Metoda weryfikacji doboru wodomierzy na przykładzie obiektów użyteczności publicznej

POLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA WYDZIAŁ BUDOWNICTWA I INŻYNIERII ŚRODOWISKA mgr inż. Joanna Gwoździej-Mazur Metoda weryfikacji doboru wodomierzy na przykładzie obiektów użyteczności publicznej (autoreferat rozprawy doktorskiej) Promotor: Prof. dr hab. inż. Sławczo Denczew Recenzenci: Prof. dr hab. inż. Janusz Łomotowski Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Prof. dr hab. inż. Marek Lebiedowski Politechnika Białostocka Politechnika Białostocka

1. Wstęp Dobór wodomierza jest zagadnieniem trudnym i obecnie brak jest jednoznacznej i prostej metody matematycznej rozwiązującej ten problem. Spowodowany wieloma czynnikami spadek zużycia wody w latach 90-tych XX wieku silnie wpłynął na strukturę jej rozbiorów w mieszkalnictwie i w przemyśle. Dodatkowo należy pamiętać, że pomiar objętości zużywanej wody jest podstawą wymiarowania nie tylko urządzeń wodociągowych, ale również kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, stąd błędy popełnione przy doborze wodomierza przenoszą się wprost na pozostałe dziedziny działalności przedsiębiorstw wodociągowych. Dlatego też, jak wynika z doświadczenia środowisk producentów wodomierzy, projektantów oraz służb technicznych wodociągów, najlepsze efekty w optymalnym doborze wodomierza przynosi połączenie metod matematycznych i statystycznych z empirycznymi na przykład poprzez rejestrację profilu strumienia objętości. Jednak aby zapewnić dostawcy wody oraz odbiorcy usług wodnych rzetelnego pomiaru zużytej wody oprócz poprawnego doboru, ze wzglądu na wartość nominalnego strumienia objętości Q n oraz wielkość średnicy nominalnej przewodu wodociągowego DN, należy dokonać świadomego wyboru urządzenia pomiarowego z szerokiej gamy współczesnych wodomierzy znajdujących się na rynku. Otwarta zatem zostaje kwestia doboru, eksploatacji, a w konsekwencji weryfikacji wielkości wodomierzy głównych, szczególnie w budynkach użyteczności publicznej, jak hotele, pensjonaty, uzdrowiska, które w ostatnich latach ze względu na rozszerzenie się turystyki przeżywają swój rozwój. Badania przeprowadzone w ramach rozprawy wynikają z wymienionych problemów związanych z określenia wartości przepływów charakterystycznych umożliwiających odpowiednie dobranie urządzenia pomiarowego (wodomierza). Większość prowadzonych badań w Polsce opiera się głównie na analizie przepływów charakterystycznych oraz poprawności doboru wodomierza głównego w budynkach jednorodzinnych bądź w budynkach wielorodzinnych. Badania przeprowadzone w Katedrze Systemów Inżynierii Środowiska PB, jak i liczne materiały wykazały, iż jedynie metoda weryfikacyjna przynosi najlepsze rezultaty w określeniu, a w ostatecznym rachunku doborze wodomierza głównego. 2

2. Teza, cel i zakres rozprawy Obecnie najnowsze poglądy i opinie światowe jak również europejskie zwracają szczególną uwagę na konieczność sprawiedliwego i rzetelnego pomiaru ilości wody zużywanej do różnych celów woda do spożycia przez ludzi, do celów produkcyjnych, usługowych i innych. Stąd też problem prawidłowego doboru wodomierzy głównych na przyłączach wodociągowych jak również mieszkaniowych nabiera szczególnego znaczenia. W Polsce zagadnienie jest skomplikowane ze względu na aspekty prawne i techniczne, gdyż pod względem prawnym przedsiębiorstwa wodociągowe odpowiadają za dostawę potrzebnej ilości wody o wystarczającym ciśnieniu i wymaganej jakości do zaworu za wodomierzem i do tego miejsca też przyłącza wodociągowe są elementem procesu eksploatacji i do nich należy prawidłowa eksploatacja również wodomierzy głównych. Po przekazaniu przyłączy wodociągowych do eksploatacji bardzo często dokonywane są modernizacje, przebudowy itp., które niezależnie od obowiązku zgłoszenia ich do przedsiębiorstwa wodociągowego niejednokrotnie nie są one powiadamiane, stąd też następują nieprawidłowości dotyczące doboru wcześniej zaprojektowanych wodomierzy głównych i w konsekwencji nierzetelny pomiar zużytej wody. Brak jest też obecnie metod potwierdzenia prawidłowości doboru wodomierzy głównych. W aspekcie przytoczonych poglądów i stwierdzeń jak również braku opracowań dotyczących metod sprawdzania prawidłowości doboru wodomierzy głównych podjęto pracę, której tezę sformułowano następująco: Możliwe jest opracowanie metody weryfikacji doboru wodomierzy głównych dla obiektów użyteczności publicznej na podstawie badań eksploatacyjnych. Celem naukowym pracy jest opracowanie metody weryfikacyjnej doboru wodomierzy głównych montowanych na istniejących i projektowanych przyłączach wodociągowych do hoteli. Natomiast celem aplikacyjnym jest zastosowanie opracowanej metody weryfikacyjnej doboru wodomierzy głównych w procesie projektowania oraz w procesie eksploatacji przyłączy wodociągowych dla sprawdzenia prawidłowości doboru wodomierzy istniejących jak również projektowanych. 3

Zakresem swym praca obejmuje następujące zagadnienia: - aktualny stan wiedzy w zakresie problemu badawczego, - podstawy prawne z zakresu projektowania, montażu i eksploatacji wodomierzy głównych, - charakterystykę metod do określenia obliczeniowych przepływów wody w przyłączach wodociągowych - zasady doboru wodomierzy w procesie projektowania przyłączy wodociągowych oraz metody kontroli rzetelności wskazań, - omówienie błędów wodomierzy oraz start ciśnienia wody powstających przy przepływach rzeczywistych, - badania przepływów wody dla wodomierzy zainstalowanych w budynkach użyteczności publicznej, - koncepcja metody weryfikacyjnej doboru wodomierzy w budynkach użyteczności publicznej, - analiza możliwości wdrożenia proponowanej metody w praktyce projektowej oraz w procesie eksploatacji, - podsumowanie i wnioski. Za pomocą wyszczególnionego zakresu opracowania podjęto próbę udowodnienia sformułowanej tezy pracy doktorskiej. Wodomierzem inaczej urządzeniem pomiarowym ilości wody, który w niniejszej pracy poddano rozważaniom, jest jednym z części składowych przyłączy wodociągowych, które są natomiast elementem sieci wodociągowej, do której zalicza się przewody wodociągowe magistralne i przewody wodociągowe rozdzielcze. 4

3. Zasady doboru wodomierzy w procesie projektowania przyłączy wodociągowych oraz metody kontroli rzetelności wskazań Stan dotychczasowy w zakresie obliczeń przepływów w przyłączach wodociągowych i doboru wodomierzy ilustruje rys. 3.1. Możliwe sposoby doboru wodomierzy PN ISO 4064-2 i wytyczne producentów urządzeń pomiarowych PN EN 14154 PN 92 B-01706 Wyznaczyć przepływ obliczeniowy Q h max podstawie pomiaru kontrolnego ze zdalną rejestracją wyników Ustalić przepływ obliczeniowy dla podłączenia wodociągowego wg wzorów : Na podstawie obserwowanych przepływów Obliczyć umowny przepływ obliczeniowy : q w =2q Dobowyc h Godz. Obliczyć Qd, Q h śr, Q h max, Miesięcznych przyjmując odpowiednie współczynniki nierównomierności dobowej i godzinowej Dobrać wodomierz tak by przepływ przez wodomierz stanowił 0,6-0,8 maksymalnego roboczego strumienia objętości. Dobrać wodomierz tak by : q w q max wodomierza, q q max /2, DN d 0,6q p q 0,8q p, DN d Rys.3.1. Schemat blokowy sposobów doboru wodomierzy według różnych metod określania przepływu obliczeniowego Źródło: Opracowanie na podstawie [8,12] 5

Schemat prezentuje metody doboru urządzeń do pomiaru objętości wody na podstawie normatywów technicznych, międzynarodowych i krajowych z zakresu projektowania, montażu i eksploatacji wodomierzy. Istnieje możliwość występowania przepływów wody poniżej dolnego lub powyżej górnego zakresu dla prawidłowo dobranego wodomierza. Pewne niekorzystne ekstremalne przepływy powodują, że licznik nie jest w stanie zmierzyć całości przepływającej wody. Zwykle są to przepływy wody poniżej dolnego zakresu przyrządu pomiarowego. Oznacza to, że wodomierze nie mierzą dokładnie objętości pobieranej wody. Należy optymalnie dobierać klasy przepływomierzy, ponieważ wodomierze z wyższą klasą (z większym podziałem pomiarowym w dół i w górę ) odznaczają się większą czułością, są droższe, charakteryzują się wysokimi kosztami naprawy i legalizacji. Minimalne dopuszczalne błędy graniczne dla wodomierzy mechanicznych do wody zimnej (30 o C) przy zatwierdzeniu typu i legalizacji, które wynoszą zgodnie z przepisami [9]: - w przedziale dolnym zakresu obciążeń (Q min <= Q<Q t ) :+- 5% - w przedziale górnym zakresu obciążeń (Q t <=Q<Q max ) : +- 2% gdzie: Q t pośredni strumień objętości (wartość strumienia objętości występująca pomiędzy ciągłym a minimalnym strumieniem objętości przy którym zakres strumienia objętości jest podzielony na dwa przedziały: górny i dolny ). Problem doboru wodomierza nie ogranicza się tylko do etapu projektowania. Jest to pierwszy krok na tej ścieżce, który musi być wykonany w jak najbardziej optymalny sposób. Poprawnie dobrany wodomierz zapewni prawidłowe korelacje (zależności) krzywej rozbioru wody w danym obiekcie do charakterystyki błędów tego urządzenia. Zatem musi on być tak dobrany, co do wielkości i typu, aby jego zakres pomiarowy od Q min do Q max w jak największym stopniu pokrył się z krzywą rozbioru wody danego obiektu występującą na przyłączu wodociągowym [4]. Wodomierz jest urządzeniem pomiarowym i w przypadku gdy jest dobrany nieprawidłowo jego wskazania są błędne. Prowadzi to do tego, że jedna ze stron dostawca lub odbiorca wody ponosi stratę. Wodomierz powinien być tak dobrany co do 6

wielkości (średnicy), aby jego zakres pomiarowy (od Q min do Q max ) pokrywał się z krzywą rozbioru wody na przyłączu wodociągowym [3]. Według producentów wodomierzy dopuszczalne ciągłe obciążenie wodomierza nie powinno być większe niż 0.6 0,8 Q n. W ten sposób jakość pomiaru będzie prawidłowa. W sytuacji przekroczenia obciążenia wodomierz może szybciej się zużyć i jego pomiar może być bardziej błędny [1]. Podsumowując zagadnienie doboru wodomierzy można stwierdzić, iż jest to problem niezmiernie ważny, gdyż za pomocą wskazań wodomierza rozlicza się zużycie wody dla poszczególnych odbiorców. Dokładność pomiaru zużycia wody zależeć będzie od poprawności doboru urządzenia pomiarowego. Aby dobrze dobrać wodomierz do danego przyłącza wodociągowego należy znać jego spodziewane strumienie objętości. Dlatego bardzo ważne jest określenie przepływów charakterystycznych. Ponadto należy brać pod uwagę, że pomiar zużycia wody powinien być rzetelny i sprawiedliwy. Kontrola przepływu w procesie eksploatowania powinna następować poprzez montaż wodomierzy kontrolnych połączonych równolegle lub szeregowo w stosunku do zainstalowanego wodomierza w przypadku wątpliwości dotyczących prawidłowości wskazań wodomierzy głównych. 4. Założenie realizowanych badań Przedmiotem przeprowadzonych w ramach rozprawy doktorskiej badań były przepływy charakterystyczne oraz analiza i weryfikacja doboru wodomierzy głównych w jednej z kategorii obiektów użyteczności publicznej, a mianowicie w hotelach, domach wczasowych oraz domach studenckich (akademikach). Przeprowadzenie rejestracji cyfrowej strumienia objętości wody możliwe było dzięki przychylności przedsiębiorstw wodociągowych w wybranych miastach. Po dokonaniu wyboru obiektów do badań przeprowadzono wizję lokalną mającą na celu ocenę następujących zagadnień: - wielkości obiektu liczba pokoi, liczba miejsc noclegowych, dodatkowe usługi, - lokalizacja wodomierza głównego, - wielkość, typ wodomierza głównego. Ocena wodomierza głównego pod kątem możliwości przeprowadzenia monitoringu przyłącza wodociągowego wyeliminowało z badań kilka obiektów. 7

Główną przyczyną był brak możliwości zamontowania rejestratora cyfrowego. Ostatecznie do badań wytypowano 49 obiektów. Wśród nich można wyróżnić: - obiekty o liczbie miejsc noclegowych nie przekraczających 100-16, - obiekty o liczbie miejsc noclegowych od 100 do 200 16, - obiekty o liczbie miejsc noclegowych powyżej 200 17. Obszarem objętym badaniami były wyżej wymienione obiekty zlokalizowane na terenie Polski (woj. podlaskie, woj. pomorskie i inne), różniące się między sobą standardem, a przede wszystkim obciążeniem turystów (okresowość, sezonowość). W obrębie możliwości przeprowadzenia badań, do analizy wytypowano 49 obiektów pobudowanych w różnych latach, różniących się wielkością i innymi czynnikami wymienionymi powyżej. Pomiary przepływu obejmowały okresy dwu i trzytygodniowe. Dokonywane one były w przeciągu roku, zaś w niektórych przypadkach badania realizowane były w miesiącach letnich oraz zimowych (związane w okresem urlopowym - wakacje, ferie zimowe). Natomiast praktycznie badania realizowano dla poszczególnych obiektów następująco: - w obiektach H1, H2, DS40, DS41, DS42, DS43, DS44, DS45, DS46, DS47, DS48, - okresy pomiarowe wyniosły powyżej 40 dni, - w obiektach H12, H19, H25, H26, H27, H39 okresy pomiarowe wyniosły około 6-7 dni, ze względu na ograniczenia techniczne użytkowania urządzenia pomiarowego. W pozostałych obiektach okres monitorowania mieścił się w przedziale od 14 do 21 dni. Ponadto w wybranych obiektach monitorowanie przepływów wykonano dwukrotnie, w celu porównania zużycia wody z uwzględnieniem pory roku (sezonowość), a mianowicie: - w obiektach H15, H16, H17 przeprowadzono dwa monitoringi przepływu, oba trwały 14 dni, - w obiektach H12, H19 przeprowadzono dwa monitoringi przepływu, jeden trwał 14 dni, zaś drugi 7 dni. W obiektach DS. 41-49 rejestrację przepływu przeprowadzono w szczególnym czasie, a mianowicie w okresie świątecznym (Świąt Bożego Narodzenia) oraz obejmującym również okres Sylwestra i Nowego roku. Wszystkie okresy pomiarowe w tych obiektach wyniosły powyżej 40 dni. 8

Dla czytelności analizy uzyskanych wyników wykresy obejmują pełne doby rozpoczynając od godziny 00.00 i kończąc na 24.00. Badania realizowane w ramach rozprawy zmierzały do opracowania metody do doboru wodomierzy głównych instalowanych na przyłączach wodociągowych w budynkach hotelowych. Do analizy przyjęte zostały teoretycznie wodomierze zgodnie z regulacjami unijnymi [6]. Pomiar zużycia wody w obiektach odbywał się przy współpracy służb eksploatacyjnych danego przedsiębiorstwa wodociągowego oraz personelu obsługującego obiekty użyteczności publicznej w wybranej miejscowości. Do badań użyto rejestratora cyfrowego CDL. Proces rejestracji odbywał się w następujący sposób mikroprocesor rejestratora cyfrowego, który jest zarządzany przez program zapisany w pamięci, z wewnętrznego zegara czasu rzeczywistego odczytuje w rejestratorze czas z wystąpieniem impulsu (10, 100 litrów) wytwarzanego przez nadajnik impulsowy, zapisując to w pamięci wraz z bieżącą datą. Dla rejestracji w formie sygnału analogowego czas próbkowania pozostaje ten sam (1 minuta) wybrany przez badacza [5]. Schemat podłączenia rejestratora cyfrowego do wodomierza przedstawiono na rys. 4.1. Rys.4.1. Schemat podłączenia rejestratora cyfrowego do wodomierza i czujnika ciśnienia Źródło: Opracowanie na podstawie [5] Po procesie rejestracji wyniki zapisywane są w oprogramowaniu CDLWin. Analizie poddawane były dane dotyczące rzeczywistych strumieni objętości Q wraz 9

z wartościami maksymalnymi Q max, średnimi Q śr, minimalnymi Q min, a także wartości zużycia wody w dowolnych okresach doby [2]. Rejestrator cyfrowy CDL firmy SENSUS prezentuje rys. 4.2. Rys. 4.2. Cosmos data logger CDL Źródło: Opracowanie na podstawie materiałów firmowych Techno-Progress Zaprezentowany rejestrator jest łatwy w obsłudze, przenośny, trwały oraz wodoodporny. Dane są rejestrowane bez konieczności podłączenia zewnętrznego zasilania. Monitoring był wykonany dla różnej wielkości obiektów i wadze impulsowania 10 l/imp oraz 100 l/imp. Na podstawie doświadczenia popartego danymi literaturowymi można stwierdzić, iż impulsowanie 10 l/imp przynosi lepsze, bardziej wiarygodne wyniki. W przypadku impulsu np. 100 l/impl oraz wyznaczeniu maksymalnego strumienia objętości mogą wystąpić błędy zaniżające kilkakrotnie wynik w stosunku do wyników impulsów przy stosowaniu 10 l/imp (dla minimalnego strumienia objętości zależność jest odwrotna). Obiekty, w których rejestracja przepływu nastąpiła przy impulsowaniu równym 100 l/imp podczas opracowywania danych zostały wyodrębnione i poddane odrębnej analizie. W trakcie analizy danych pomiarowych zauważono, że w niektórych sytuacjach pojawiły się tzw. pojedyncze piki związane np. z okresem świątecznym. Z doświadczeń eksploatatorów oraz na podstawie danych literaturowych, jak również doświadczeń autorki, która zrealizowała dużą liczbę monitoringów przepływu w przyłączach wodociągowych, można przyjąć zasadę, że jeżeli objętość wody 10

mierzona powyżej q n wodomierza nie przekracza 5% całkowitej zmierzonej objętości, wówczas pojedynczy pik nie wpływa na całość analizy, a co za tym idzie na wielkość wodomierza. W związku z powyższym do szczegółowej analizy danych nie brano pod uwagę takich przypadków. Podczas realizacji pomiarów dane o natężeniu przepływu przesyłane były z przepływomierza z krokiem czasowym równym maksymalnie 1 minucie. Przetwarzanie danych odbywało się w komputerze przy pomocy oprogramowania CDL Win. Następnie, zgodnie z planem realizacji badań, przystąpiono do analizy uzyskanych danych. Do tego celu wykorzystano program Microsoft Office Excel oraz STATYSTYKA. Posłużono się dostępnymi we wspomnianych programach wykresami m.in. kolumnowy, liniowe, rozrzutu. Wykresy liniowe oraz kolumnowe posłużyły głównie do zobrazowania zmian trendów w czasie. Wykres rozrzutu jest graficzną interpretacją korelacji. Wykresy te zostały stworzone jako dwuwymiarowa płaszczyzna, gdzie jedna oś odpowiada wynikom dla jednej zmiennej, natomiast druga oś odpowiada wynikom drugiej zmiennej. Przy analizie związku dwóch zmiennych poszczególne wyznaczone punkty analizowane są poprzez pryzmat dwóch zmiennych. Punkty te na wykresie odpowiadają poszczególnym badanym przypadkom. W podsumowaniu należy stwierdzić, że monitoringi przepływów wody w przyłączach wodociągowych są podstawą proponowanej metody weryfikacyjnej doboru wodomierzy. 5. Ogólna charakterystyka badanych budynków Do badań wytypowano obiekty hotelowe o różnej wielkości oraz umiejscowienia na terenie Polski. Kryteriami wyboru lokalizacji obiektów do badań były następujące czynniki: a) położenie badanego obiektu hotelowego ze względu na atrakcyjność: - ośrodki wczasowe, cieszące się zainteresowaniem w okresach urlopowych, - ośrodki zlokalizowane w głównych miastach turystycznych, - ośrodki zlokalizowane w miastach wojewódzkich, oraz w miastach do 500 tyś, mieszkańców, b) rodzaj badanego obiektu: - hotele, 11

- domy wczasowe, - domy studenckie (akademiki), c) możliwość lokalizacji punktów pomiarowych pomiary były prowadzone na przyłączach wodociągowych wody zimnej. Schemat podłączenia urządzeń oraz lokalizację punktów pomiarowych przedstawia rys. 5.1. Rys.5.1. Schemat przyłącza wodociągowego w badanych budynkach oznaczenia: PW istniejący przewód wodociągowy, D- zasuwa domowa, ZP- zawór przelotowy, ZA- zawór antyskażeniowy, UR- urządzenie rejestrujące Źródło: Opracowanie własne W celu podłączenia urządzenia rejestrującego na przyłączach wodociągowych zainstalowane zostały wodomierze wyposażone w nadajnik impulsów. Montaż wodomierzy przeprowadzony został z zachowaniem odcinków prostych przed i za wodomierzem w pozycji poziomej, a do nadajników podłączone zostały rejestratory cyfrowe. Otrzymane (po zakończeniu rejestracji) dane poddane zostały analizie, w wyniku której uzyskano informację o rzeczywistych strumieniach objętości z uwzględnieniem wartości maksymalnych, minimalnych i średnich oraz dobowe wartości zużycia wody Wybrane do badań budynki hotelowe miały z założenia reprezentować zróżnicowanie pod względem lokalizacji, charakteru i standardu oraz obciążenia ruchem turystycznym (sezonowość) obiekty budowlane. Podczas wizji lokalnej dokonano wstępnej charakterystyki wytypowanych do badań obiektów. Umiejscowienie na mapie Polski wybranych do badań obiektów prezentują rys. 5.2. 12

Rys.5.2. Lokalizacja obiektów badawczych Badane obiekty charakteryzowały się różną liczbą miejsc noclegowych, a mianowicie: - o liczbie miejsc noclegowych nieznacznie przekraczających 40, - o liczbie miejsc noclegowych do 100, - o liczbie miejsc noclegowych do 200, - o liczbie miejsc noclegowych sięgających 600. 6. Charakterystyczne strumienie objętości w zależności od zużycia dobowego wody Przy doborze wodomierzy głównych najważniejszym jest ustalenie zakresu jego pracy, a więc ustalenie przepływu minimalnego i maksymalnego w badanych obiektach oraz powiązanie ich z danymi charakteryzującymi obiekt np. liczbą punktów czerpalnych, liczbą miejsc noclegowych, zużyciem dobowym wody (weryfikacja wielkości przepływu dla obiektów użytkowanych). Zasady doboru wodomierzy określa się według warunków pracy m.in. minimalnego strumienia objętości (q min ), nominalnego strumienia objętości (q n ) oraz maksymalnego strumienia objętości (q max ). Wymienione przepływy powinny odpowiadać warunkom rozbioru wody w instalacji wodociągowej. Dla obiektów o różnej wielkości przy zastosowaniu różnej wagi impulsu (zgodnie z przyjętą metodyką badań) wyznaczono maksymalne i minimalne natężenie przepływu. 13

Biorąc pod uwagę również wartość impulsowania dokonano próby porównania przepływów maksymalnych w zależności od zużycia z rozgraniczeniem wagi impulsowania (w omawianych przykładach waga wynosi 100 l/impl oraz 10 l/impl). Zależność maksymalnego strumienia objętości w funkcji dobowego zużycia wody i wielkości impulsowania w obiektach hotelowych obrazuje rys. 6.1. 40 10 l/impl = 0,4779+0,3133*x 10 l/impl = 2,2794*exp(0,0391*x) 100 l/imp = 1,2279+0,1243*x 35 Maksymalny strumień objętości [m 3 /h] 30 25 20 15 10 5 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Zuży cie [m 3 ] 10 l/impl 100 l/imp Rys.6.1. Maksymalny strumień objętości w funkcji dobowego zużycia wody i wielkości impulsowania dla obiektów hotelowych Źródło: Opracowanie własne Wartość impulsowania jest istotna podczas weryfikacji urządzenia pomiarowego w istniejącym budynku. Stąd też jej uwzględnienie w przeprowadzonej analizie jednoznacznie wskazuje, iż realizowanie monitoringów o zadanej wartości impulsowania 100 litrów może powodować niedomierzenie objętości wody. I tak np. przy zużyciu 10 m 3 przepływ maksymalny wynosi około 4 m 3 /h dla wartości impulsu 10 litrów, zaś dla wartości 100 litrów przepływ maksymalny jest nieznacznie mniejszy. Różnice zwiększają się wraz ze wzrostem zużycia. I już przy zużyciu 20 m 3 różnica pomiędzy maksymalnym strumieniem objętości dla wartości impulsowania 10 i 100 litrów wynosi około 3 m 3 /h, przy 30 m 3 około 5 m 3 /h. Wartością pomocną do 14

określenia maksymalnego strumienia objętości w zależności od wagi impulsu jest współczynnik dopasowania. Obrazuje on stosunek danego strumienia objętości wody o wadze impulsu 10 do strumienia objętości wody o wadze impulsu 100. Szczegółowo obliczone różnice zużycia wody w zależności od wagi impulsu oraz obliczony współczynnik dopasowania, który może być podstawą do określenia maksymalnego strumienia objętości w odniesieniu do wagi impulsu 100, daje nam bardziej wiarygodne rezultaty. Wartość maksymalnego strumienia objętości ma zasadniczy wpływ na dobór wodomierza głównego. Zatem, jak wykazuje analiza, duże znaczenie przy weryfikacji wodomierza głównego ma odpowiedni dobór i ustawienie wagi impulsu. Kolejnym etapem analizy wyników było wyznaczenie zależności (krzywych) zużycia w odniesieniu do minimalnego strumienia objętości. Zależność minimalnego strumienia objętości w zależności od wartości impulsowania przedstawia rys.6.2. 0,60 10 l/impl = 0,017+0,0048*x 100 l/imp = 0,0175+0,0046*x 0,55 Minimalny strumień objętości [m 3 /h] 0,50 0,45 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 Zuży cie w m 3 10 l/impl 100 l/imp Rys. 6.2. Minimalny strumień objętości w funkcji dobowego zużycia wody i wielkości impulsowania dla obiektów hotelowych Źródło: Opracowanie własne 15

Otrzymane wyniki potwierdzają ważność ustawienia urządzenia rejestrującego przepływ podczas monitorowania przepływów wody w przyłączach wodociągowych. Monitoringi przeprowadzone z impulsowaniem 100 litrów w stosunku do danych uzyskanych podczas rejestracji z impulsowaniem 10 litrów znacznie różnią się od siebie. Różnice dochodzą do 0,03 m 3 w stosunku do tego samego przepływu. Oznacza to, że nie wszystkie przepływu minimalne są rejestrowane przez wodomierz główny. Może się wydawać, iż różnica jest niewielka. Jednak gdy odniesiemy to w stosunku do całego roku kalendarzowego okazuje się, że wrastają one do znacznych wartości, a to powoduje straty finansowe dla przedsiębiorstw wodociągowych. Interesujący również wydaje się fakt, iż stosunek minimalnego strumienia objętości w zależności od zużycia i wagi impulsu kształtuje się na niskim poziomie od 1,024 do 1,041. 7. Nierównomierność dobowa oraz godzinowa w funkcji zużycia wody w badanych obiektach Zapotrzebowanie i zużycie wody przez jej odbiorców nie jest równomierne w cyklu rocznym, podlega bowiem wahaniom sezonowym, miesięcznym i dobowym. Na przebieg tej zmienności istotny wpływ ma szereg czynników, do których można zaliczyć m.in. położenie geograficzne, pory roku, warunki atmosferyczne, jak również porę dnia. Podobnie jak w ciągu roku, miesiąca czy też tygodnia występują także wahania rozbioru wody w ciągu doby. Dla celów obliczeniowych nierównomierności dobowej zużycia wody, zarówno ciepłej jak i zimnej, określa się najczęściej według wzorów: - średnie dobowe zużycie wody Qr Qdś, m 3 /d (1) 365 - maksymalne zużycie dobowe wody Q N Q d max d dś, m 3 /d (2) - średnie godzinowe zużycie wody Qd Qhś, m 3 /h (3) 24 - maksymalne godzinowe zużycie wody Q Q N h max hś h, m 3 /h (4) 16

gdzie: Qr - roczne zużycie wody, m 3 /rok, Q d śr - średnie dobowe zużycie wody, m 3 /d, Q d max - maksymalne dobowe zużycie wody, m 3 /d, Q h śr - średnie godzinowe zużycie wody, m 3 /h, Q h max maksymalne godzinowe zużycie wody, m 3 /h, dm 3 /s] N d - współczynnik nierównomierności dobowej, [-] N h - współczynnik nierównomierności godzinowej, [-]. Podczas monitorowania przepływu wody w przyłączach wodociągowych badanych obiektów wyznaczono nierównomierność dobową (N dp ), godzinową (N hp ), oraz chwilową (N qp ). Wartości współczynników zostały obliczone z następujących wzorów: 1. nierównomierność dobowa w warunkach pomiarowych: N dp = Q dmax /Q dsr (5) 2. nierównomierność godzinowa w warunkach pomiarowych: N hp = Q hmax /Q hsr (6) 3. nierównomierność chwilowa w warunkach pomiarowych: N chp = Q max /Q hsr (7) Otrzymane wielkości współczynnika nierównomierności dobowej zaprezentowano na rys. 7.1. 17

2,4 2,2 2,0 1,8 Nd [-] 1,6 1,4 1,2 1,0 Współczynnik nierównomierności dobowej Średnia = 1,4533 Min-Maks = (1,097, 2,329) Średnia±Odch.std = (1,1563, 1,7503) Odstające Ekstremalne Rys.7.1. Wartość współczynnika nierównomierności dobowej Źródło: Opracowanie własne Na podstawie zaprezentowanych danych należy stwierdzić, że współczynnik nierównomierności dobowej wahał się w przedziale 1,1-2,32. Średnia wartość współczynnika wyniósł t 1,4872, natomiast mediana 1,3273, przy czym praktycznie nie zależy od wielkości obiektu dla którego został obliczony. Brak zależności pomiędzy wielkością obiektu a nierównomiernością dobową świadczy, iż nie jest on z punktu widzenia doboru wodomierzy głównych istotny. Obliczone wielkości pozostałych współczynników podzielono ze względu na wielkość obiektów w szczególności liczby miejsc noclegowych. Wskaźniki nierównomierności godzinowej przedstawiono w tab. 7.1. Tabela 7.1. Wskaźniki nierównomierności godzinowej Liczba miejsc noclegowych N h przy dopasowaniu 25-75% Wartość średnia Mediana do 100 2,3408-3,0424 2,7274 2,6681 101-200 2,0782-2,9595 2,4288 2,4771 powyżej 200 1,8182-2,4 2,1752 2,0288 Źródło: Opracowanie własne 18

Wartość współczynnika nierównomierności dobowej mieści się w przedziale od 2,18 do 2,73. Zauważono, że maleje on nieznacznie wraz ze wzrostem liczby miejsc noclegowych. Wartość współczynnika nierównomierności chwilowej prezentuje tab. 7.2. Tabela 7.2. Wskaźniki nierównomierności chwilowej Liczba miejsc noclegowych N q przy dopasowaniu 25-75% Wartość średnia Mediana do 100 7,318 13,9053 11,1896 10,3717 101-200 5,4037 10,0542 7,7917 6,9840 powyżej 200 3,759 7,3849 6,2842 4,9729 Źródło: Opracowanie własne Wartość współczynnika nierównomierności chwilowej waha się w przedziale od 6,28 do 11,19. Jego wartość zdecydowanie maleje wraz ze wzrostem liczby miejsc noclegowych. Zarówno wskaźnik nierównomierności godzinowej jak i chwilowej maleją wraz ze wzrostem liczby miejsc noclegowych obiektów. Z punktu widzenia doboru wodomierzy większe znaczenie mają przepływy chwilowe odzwierciedlające dość dokładnie rzeczywiste maksymalne przepływy spodziewane na danym przyłączu wodociągowym. Zatem wykorzystanie wskaźnika nierównomierności chwilowej w celu określenia przepływu maksymalnego może stanowić podstawę do doboru wodomierza. 19

8. Określenie przepływów wody ogólnej umożliwiającej dobór średnicy przyłącza wodociągowego Rozpatrując każdy badany obiekt pod kątem przepływów dobowych, stwierdzono, iż z matematycznego punktu widzenia istnieje wystarczająca liczba zmiennych (wartości dobowego zużycia), aby móc wyznaczyć wzory do określenia jego przepływu w zależności od LMN. W związku z tym w pracy dokonano próby wyznaczenia obliczeniowego natężenia przepływu wody ogólnej Q w funkcji liczby miejsc noclegowych. Ponieważ przepływ obliczeniowy do projektowania instalacji najczęściej podawany jest w jednostkach dm 3 /s na wykresie podano go również w tych samych jednostkach stosując przeliczniki na m 3 /h zgodnie z zasadami doboru wodomierzy. Zatem w pracy stosowano zamienne dane jednostki. W celu porównania przepływów wody ogólnej dokonano obliczeń wg normatywu technicznego [12]. Wartości przepływu zostały powiększone o wartość zapotrzebowania na wodę konieczną do funkcjonowania restauracji, które w obecnej chwili zawsze znajdują się w hotelach. W każdym obiekcie, który był poddany rejestracji przepływów znajdował bar lub restauracja. Z danych literaturowych wynika, iż zapotrzebowanie wody w barach, restauracjach waha się w granicach od 18 do 55% całkowitego zapotrzebowania. Zatem przepływ obliczeniowo powiększono o 40%. Powiększono ją również o wartość przepływu określoną dla publicznych łazienek i toalet. W tym przypadku oparto się o dane literaturowe. Przyjęto do obliczeń 10% zapotrzebowania na cele bytowe. Mając określone wartości przepływu obliczeniowego wyznaczonego na podstawie metod obliczeniowych zawartych w normach oraz danych rzeczywistych dokonano próby ich porównania [11, 12]. Zależność przepływu obliczeniowego wody ogólnej (woda zimna + ciepła) od liczby miejsc noclegowych oraz wyznaczonej na podstawie rzeczywistych przepływów prezentuje rys. 8.1. 20

30 28 26 24 22 20 18 Qobl [l/s] 16 14 12 10 8 6 4 2 0 40 42 43 48 66 81 114 147 180 192 300 316 354 437 590 LMN przepływ rzeczywisty normatyw zharmonizowany unijny [167] normatyw polski [169] Rys. 8.1. Zależność przepływu obliczeniowego wody ogólnej od liczby miejsc noclegowych Źródło: Opracowanie własne oraz na podstawie [11, 12] Na podstawie zaprezentowanych zależności można stwierdzić, że: 1. Analizując krzywą wykreśloną na podstawie danych rzeczywistych z krzywą przedstawiającą zależności zalecane w normatywach polskich, często będącą podstawą obliczeń instalacji wodociągowej wielu programów komputerowych nasuwa się spostrzeżenie, iż w istniejących, nowoczesnych instalacjach, przepływy są znacznie mniejsze, niż te obliczone na podstawie wspomnianych normatywów [12]. Dla obiektu o liczbie miejsc noclegowych równej 100 (niewielki ośrodek, jednak takie najczęściej w obecnej chwili pojawiają się na rynku Polski, głównie na Pomorzu) przepływy wyznaczone z danych rzeczywistych wynoszą około 5 dm 3 /s, gdzie przy tej samej liczbie miejsc noclegowych i wcześniej omówionych założeniach, przepływ wyniósł około 11 dm 3 /s, czyli jest on około 2 razy mniejszy. Wraz ze wzrostem liczby miejsc noclegowych różnice pomiędzy wyznaczonymi przepływami powiększają się i już przy liczbie miejsc noclegowych równej 200 (średniej wielkości obiekt) równią się one od siebie ponad dwukrotnie, przy liczbie miejsc noclegowych 500 prawie trzykrotnie. 21

2. Porównując krzywe wyznaczone zgodnie z normatywami technicznymi można zauważyć między nimi duże rozbieżności [11, 12]. W miarę wzrostu liczby miejsc noclegowych różnice pomiędzy przepływami również rosną. Rozważając te same przypadki, tj. dla liczby miejsc noclegowych równej: - 100 przepływ wyznaczony na podstawie normy jest około 2 razy mniejszy [11], - 200 - przepływ wyznaczony na podstawie normy jest około 2,3 razy mniejszy [11], - 500 - przepływ wyznaczony na podstawie normy jest prawie 3 razy mniejszy [11]. Porównując natężenia przepływu wody ogólnej wyznaczonej na podstawie normy oraz uzyskanych z danych rzeczywistych sytuacja wygląda zupełnie inaczej [11]. Krzywa wyznaczona wg. normy w całym swoim zakresie znajduje się pod krzywą wyznaczoną na podstawie danych pomiarowych [11]. Stosunek pomiędzy przepływami wynosi około 1,1-1,5 utrzymują się na podobnym poziomie, a raczej możemy pokusić się stwierdzeniu, że nieznacznie zbliżają się do siebie. Zatem różnice pomiędzy wartościami określonymi na podstawie danych pomiarowych oraz wartościami będącymi podstawą opracowania uproszczonych metod wymiarowania instalacji wodociągowej w normie są znaczne [11]. Można stwierdzić, iż stosowanie normy w warunkach polskich nie powinno mieć miejsca, gdyż zdecydowanie zaniżają one wartości [11]. 3. Nie jest możliwe odniesienie się do metod opisujących przepływy obliczeniowe w budynkach hotelowych podawanych przez innych badaczy dlatego, bo brak jest takich badań, bo ich badania dotyczą innych obiektów budowlanych. W literaturze tematu do chwili obecnej nie napotkano rozważań prowadzonych pod tym kątem. Odnaleziono jedynie zależności opisujące przepływy obliczeniowe dla budownictwa wielolokalowego. W publikacjach wielu autorów, jak również w publikacjach Autorki pokazano wielokrotnie różnice pomiędzy wynikami przepływu w instalacjach wodociągowych określonych na podstawie aktów prawnych jak i opartej na badaniach własnych [11, 12]. Porównując analizę przepływów można stwierdzić, iż o ile krzywe wyznaczone na podstawie wspomnianych norm znajdują się powyżej krzywej wyznaczonej na podstawie wyników badań dla budownictwa 22

wielolokalowego, o tyle w budownictwie hotelowych już tylko krzywa oparta na normie zdecydowanie znajduje się nad krzywą określoną z danych rzeczywistych [12]. Zatem stosowanie normy zdecydowanie ją dyskwalifikuje [12]. Jeżeli chodzi zaś o stosowanie jedynie normy do wyznaczanie przepływów obliczeniowych, to może spowodować iż zostaną określone dużo niższe wartości, niż te rzeczywiście panujące w instalacji wodociągowej, a co w konsekwencji przekłada się na określenie średnicy przyłącza wodociągowego [11]. Poszukując przyczyn rozbieżności pomiędzy przepływami określonymi na podstawie badań, a przepływami obliczonymi na podstawie uproszczonych różnych metod wymiarowania instalacji wodociągowych wydaje się, iż większe rozbiory wody w warunkach polskich mogą być związane ze standardem i nowoczesnością aparatury czerpalnej stosowanej w hotelach. Ponadto nie wiadomo w jaki sposób wyznaczono przepływy obliczeniowe w normatywach europejskich [10]. Należy również podkreślić, że normatywy europejskie dotyczą głównie wymiarowania przewodów instalacji wodociągowej, natomiast brak jest informacji dotyczących zasad doboru wodomierzy głównych. Podsumowując dotychczasowe rozważania należy stwierdzić, że bardzo istotnym czynnikiem dla doboru wodomierzy głównych jest precyzyjne określenie przepływów obliczeniowych, wartości ich nieprzewyższenia. Problem ten został poddany szczegółowej analizie w poprzednich rozdziałach pracy. 23

9. Koncepcja metody weryfikacyjnej doboru wodomierzy w budynkach użyteczności publicznej 9.1. Założenia do proponowanej metody Podstawą do opracowania metody weryfikacyjnej doboru wodomierzy głównych w budynkach użyteczności publicznej są zrealizowane badania przepływów rzeczywistych w przyłączach wodociągowych w szczególności statystyczna obróbka danych otrzymanych z monitoringu tychże przepływów. Na tej podstawie opracowano wzory, wykresy oraz tabele zawierające niezbędne dane umożliwiające weryfikację doboru wodomierzy głównych dla budynków istniejących (istniejące hotele) oraz dla nowo projektowanych hoteli. W dalszej części pracy zaprezentowano sposoby postępowania przy stosowaniu metody weryfikacyjnej dla wspomnianych wyżej obiektów użyteczności publicznej. 9.2. Metoda weryfikacyjna doboru wodomierzy głównych dla budynków istniejących W celu doboru wodomierzy głównych metodą weryfikacyjną w przypadku obiektów już użytkowanych należy przyjąć następujący sposób postępowania: 1. Obliczyć średnie dobowe zużycie wody w budynku na podstawie zużycia miesięcznego wody dla miesiąca maksymalnego zapotrzebowania lub rocznego. 2. Obliczyć maksymalne dobowe Q dmax zapotrzebowanie na dobę z wykorzystaniem współczynników nierównomierności dobowej wyznaczonej dla budynków hotelowych (patrz rys. 6.1). 3. Określić maksymalny przewidywany przepływ dla budynku Q bmax wg wzorów wyznaczonych na podstawie badań rzeczywistych dla wielkości impulsowania 10 l/imp. lub100 l/imp., Q max10 = 0,4779 + 0,3132 Zuż d (8) Q max100 = 1,2279 + 0,1243 Zuż d (9) Zuż d zużycie średniodobowe z miesiąca o maksymalnym zużyciu wody w roku 4. Warunkiem koniecznym doboru wodomierza jest spełnienie nierówności: Q n > Q bmax (10) 24

5. W przypadku wodomierzy zatwierdzonymi wg MID należy sprawdzić, czy DN odpowiada wartościom Q n i Q 3 (patrz tab. 9.1.). Tabela 9.1. Odpowiadające sobie wartości Q n i Q 3 DN Q n [m3/h] Q 3 [m3/h] 20 2,5 4 25 3,5 6,3 32 6,0 10 40 10,0 16 50 15,0 25 80 30,0 >40 100 50,0 >63 Źródło: Opracowanie na podstawie [7, 10] 6. Odczytać z rys. 6.2. wartości spodziewane minimalnego przepływu wody w budynku dla wielkości impulsu zalecanej dla określonej wielkości budynku, bądź określić na podstawie wyznaczonych wzorów. Q min10 = 0,017 + 0,0048 Zuż d (11) Q min100 = 0,0175 + 0,0046 Zuż d (12) 7. Wybrać klasę metrologiczną na podstawie normy lub obliczyć parametr R [7, 10]. Wybrane charakterystyczne parametry przepływu przedstawia tab. 9.2. Tabela 9.2. Wybrane charakterystyczne parametry przepływu DN Q n Qmin klasa C Q 3 [m 3 /h] [l/h] [m 3 /h] Odpowiadająca wartość parametru R 20 2,5 25 4 >160 25 3,5 35 6,3 >160 32 6,0 60 10 >160 40 10,0 100 16 >160 25

50 15,0 90 25 >250 80 30, 120 >40 >315 100 50,0 180 >63 >315 Źródło: Opracowanie na postawie [7, 10] Klasę metrologiczną wyznaczyć ze wzoru: R= Q 3 /Q 1 (13) gdzie: Q 3 ciągły strumień objętości; Q 1 minimalny strumień objętości W podsumowaniu należy stwierdzić, że opracowana metoda weryfikacyjna doboru wodomierzy głównych nie powinna stwarzać problemów w procesie projektowania przyłączy wodociągowych i doboru wodomierzy głównych. 9.3. Metoda weryfikacyjna doboru wodomierzy głównych dla budynków nowoprojektowanych W przypadku obiektów nowoprojektowanych należy przyjąć następujący sposób postępowania: 1. Wyznaczyć wielkość zużycia dobowego na podstawie zużycia dobowego w funkcji LMN. Zuż d = 2,4847+0,11 LMN (14) 2. Wyznaczyć zużycie dobowe wody w budynku z wykresów (patrz rys. 6.1), bądź wyznaczyć na podstawie wzorów: Q max10 = 0,4779 + 0,3132 Zuż d (15) Q max100 = 1,2279 + 0,1243 Zuż d (16) 3. Porównać uzyskaną wartość z przepływem nominalnym wodomierza Q n. Jeśli: Q n > Q bmax (17) to dobór, w aspekcie maksymalnego strumienia objętości należy uznać za zakończony, 4. W przypadku wodomierzy zatwierdzonych wg MID należy sprawdzić, czy DN odpowiada wartościom Q n i Q 3. Wartości Q n i Q 3 prezentuje tab. 9.3. 26

Tabela 9.3. Odpowiadające sobie wartości Q n i Q 3 DN Q n [m 3 /h] Q 3 [m 3 /h] 20 2,5 4 25 3,5 6,3 32 6,0 10 40 10,0 16 50 15,0 25 80 30,0 >40 100 50,0 >63 Źródło: Opracowanie na postawie [7, 10] 5. Wyznaczyć minimalny strumień objętości wody w budynku z wykresów (patrz 6.2), bądź określić na podstawie wzorów: Q min10 = 0,017 + 0,0048 Zuż d (18) Q min100 = 0,0175 + 0,0046 Zuż d (19) 6. Wybrać klasę metrologiczną na podstawie normy lub obliczyć parametr R [7, 10]. Wybrane charakterystyczne parametry przepływu ilustruje tab.9.4. Tabela 9.4. Wybrane charakterystyczne parametry przepływu DN Q n Qmin klasa C Q 3 [m 3 /h] [l/h] [m 3 /h] 20 2,5 25 4 160 25 3,5 35 6,3 160 32 6,0 60 10 160 40 10,0 100 16 160 50 15,0 90 25 >250 80 30, 120 >40 >315 100 50,0 180 >63 >315 Źródło: Opracowanie na postawie [7, 10] Odpowiadająca wartość parametru R 27

Klasę metrologiczną obliczyć na podstawie wzoru: R= Q 3 /Q 1 (30) Gdzie: Q 3 ciągły strumień objętości; Q 1 minimalny strumień objętości Podobnie jak dla obiektów istniejących metoda weryfikacyjna doboru wodomierzy dla budynków nowoprojektowanych zapewnia prawidłowy dobór wodomierzy głównych. 28

10. Podsumowanie i wnioski Przedstawione i omówione cele naukowe i utylitarne pracy zostały osiągnięte, a teza: rozprawy Możliwe jest opracowanie metody weryfikacyjnej doboru wodomierzy głównych dla obiektów użyteczności publicznej na podstawie badań eksploatacyjnych udowodniona. W niniejszej rozprawie opracowano metodę weryfikacji doboru wodomierzy na przykładzie obiektów użyteczności publicznej w szczególności hoteli. Powodem dla którego podjęto się tego problemu naukowego jest potrzeba wypełnienia luki w tym istotnym dla gospodarki wodomierzowej przedsiębiorstw wodociągowych i inwestorów oraz właścicieli obiektów gdyż posiada ono aspekt techniczny i ekonomiczny. Prawidłowy dobór wodomierzy głównych dla hoteli zapewnia rzetelność wskazań i ma charakter techniczny jako, że jest on urządzeniem pomiarowym, które jest elementem uzbrojenia przyłączy wodociągowych, natomiast charakter ekonomiczny przejawia się w aspekcie wielkości wodomierza mający istotny wpływ na gospodarkę wodomierzową w przedsiębiorstwach wodociągowych i sprawiedliwego pomiaru jako czynnik określający prawidłowości rozliczeń finansowych pomiędzy dostawcą wody a odbiorcą usług wodociągowych. Ten pobieżny przegląd problemu uwidacznia jego ważność i konieczność rozwiązania. Zrealizowane badania w warunkach eksploatacyjnych i uzyskane wyniki były podstawą do opracowania metody weryfikacyjnej doboru wodomierzy w hotelach. Istnieją też przesłanki, potwierdzone zaprezentowanymi przykładami w pracy doboru wodomierzy dla istniejących i projektowanych hoteli, aby metoda weryfikacji znalazła zastosowanie w praktyce projektowej i w procesie eksploatacji przyłączy wodociągowych, których elementem jest urządzenie pomiarowe zwane wodomierzem. Przyniosłoby to wymierne korzyści techniczno ekonomiczne w działalności przedsiębiorstw wodociągowych jak również dla inwestorów przyłączy wodociągowych i właścicieli obiektów użyteczności publicznej, w tym przypadku hoteli, co potwierdza spełnienia, że oprócz celu poznawczego spełniono również i cel aplikacyjny rozprawy. 29

wnioski: Na podstawie zrealizowanych badań sformułowano również następujące 1. Na podstawie opracowanej metody weryfikacji doboru wodomierzy głównych dla hoteli można stwierdzić, iż badane obiekty charakteryzują się zmiennością zapotrzebowania na wodę w okresie rocznym, dobowym i godzinowym co zostało potwierdzone monitorowaniem przepływów wody w przyłączach wodociągowych. 2. Obecnie normatywy techniczne, na podstawie których następuję określenie przepływów obliczeniowych dla doboru średnic przyłączy wodociągowych i w konsekwencji doboru wodomierzy nie są miarodajne w stosunku do przepływów rzeczywistych co daje podstawy do stwierdzenia, że normy zharmonizowane nie odpowiadają w założeniach warunkom polskim i wymagają korekty. 3. Istotnym warunkiem koniecznym prawidłowości doboru wodomierzy jest uwzględnienie strat pozornych wodomierzy. 4. Otrzymane wyniki badań stanowią bazę danych zawierającą informacje naukowe przydatne w dalszych badań. 5. Dalsze kierunki badań w zakresie doboru wodomierzy powinny być prowadzone głównie w aspekcie możliwości zastosowania opracowanej metody z jednoczesnym usprawnianiem procedur jak również badań w zakresie jej modyfikacji pozwalającej jej zastosowania dla innych obiektów budowlanych. Reasumując opracowana metoda weryfikacyjna zapewnia prawidłowy dobór wodomierzy głównych w obiektach użyteczności publicznej w szczególności w hotelach, akademikach i ośrodkach wczasowych. 30

Literatura [1] Chudzicki J., Sosonowski S.: Instalacje wodociągowe, projektowanie, wykonanie, eksploatacja, Wydawnictwo Seidel-Przywecki sp. zo.o., Warszawa, 2005. [2] Koral W.: Statystyczne metody doboru średnicy i oceny poprawności wskazań wodomierzy głównych instalowanych w budynkach wielorodzinnych, Instal, 5/2005r. [3] Lewandowski P.: Analiza rozbieżności między wskazaniem wodomierza domowego a sumą wskazań wodomierzy mieszkaniowych, Rynek Instalacyjny, Nr 1 i 2, 1999. [4] Lewandowski P., Walkowski C. Optymalizacja doboru wodomierzy materiały publikowane przez firmę Sensus Polska. [5] Tuz P.K., Gwoździej-Mazur J.: Wpływ zmniejszającego się zapotrzebowania na wodę na pracę wodomierzy głównych w budynkach wielorodzinnych, V Międzynarodowa Konferencja Zaopatrzenie w Wodę i Jakość Wód, PZITS, Poznań, 2002, pp. 1055-1067. [6] Dyrektywa MID Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/22/WE w sprawie przyrządów pomiarowych (DzU UE L 135 z 31.03.2004 r. P. 0001 0080). [7] PN-ISO 4064-1:1997 Pomiar objętości wody w przewodach Wodomierze do wody pitnej zimnej Wymagania. [8] PN-ISO 4064 2 + Ad1 Pomiar objętości wody w przewodach. Wodomierze do wody pitnej zimnej. Wymagania instalacyjne. [9] Ustawa Prawo o miarach z dnia 11 maja 2001 r. (DzU nr 63, poz. 636 ze zm., w szczególności DzU nr 141 z 2004 r., poz. 1493). [10] PN-EN 14154-1:2007 Wodomierze -- Część 1: Wymagania ogólne. [11] PN-EN 806-4:2010 Wymagania dotyczące wewnętrznych instalacji wodociągowych do przesyłu wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi -- Część 4: Instalacja (oryg.) pozwalają na określenie średnicy połączenia wodociągowego w zależności od przyjętej liczby równoważników wypływu (LU) (Leading Unit). [12] PN-92/B-01706: 1992/Az1:1999 Instalacje wodociągowe wymagania w projektowaniu. Zmiana Az1. 6-1:2004 Wymagania dotyczące wewnętrznych instalacji wodociągowych do przesyłu wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi Część 1: Postanowienia ogólne. 31