Raport Środowiskowy 2014

Raport Środowiskowy 2014 1

2

Spis treści 1. Od Autorów...4 2. Informacje ogólne...5 3. Ekonomiczne aspekty korzystania ze środowiska... 5 4. Bilans emisji substancji do środowiska... 8 4.1. Emisja substancji do powietrza...8 4.2. Gospodarka wodno- ściekowa...9 4.2.1. Pobór wody...9 4.2.2. Odprowadzanie ścieków...10 4.2.3. Gospodarka odpadami. 12 5. Inwestycje proekologiczne... 13 6. Nagrody i wyróżnienia za działalność na rzecz ochrony środowiska naturalnego i społeczności lokalnej... 23 7. Komisja ds. Ekologii... 25 8. Projekt SPICE 3... 26 9. Wykaz ankietowanych przedsiębiorstw... 27 Raport został opracowany pod redakcją Klaudii Kleps we współpracy z Komisją ds. Ekologii Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego. W raporcie wykorzystano ankiety baz danych ekologicznych. Projekt graficzny i skład: Paweł Zawadzki Polska Izba Przemysłu Chemicznego. Copyright Polska Izba Przemysłu Chemicznego Zdjęcie z okładki: autor Aleksander Waligóra Grupa Azoty Zakłady Azotowe Kędzierzyn S.A. ISSN: 1644-4272 3

1. Od Autorów Szanowni Państwo, Jednym z zadań stawianych przed Komisją ds. Ekologii działającą w Polskiej Izbie Przemysłu Chemicznego (PIPC) jest analiza funkcjonowania przedsiębiorstw chemicznych należących do PIPC pod kątem różnych aspektów korzystania ze środowiska naturalnego. Informacje, pozwalające na realizację tego zadania uzyskiwane są poprzez ankietyzację firm chemicznych prowadzoną za pośrednictwem biura Izby. Zakres pytań zawarty w ankietach jest rokrocznie uzgadniany i dostosowywany do aktualnych potrzeb czy pojawiających się problemów. Stąd też w niniejszej publikacji, znajdziecie Państwo dane dotyczące rodzaju i skali oddziaływania firm sektora branży chemicznej na środowisko, jak również kluczowe aspekty w zakresie wymagań prawnych odnoszące się do sfery działalności przemysłowej, zagadnień środowiskowych wynikających z przepisów prawnych. Zawarte w Raporcie informacje pokazują zarówno dokonania branży jak i problemy i trudności, na które napotykają przedsiębiorstwa w swej działalności gospodarczej i środowiskowej. Chcielibyśmy serdecznie podziękować wszystkim firmom, które przesłały do PIPC wypełnione ankiety Baza Danych Ekologicznych dane za rok 2014, zarówno tym współpracującym z Izbą od wielu lat, jak i tym, które udostępniły swoje dane po raz pierwszy. Równie serdeczne podziękowania, kierujemy do laureatów VIII edycji ogólnopolskiego konkursu fotograficznego Złap zająca, organizowanego w ramach Programu Odpowiedzialność i Troska, których zdjęcia konkursowe zamieszczone zostały w niniejszym opracowaniu. Mamy nadzieję, że niniejszy Raport pozwoli Państwu na lepsze zrozumienie specyfiki branży chemicznej oraz poszerzy wiedzę o szeregu podejmowanych przez sektor działań mających na celu dbałość o środowisko i zdrowie ludzkie. Będziemy również wdzięczni za przesłanie wszelkich uwag i komentarzy dotyczących opracowania, co pozwoli nam na doskonalenie kolejnych edycji raportu. Uwagi można przesyłać pod adres Izby lub za pomocą poczty elektronicznej: pipc@pipc.org.pl Autorzy 4

2. Informacje ogólne Raport został opracowany w oparciu o ankiety pt. Baza Danych Ekologicznych - dane za 2014 rok, które zostały wypełnione i odesłane do Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego przez 20 firm chemicznych oraz firm ściśle związanych z sektorem chemicznym. Lista ankietowanych firm znajduje się na końcu Raportu. W ankietowanych zakładach, na koniec 2014 roku, liczba zatrudnionych osób osiągnęła wartość ponad 17 tysięcy. Zdecydowana większość podmiotów (75%) to spółki akcyjne. Pozostali respondenci posiadają status spółek z ograniczoną odpowiedzialnością (20%) lub spółek jawnych (5%). 3. Ekonomiczne aspekty korzystania ze środowiska Działania na rzecz ochrony środowiska wiążą się z ponoszeniem przez firmy określonych kosztów. Coraz częściej stanowią one znaczący składnik całości struktury kosztów przedsiębiorstw. Najczęściej ponoszone koszty wynikają z uiszczania opłat za korzystanie ze środowiska oraz zagospodarowania odpadów, prowadzonego monitoringu, realizowanych działań inwestycyjnych w obszarze ochrony środowiska. Obowiązujący system instrumentów ochrony środowiska, charakteryzuje współistnienie narzędzi regulacji bezpośredniej (prawno-administracyjnych) i pośredniej (ekonomicznych). Instrumenty ekonomiczne i rynkowe wykorzystywane w polityce ekologicznej, są stosowane w odniesieniu do tych poziomów, zakresów i warunków korzystania z zasobów, walorów i funkcji środowiska, które zostały określone przez pozwolenia prawno-administracyjne, standardy (normy) oraz inne środki regulacji bezpośredniej. Koszty ponoszone przez podmioty z tytułu korzystania ze środowiska, można podzielić na dwie zasadnicze grupy: koszty bezpośredniego korzystania ze środowiska, do których zalicza się: opłaty z tytułu poboru wód (powierzchniowych i podziemnych), emisję substancji gazowych i pyłowych do powietrza, odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi oraz składowanie odpadów na składowiskach, koszty pośredniego korzystania ze środowiska związane z przekazywaniem odpadów do zagospodarowania oraz oczyszczaniem ścieków przez inne podmioty gospodarcze. Do w/w obciążeń finansowych dochodzą również koszty związane m.in. z monitoringiem środowiskowym oraz realizacją działań inwestycyjnych przyczyniających się do minimalizacji oddziaływania na środowisko. Koszty z tytułu korzystania ze środowiska poniesione przez ankietowane firmy wyniosły ponad 101 milionów złotych. Struktura udziału poszczególnych rodzajów opłat za korzystanie ze środowiska w 2014 roku jest zbliżona do lat ubiegłych. Niezmiennie największe obciążenie finansowe stanowią opłaty z tytułu wprowadzania gazów i pyłów do powietrza (47%). Kolejno opłaty z tytułu składowania odpadów stanowią 21 % całkowitych kosztów korzystania ze środowiska, opłaty z tytułu odprowadzania ścieków do wód i do ziemi 17%, a opłaty z tytułu poboru wód podziemnych i powierzchniowych to 15% całkowitych kosztów korzystania ze środowiska. 5

Wykres 1. Struktura opłat za korzystanie ze środowiska w 2013 roku. Wykres 2. Struktura opłat za korzystanie ze środowiska w 2014 roku. KARY ZA NIEPRZESTRZEGANIE WARUNKÓW KORZYSTANIA ZE ŚRODOWISKA Kara pieniężna w ochronie środowiska jest środkiem odpowiedzialności administracyjnej za obiektywnie bezprawne zachowanie się jednostki organizacyjnej, prowadzące lub mogące prowadzić do degradacji środowiska. W rozpatrywanym czasie cztery spośród dwudziestu ankietowanych przedsiębiorstw poniosły kary pieniężne z tytułu przekroczenia warunków korzystania ze środowiska. Sankcje dotyczyły wprowadzenia gazów lub pyłów do powietrza, emisji hałasu oraz wprowadzenia ścieków do wód lub do ziemi. Ponadto jedno przedsiębiorstwo zostało obciążone opłatą podwyższoną z tytułu emisji zanieczyszczeń do środowiska. 6

OPŁATA PRODUKTOWA Od dnia 1 stycznia 2014 r. czyli od dnia wejścia w życie przepisów ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz. U. z 2013 r. poz. 888, z późn. zm.) obowiązują nowe przepisy dotyczące sposobu rozliczenia wymaganych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. Niniejsza ustawa zmienia ustawę o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 90, poz. 607, z późn. zm.), zgodnie z którą opłata produktowa rozumiana jest jako opłata obliczana i wpłacana w przypadku nieosiągnięcia wymaganego poziomu odzysku i recyklingu. Zgodnie z art. 20 ust. 2 ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi obowiązek rozliczania wymaganych poziomów odzysku i recyklingu dokonywany jest w oparciu o masę opakowań danego rodzaju wprowadzonych do obrotu w poprzednim roku rozliczeniowym. Natomiast na podstawie art. 20 ust. 3 ww. ustawy w przypadku rozpoczęcia działalności gospodarczej w danym roku kalendarzowym, poziom odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych liczony jest za ten rok w stosunku do masy wprowadzonych przez przedsiębiorcę do obrotu opakowań w tym roku. Jeżeli wprowadzający produkty w opakowaniach nie uzyska poziomów wymaganych w roku w 2014 r. to zgodnie z art. 34 ust. 1 ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi ma obowiązek naliczyć i wpłacić opłatę produktową. Opłata powinna być naliczana, zgodnie z art. 34 ust.3 ww. ustawy, w odniesieniu do masy w kilogramach opakowań danego rodzaju, w których produkty zostały wprowadzone do obrotu. Obowiązek odzysku i recyklingu może być realizowany przez zakłady poprzez organizację odzysku lub samodzielnie lub też, w przypadku opakowań po substancjach niebezpiecznych lub opakowań wielomateriałowych, przy pomocy Izby Gospodarczej. Wszystkie spośród ankietowanych przedsiębiorstw realizują obowiązek w zakresie gospodarowania opłatami korzystając z pomocy organizacji odzysku. W przypadku odzysku oraz recyklingu opakowań po substancjach niebezpiecznych lub opakowań wielomateriałowych ponad połowa podmiotów skorzystała z pomocy Izby Gospodarczej. Największym udziałem w poddawanych odzyskowi i recyklingowi opakowaniach wprowadzanych wraz z produktem na rynek, odznaczają się opakowania z tworzyw sztucznych (29%), opakowania z drewna (23%) oraz opakowania z papieru i tektury (22%).Natomiast najmniejszy udział stanowią opakowania z aluminium (4%) oraz opakowania ze szkła (3%. I miejsce w konkursie Złap Zająca w kategorii Z życia zwierząt Grzegorz Sierocki, Grupa Azoty Zakłady Azotowe Puławy S.A. 7

Wykres 3. Udział poszczególnych typów opakowań w procesie odzysku/recyklingu. 4. Bilans emisji substancji do środowiska Baza danych ekologicznych dane za rok 2014 zawierała również informacje na temat wielkości oddziaływania na środowisko badanych przedsiębiorstw. W ankiecie zwrócono szczególną uwagę na rodzaje i wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, ilość i jakość odprowadzanych ścieków oraz ilość unieszkodliwianych odpadów poprzez składowanie, jako główne aspekty mogące mieć negatywny wpływ na środowisko. Zawarte w kwestionariuszu informacje oparte zostały na definicjach zgodnych z Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, gdzie przez: emisję rozumie się wprowadzenie bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi substancji lub energii, takich jak ciepło, hałas, wibracje i pola elektromagnetyczne. Natomiast wielkość emisji definiowana jest jako rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, ściekach oraz wytwarzanych odpadach. 4.1. Emisja substancji do powietrza Poniżej przedstawiono wielkość emisji gazów i pyłów wprowadzonych do powietrza przez ankietowane firmy w 2013 roku w odniesieniu do roku wcześniejszego. Ponadto w zestawieniu przedstawiono procentowy udział zakładów, które ograniczyły emisję do powietrza kluczowych zanieczyszczeń. 8

Tabela 1. Wielkość emisji substancji do powietrza przez ankietowane zakłady w 2014 roku. Wyszczególnienie Wielkość emisji w 2014 r. [tys. Mg] Zmiana w stosunku do roku 2013 [%] Procentowy udział zakładów, które ograniczyły emisję [%] Emisja ogółem 15 050,70-3,4 50,0 w tym - SO 2 38,98-5,3 57,1 Z procesów energetycznych 35,16-7,4 62,0 Z procesów technologicznych 3,82 12,6 33,3 - NO x 22,48-4,6 50,0 Z procesów energetycznych 14,20-11,9 60,0 Z procesów technologicznych 8,40 11,9 42,9 - CO 2 14 866, 27-1,7 50,0 Z procesów energetycznych 9 209,47-3,9 62,5 Z procesów technologicznych 5 624,66-5,0 40,0 Z innych źródeł 0,0 0,0 0,0 - lotne związki organiczne (LZO) 0,71-10,0 81,8 - pyły ogółem 4,53 19,6 41,2 W porównaniu do wielkości emisji w 2013 roku zanotowano spadek o 3,0% całkowitej emisji gazów i pyłów do powietrza. Udział poszczególnych substancji w całkowitej emisji substancji do powietrza przedstawia się następująco: dwutlenek węgla (CO 2 ) - 99,54 % dwutlenek siarki (SO 2 ) - 0,26 % tlenki azotu w przeliczeniu na NO 2 0,16 % lotne związki organiczne - 0,01 % pyły 0,03% Należy jednak podkreślić, iż zdecydowana ilość emitowanych do powietrza substancji w postaci SO 2 i NO X pochodzi z procesów energetycznego spalania paliw. Odpowiednio jest to 90,2 % dla dwutlenku siarki i 63,2 % dla tlenków azotu. 4.2. Gospodarka wodno- ściekowa 4.2.1. Pobór wody Głównym źródłem zaopatrzenia zakładów w wodę są własne ujęcia wód podziemnych i powierzchniowych, które w 2014 roku stanowiły aż 95,7 % całkowitej ilości pobranej wody. Zatem zaledwie 4,3 % całkowitej ilości wykorzystanej wody pochodziła z wodociągowej sieci miejskiej lub sieci innego podmiotu. 9

Tabela 2. Wielkość poboru wody przez ankietowane zakłady w 2014 roku. Wyszczególnienie Całkowita ilość pobranej wody Ilość pobranej wody w 2014 r. [tys. m3] 379 407,54 Zmiana w stosunku do roku 2013 [%] Procentowy udział zakładów, które ograniczyły pobór wody [%] 0,02 70,0 - z ujęć zakładowych 363 026,31 3,82 70,0 - w tym woda powierzchniowa 355 161,91 2,8 67,0 - w tym woda podziemna 7864,40-7,7 45,0 - z sieci miejskiej lub innego podmiotu 16 381,23 0,3 64,0 4.2.2. Odprowadzanie ścieków Wśród ankietowanych firm zasadniczym odbiornikiem ścieków są wody powierzchniowe. W oparciu o posiadane pozwolenia wodnoprawne do wód powierzchniowych i ziemi odprowadzono ponad 97,1 % wytworzonych ścieków. Pozostała część (2,9 %) skierowana została do urządzeń kanalizacyjnych będących własnością innych podmiotów. W porównaniu z rokiem ubiegłym ankietowane przedsiębiorstwa odprowadziły ponad 4,5 % więcej ścieków, przy czym 65 % ankietowanych zakładów ograniczyło ilość zrzucanych ścieków. Ponadto 65 % ankietowanych przedsiębiorstw przyjmuje ścieki od innych podmiotów przemysłowych. Tabela 3. Ilość odprowadzanych ścieków przez ankietowane zakłady w 2014 roku. Wyszczególnienie Ilość odprowadzanych ścieków w 2014 r. [tys. m 3 ] Zmiana w stosunku do roku 2013 [%] Procentowy udział zakładów, które ograniczyły ilość zrzucanych ścieków [%] Ilość zrzucanych ścieków 330 672,10 4,5 65,0 - w tym odprowadzanych własnym wylotem - w tym odprowadzanych do urządzeń kanalizacyjnych innego podmiotu 321 143,61 4,4 61,5 9 528,49-6,5 75,0 10

Tabela 4. Zmiany ładunków substancji odprowadzanych bezpośrednio do odbiornika przez ankietowane zakłady w 2014 roku. Wyszczególnienie Ilość w 2014 r. [Mg/rok] ChZT 4 474,81 Zmiana w stosunku do roku 2013 [%] 1,4 Procentowy udział zakładów, które zmniejszyły ładunek [%] 42,9 Zawiesina ogółem Azot amonowy 1 536,50 2 002,25-5,9 45,5 4,1 33,3 Azot azotanowy 845,95-0,5 85,7 Chlorki 595 079,60 21,7 63,6 Siarczany 63 771,19-4,8 60,0 Fosfor ogólny 30,79-56,0 85,7 Fenole 0,35-31,4 71,0 Fluorki 727,54 22,9 33,3 Metale ciężkie 9,10-40,6 53,8 W rozpatrywanym okresie zarejestrowano w 9 ankietowanych zakładach przekroczenie dozwolonych parametrów, a dotyczyły one takich zanieczyszczeń jak: ChZT, chlorki, fenole oraz metale ciężkie. W stosunku do roku 2013, odnotowano spadek ładunku w ściekach odprowadzanych przez ankietowane zakłady, takich zanieczyszczeń jak: Fosfor ogólny (-56,0 %) Metali ciężkich (-40,6 %) Fenoli (-31,4 %) Zawiesiny ogółem (-5,9 %) III miejsce w konkursie Złap Zająca w kategorii Krajobraz i jego elementy Marek Grum, Grupa Azoty Zakłady Chemiczne Police S.A. 11

4.2.3. Gospodarka odpadami Tabela 5. Ilość odpadów wytworzonych przez ankietowane zakłady w 2014 roku. Wyszczególnienie Ilość w 2014 r. [Mg/rok] Zmiana w stosunku do roku 2013 [%] Udział zakładów, które ograniczyły wytwarzanie odpadów [%] Odpady wytworzone ogółem 4 543 460,9 1,2 38,9 - w tym niebezpieczne 160 580,4-30,9 57,9 Wyszczególnienie Ilość w 2014 r. [Mg/rok] Zmiana w stosunku do roku 2013 [%] Udział zakładów, które zwiększyły odzysk i unieszkodliwianie odpadów [%] Odpady poddane odzyskowi 1 307 964,7 0,9 44,4 unieszkodliwione (z wyłączeniem składowania) unieszkodliwione poprzez składowanie 1 157 631,6 30,9 50,0 1 898 082,2 20,0 27,3 W 2014 roku zarejestrowano zwiększenie masy wytworzonych odpadów o 1,2 %, przy czym ilość wytworzonych odpadów niebezpiecznych uległa zdecydowanemu zmniejszeniu (o -30,9 %). Ponadto ponownie odnotowano wzrost ilości odpadów poddanych odzyskowi o 0,9 % i znaczące zmniejszenie wykorzystania najmniej pożądanej metody zagospodarowania odpadów czyli unieszkodliwiania poprzez składowanie spadek o 20 %. Na podstawie danych zawartych w nadesłanych ankietach zanotowano występowanie na terenie 57% zakładów odpadów (urządzeń) zawierających azbest, w żadnym z ankietowanych zakładów nie ma odpadów (urządzeń) zawierających PCB, zaś na terenie 25 % ankietowanych firm znajdują się odpady (urządzenia) zawierające związki zubażające warstwę ozonową. II miejsce w konkursie Złap Zająca w kategorii Z życia roślin Mariusz Szczerba, Grupa Azoty S.A., Tarnów 12

5. Inwestycje proekologiczne Inwestycje proekologiczne stanowią dla sektora chemicznego ważny element procesu zmiany wizerunku branży i dowód na to jak wiele zakłady chemiczne dokonały w ostatnich latach w zakresie zmniejszenia oddziaływania na środowisko. W rozumieniu zakładów działania te to nie tylko rozpoznawanie i monitorowanie zagrożeń, ale również poprawa bezpieczeństwa w produkcji i dystrybucji substancji chemicznych. Zdecydowana większość ankietowanych zakładów poczyniła dalsze inwestycje proekologiczne w 2014 roku. Poniżej przytoczono wybrane, najważniejsze działania proekologiczne. Tabela 6. Wybrane przedsięwzięcia z dziedziny ochrony środowiska, bezpieczeństwa procesowego, poprawy warunków pracy oraz ochrony zdrowia przeprowadzone w 2014 roku w ankietowanych zakładach branży chemicznej. Nazwa zakładu Nazwa zadania Efekt ekologiczny DUŻE PRZEDSIĘBIORSTWA ANWIL S.A. Modernizacja układów chłodniczo-freonowych P-2. Modernizacja układów chłodniczo-freonowych P-3. Zmiana sposobu odprowadzania ścieków przemysłowych z ANWIL S.A. 13 Wyeliminowanie szkodliwego oddziaływania freonu R-22 na atmosferę poprzez: całkowite wyeliminowanie freonu R022 z użycia w agregacie ziębniczym W402 całkowite wyeliminowanie freonu R-22 z użycia w agregatach ziębniczych W-703, W-702. W-701, W-601, W-602. Wyeliminowanie szkodliwego oddziaływania freonu R-22 na atmosferę poprzez: całkowite wyeliminowanie freonu R022 z użycia w agregacie ziębniczym W402 całkowite wyeliminowanie freonu R-22 z użycia w agregatach ziębniczych W-703, W-702. W-701, W-601, W-602. Dostosowanie do wymagań prawnych poprzez odprowadzanie ścieków bezpośrednio w nurt rzeki Wisły.

Nazwa zakładu Nazwa zadania Efekt ekologiczny BASELL ORLEN POLYOLEFINS SP. Z O. O. W dniu 26-go września 2014 roku pracownicy BOP wzięli udział w akcji Sprzątanie Świata pod hasłem: Turysto szanuj środowisko. Tradycyjnie akcja została zorganizowana na terenie Soczewki. Podczas Sprzątania udało się zebrać blisko 60 W dniu 7-go kwietnia 2014 roku BOP zorganizował kolejną już konferencję z okazji Powiatowego Dnia Ziemi pod hasłem Zmieniaj nawyki nie tworzywa. Konferencja miała charakter konkursu dla młodzieży szkół ponadgimnazjalnych. Konkursy wiedzowe (smsowe) dla pracowników Spółki w zakresie ochrony środowiska. Edukacja ekologiczna pracowników Basell Orlen Polyolefins Sp. z o.o Coraz wyższa frekwencja świadczy o rosnącym zaangażowaniu pracowników BOP w akcje na rzecz ochrony środowiska, która sprzyja również integracji załogi. Podniesienie świadomości społeczności płockiej w zakresie oddziaływania poliolefin na środowisko naturalne, Zaangażowanie pracowników, młodzieży oraz społeczności lokalnej w działania Edukacja ekologiczna pracowników Basell Orlen Polyolefins Sp. z o.o I miejsce w konkursie Złap Zająca w kategorii Uczniowie gimnazjum Julia Waligóra, Zakład pracy rodzica/ opiekuna Grupa Azoty Zakłady Azotowe Kędzierzyn S.A. 14

Nazwa zakładu Nazwa zadania Efekt ekologiczny CIECH SARZYNA S.A. CIECH SODA POLSKA S.A. Zrekultowywanie składowiska odpadów CIECH Sarzyna S.A. - Zbiornik nr 24 w m. Wola Zarczycka. Dostosowanie stanowisk przeładunku autocystern i cystern kolejowych do wymogów warunków technicznych dozoru technicznego - kontynuacja. Budowa przepławki na jazie piętrzącym na rzece Trzebośnicy stanowiącym ujęcie wody dla Zakładów - uzyskanie decyzji środowiskowej do pozwolenia na budowę. Zakończono rekultywację stawów 3 6. Modernizacja 2 elektrofiltrów Elektrociepłownia w Inowrocławiu. Ochrona środowiska gruntowowodnego i powietrza przed oddziaływaniem składowiska i odpadów. Spełnianie przepisów prawnych - ustawa o odpadach i postanowień decyzji Marszałka Województwa Podkarpackiego. Ochrona środowiska i zapewnienie bezpieczeństwa przy przeładunkach niebezpiecznych substancji chemicznych. Spełnianie przepisów prawnych - ustawa o dozorze technicznym i rozporządzenie Ministra Transportu wraz ze zmianami Ministra Infrastruktury i Rozwoju. Zapewnienie swobodnej migracji ryb w rzece Trzebośnicy. Spełnianie przepisów prawnych - ustawa Prawo wodne i decyzja Wojewody Podkarpackiego udzielająca pozwolenia wodnoprawnego. Ograniczenie negatywnego oddziaływania stawów na wody gruntowe i pobliskie grunty. Redukcja emisji pyłu do poziomu poniże 30 mg/nm 3. 15

Nazwa zakładu Nazwa zadania Efekt ekologiczny GRUPA AZOTY S.A. GRUPA AZOTY ZAKŁADY AZOTOWE KĘDZIERZYN S.A. Instalacja odsiarczania spalin i instalacja odazotowania spalin. Modernizacja wnętrz reaktorów syntezy amoniaku. Wykonanie układu granulowania pyłów katalizatora żelazowochromowego wraz ze stanowiskiem sortowania i odpylania. Modernizacja pompowni wody zimnej na Wydziale Amoniaku. Zakończenie modernizacji zakładowej Centralnej Mechanicznej Oczyszczalni Ścieków. W ramach realizacji zadania wykonano nowe obiekty oczyszczalni, w tym: komory ścieków, piaskownik wraz z płuczką i separatorem piasku, separator tłuszczu i zbiornik oleju, nowe kanały technologiczne, a także remont istniejącego tłuszczownika i kanałów. Zmniejszenie emisji SO 2 i NO X z instalacji elektrociepłowni. Zmniejszenie energochłonności procesu oraz obniżenie wskaźnika zużycia gazu syntezowego na produkcję tony amoniaku. Obniżenie ilości wytwarzanego odpadu. Zmniejszenie energochłonności Uzyskano poprawę skuteczności usuwania zanieczyszczeń (skratki, piasek, oleje), unowocześnienie technologii, ograniczenie ryzyka zanieczyszczenia środowiska gruntowo wodnego poprzez zabezpieczenie miejsc magazynowania odpadów i tras przesyłu. 16

Nazwa zakładu Nazwa zadania Efekt ekologiczny RUPA AZOTY ZAKŁADY AZOTOWE PUŁAWY S.A. Odazotowanie spalin z elektrociepłowni na kotłach 4 i 5 II etap. Selektywna redukcja niekatalityczna (SNCR) polegająca na bezpośrednim wtrysku do kotła substancji redukującej tlenki azotu do azotu i wody. Instalacja odwadniania osadów z Biologicznej Oczyszczalni Ścieków. Modernizacja Biologicznej Oczyszczalni Ścieków Fekalnych poprzez zmianę sposobu napowietrzania ścieków w rowach biologicznych Oczyszczalni Ścieków Fekalnych. Modernizacja układu pomp P1, P2,P3 filtrów i rurociągów roztworowych na linii III Instalacji Saletry Amonowej. Zamontowanie analizatora jonu amonowego na wylocie kanalizacji opadowej do kanału zrzutowego. 17 W wyniku realizacji inwestycji nastąpi redukcja emisji NO X z kotłów do poziomu 350 mg/ Nm3 do poziomu poniżej 200 mg/nm3. W listopadzie 2014 roku zakończono prace związane z modernizacją obrotowych podgrzewaczy powietrza kotła nr 4. Uzyskany efekt to poprawa efektywności energetycznej, ograniczenie zużycia węgla, a tym samym emisji zanieczyszczeń. Inwestycja ta umożliwi zagospodarowanie osadów przez podmioty zewnętrzne, a tym samym wyeliminuje konieczność składowania odpadu na składowisku. Uzyskane efekty to poprawa pracy oczyszczalni ścieków poprzez wprowadzenie ciągłej kontroli nad stężeniem tlenu w osadzie czynnym oraz zmniejszenie zużycia energii elektrycznej poprzez zastosowanie przemienników częstotliwości prądu do sterowania silnikami szczotek Kessenera. Modernizacja układu polega na zredukowaniu liczby urządzeń, zamianie starych konstrukcyjnie i awaryjnych pomp na nowy, wydajny, ograniczający emisję ścieków i liczbę przestojów układ. Uzyskany efekt to zmniejszenie zrzutu ładunków ściekowych, poprawa ciągłości ruchu instalacji oraz poprawa warunków pracy. Uzyskane efekty to wprowadzenie ciągłego monitoringu stężenia azotu amonowego w strumieniu wód pochłodniczych i opadowych na wylocie do kanału zrzutowego.

Nazwa zakładu Nazwa zadania Efekt ekologiczny GRUPA AZOTY ZAKŁADY CHEMICZNE POLICE S.A. LUVENA S.A. PCC ROKITA S.A. Budowa barier oczyszczających środowisko gruntowo-wodne na składowisku siarczanu żelaza. Zastąpienie pary 0,8 MPa zasilającej stacje wyparne parą 0,3MPa. Ciągły monitoring SO2 i pyłów. Modernizacja układu oczyszczania powietrza na nowej części instalacji zgniatania. Usunięcie płyt azbestowo cementowych z magazynu surowców. Wymiana transformatorów w podstacjach oraz słupów oświetlenia terenu ze statecznikami ELBAL. Modernizacja osadników i części biologicznej Centralnej Oczyszczalni Ścieków. Montaż analizatora on line na doprowadzeniu ścieków do oczyszczalni ścieków. Zmniejszenie poziomów jonu siarczanowego i żelaza w wodzie gruntowej. Poprawa gospodarki parowej w Spółce oraz ograniczenie zakupu energii elektrycznej. Ciągłe wskazania i rejestracja wyników pomiarów z emitorów gazów oraz SO2 w jednostce Biznesowej Pigmenty. Ograniczenie imisji niezorganizowanej. Zmniejszenie ilości azbestu na terenie zakładu. Ograniczenie zużycia energii elektrycznej. Poprawa skuteczności oczyszczania ścieków. Zabezpieczenie części biologicznej oczyszczalni ścieków przed wprowadzeniem do niej substancji szczególnie niebezpiecznych chlor, podchloryn sodu, stężone ścieki organiczne. 18

Nazwa zakładu Nazwa zadania Efekt ekologiczny Petrochemia Blachownia S.A. Modernizacja sieci kanalizacyjnej stokażu magazynowego. Modernizacja pochodni. Zakup i zabudowa próbników hermetycznych. Zmniejszenie ilości ścieków przemysłowych poprzez oddzielenie od nich wód deszczowych z tac; zmniejszenie emisji niezorganizowanej do powietrza z procesów przepompowywania ścieków (efekt niewymierny). Zabudowa dodatkowego przerywacza płomienia poprawa bezpieczeństwa procesowego; doprowadzenie gazu inertnego - likwidacja zamknięcia wodnego zmniejszenie ilości ścieków; poprawa warunków pracy, zmniejszenie emisji niezorganizowanej (brak emisji ze studzienki kanalizacyjnej przy pochodni); zamiana gazu koksowniczego na ziemny efekt ekonomiczny: zużycie gazu ziemnego stanowi ok. 10% zużycia gazu koksowniczego. Zabudowa 6 szt. urządzeń do poboru prób ze zbiorników magazynowych na polu 51. Efekt niewymierny: ograniczenie emisji niezorganizowanej. 19

Nazwa zakładu Nazwa zadania Efekt ekologiczny Modernizacja parku zbiorników na Wydziale Benzenu Butadienu I Eteru. Zabezpieczenie przed możliwością przedostania się produktów naftowych do gruntu i wód gruntowych. Poprawa bezpieczeństwa technicznego i p.poż zbiorników magazynowych. PKN ORLEN S.A. Wymiana palników pilotowych na pochodniach. Przebudowa istniejących kotłów K6 i K5 w zakresie zabudowy instalacji odazotowania i odpylania spalin. Modernizacja pieca na wydziale Olefin II. Zabudowa węzła gospodarki slopowej na instalacji PGH. Ograniczenie zużycia gazu opałowego na poszczególnych pochodniach. Kontynuowanie realizacji bardzo ważnej inwestycji ekologicznej - budowa instalacji odazotowania i odpylania spalin dla poszczególnych kotłów Elektrociepłowni oraz wspólnej instalacji odsiarczania spalin dla wszystkich kotłów. Efektem będzie redukcja emisji SO2, NOx i pyłu oraz przystosowanie źródła ciepła i energii elektrycznej Spółki do wymogów Dyrektywy IED obowiązujących od 1.01.2016 r. Pierwsze rezultaty podjętych działań były już widoczne w 2013 r. Funkcjonowanie w roku 2014 z instalacjami redukującymi kotłów nr 5, 6, 7 i 8 pozwoliło na zmniejszenie emisji z Elektrociepłowni o ponad 20%. Kolejne redukcje spodziewane są sukcesywnie wraz z postępami prac inwestycyjnych. Zwiększenie sprawności energetycznej pieca. Ograniczenie ilości ścieków węglowodorowych z instalacji, ograniczenie emisji niezorganizowanej. 20

Nagroda Grand Prix w konkursie Złap Zająca w kategorii Z życia zwierząt Tomasz Podciwiński, Grupa Azoty Zakłady Chemiczne Police S.A. Nazwa zakładu Nazwa zadania Efekt ekologiczny PKN ORLEN S.A. Modernizacja urządzeń nalewczych na instalacji Ekspedycji Fenolu. Budowa separatora wykroplin z gazów zrzutowych na instalacji Wydziału Gospodarki Gazami. 21 Utrzymanie zdolności ekspedycyjnych terminali załadowczych ciekłych produktów petrochemicznych na obecnym poziomie. Ograniczenie emisji do środowiska poprzez wykorzystanie systemów hermetyzacji nalewu oraz odzysku oparów. Poprawa bezpieczeństwa technicznego terminali załadowczych instalacji Ekspedycji Fenolu poprzez zabudowę kontrolerów uziemienia. Ograniczenie emisji do atmosfery. Zabezpieczenie przed przedostaniem się cieczy w gazie zrzutowym kierowanym z Instalacji Kompleksu Paraksylenu w czasie normalnego ruchu oraz ograniczenie strat w postaci zrzutu gazu na pochodnię w czasie zatrzymania czy rozruchu instalacji.

Nazwa zakładu Nazwa zadania Efekt ekologiczny ZAKŁADY CHEMICZNE SIARKOPOL TARNOBRZEG Sp. z o.o. FOSFAN S.A. SILEKOL Sp. z o.o. Modernizacja układów odpylania gazów odlotowych z I nitki produkcyjnej nawozów granulowanych. Modernizacja i rejestracja dwóch stanowisk do rozładunku siarki płynnej oraz stanowiska rozładunku cystern kwasu siarkowego kontynuacja. Modernizacja oczyszczalni ścieków - opracowanie projektu nowego węzła przygotowania mleczka wapiennego i neutralizacji ścieków. MAŁE i ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA Budowa nowej kanalizacji ściekowej (sanitarnej i deszczowej) - I etap. Modernizacja ciągu X granulacji nawozów. Montaż przesiewacza gorącego za suszarnią nawozów granulowanych. Instalacja Formaliny PF III - częściowe zastąpienie produkcji ze starej instalacji PF I. Wymiana pomp na pompy z uszczelnieniem magnetycznym. Modernizacja skrubera, poprawa skuteczności wymywania pyłu z 95% na 99%. Ograniczenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do kanalizacji z produkcji nawozów mineralnych. Efekt niewymierny -ograniczenie możliwości awaryjnych wycieków kwasu siarkowego podczas jego rozładunku. Efekt wystąpi dopiero po wybudowaniu nowego węzła - poprawa skuteczności pracy oczyszczalni, poprawa jakości ścieków odprowadzających do Wisły. Zmniejszenie uciążliwości dla rzeki Odry, odprowadzenie ścieków do miejskiej oczyszczalni ścieków. Ograniczenie zużycia gazu ziemnego do suszenia nawozów granulowanych. Ograniczenie zużycia metanolu (niższy wskaźnik), dopalanie gazów na ECS. Eliminacja wycieków. Obniżenie emisji pyłu. Większość poczynionych przez ankietowane zakłady inwestycji ekologicznych została sfinansowana ze środków własnych przedsiębiorstw, przy czym 35,0% zakładów starała się o dofinansowanie z innych źródeł. Przedsiębiorstwa chemiczne biorące udział w ankietyzacji otrzymały liczne nagrody za działalność na rzecz ekologii i ochrony środowiska naturalnego, społeczności lokalnej. 22

6. Nagrody i wyróżnienia za działalność na rzecz ochrony środowiska naturalnego i społeczności lokalnej Tabela 7. Nagrody i wyróżnienia za działalność na rzecz ekologii, ochrony środowiska naturalnego i społeczności lokalnej otrzymane przez ankietowane zakłady branży chemicznej w 2014 roku. Nazwa zakładu Nagrody i wyróżnienia GRUPA AZOTY S.A. GRUPA AZOTY ZAKŁADY AZOTOWE KĘDZIERZYN S.A. GRUPA AZOTY ZAKŁADY AZOTOWE PUŁAWY S.A. Podczas Międzynarodowych Targów Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych i Gumy PLASTPOL Grupa Azoty zdobyła kolejne medale i wyróżnienia. W kategorii "Nowoczesne rozwiązania przemysłu polskiego", Grupa Azoty otrzymała medal za tworzywo Tarnoform drugiej generacji o niskiej emisyjności formaldehydu do zastosowań motoryzacyjnych, z kolei w kategorii "Nowoczesne rozwiązania przemysłu polskiego", jury targów przyznało Grupie Azoty wyróżnienie za Tarnamid modyfikowany kaprolaktamem. W lutym 2014r. Spółka pomyślnie przeszła kolejny audit recertyfikujący przeprowadzony przez firmę BUREAU VERITAS Polska Sp. z o.o. potwierdzający zgodność z wymaganiami norm, w tym systemu zarządzania środowiskiem ISO 14001:2004 oraz bezpieczeństwem i higieną pracy PN-N-18001:2004, OHSAS 18001:2007 (certyfikaty ważne do dnia 13.04.2017 r.). Ponadto w 2014r. Spółka wdrożyła i pomyślnie przeszła audit Programu Opieki nad Produktem uzyskała rekomendację auditora Det Norske Veritas GL do otrzymania certyfikatu Programu Product Stewardship. W lipcu Spółka otrzymała certyfikat Standardu Product Stewardship (Programu Opieki nad Produktem) ważny do 24 maja 2017 r. Nagroda Gospodarcza Prezydenta nagroda w kategorii Zielona Gospodarka za działania proekologiczne, Warszawa, czerwiec 2014 Nagroda Złota Karta Lidera Bezpiecznej Pracy, 22 października 2014 Tytuł Firma Dobrze Widziana uzyskany w Konkursie organizowanym przez Business Centre Club, 25 listopada 2014 r. GRUPA AZOTY ZAKŁADY CHEMICZNE POLICE S.A. Certyfikat wdrożenia Ramowego Systemu Zarządzania Responsible Care. 23

Nazwa zakładu Nagrody i wyróżnienia PCC ROKITA S.A. Dyplom uznania wysokiego standardu bezpieczeństwa technicznego. Petrochemia Blachownia S.A. PKN ORLEN S.A. Laur Innowacyjności 2014; Srebrny Laur w kategorii Ekologia, geodezja, gospodarka wodna za projekt Membranowa technologia oczyszczania ścieków z przerobu benzolu koksowniczego, realizowany wspólnie z Instytutem Chemii Przemysłowej w Warszawie. Konkurs im. Stanisława Staszica na najlepsze produkty innowacyjne organizowany przez Naczelną Organizację Techniczną. Wyróżnienie w ogólnopolskim konkursie Panteon Polskiej Ekologii w kategorii przedsiębiorstwo. Jury konkursu nagrodziło realizowany przez Spółkę projekt budowy Instalacji katalitycznego Odazotowania Spali na kotłach K7 i K8 w Zakładowej Elektrociepłowni Dyplom za udział w IV edycji konkursu Ekoodpowiedzialni w Biznesie. Szerzenie wiedzy na tematy środowiskowe wśród społeczności lokalnej, a zwłaszcza wśród najmłodszych zostało pozytywnie odebrane, docenione i uhonorowane tytułem Optymistycznego Przyjaciela Przedszkola, który otrzymał Dyrektor Biura Ochrony Środowiska. Redakcja miesięcznika Ekologia i Rynek przyznała przyjaznej firmie PKN ORLEN S.A. tytuł Mecenasa Edukacji Ekologicznej 2014 w uznaniu znaczącej roli w zakresie działań edukacyjnych na rzecz zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska naturalnego. 24

7. Komisja ds. Ekologii Komisja ds. Ekologii powstała przy Polskiej Izbie Przemysłu Chemicznego głównie w celu wspierania działalności Izby w zakresie zagadnień dotyczących ochrony środowiska. Prace Komisji nabrały większego znaczenia w momencie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, kiedy to polskie firmy branży chemicznej zobowiązane zostały do wypełniania przepisów unijnych w zakresie ochrony środowiska, a co się z tym łączy muszą monitorować również działania Komisji Europejskiej w tym obszarze. Do głównych zadań Komisji należy współpraca z jednostkami administracji państwowej w zakresie opiniowania i tworzenia regulacji prawnych dotyczących problemów środowiskowych. Uwaga Komisji skupia się głównie na projektach aktów prawnych przekazywanych przez Ministerstwo Środowiska i Ministerstwo Gospodarki. W 2014 roku Komisja ds. Ekologii opiniowała m.in. następujące dokumenty: Prawo ochrony środowiska transpozycja dyrektywy o emisjach przemysłowych (propozycje zapisów, pytania dotyczące interpretacji przepisów) Prawo ochrony środowiska transpozycja dyrektywy SEVESO III Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie dopuszczenia odpadów do składowania na składowiskach W 2014 roku w skład Komisji d.s. Ekologii wchodzili reprezentanci poniższych podmiotów gospodarczych: Anwil S.A. Basell Orlen Polyolefins Sp z o.o. BASF Polska Sp. z o.o. Battara Bartoszek Kuliński BBK Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów Sp.p. Ciech S.A. Fosfan S.A. Grupa Azoty S.A. Grupa Azoty Zakłady Azotowe Puławy S.A. Grupa Azoty Zakłady Chemiczne Police S.A. Grupa Azoty Zakłady Azotowe Kędzierzyn AK S.A. Grupa LOTOS S.A. ICSO Blachownia Instytut Przemysłu Organicznego Jars Sp. z o.o. Luvena S.A PCC Rokita S.A. PKN Orlen S.A. Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych "PRZYJAŹŃ" S.A. Operator Logistyczny Paliw Płynnych Sp. z o.o. SILEKOL Sp. z o.o. Synthos Dwory 7 Sp. z o.o. Zakłady Chemiczne Siarkopol Tarnobrzeg Sp. z o.o. 25

8. Projekt SPICE 3 Cefic w kwietniu 2013 ogłosił rozpoczęcie ogólnoeuropejskiego projektu, którego celem jest zwiększenie efektywności energetycznej w przemyśle chemicznym, szczególnie w grupie małych i średnich firm. Projekt finansowany jest przez Unię Europejską w programie Intelligent Energy Europe. Projekt, nazwany został Sectoral Platform in Chemicals for Energy Efficiency Excellence " (SPiCE 3 ), koordynowany jest przez CEFIC, skupia 11 krajowych federacji chemicznych, w tym Polską Izbę Przemysłu Chemicznego, które razem reprezentują około cztery piąte wartości sprzedaży przemysłu chemicznego w Europie. "Europejski przemysł chemiczny przez ostatnie 20 lat poczynił ogromny postęp w zakresie efektywności energetycznej, zwłaszcza w przypadku większych firm chemicznych. Projekt ten ma na celu wypełnienie luki między dużymi i mniejszymi przedsiębiorstwami, które często nie posiadają wiedzy i odpowiednich narzędzi, aby skutecznie kontrolować zużycie energii i prowadzić procesy produkcyjne w sposób efektywny energetycznie." mówi Manager CEFICu ds. Energii Martina Beitke. Dwuletni projekt ma za zadanie umożliwić przedsiębiorstwom korzystanie z istniejących już narzędzi efektywności energetycznej oraz wymianę najlepszych praktyk za pomocą platformy on-line, w ramach projektu odbywały się również warsztaty branżowe i szkolenia. Inicjatywy podejmowane przez przedsiębiorstwa chemiczne w zakresie efektywności energetycznej będą również uznawane za realizację zobowiązań w zakresie Programu Responsible CareKraje biorące udział w projekcie to: Belgia, Bułgaria, Czechy, Finlandia, Niemcy, Grecja, Włochy, Holandia, Polska, Szwecja i Wielka Brytania. Oprócz stowarzyszeń przemysłu chemicznego, partnerami są firma konsultingowa Challoch Energia, agencja komunikacji online ExtraMile i Departament holenderskiego Ministerstwa Gospodarki. Energia może stanowić nawet 50 procent kosztów operacyjnych w produkcji chemikaliów. W latach 1990 2010 firmy w Europie, ograniczając wysokie koszty energii, zmniejszyły o połowę jej zużycie na jednostkę produktu, ale sektor małych i średnich przedsiębiorstw potrzebuje więcej wsparcia. Istniejące inicjatywy branżowe, takie jak CARE + Program efektywności energetycznej dla MŚP, zostaną wbudowane SPICE 3. Mniejsze firmy, które korzystają z narzędzi CARE + deklarują zmniejszenie zużycia energii o 10 15%. I miejsce w konkursie Złap Zająca w kategorii Krajobraz i jego elementy Bartosz Nowakowski, Grupa Azoty Zakłady Azotowe Puławy S.A. 26

9. Wykaz ankietowanych przedsiębiorstw L.p. Nazwa Zakładu Dane adresowe 1. ANWIL S.A. 87-805 Włocławek, ul. Toruńska 222 www.anwil.pl 2. BASELL ORLEN POLYOLEFINS SP. Z O.O. 09-402 Płock, ul. Padlewskiego 4 www.basellorlen.pl 3. CIECH SODA POLSKA S.A ZAKŁAD PRODUK- CYJNY JANIKOSODA 4. CIECH PIANKI Sp. z o.o. 5. CIECH SARZYNA S.A. 6. CIECH SODA POLSKA S.A. 7. CIECH VITROSILICON S.A. 8. FOSFAN S.A. 9. Grupa Azoty S.A. 10. GRUPA AZOTY ZAKŁADY AZOTOWE KĘDZIERZYN S.A. 88-160 Janikowo, ul. Przemysłowa 30 www.ciechgroup.com 85-825 Bydgoszcz, ul. Wojska Polskiego 65 www.ciechpianki.pl 37-310 Nowa Sarzyna, ul. Chemików 1 www.zch.sarzyna.pl 88-101 Inowrocław, ul. Fabryczna 4 www.ciechgroup.com 68-120 Iłowa, ul. Żagańska 27 www.ciechgroup.com 71-820 Szczecin, ul. Nad Odrą 44/65 www.fosfan.pl 33-101 Tarnów, ul. Kwiatkowskiego 8 www.grupaazoty.com 47-220 Kedzierzyn-Koźle, ul. Mostowa 30A www.zak.grupaazoty.com 11. 24-110 Puławy, Al. Tysiąclecia Państwa GRUPA AZOTY ZAKŁADY AZOTOWE Polskiego 13 PUŁAWY S.A. www.pulawy.com 12. GRUPA AZOTY ZAKŁADY CHEMICZNE 72-010 Police, ul. Kuźnicka 1 POLICE S.A. www.grupaazoty.com 13. LERG S.A. 39-206 Pustków 3, Pustków-Osiedle 59D www.lerg.pl 14. LUVENA S.A. 62-030 Luboń, ul. Romana Maya 1 www.luvena.pl 15. PCC Rokita S.A. 56-120 Brzeg Dolny, ul. Sienkiewicza 4 www.pcc.rokita.pl 16. PETROCHEMIA BLACHOWNIA S.A. 47-225 Kędzierzyn Koźle, ul. Szkolna 15 www.borsodchem-pl.com 17. POLSKI KONCERN NAFTOWY ORLEN S.A. 09-411 Płock, ul. Chemików 7 www.orlen.pl 18. SILEKOL SP Z O.O. 47-220 Kędzierzyn-Koźle, ul. Mostowa 30K www.silekol.pl 19. SYNTHOS DWORY 7 SP. Z O.O. 23-600 Oświęcim, ul. Chemików 1 www.synthosgroup.com 20. ZAKŁADY CHEMICZNE SIARKOPOL 39-400 Tarnobrzeg 4, ul. Chemiczna 3 TARNOBRZEG SP. Z O.O. www.zchsiarkopol.pl 27

Polska Izba Przemysłu Chemicznego ul. Śniadeckich 17 00-654 Warszawa www.pipc.org.pl @PolskaChemia 28