316 Artykuły Probl oryginalne Hig Eidemiol / 29, original 9(3): aers 316-321 Stan środowiska rzyrodniczego a wystęowanie alergii i astmy w Polsce wyniki ECAP The state of natural environment and the occurrence of allergy and asthma in Poland results of ECAP Barbara Piekarska 1/, Bolesław K. Samoliński 1/, Konrad Furmańczyk 1,2/ 1/ Zakład Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii, Wydział Nauki o Zdrowiu, Warszawski Uniwersytet Medyczny 2/ Katedra Zastosowań Matematyki, Szkoła Główna Gosodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wrowadzenie. Zmieniające się warunki środowiskowe stwarzają duże niebezieczeństwo dla odorności człowieka. Wiele substancji chemicznych znajdujących się w środowisku, w którym człowiek żyje, wnika do jego organizmu różnymi drogami, wywołując m.in. choroby alergiczne i astmę. Cel. Określenie wływu środowiska rzyrodniczego na owstawanie chorób alergicznych i astmy w Polsce. Materiał i metody. Badania ankietowe (22 449) i lekarskie (4783) wg standardów ECRHS i ISAAC w wybranych regionach Polski (Warszawa, Kraków, Wrocław, Lublin, Gdańsk, Poznań, Białystok, Katowice i Zamojszczyzna). Analizy statystycznej dokonano za omocą testu c 2. Za istotne statystycznie rzyjęto różnice rzy <,5. Wyniki. Na odstawie rzerowadzonego wywiadu stwierdzono wływ zanieczyszczonego ochodzącego z zewnątrz budynku na owstawanie okresowego alergicznego nieżytu nosa (OR=1,43; 95% CI: 1,2-1,48; <,1) oraz niealergicznego nieżytu nosa (OR=1,29; 95% CI=1,18-1,41, <,1). Sośród wszystkich rzebadanych acjentów 7% ze stwierdzonym atoowym zaaleniem skóry korzystało z wody ochodzącej z wodociągu miejskiego, a 4,9% acjentów z wody ochodzącej z innych źródeł (OR=1,44, 95% CI=1,7-1,94, =,1). 9,7% acjentów ze stwierdzoną okrzywką korzystało z wody ochodzącej z własnego ujęcia (OR=1,62, 95% CI=1,2-2,59, =,4). U 9,6% acjentów rzyczyną owstawania alergii okarmowej była woda wykorzystywana do celów konsumcyjnych kuowana w skleach, a u 7,8% woda ochodząca z innych źródeł (OR=1,25, 95% CI=1,2-1,53, =,3). wykazano zależności między ruchem ojazdów a alergicznym nieżytem nosa oraz niealergicznym nieżytem nosa. Wnioski. Uzyskane wyniki utwierdzają w rzekonaniu o konieczności rzerowadzenia bardziej szczegółowych badań ozwalających na jednoznaczne określenie, w jakim stoniu czynniki środowiskowe oisujące jego stan mają wływ na owstawanie chorób alergicznych i astmy. Słowa kluczowe: środowisko rzyrodnicze, jakość atmosferycznego, jakość zasobów wodnych, choroby alergiczne, astma, ECAP, Polska, eidemiologia Introduction. Changing environmental conditions are very dangerous to human immunity. Many chemical substances resent in human environment enetrate the organism in different ways, resulting in e.g. allergic diseases and asthma. Aim. To investigate the relationshi between allergic diseases and asthma and the state of natural environment. Material and method. The cross-sectional randomized survey based on ECRHS II and ISAAC rotocol was done in 9 regions of Poland (cities: Warszawa, Wroclaw, Poznan, Gdansk, Krakow, Bialystok, Katowice, Lublin and the rural area around Zamosc). 22449 questionnaires were collected. 18617 were included into the analysis. 25% of the subjects had allergic consultations. The c 2 test was used for the statistical analysis. Statistically significant differences were acceted at <.5. Results. The analysis showed a high influence of air ollution on allergic rhinitis (OR=1.43; 95% CI=1.2-1.48; <.1) and non-allergic rhinitis (OR=1.29 95% CI=1.18-1.41, <.1). Statistical analyses showed a significant association between the sources of drinking water and allergic medically diagnosed diseases such as atoic dermatitis, allergic urticaria and food allergy. 7% of atoic dermatitis atients used drinking water from the urban main water intake and 4.9% used drinking water from other sources (OR=1.44, 95% CI=1.7-1.94, =.1). 9.7% of allergic urticaria atients used drinking water from own water source and 6.2% used drinking water from other sources (OR=1.62, 95% CI=1.2-2.59, =.4). 9.6% of food allergy atients used drinking water from the stores and 7.8% used drinking water from other sources (OR=1.25, 95% CI=1.2-1.53, =.3). No correlation was observed between road traffic intensity and allergic and non-allergic rhinitis. Conclusions. The result showed that the association may not be straightforward; therefore further studies are required to identify additional factors that may modify the association. Key words: natural environment, atmosheric air quality, water quality, allergic diseases, asthma, ECAP, Poland, eidemiology Probl Hig Eidemiol 29, 9(3): 316-321 www.hie.l Nadesłano: 11.9.29 Zakwalifikowano do druku: 26.9.29 Adres do koresondencji / Address for corresondence Dr inż. Barbara Piekarska Zakład Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii ul. Banacha 1a, 2-97 Warszawa tel. +48 22 599 11 33 e-mail: Barbara.Piekarska@wum.edu.l
PiekarskaB i ws. Stan środowiska rzyrodniczego a wystęowanie alergii i astmy w Polsce wyniki ECAP 317 Wrowadzenie Środowisko to system wzajemnie owiązanych elementów, które tworzą się w wyniku naturalnych rocesów rzyrodniczych i wrowadzanych elementów antroogenicznych. Wywierają one duży wływ na kształtowanie się stanu fizycznego i sychicznego człowieka. Zmieniające się warunki środowiskowe stwarzają duże niebezieczeństwo dla odorności człowieka. Wiele substancji chemicznych znajdujących się w środowisku, w którym człowiek żyje, wnika do jego organizmu różnymi drogami, wywołując m.in. choroby alergiczne i astmę. Od oczątku istnienia człowiek nierozerwalnie związany jest ze środowiskiem rzyrodniczym. Środowisko naturalne tworzy warunki niezbędne dla rawidłowego funkcjonowania człowieka i reguluje funkcjonowanie rocesów fizyko-chemicznych umożliwiających odtwarzanie zasobów i walorów środowiska. Od czasów rewolucji rzemysłowej, człowiek wykorzystuje środowisko rzyrodnicze w sosób niekonwencjonalny, rowadząc do nadmiernej eksloatacji surowców naturalnych, zanieczyszczając środowisko różnego rodzaju odadami, niszcząc zielone lasy, wrowadzając wiele szkodliwych substancji do atmosfery, co w konsekwencji rowadzi do ubożenia świata flory i fauny. Szkodliwe czynniki środowiskowe, są rzyczyną rzedwczesnych zgonów i zaburzeń zdrowia człowieka. Coraz częściej zjawiska chorobowe o charakterze sychosomatycznym określa się mianem chorób cywilizacyjnych, gdyż to one towarzyszą ostęowi cywilizacyjnemu. Obok chorób układu krążenia, chorób nowotworowych, sychicznych i układu kostnego na liście chorób cywilizacyjnych ojawiły się również choroby alergiczne. Cel Określenie wływu środowiska rzyrodniczego na owstawanie chorób alergicznych i astmy w Polsce. Materiał i metody Podstawowym narzędziem oceny wływu stanu środowiska rzyrodniczego na wystęowanie alergii i astmy w Polsce było badanie kwestionariuszowe, w którym wzięło udział 22 73 osoby, w tym w części zasadniczej 2 454. Sośród 2 454 ankiet ostateczną weryfikację jakości rzeszło 18 617. 4873 osoby rzeszły badania ambulatoryjne. Badanie zostało rzerowadzone w 9 regionach Polski (Poznań, Wrocław, Kraków, Katowice, Gdańsk, Białystok, Warszawa, Lublin i obszar wiejski terenu Zamojszczyzny). Kwestionariusz obejmował m.in. ytania dotyczące stanu zdrowia, objawów i chorób układu oddechowego, chorób alergicznych oraz astmy. Wywiad kwestionariuszowy zawierał również ytania ozwalające na ocenę wływu wystęującego zewnątrz omieszczeń na samooczucie i nasilenie objawów chorób alergicznych. Różnice w częstości wystęowania objawów chorób alergicznych w zależności od stonia wływu zewnątrz omieszczeń zostały wyrażone za omocą ilorazu szans (OR) wraz z 95% rzedziałem (95% CI). Analizy statystycznej dokonano za omocą testu c 2. Za istotne statystycznie rzyjęto różnice rzy <,5. Dla rzerowadzenia analizy wykorzystującej ytanie Jak bardzo rzeszkadza Pani(u) (w skali -1) zanieczyszczenie na zewnątrz domu (ochodzące z ruchu drogowego, rzemysłu itd.), kiedy trzyma Pan(i) otwarte okna, utworzono kody określające, w jakim stoniu może zanieczyszczone owietrze wływać na choroby alergiczne. Kod brak, 1-4 słaby wływ, 5-7 umiarkowany wływ, 8-1 silny wływ. Wyniki Na odstawie wywiadu i obrazu klinicznego stwierdzono wływ zanieczyszczonego ochodzącego z zewnątrz budynku na owstawanie okresowego alergicznego nieżytu nosa, zarówno u osób mieszkających w miastach, jaki i na obszarach wiejskich (tab. I i II). Tabela I. Iloraz szans (OR) dla alergicznego nieżytu nosa ze względu oddziaływanie zanieczyszczonego z zewnątrz budynku Table I. OR for allergic rhinitis due to olluted outdoor air Miasto Wieś Alergiczny nieżyt nosa Iloraz szans (OR) 95% rzedział brak 266 682 słabo 3975 1151 1,11,99 1,23,6 umiarkowanie 379 129 1,22 1,1 1,36, silnie 2261 815 1,38 1,23 1,55, brak 751 112 słabo 472 96 1,36 1,1 1,83,4 umiarkowanie 346 81 1,57 1,15 2,15, silnie 156 38 1,63 1,9 2,45,2 Tabela II. Iloraz szans (OR) dla otwierdzonego klinicznie okresowego alergicznego nieżytu nosa ze względu oddziaływanie zanieczyszczonego z zewnątrz budynku Table II. OR for clinically diagnosed eriodic allergic rhinitis due to olluted outdoor air Potwierdzony klinicznie okresowy alergiczny nieżyt nosa iloraz szans (OR) 95 % rzedział brak 933 123 słabo 1272 221 1,32 1,4 1,67,2 umiarkowanie 1194 187 1,19,93 1,51,16 silnie 715 129 1,37 1,5 1,78,2
318 Probl Hig Eidemiol 29, 9(3): 316-321 9 8 7 6 5 % 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 1 Ogółem skala -1 oceny wływu wystęującego zewnątrz omieszczeń na samooczucie i nasilenie objawów chorób alergicznych Ryc. 1. Oddziaływanie zewnątrz omieszczeń (w skali -1) a deklarowany alergiczny nieżyt nosa Fig. 1. The outdoor air influence (on the -1 scale) vs. declared allergic rhinitis 1 9 8 7 6 % 5 4 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 Ryc. 2. Oddziaływanie zewnątrz omieszczeń (w skali -1) a otwierdzony klinicznie alergiczny nieżyt nosa Fig. 2. The outdoor air influence (on the -1 scale) vs. clinically diagnosed allergic rhinitis 9 1 Ogółem skala -1 oceny wływu wystęującego zewnątrz omieszczeń na samooczucie i nasilenie objawów chorób alergicznych 9 Sośród 18 58 osób 14 357 osób (ok. 77%), nie chorowało na alergiczny nieżyt nosa. Mimo to osoby z tej gruy deklarowały negatywny wływ zanieczyszczonego na zewnątrz domu (ochodzące m.in. z ruchu drogowego, rzemysłu, it.) na ich funkcjonowanie (ryc. 1). Wśród osób deklarujących wystęowanie u nich alergicznego nieżytu nosa odsetek osób, którym zanieczyszczenie utrudniało funkcjonowanie stanowił onad 22%. U osób z rozoznanym alergicznym nieżytem nosa odsetek ten stanowił około 14% (ryc. 2). Zanieczyszczone owietrze ochodzące z zewnątrz budynku miało również wływ na osoby, które nie chorowały na alergiczny nieżyt nosa. Osoby zamieszkujące zarówno miasta jak i tereny wiejskie, w trakcie eksozycji na zanieczyszczone owietrze deklarowały wystęowanie dolegliwości związane z kichaniem, cieknącym lub zatkanym nosem, niewywołanym żadną infekcją, charakterystyczne dla niealergicznego nieżytu nosa (tab. III). Tabela III. Iloraz szans (OR) dla niealergicznego nieżytu nosa ze względu oddziaływanie zanieczyszczonego z zewnątrz budynku Table III. OR for non-allergic rhinitis due to olluted outdoor air Miasto Wieś 8 7 6 5 4 % 3 2 1 1 2 alergiczny nieżyt nosa Iloraz szans (OR) 3 4 5 6 7 8 95% rzedział brak 2128 1162 słabo 3213 191 1,9,99 1,19,7 umiarkowanie 311 1897 1,12 1,2 1,22,2 silnie 1826 126 1,26 1,14 1,4, brak 699 164 słabo 426 142 1,42 1,1 1,83,1 umiarkowanie 321 16 1,41 1,7 1,86,2 silnie 137 57 1,77 1,25 2,52, Pomimo iż onad 6% ankietowanych nie wskazywało roblemów z kichaniem, cieknącym lub zatkanym nosem, kiedy nie byli rzeziębieni, nie mieli gorączki, gryy it., to kontakt z zanieczyszczonym owietrzem ochodzącym z zewnątrz budynku był dla nich uciążliwy (ryc. 3). 1 Ogółem skala -1 oceny wływu wystęującego zewnątrz omieszczeń na samooczucie i nasilenie objawów chorób alergicznych Ryc. 3. Oddziaływanie zewnątrz omieszczeń (w skali -1) a niealergiczny nieżyt nosa Fig. 3. The outdoor air influence (on the -1 scale) vs. declared nonallergic rhinitis Jakość ochodzącego z zewnątrz (zanieczyszczone owietrze) jest czynnikiem, który może wywoływać objawy odobne do tych, które towarzyszą astmie. Astma jest rzewlekłą chorobą zaalną dróg oddechowych, w której uczestniczy wiele komórek i substancji rzez nie uwalnianych. Przewlekłemu zaaleniu towarzyszy nadreaktywność oskrzeli, rowadząca do nawracających eizodów świszczącego oddechu, duszności, uczucia ściskania w klatce iersiowej i kaszlu, wystęujących szczególnie w nocy lub nad ranem [1]. Objawy te są charakterystyczne również dla innych chorób, n. rzewlekłej obturacyjnej 9
PiekarskaB i ws. Stan środowiska rzyrodniczego a wystęowanie alergii i astmy w Polsce wyniki ECAP 319 choroby łuc. Chorzy na POCHP mogą mieć, cechy astmy, takie jak mieszane zaalenie, ze zwiększoną liczbą eozynofilów. Chociaż zazwyczaj można odróżnić astmę od rzewlekłej obturacyjnej choroby łuc, to u niektórych osób z rzewlekłymi objawami ze strony układu oddechowego i trwałym ograniczeniem rzeływu w drogach oddechowych, bywa to trudne [2]. otwierdzona klinicznie astma może być często mylona z rzewlekłą obturacyjną chorobą łuc. Dlatego też analizując ytania ankietowe dotyczące astmy wykazano zależność między astmą a zanieczyszczonym owietrzem ochodzącym z zewnątrz budynku. Dotyczyło to zarówno mieszkańców miast, jak i terenów wiejskich (tab. IV). Tabela IV. Iloraz szans (OR) dla astmy ze względu oddziaływanie zanieczyszczonego z zewnątrz budynku Table IV. OR for asthma due to olluted outdoor air Miasto Wieś Astma Iloraz szans (OR) 95% rzedział brak 3149 142 słabo 493 226 1,2,82 1,27,84 umiarkowanie 4771 239 1,11,9 1,37,33 silnie 289 194 1,49 1,19 1,86, brak 844 19 słabo 553 15 1,1,8 1,28,92 umiarkowanie 413 14 1,,78 1,29,98 silnie 183 11 1,47 1,13 1,92, Zależności te nie zostały jednak otwierdzone w gruie osób rzebadanych klinicznie. Wykazano jedynie zależność między astmą incydentalną a zanieczyszczonym owietrzem ochodzącym z zewnątrz budynku w orzednim miejscu zamieszkania wśród mieszkańców miast (OR=1,89; 95%CI=1,5-3,41; =,3). W rzerowadzonych badaniach nie wykazano wływu ruchu ojazdów na alergiczny nieżyt nosa, roblem z kichaniem, cieknącym lub zatkanym nosem, w okresie, kiedy osoby nie były rzeziębione, nie miały gorączki, ani gryy oraz na trudności w oddychaniu u mieszkańców miast. otwierdzono również w badaniach klinicznych wływu ruchu ojazdów (w tym ciężkich ojazdów) na astmę. Prawdoodobnie sowodowane to było trudnością w rawidłowym określeniu czy na alergiczny nieżyt nosa, roblemy z cieknącym nosem, kichaniem i trudnością w oddychaniu miały wływ tylko zanieczyszczenia z innych źródeł niż transort, czy zanieczyszczenie ochodzące z wielu źródeł. Ponadto uciążliwości w funkcjonowaniu mieszkańców dużych miast ze strony ruchu ojazdów, najczęściej utożsamiane są z hałasem wytwarzanym rzez rzejeżdżające ojazdy. Jedynie mieszkańcy terenów wiejskich deklarowali trudności w rawidłowym funkcjonowaniu rzy ruchu ciężkich ojazdów (tab. V). Obok zanieczyszczeń, czynnikiem środowiska rzyrodniczego wywierającym wływ na owstawanie chorób alergicznych jest woda (jej ochodzenie) wykorzystywana do celów konsumcyjnych i higienicznych. Przerowadzone analizy statystyczne wykazały zależność między astmą a wodą ochodzącą z wodociągu miejskiego (OR=1,3; 95%CI=1,1-1,55; =,). Jednak dolegliwości te deklarowane rzez ankietowanych, nie znalazły otwierdzenia w badaniach klinicznych. Woda ochodząca z wodociągu miejskiego była również rzyczyną wystęowania wśród badanych atoowego zaalenia skóry (OR=1,44; 95%CI=1,7-1,94; =,1). Dużym roblemem jest wykorzystywanie wody ochodzącej z własnego źródła. Dotyczy to głównie terenów wiejskich. Wody te ujmowane są najczęściej ze studni, które są niewłaściwie zabezieczane rzed rzedostawaniem się do nich zanieczyszczeń. Substancje chemiczne w nich zawarte mogą wywoływać różnego rodzaju zmiany na skórze, m.in. okrzywkę. Znalazło to otwierdzenie w rzerowadzonych badaniach ambulatoryjnych (OR=1,62, 95%CI=1,2 2,59; =,4). Polacy chętnie sięgają o wody mineralne. Przyuszcza się, że obecnie jest ich onad 6, a w każdym miesiącu zgłaszają się nowi roducenci tych onoć najzdrowszych wód. Dlatego też trudno jest określić, która z tych licznie wystęujących na rynku wód jest dla człowieka najlesza. Ze względu na zawartość w niej różnych substancji chemicznych możliwe jest wystęowanie alergii okarmowej. Potwierdziły to rzerowadzone badania kliniczne (OR=1,25; 95%CI=1,2-1,53; =,3). wykazano zależności między ochodzeniem wody z: zakuów, wodociągu miejskiego, wodociągu wiejskiego, wodą oligoceńską i wodą z własnego źródła a alergicznym nieżytem nosa oraz roblemem z kichaniem, cieknącym lub zatkanym nosem w okresie, kiedy osoby nie były rzeziębione, nie miały gorączki, ani gryy, trudnościami w zaczernięciu. Omówienie Problem wływu stanu środowiska rzyrodniczego na owstawanie chorób alergicznych jest roblem bardzo złożonym. Przede wszystkim sowodowane jest to zmianami w środowisku wywołanymi zanieczyszczeniem emisją, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska owoduje szkodę w dobrach materialnych, ogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi
32 Probl Hig Eidemiol 29, 9(3): 316-321 sosobami korzystania ze środowiska [3]. Szczególnie roblem ten dotyczy atmosferycznego. Powietrze jest jednym z najważniejszych elementów środowiska. Stanowi czynnik niezbędny do życia dla większości znanych organizmów. Bez ożywienia człowiek wytrzyma kilkanaście dni, bez wody tylko kilka dni, bez zaś śmierć nastęuje już o kilku minutach. Zanieczyszczenie wływa negatywnie na rozwój i życie roślin, zwierząt i ludzi, zagraża globalnemu systemowi klimatycznemu. Zanieczyszczenie to każda substancja wrowadzona rzez człowieka w sosób bezośredni lub ośredni do otaczającego, która wywołuje rawdoodobieństwo szkodliwego oddziaływania nas zdrowie ludzkie lub środowisko jako całość. Stężenie zanieczyszczeń jest zależne od różnych czynników, jak: ora roku, warunki atmosferyczne (temeratura, oady, wiatry), wzrost aktywności źródeł emisji i innych. Istnieje soro rozbieżności, czy wrowadzane do atmosferycznego związki chemiczne wywołują alergie. Wynika to z faktu, iż u osób z chorobami alergicznymi wiele czynników nieswoistych (adiutantów) nasila objawy choroby. Często zdarza się, że związki chemiczne są utożsamiane z substancją uczulającą (alergenem). Najczęściej jednak, nie są to substancje uczulające, lecz tylko nieswoiście zaostrzające już istniejącą chorobę. Wywołują one bardzo często takie same objawy, jak w rzyadku kontaktu z alergenem, n. suchy męczący kaszel czy naady duszności. Są to reakcje nieswoiste, wynikające z nadreaktywności oskrzeli towarzyszącej chorobom alergicznym, zwłaszcza astmie oskrzelowej. Wływ zanieczyszczenia na trudności z oddychaniem wynika rawdoodobnie z zawartości w nim różnych zanieczyszczeń m.in. tlenków azotu [4]. Największe zagrożenie owoduje dwutlenek azotu owstający w rocesach salania aliw w wysokich temeraturach, głównie w silnikach samochodowych i aleniskach elektrowni. Przy rzewlekłych narażeniach dwutlenek azotu owoduje lekkie zaalenie błony śluzowej układu oddechowego, zwiększa odatność układu oddechowego na infekcje, wywołuje odrażnienie sojówek. Narażenie na tlenki azotu wystęuje zwykle w ołączeniu z eksozycją na inne składniki smogu wielkomiejskiego. Dlatego trudno jest wyróżnić secyficzne skutki określonego składnika zanieczyszczeń. Dużym roblemem jest emisja zanieczyszczeń ze środków transortu drogowego [5]. Zależy ona rzede wszystkim od rodzaju samochodu (ciężarowy, osobowy), składu chemicznego aliwa, tyu silnika, stonia zużycia i obciążenia silnika. Do zachorowania na alergie usosabiają m.in. cząstki salin silników Diesla. Saliny silników Diesla stanowią mieszaninę gazów o względnie małej masie cząsteczkowej oraz cząstek węglowych z rdzeniem zbudowanym z węgla i zaabsorbowanymi na owierzchni związkami o dużej masie cząsteczkowej. Faza gazowa salin zawiera m.in. CO 2, SO 2, NO X oraz substancje wływające na owstawanie ozonu. Są to tyowe substancje wykazujące działanie drażniące na skórę, oczy lub układ oddechowy. Czynniki te mogą nie tylko modulować objawy astmy, ale również wywoływać uczulenie i rozwój atoowych chorób alergicznych [6]. Szczególnie duży udział salin w ogólnym zanieczyszczeniu wystęuje w wielkich aglomeracjach miejsko-rzemysłowych, gdzie ze względu na ograniczoną rzestrzeń, duże natężenie ruchu i częste zatrzymywanie się ojazdów ilość toksycznych związków jest znacznie większa niż w terenie otwartym. Aglomeracje miejsko-rzemysłowe charakteryzuje secyficzny mikroklimat [7]. W znacznym stoniu zależy od klimatu regionu, w którym miasto się znajduje. Miasto ma jednak swój własny mikroklimat związany z charakterem zabudowy, terenami zielonymi, natężeniem ruchu kołowego, zanieczyszczeniami rzemysłowymi i ogrzewczymi, a nawet materiałami użytymi do konstrukcji budynków, nawierzchni ulic (ulegają ścieraniu, wietrzeniu) itd. Atmosfera miast ma obecnie średnio o 1 C wyższą temeraturę i jest bardziej sucha niż na otaczających je rzestrzeniach. Więcej jest w miastach dni mglistych i ochmurnych. Miasto stwarza inne warunki higieny dzięki infrastrukturze komunalnej, a więc modyfikuje świat mikroorganizmów, w którym żyje, kształtuje roślinność i świat zwierzęcy codziennego środowiska. Wody miejskie są bardziej zasolone i trudniej zamarzają. W Polsce wodociągi dostarczają wodę chlorowaną, w wielu krajach (nie tylko troikalnych) woda z wodociągów nie nadaje się do icia, a nawet do łukania ust. Przyczyn szybkiego wzrostu liczby zachorowań na nowotwory, alergie oraz inne choroby cywilizacyjne jest oczywiście wiele, jednak większość znawców tematu doatruje się ich rzede wszystkim w ostęującej degradacji źródeł wód itnych [8]. Okazuje się, że coraz większe zanieczyszczenie wód owierzchniowych, gruntowych i głębinowych owodowane owszechnym stosowaniem w rolnictwie nawozów sztucznych i estycydów wyrwało się całkowicie sod kontroli. Człowiek nie otrafi również zahamować wzrostu toksyczności ścieków komunalnych, gdyż w domach używa się coraz więcej chemii do higieny osobistej oraz środków czystości. Jakość wody, w tym wody itnej jest jednym z najistotniejszych czynników mający wływ na zdrowie i rawidłowe funkcjonowanie człowieka. Woda dzięki swoim właściwościom jest najleszym i najbardziej uniwersalnym rozuszczalnikiem zarówno ciał stałych jak cieczy i gazów i jest najbardziej rozowszechnionym związkiem chemicznym w rzyrodzie, znajdującym się w stałym obiegu. Powoduje to, że w wodzie
PiekarskaB i ws. Stan środowiska rzyrodniczego a wystęowanie alergii i astmy w Polsce wyniki ECAP 321 rozuszcza się łatwo i szybko onad 25 związków chemicznych, które dzisiaj są obecne we wszystkich źródłach wód itnych. Aż 97% tych związków jest niewyczuwalna zmysłami. To właśnie one mogą mieć wływ na owstawanie chorób alergicznych: astmy, atoowego zaalenia skóry i okrzywki. Z materiałów, z których zbudowany jest system rozdzielczy, rzenikają do wody różne substancje zmieniające jej właściwości i wływające szkodliwie na zdrowie jej konsumenta. Główną rzyczyną zmian jakości rzesyłanej wody jest korozja instalacji wodociągowych, która owoduje: zmianę koloru wody i rzebarwienia urządzeń sanitarnych oraz bielizny owstawanie zawiesin roduktów korozji i zatykanie się instalacji owstawanie metalicznego osmaku wody wzrost toksyczności wody orzez zawartość nadmiernych ilości ołowiu, kadmu, miedzi, chlorku winylu lub innych substancji. Podsumowanie Przerowadzone badania i analiza uzyskanych wyników okazują, iż choroby alergiczne są otężnym roblemem wsółczesnej medycyny o charakterze eidemiologicznym obejmującej 1/4-1/3 części wsółczesnych mieszkańców głównie wysokorozwiniętych aglomeracji miejsko-rzemysłowych. Wykazane zależności między owietrzem ochodzącym z zewnątrz budynku (subiektywna ocena wływu wystęującego zewnątrz omieszczeń na samooczucie) a chorobami alergicznymi, otwierdzają, iż czynniki środowiskowe są istotną gruą czynników ryzyka. W diagnostyce chorób alergicznych konieczne jest rzerowadzenie bardziej szczegółowych badań uwzględniających koncentrację chemicznych zanieczyszczeń w środowisku rzyrodniczym wraz z czynnikami fizycznymi, decydującymi o oziomie ich akumulacji w środowisku oraz o charakterze oddziaływania na organizm człowieka. Należy również rzerowadzić ocenę ryzyka, w której wykorzystuje się zależność między wystęowaniem istniejących lub rzewidywanych ujemnych skutków w stanie zdrowia, a oziomem narażenia na określony czynnik toksyczny [9]. Próba oszacowania ryzyka zdrowotnego, ozwoli na rzewidywanie rozmiaru skutków zdrowotnych u osób z chorobami alergicznymi i astmą. Ponadto oszacowanie ryzyka, czyli rawdoodobieństwa wystąienia objawów chorób alergicznych rzy określonym narażeniu, ozwoli na orównywanie i sumowanie ryzyka z różnych źródeł. Umożliwi również bardziej obiektywną kwantyfikację skutków oddziaływania środowiska rzyrodniczego na owstawanie chorób alergicznych. Piśmiennictwo / References 1. Światowa strategia rozoznawania, leczenia i rewencji astmy. Aktualizacja 27. Med Prakt 28, 1: 1-16. 2. Światowa strategia rozoznawania, leczenia i rewencji rzewlekłej obturacyjnej choroby łuc. Aktualizacja 26. Med Prakt 27, 2: 1-98. 3. Ustawa Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 21 r. (tekst jednolity Dz.U. z 28 r. nr 25, oz. 15 z óźn. zm.). 4. Siemiński M. Środowiskowe zagrożenia zdrowia. PWN, Warszawa 27. 5. McCreanor J, Cullinan P, uwenhuijsen MJ, et all. Resiratory Effects of Exosure to Diesel Traffic in Person with Astma. N Engl J Med 27, 357: 2348-2358. 6. Rogala B. Choroby alergiczne a genetyka i środowisko. Alergol Wsółcz 2, 2(5): 6-8. 7. Wolański N. Ekologia człowieka. Podstawy ochrony środowiska i zdrowia człowieka. T 2. Ewolucja i dostosowanie biokulturowe. PWN, Warszawa 26. 8. Montana B. Woda, nie wystarczy żeby żyć, ale bez niej żyć się nie da. Hydroure Polska, Wrocław 2. 9. Kulka E, Rzychoń D. Podstawy oceny ryzyka zdrowotnego sowodowanego zanieczyszczeniem środowiska. [w:] Środowisko a zdrowie. Polityka, zarządzanie, komunikowanie. Janikowski R (red). Ekonomia i Środowisko, Białystok 24: 85-99.