Wdrażanie procedur zapobiegających zakażeniom szpitalnym znaczenie nadzoru, kontroli, szkoleń personelu Małgorzata Czerniawska Ankiersztejn 18 20 września 2012 r.
Zakażenia szpitalne są jedną z przyczyn współczesnych chorób zakaźnych i dotyczą wszystkich szpitali na całym świecie, nawet w najbardziej rozwiniętych krajach. Dążenie do ograniczenia liczby zakażeń szpitalnych należy do podstawowych etycznych i profesjonalnych obowiązków kierownictwa i personelu opieki zdrowotnej, w każdym szpitalu. 2
Częstotliwość występowania zakażeń, pozostaje w ścisłym związku z rodzajem wykonywanych u pacjentów zabiegów diagnostycznych i leczniczych. W krajach Europy Zachodniej zakażenia wewnątrzszpitalne zdarzają się u 5 do 10 pacjentów na 100 przyjętych do szpitali. W tzw. krajach rozwijających się, odsetek ten sięga 25%. 3
Częstotliwość zakażeń wewnątrzszpitalnych w zależności od umiejscowienia, kształtuje się następująco: - drogi moczowe 35%, - rany pooperacyjne 25%, - zakażenia krwi (sepsy) 10%, - zapalenia płuc 10%, inne 20%. Każde zakażenie wewnątrzszpitalne podnosi dziesięciokrotnie koszt pobytu pacjenta w szpitalu. 4
Chorzy z zakażonymi ranami, są hospitalizowani dwa razy dłużej niż bez infekcji. Udowodniono, że mikrośrodowisko szpitalne (powietrze, woda, powierzchnie podłóg i urządzeń) sprzyja zakażeniom szpitalnym, np.: - nawilżacze i nebulizatory są rezerwuarem Legionelli, Pseudomonas, - urządzenia wentylacyjne Aspergillus, - bronchoskopy Pseudomonas, Prątki gruźlicy, - woda bieżąca Pseudomonas, Serratia, Legionella, - żywność Salmonella, S.aureus, hepatitis A, 5
Zapobieganie zakażeniom obejmuje wiele działań, a wśród nich kluczowe miejsce zajmuje higiena rąk, zwłaszcza wśród personelu medycznego. Wiele chorób zakaźnych może być przenoszonych z personelu medycznego na pacjenta. 6
Kierownicy placówek ochrony zdrowia, są zobowiązani do wdrażania i zapewnienia funkcjonowania systemu zapobiegania i zwalczania zakażeń szpitalnych, w tym organizacji udzielania świadczeń zdrowotnych, w sposób zapewniający zapobieganie zakażeniom szpitalnym, szerzeniu się patogenów alarmowych, warunki izolacji pacjentów już zakażonych i podatnych na zakażenia. 7
Nadzór Państwowej Inspekcji Sanitarnej nad zakażeniami szpitalnymi, rozumiany jest jako zewnętrzna kontrola, potwierdzająca bądź nie, prawidłowość wykonywanych zadań w ramach kontroli wewnętrznej placówki służby zdrowia. Procedury obowiązujące w danej jednostce, musza być udokumentowane. 8
Nadrzędna zasada, to: brak dokumentacji = procedura nie realizowana
Państwowa Inspekcja Sanitarna, w swoich działaniach, ma wpisane również działania interwencyjne w związku z występowaniem ogniska zakażenia, interwencji pacjentów i ich rodzin czy mediów. 10
Nowe przepisy prawne, nakładają zarówno na ZOZ-y, jak i organy PIS, wiele nowych obowiązków, co powinno skutkować coraz lepszym nadzorem, zapewniającym pacjentom bezpieczeństwo pobytu w placówce. 11
Wszyscy kierownicy ZOZ mają ustawowy obowiązek prowadzenia dokumentacji z realizacji zadań z zakresu kontroli zakażeń (także dokumentacji kontroli wewnętrznej) oraz udostępnienie jej organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej (art.12 i 13 ustawy z dn. 5 grudnia 2008 r.) o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. Ust. Nr 234, poz.1570 z 2008r.). Obowiązuje od 1 stycznia 2009roku. 12
Zakres i sposób prowadzenia kontroli wewnętrznej w obszarze realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych, częstotliwość jej prowadzenia, sposób dokumentowania, a także warunki udostępniania i przekazywania tej dokumentacji określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 27 maja 2010 r. 13
Zakres kontroli wewnętrznej obejmuje: ocenę ryzyka występowania zakażeń związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych monitorowanie czynników alarmowych procedury zapobiegania zakażeniom i chorobom zakaźnym stosowanie środków ochronny indywidualnej i zbiorowej wykonywanie badań laboratoryjnych analizę lokalnej sytuacji epidemiologicznej profilaktykę i terapię antybiotykową 14
Zespół kontroli zakażeń szpitalnych w placówce. Na podstawie art. 15, ustawy z dnia 5.XII.2008 roku, 27.V.2010 roku, Minister Zdrowia wydał rozporządzenie w sprawie kwalifikacji członków zespołu kontroli zakażeń szpitalnych powołanego przez kierownika szpitala, lub zespołu zakładów opieki zdrowotnej, w skład którego wchodzi szpital. 15
I. Przewodniczący Zespołu lekarz z 3-letnim stażem pracy w szpitalu. Posiada tytuł specjalisty lub uzyskał specjalizacje 1 stopnia: - epidemiologii lub higieny i epidemiologii - mikrobiologii lub mikrobiologii lekarskiej, - chorób zakaźnych, - organizacji ochrony zdrowia, - zdrowia publicznego. Rozpoczął specjalizację w tych dziedzinach lub posiada specjalizację inną oraz 2-letnie doświadczenie w pracy w zespole kontroli zakażeń i ukończył kurs w zakresie epidemiologii szpitalnej, potwierdzony świadectwem, lub jest w trakcie odbywania takiego kursu. 16
II. Członek zespołu specjalista ds. epidemiologii lub higieny i epidemiologii, pielęgniarka ze specjalizacją w dziedzinie pielęgniarstwa epidemiologicznego lub higieny i epidemiologii z 3 letnim doświadczeniem w zawodzie pielęgniarki lub położnej wykonywanym w szpitalu specjalista ds. mikrobiologii - posiada wyższe wykształcenie w odpowiedniej dziedzinie, posiada specjalizację z mikrobiologii i 2 letnie doświadczenie w zawodzie diagnosty laboratoryjnego w szpitalnym laboratorium mikrobiologicznym lub innym laboratorium wykonującym badania dla szpitali. 17
Zadania Zespołu Kontroli Zakażeń Szpitalnych - prowadzenie kontroli wewnętrznej - szkolenie personelu - konsultacje osób podejrzanych o zakażenie lub zakażonych - opracowanie planów i kierunków systemu kontroli zakażeń 18
W ramach kontroli dokonuje się oceny poprawności realizacji poszczególnych działań oraz skuteczności realizacji tych działań. Kontrola prowadzona jest okresowo, nie rzadziej niż co 6 miesięcy. Kierownik zakładu wyznacza osobę odpowiedzialną za przeprowadzenie kontroli. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, powtórną kontrolę przeprowadza się nie później niż 3 miesiące od daty przekazania raportu. 19
Raport z kontroli jest zatwierdzany przez przewodniczącego Zespołu Kontroli Zakażeń Szpitalnych, a następnie przekazywany kierownikowi zakładu. Dokumentacja przechowywana jest przez okres nie krótszy niż 10 lat od dnia zakończenia kontroli wewnętrznej. 20
Obszar nadzoru Państwowej Inspekcji Sanitarnej w placówkach opieki medycznej warunki techniczne i sanitarne utrzymania higieny pomieszczeń i otoczenia, odpady, woda, ścieki, bielizna, sterylizacja, dezynfekcja 21
Zadania PIS to m.in: przegląd warunków lokalowych i organizacyjnych centralnej sterylizatorni, lokalnych punktów sterylizacji, stanowisk sterylizacji gabinetowej, ocena stanu sanitarno-higienicznego, sprawdzenie dokumentacji potwierdzającej kwalifikacje i szkolenia, osób wykonujących procesy dekontaminacji, opisanie procedury dekontaminacji, dokumentacja wdrożenia systemów jakości i ich walidacji, 22
Zadania PIS to c.d.: sprawdzenie rodzaju i stanu sprzętu (liczba, rodzaj, czas używania) sprawdzenie dokumentacji wewnętrznej potwierdzającej prawidłowość prowadzonych procesów dekontaminacji (liczba wysterylizowanych pakietów w ciągu doby, parametry procesów dekontaminacji, walidacji i rewalidacji) rejestry procesów z odnotowaniem parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych. 23
Postępowanie przed i po sterylizacji: Przed sposób pakowania i znakowania pakietów (system opakowań, znakowania, daty sterylizacji, terminy użycia). Po sposób i miejsce przechowywania w magazynach, w oddziałach i gabinetach. Oceniane są też warunki pracy i narażeń pracownika na czynniki biologiczne, chemiczne i fizyczne.
Nadzór Państwowej Inspekcji Sanitarnej to również: Sprawdzanie dokumentów potwierdzających powołanie i skład zespołu ds. zakażeń szpitalnych (zarządzenia Dyrektora, protokoły z posiedzeń) Sprawdzanie dokumentów potwierdzających monitorowanie obszaru ryzyka (karta ryzyka, wywiad epidemiologiczny, karta zakażeń, karta alertów patogenów, rejestry zakażeń) Raporty Zespołu Zakażeń Szpitalnych dla Dyrektora i ordynatorów o zakażeniach, raporty o zużyciu antyseptyków, zużyciu antybiotyków)
Nadzór Państwowej Inspekcji Sanitarnej to również (c.d.): Sprawdzenie procedur higienicznych i innych, zapobiegających zakażeniu szpitalnemu (sterylizacja, dezynfekcja sprzętu, odpady, bielizna). Procedury medyczne np. cewnikowanie, opatrunki, podawanie płynów infuzyjnych, i.in. Sprawdzenie pisemnych procedur izolacji w oddziałach (izolatki, dostęp do węzłów sanitarnych, preparatów dezynfekcyjnych, antyseptyków).
Nadzór Państwowej Inspekcji Sanitarnej to również (c.d.): Sprawdzenie dokumentacji z wdrożenia polityki antybiotykowej analizy zużycia antybiotyków, Sprawdzenie sporządzonych raportów rocznych i półrocznych wg rozporządzenia MZ z 11.03.2005 roku, w sprawie rejestrów zakażeń zakładowych oraz raportów o występowaniu tych zakażeń (Dz. U. nr 54, poz. 484) Analiza raportów,
Nadzór Państwowej Inspekcji Sanitarnej to również (c.d.): Ocena wdrożonych działań w przypadku wystąpienia ogniska zakażeń wewnętrznych, zgodnie z obowiązującą od 2008 roku Procedurą postępowania w ogniskach zakażenia szpitalnego, wprowadzonego zarządzeniem PWIS. Sprawdzenie dokumentacji z prowadzonych audytów w poszczególnych obszarach, Sprawdzenie dokumentacji ze szkoleń personelu, potwierdzonych przez uczestników.
Obecnie Państwowa Inspekcja Sanitarna nie prowadzi : Zewnętrznej biologicznej kontroli skuteczności sterylizacji, Nie bada się płynów dezynfekcyjnych (szeroka gama, brak metoryki badań) Nie prowadzi się rutynowych badań czystościowych środowiska szpitalnego. Państwowa Inspekcja Sanitarna wspiera diagnostykę oraz wykonuje badania środowiska w sytuacji wystąpienia ogniska epidemiologicznego, w celu wykrycia źródła zakażenia (nosiciele, sprzęt, powierzchnie),
PODSUMOWANIE Zakażenia szpitalne nie są uważane za uchybienia szpitali, ale zjawisko nieodłączne od ich istnienia. Nie mniej jednak zapobieganie zakażeniom nabywanym w zakładach opieki zdrowotnej pozostaje jednym z głównych zadań kierownictwa i pracowników tych zakładów. Dobra organizacja jest podstawą wszystkich programów zwalczania zakażeń szpitalnych i wymaga współpracy personelu posiadającego nie tylko specjalistyczną wiedzę i doświadczenie ale także dostateczne fundusze.
Uzyskane przez organy PIS w trakcie kontroli informacje, dokumenty i inne dane stanowią tajemnicę służbową nie mogą być przekazywane innym organom, ani ujawniane jeżeli nie jest to konieczne ze względu na ochronę życia lub zdrowia człowieka z wyłączeniem żądania sądu lub prokuratora w związku z toczącym się postępowaniem (art. 29 ustawy o PIS, wprowadzony ustawą z 25 grudnia 2008r.) Nowe przepisy prawa nakładają na ZOZ jak i organy PIS wiele nowych obowiązków co powinno zwiększyć bezpieczeństwo epidemiologiczne pacjentów.
Dziękuję za uwagę. 32