicach przyjętych dla bezpośrednio niższej klasy jakości). Nie dopuszczało się przekroczenia wartości arsenu, amoniaku, azotanów, azotynó, fluorków, chromu, miedzi, kadmu, niklu, ołowiu, rtęci, cyjanków, fenoli, pestycydów, WWA, olejów mineralnych oraz substancji powierzchniowo czynnych anionowych. Ocenę jakości badanych wód podziemnych przeprowadzano także w oparciu o klasyfikację opracowaną przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska dla potrzeb monitoringu na podstawie oceny 58 wskaźników fizycznych i chemicznych. Zgodnie z nią, wyróżniano cztery klasy jakości wód podziemnych: Ia najwyższej jakości, Ib wysokiej jakości, II średniej jakości, III niskiej jakości. Wody niespełniające wymogów dla klasy III uznane były za pozaklasowe. Przy zaliczaniu wody do odpowiedniej klasy dopuszczano przekroczenie wartości granicznych trzech wskaźników (w granicach przyjętych dla bezpośrednio niższej klasy jakości). Nie dopuszczano przekroczeń wartości wskaźników o charakterze toksycznym: antymonu, arsenu, azotanów, azotynów, cyjanków, fenoli, fluoru, chromu, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, pestycydów, rtęci, selenu, siarkowodoru i srebra. Aktualnie funkcjonują dwa rozporządzenia Ministra Środowiska: z 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (DzU nr 143, poz. 896) oraz z 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (DzU nr 162, poz. 1008). W obecnym prawie polskim nie ma innych wytycznych dotyczących stanu wód podziemnych i powierzchniowych. Zgodnie z pierwszym rozporządzeniem, wyróżnia się pięć klas jakości wód podziemnych: klasa I wody bardzo dobrej jakości, klasa II wody dobrej jakości, klasa III wody zadowalającej jakości, klasa IV wody niezadowalającej jakości i klasa V wody złej jakości. Podstawę określenia tych klas stanowią wartości graniczne elementów fizykochemicznych jakości wody, określone w załączniku do rozporządzenia. Ponadto akt ten wskazuje dwa stany chemiczne wód podziemnych: dobry i słaby. I, II i III klasa jakości wód podziemnych oznacza dobry, a pozostałe (IV i V) słaby stan 4 / 10
chemiczny. Wartościami progowymi elementów fizykochemicznych dla dobrego stanu chemicznego są ich wartości graniczne dla III klasy jakości wód podziemnych, określone w załączniku do rozporządzenia. Ocenę stanu chemicznego wód podziemnych przeprowadza się przez porównanie wartości badanych elementów fizykochemicznych (jako średniej arytmetycznej stężeń badanych elementów fizykochemicznych uzyskanych z rocznych wyników badań monitoringowych) z wartościami granicznymi elementów fizykochemicznych, określonych w załączniku do rozporządzenia. Przy określaniu klasy jakości wód podziemnych w punkcie pomiarowym dopuszcza się przekroczenie wartości granicznych elementów fizykochemicznych, gdy jest ono spowodowane przez procesy naturalne, z zastrzeżeniem, że to przekroczenie nie dotyczy elementów fizykochemicznych oznaczonych w załączniku do rozporządzenia symbolem H i mieści się w granicach przyjętych dla kolejnej niższej klasy jakości wody. Rozporządzenie to wprowadza także ocenę stanu ilościowego wód podziemnych. W przypadku obserwacji zwierciadła wód wyróżnia się dwa stany ilościowe wód podziemnych. Pierwszy dobry, w którym zwierciadło wód podziemnych nie podlega zmianom wynikającym z działalności człowieka, powodującym skutki, o których mowa w 8 ust. 5. Natomiast słaby stan ilościowy to taki, w którym zwierciadło wód podziemnych podlega takim zmianom wynikającym z działalności człowieka, że wystąpił co najmniej jeden ze skutków określonych w 8 ust. 5. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 r., wody powierzchniowe ocenia się, stosując klasyfikację elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorficznych, stanu ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych w ciekach naturalnych, jeziorach lub innych zbiornikach naturalnych, wodach przejściowych oraz wodach przybrzeżnych, potencjału ekologicznego sztucznych i silnie zmienionych jednolitych części wód powierzchniowych oraz ich stanu chemicznego. Rozporządzenie zawiera szereg wytycznych w 11 załącznikach, gdzie przytoczone są m.in.: - wartości graniczne wskaźników jakości wód, odnoszące się do jednolitych części wód powierzchniowych w ciekach naturalnych (takich jak struga, strumień, potok), rzekach, jeziorach, morskich wodach wewnętrznych, wodach przejściowych i przybrzeżnych; - wartości graniczne wskaźników jakości wód z grupy substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, odnoszące się do dobrego i wyższego niż dobry stanu ekologicznego jednolitych wód powierzchniowych; - wartości graniczne chemicznych wskaźników jakości wód; - opisy poszczególnych sposobów klasyfikacji; - sposób prezentacji wyników klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych. Klasyfikację stanu jednolitej części wód powierzchniowych przeprowadza się na podstawie interpretacji wyników badań wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorficznych. Ocena stanu wód powierzchniowych polega na porównaniu wartości wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych określonych w poszczególnych załącznikach z wartościami najgorszymi (maksymalnymi odnotowanymi w ciągu roku) lub średnimi (wartości średnie z rocznych wyników badań monitoringowych). 5 / 10
Obowiązujące od 2008 r. rozporządzenia znacznie różnią się od swoich poprzedników. Z wyjaśnień Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska twórcy treści tych rozporządzeń wynika, iż można je zastosować do lokalnego monitoringu prowadzonego w rejonie składowisk odpadów. O ile klasyfikacja próbek wód podziemnych nie powinna sprawić zbyt wielu kłopotów, o tyle zastosowanie rozporządzenia o sposobie klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych, w przypadku monitoringu składowisk odpadów, nie jest już takie proste. W rejonie tych obiektów z reguły nie przeprowadza się badań elementów biologicznych, więc nie bierze się ich pod uwagę przy dokonywaniu oceny, ale w takim przypadku należy jasno podkreślić, iż ocena dotyczy np. tylko parametrów fizykochemicznych. Jeśli próbki wód powierzchniowych, np. rzeki przepływającej w rejonie składowiska, poddane zostaną analizie w podstawowym zakresie wymaganym przez rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 września 2002 r., wówczas ocenia się wody powierzchniowe powyżej i poniżej składowiska, uwzględniając ograniczoną ilość odpowiadającą zakresowi wykonanych badań fizykochemicznych, w oparciu o załączniki nr 1 i 5 (stosując opis oceny z załącznika nr 6) oraz o załącznik nr 8 (wykorzystując opis oceny z załącznika nr 9). Celem tej oceny jest określenie wpływu obiektu na wody powierzchniowe i zmian chemicznych zachodzących w wyznaczonych punktach kontrolnych. Jeśli badane wody wykorzystywane są do celów pitnych (np. są to wody z ujęć wód podziemnych, ale stosowane na cele monitoringowe składowiska odpadów), wyniki analiz można porównać do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (DzU nr 61, poz. 417). Ocena ta jest tylko poglądowa, bowiem akurat w przypadku monitorowania wód podziemnych czy powierzchniowych w rejonie składowisk wykonuje się z reguły tylko analizy fizykochemiczne. Pełna kontrola wód do picia obejmuje ściśle określony zakres analiz, są to badania nie tylko fizykochemiczne, ale także mikrobiologiczne, organoleptyczne i radiologiczne. Istotna jest regularność przeprowadzanych badań, które prowadzone solidnie przez dłuższy okres pozwalają na w miarę szybkie zauważenie wpływu obiektu i ewentualne działania naprawcze i zapobiegawcze. Odcieki, opad atmosferyczny i gaz składowiskowy Punktem monitoringowym dla sprawdzenia jakości próbek odcieków są najczęściej kanały ściekowe, studzienki, zbiorniki ścieków, miejsca ich wprowadzania do odbiorników oraz urządzenia kanalizacyjne. Źródłem odcieków są przede wszystkim opady atmosferyczne infiltrujące w masę składowanych odpadów oraz w dużo mniejszym stopniu woda z dostarczanych odpadów lub pochodząca z rozkładu substancji organicznych. Źródłem odcieków mogą być także wody dopływające do masy składowanych odpadów (podziemne, powierzchniowe lub dostarczane wraz z odpadami, np. w procesie hydrotransportu). Aktualnie zaleca się, aby wokół składowisk odpadów wykonywać systemy rowów drenażowych, uniemożliwiających dopływy wód podziemnych lub powierzchniowych. Skład odcieków jest bardzo zróżnicowany zależy głównie od składu odpadów oraz od procesów zachodzących w złożu, techniki składowania, ilości wody infiltrującej oraz wieku 6 / 10
składowiska1. Skład i objętość odcieków powinny być kontrolowane w każdym miejscu ich gromadzenia. Zdarza się, że składowiska są wyposażone w instalacje służące do podczyszczania odcieków wówczas kontrolę składu i objętości odcieków przeprowadza się w każdym miejscu odprowadzania podczyszczonych odcieków w celu sprawdzenia skuteczności oczyszczania. Próbki odcieków ocenia się pod względem fizykochemicznym w zależności od tego, co następnie się z nimi dzieje. Jeśli są one kierowane do kanalizacji sanitarnej, to wyniki badań próbek można odnieść do wytycznych z Rozporządzenia Ministra Budownictwa z 14 lipca 2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (DzU nr 136, poz,.964). Podstawę określania jakości odcieków stanowią wartości dopuszczalne wskaźników zanieczyszczeń określone w załącznikach nr 1 i 2 do tego rozporządzenia. W sytuacji, gdy odcieki są zawracane i rozdeszczowiane na składowisku, a ich ewentualny nadmiar jest wywożony wozem asenizacyjnym do oczyszczalni ścieków, ich próbki można ocenić, korzystając z Rozporządzenia Ministra Środowiska z 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (DzU nr 137, poz. 984, z późn. zm.), zaś podstawę określania jakości odcieków stanowią wartości dopuszczalne wskaźników zanieczyszczeń, określone w załączniku nr 3 do rozporządzenia. Badanie wielkości opadu atmosferycznego (opad dobowy) można wykonać na dwa sposoby albo korzystając z zainstalowanego na terenie danego składowiska deszczomierza, albo zakupując dane ze stacji meteorologicznej Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, reprezentatywne dla lokalizacji składowiska odpadów. Badanie wielkości opadów jest bardzo istotne, bowiem to głównie z nich powstaje odciek. Różnice w ilości powstałych odcieków mogą być znaczne generalnie proces ten charakteryzuje się sezonowością najwięcej odcieków powstaje w okresie silnych opadów deszczu i topnienia śniegu. Dzięki znajomości wielkości opadów atmosferycznych można przewidzieć prawdopodobną ilość powstających odcieków i przygotować się na ich zagospodarowanie poprzez rozdeszczowianie na terenie składowiska czy też wywóz do oczyszczalni ścieków. Badanie składu i emisji gazu składowiskowego przeprowadza się w reprezentatywnych częściach składowiska. W przypadku, gdy obiekt nie posiada instalacji odgazowującej, badanie to wykonuje się najczęściej w istniejących studniach odgazowujących lub innych punktach pomiarowych. Czasem punkty te wyposażone są w palniki (pochodnie), które spalają wydostający się gaz składowiskowy. Instalowanie takich palników zwiększa bezpieczeństwo na składowisku, dzięki temu eliminuje się zagrożenie wybuchem metanu. Badanie składu i emisji gazu składowiskowego pozwala stwierdzić, czy w czaszy obiektu dochodzi do procesów beztlenowego rozkładu związków organicznych zawartych w odpadach, w wyniku których produkowany jest metan i inne związki gazowe. Badania takie mogą być podstawą do zainstalowania na składowisku instalacji odgazowującej, pozwalającej na przetworzenie produkowanego gazu składowiskowego np. na energię elektryczną. Instalacje takie są coraz powszechniej stosowane na polskich składowiskach odpadów komunalnych. Struktura i masa odpadów 7 / 10
Kontrola struktury i masy deponowanych odpadów to badanie, które wykonuje się przynajmniej raz w roku tylko dla aktualnie eksploatowanych składowisk. Badanie takie może odbywać się dwoma metodami. Pierwsza opiera się na ocenie bilansu odpadów, utworzonego na podstawie dziennej ewidencji przyjmowanych odpadów (z zastosowaniem karty odpadów), gdzie wyszczególnia się ilość odpadów przyjętych na składowisko i następnie poddanych odzyskowi w procesie R14 oraz unieszkodliwionych w procesie D5. Dzięki takim danym można określić masę składowanych odpadów oraz pośrednio, poprzez obliczenia, określić powierzchnię i objętość przez nie zajmowaną. Te parametry można także uzyskać, wykorzystując badania geodezyjne. Badanie wykonane w oparciu o bilans odpadów jest wiarygodne i odzwierciedla faktyczny skład (strukturę) i masę składowanych odpadów. Ich ewidencja powinna wykazać, czy eksploatacja obiektu była prowadzona zgodnie z posiadanymi pozwoleniami oraz instrukcją jego eksploatacji. Drugi sposób to wykonanie badania morfologicznego próbki odpadów. Wykonuje się je poprzez pobranie ze składowiska średniej laboratoryjnej próbki odpadów, z której w laboratorium wydziela się mniejszą próbkę do badań. Odpady rozdziela się za pomocą sita na frakcje poniżej i powyżej 10 mm. Odpady o wielkości powyżej lub równej 10 mm rozdziela się na poszczególne składniki. Badanie takie wykonywane jest w oparciu o normy branżowe i polskie (BN-87/9103-03 Unieszkodliwianie odpadów miejskich. Pobieranie, przechowywanie i przesyłanie oraz wstępne przygotowanie próbek odpadów do badań; BN-87/9103-04 Unieszkodliwianie odpadów miejskich. Metody oznaczania wskaźników nagromadzenia; PN-93/Z-15006 Odpady komunalne stałe. Oznaczanie składu morfologicznego). Sposób ten odzwierciedla jednak wyłącznie skład wyrywkowej próbki odpadów, pobieranej raz do roku w praktyce takie badanie wydaje się być mało wiarygodne. Wybór metody badania struktury i masy składowanych odpadów nie jest ściśle określony. Rozporządzenie nie precyzuje sposobu wykonywania takiej kontroli, więc wybór z reguły należy do zarządzających składowiskami. Osiadanie składowiska i hałas Kontrola osiadania powierzchni składowiska i stateczności zboczy to badania wykonywane co najmniej raz w roku na eksploatowanych lub zamkniętych obiektach. Kontrolując osiadanie powierzchni, zakłada się repery pomiarowe (najczęściej są to geodezyjne betonowe słupki o określonej długości z wbitym geodezyjnym gwoździem pomiarowym). Ich wysokości niweluje się w odniesieniu do określonego reperu bazowego (może to być reper z sieci krajowej o znanym położeniu lub inny stały punkt określony np. na budynku, dla którego przyjmuje się znaną wysokość). Po roku lub wcześniej ponownie bada się położenie reperów i określa osiadanie powierzchni składowiska. Występujące osiadanie najczęściej powodowane jest samoczynną kompensacją masy deponowanych odpadów pod ich własnym ciężarem. Problemem, z którym borykają się wykonawcy tych badań, jest częste niszczenie reperów 8 / 10
założonych w czynnej części składowiska. Dla prowadzenia kontroli stateczności zboczy obiektu przeprowadza się sondowania geotechniczne. Próbki poddaje się analizie obejmującej rodzaj gruntu, z którego uformowane są zbocza, stopień zagęszczenia i wilgotność. Aby dokładniej skontrolować ten parametr, można założyć linie punktów kontrolnych (kołki drewniane, wbite pionowo w zbocze) i mierzyć odległości pomiędzy nimi. Po roku lub wcześniej ponownie dokonuje się pomiarów. Na podstawie obserwacji powierzchni zboczy można zaobserwować ruchy osuwiskowe lub wypiętrzanie się zdeponowanego na zboczu materiału. W zakresie prowadzenia okresowych pomiarów hałasu w środowisku stosuje się wytyczne z Rozporządzenia Ministra Środowiska z 4 listopada 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (DzU nr 206, poz. 1291). Pomiary hałasu w środowisku wykonuje się raz na dwa lata, chyba że pozwolenie na emitowanie hałasu do środowiska lub pozwolenie zintegrowane wymaga częściej. Dokonuje się ich dla maksymalnego wariantu pracy danego składowiska przy pracy wszystkich możliwych urządzeń oraz przy optymalnych warunkach atmosferycznych (brak opadów, mgły lub innych czynników, które mogłyby tłumić dźwięki). Minimalistyczne podejście Z doświadczenia wynika, że monitoring prowadzony jest w różny sposób. Niestety, większość składowisk odpadów komunalnych wywiązuje się z tego obowiązku w minimalnym zakresie, co w znacznym stopniu ogranicza ocenę oddziaływania na środowisko. Większe składowiska, głównie odpadów przemysłowych, charakteryzują się z reguły lepiej rozwiniętą siecią monitoringu i szerszym zakresem oznaczeń. Monitoring środowiska ma sens i może przynieść duże korzyści tylko w przypadku prowadzenia systematycznych badań, w efekcie których można szybko zauważyć i zareagować na ewentualny negatywny wpływ obiektu na środowisko. Literatura: 1.Rosik-Dulewska Cz.: Podstawy gospodarki odpadami. Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa 2007. 2.Rozporządzenie Ministra Budownictwa z dnia 14.07.2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz. U. 06.136.964). 3.Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9.09.2002 r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk (Dz. U. 02.220.1858). 4.Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24.07.2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. 06.137.984 z późn. zm.). 9 / 10
5.Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23.07.2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 08.143.896). 6.Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20.08.2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. 08.162.1008). 7.Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz. U. 08.206.1291). 8.Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. 07.61.417). Przegląd Komunalny nr 7 (214) / 2009 10 / 10