Warszawa, dn. 29.04.2014r. Sz. P. Prof. Irena Lipowicz Rzecznik Praw Obywatelskich Szanowna Pani Rzecznik W imieniu Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego (PTPA), ogólnopolskiej organizacji zrzeszającej prawników i prawniczki, specjalizujących się w przeciwdziałaniu dyskryminacji, której celem jest popieranie rozwoju nauki prawa antydyskryminacyjnego, upowszechnianie wiedzy w tym zakresie oraz aktywne działanie na rzecz zwalczania dyskryminacji, zwracamy się do Pani Rzecznik z prośbą o rozważenie możliwości wystąpienia na podstawie art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 z późn. zm.) z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją RP przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20 sierpnia 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków odbywania stażu przez bezrobotnych (Dz. U. Nr 142, poz. 160), będącego aktem wykonawczym do ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.). Analiza przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20 sierpnia 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków odbywania stażu przez bezrobotnych (Dz. U. Nr 142, poz. 160), nasuwa wnioski, iż przepisy rozporządzenia są niezgodne z Konstytucją zarówno w odniesieniu do przepisu upoważniającego zawartego w ustawie jak i w odniesieniu do przepisów samego rozporządzenia. Przede wszystkim należy wskazać, iż w przypadku niniejszego rozporządzenia doszło do: 1
1) przekazania do uregulowania aktem wykonawczym do ustawy spraw zastrzeżonych do regulacji ustawowej 2) sformułowania w sposób blankietowy przepisu upoważniającego do wydania rozporządzenia 3) uzupełnienia regulacji ustawowej poprzez przepisy rozporządzenia i uregulowanie w rozporządzeniu spraw nieobjętych przepisami ustawy 4) uregulowania w rozporządzeniu spraw zastrzeżonych dla ustawy. W tym miejscu należy podkreślić, iż kwestie dotyczące zarówno formułowania upoważnienia do wydania rozporządzenia, jak i wykonania delegacji ustawowej, a także związanych z nimi wyłączności ustawy w określonych sprawach oraz określenia zakresu prawodawstwa podustawowego, były wielokrotnie przedmiotem orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Warto przytoczyć kilka z orzeczeń, które najpełniej obrazują stanowisko Trybunału w tym zakresie. Tzw. materia ustawowa była w szczególności przedmiotem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 listopada 1999 r. (sygn. K. 28/98), w którym Trybunał uznał, że nie ma takich materii, w których mogłyby być stanowione regulacje podustawowe (o charakterze powszechnie obowiązującym), bez uprzedniego ustawowego unormowania tych materii. Wiążąc unormowania art. 87 ust. 1 i art. 92 Konstytucji z ogólnymi konsekwencjami zasady demokratycznego państwa prawnego, o której mowa w art. 2 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny wywnioskował, że obecnie w systemie prawa powszechnie obowiązującego nie może pojawiać się żadna regulacja podustawowa, która nie znajduje bezpośredniego oparcia w ustawie i która nie służy jej wykonaniu, stosownie do modelu określonego w art. 92 ust. 1 Konstytuucji. Trybunał podkreślił, że nie jest potrzebne stawianie pytania, czy dana materia musi być regulowana ustawowo, natomiast pojawia się pytanie, jaka ma być szczegółowość i głębokość regulacji ustawowej, a jakie materie wykonawcze można pozostawić rozporządzeniu. Odpowiedź na to pytanie zależy, według Trybunału, od normowanej materii. W niektórych dziedzinach takich jak prawo karne czy regulacje represyjne zarysowuje się bowiem bezwzględna wyłączność 2
ustawy, natomiast w innych ustawa może pozostawiać więcej miejsca dla regulacji wykonawczych, nigdy jednak nie może to prowadzić do nadania regulacji ustawowej charakteru blankietowego, tzn. do pozostawienia organowi upoważnionemu możliwości samodzielnego uregulowania całego kompleksu zagadnień, co do których w tekście ustawy nie ma żadnych bezpośrednich uregulowań ani wskazówek (zob. także wyrok z dnia 24 marca 1998 r., sygn. K. 40/97). Rozporządzenie nie może więc bez wyraźnego upoważnienia ustawy wkraczać w sferę materii prawnych regulowanych innymi ustawami, nie może także zawartych w nich treści przekształcać, modyfikować, a nawet nie powinno ich powtarzać. Naruszenie tych warunków może stwarzać podstawę do postawienia zarzutu niezgodności rozporządzenia z ustawą (zob. wyrok z dnia 4 listopada 1997r., sygn. U 3/97). Odnosząc się do kwestii wykonania delegacji ustawowej i samych już rozporządzeń, Trybunał Konstytucyjny wskazywał, że charakter rozporządzenia wynikający z art. 92 Konstytucji determinuje i ogranicza jego treść przynajmniej w trzech płaszczyznach. Po pierwsze, w drodze delegacji ustawowej do prawotwórstwa administracyjnego nie może zostać przekazane uprawnienie do zmiany przepisów rangi ustawowej. Po drugie, upoważnienia ustawowe nie mogą delegować prawa do wkraczania w materię zastrzeżoną wyłącznie dla regulacji ustawowej. Po trzecie, wydane na podstawie delegacji ustawowej przepisy prawne o charakterze wykonawczym powinny służyć realizacji dyspozycji ustawowych. Jeśli wymagania takie nie są spełnione, to przepisy podustawowe należy uznać za niekonstytucyjne (wyrok z dnia 5 listopada 2001 r., sygn. U 1/01). Cechą rozporządzenia, jak podkreśla w swoim orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny, oprócz tego, że jest wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia, jest jego wykonawczy charakter, to znaczy, że przepisy tego aktu normatywnego muszą pozostawać w związku merytorycznym i funkcjonalnym z rozwiązaniami ustawowymi (wyrok z dnia 12 lipca 2007 r., sygn. U 7/06). Wydawanie rozporządzenia w celu wykonania ustawy i na podstawie udzielonego w ustawie szczegółowego upoważnienia oznacza, że zadaniem rozporządzenia jest konkretyzacja norm ustawowych. Jeżeli rozporządzenie zostaje wydane na podstawie blankietowego upoważnienia ustawowego i samodzielnie reguluje materię zastrzeżoną dla ustawy, nie ma ono cech aktu wykonawczego i co za tym idzie samo staje się niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji (wyrok z dnia 31 marca 2009 r., sygn. K 28/08). 3
Warto również wskazać, że w jednym z wydanych w ostatnich czasie orzeczeń Trybunał Konstytucyjny podkreślił, iż rozważenie relacji między rozporządzeniem, ustawą i Konstytucją wymaga zawsze uwzględniania ogólnego założenia wyłączności regulacji ustawowej w sferze wolności i praw konstytucyjnych (wyrok z dnia 30 lipca 2013 r., sygn. U 5/12). Trybunał przypomniał przy tym, że na gruncie przepisów Konstytucji z 1997 r. doszło do podniesienia wymagań w tym zakresie. Wyłączność ustawy nabrała bowiem absolutnego charakteru w tym sensie, że nie może obecnie w systemie prawa powszechnie obowiązującego pojawiać się żadna regulacja podustawowa, która nie ma bezpośredniego oparcia w ustawie i która nie służy wykonaniu ustawy, a im bardziej dana regulacja wpływa na korzystanie z wolności lub praw konstytucyjnych, tym bardziej precyzyjnie powinna być określona w ustawie i tym mniej miejsca pozostaje na regulację wykonawczą. Trybunał powtórzył swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie, stwierdzając, że nigdy jednak przekazanie pewnych spraw do unormowania w rozporządzeniu nie może doprowadzić do nadania ustawie charakteru blankietowego, tj. pozostawienia organowi władzy wykonawczej możliwości samodzielnego uregulowania całego kompleksu zagadnień, co do których w tekście ustawy nie ma żadnych bezpośrednich uregulowań ani wskazówek (zob. także wyrok TK z 16 stycznia 2007 r., sygn. U 5/06). Upoważnienie powinno mieć charakter szczegółowy pod względem: 1) podmiotowym (musi określać organ właściwy do wydania rozporządzenia), 2) przedmiotowym (musi określać zakres spraw przekazanych do uregulowania) i 3) treściowym (musi określać wytyczne dotyczące sposobu uszczegółowienia treści aktu normatywnego). Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą rozporządzenie jest aktem normatywnym wydanym w celu wykonania ustawy oraz na podstawie udzielonych upoważnień. Tym samym konstrukcję rozporządzenia jako aktu wykonawczego determinują trzy podstawowe warunki. Po pierwsze, może być wydane na podstawie wyraźnego, a nie opartego na domniemaniu lub wykładni celowościowej, szczegółowego upoważnienia ustawy. Po drugie, musi być wydane w granicach upoważnienia ustawy i w celu jej wykonania. Po trzecie, nie może być sprzeczne z Konstytucją ani z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa o randze nie niższej niż ustawa (wyrok z dnia 30 lipca 2013 r., sygn. U 5/12). 4
Z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wprost wynika, że funkcją rozporządzenia jest wykonanie ustawy, a nie jej modyfikowanie, uzupełnianie czy powtarzanie jej postanowień. Akt ten jest ściśle związany z wolą ustawodawcy wyrażoną w delegacji ustawowej. Oba te akty ustawa i rozporządzenie tworzą swoistą całość zdeterminowaną przez ustawodawcę. Z tego również względu zakres swobody prawodawcy delegowanego jest wyznaczony pozytywnie przez wskazanie zakresu spraw przekazanych do unormowania oraz negatywnie przez wymaganie braku niezgodności z normami hierarchicznie wyższym. Co istotne, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, rozporządzenie jako akt wykonawczy nie może normować materii w ogóle nieuregulowanych w ustawie, nawet jeśli wydawało się to z jakiegokolwiek punktu widzenia celowe lub pożądane (zob. wyrok TK z dnia 30 kwietnia 2009 r., sygn. U 2/08). Innymi słowy, brak stanowiska ustawodawcy w danej sprawie, przejawiający się w choćby nieprecyzyjności upoważnienia lub pominięciu treści istotnych do prawidłowego wykonania ustawy, musi być interpretowany jako nieudzielenie kompetencji normodawczej w oznaczonym zakresie. Odstępstwa od upoważnienia nie mogą być usprawiedliwione względami praktycznymi ani też potrzebami związanymi z rozstrzyganiem konkretnych problemów (wyrok TK z dnia 31 maja 2010 r., sygn. U 4/09). Nie należy bowiem do kompetencji organu wydającego akt wykonawczy stwierdzanie, że zamieszczenie w rozporządzeniu pewnych treści normatywnych byłoby racjonalne czy celowe, mimo że delegacja nie zawierała stosownego upoważnienia (wyrok z dnia 30 kwietnia 2009 r., sygn. U 2/08). Prawodawcy delegowanemu nie wolno domniemywać własnej kompetencji do uregulowania kwestii niekiedy nawet koniecznych do prawidłowego wykonania ustawy, co do których nie został on jednakże wyraźnie upoważniony (wyrok z dnia 30 lipca 2013 r., sygn. U 5/12). W tym miejscu należy zaznaczyć, iż ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.) obejmuje w szczególności przepisy dotyczące odbywania przez bezrobotnego stażu. Zgodnie z definicją ustawową staż oznacza nabywanie przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą (art. 2 ust. 1 pkt 34). Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy tylko w wąskim zakresie uregulowała jednak kwestie dotyczące stażu, normując te 5
zagadnienia w szczególności w art. 53. Zgodnie z przepisami art. 53 starosta może skierować bezrobotnych do odbycia stażu przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy lub do 12 miesięcy u określonych podmiotów. Przepisy stanowią, że staż odbywa się na podstawie umowy zawartej przez starostę z pracodawcą, według programu określonego w umowie. Przy ustalaniu programu powinny być uwzględnione predyspozycje psychofizyczne i zdrowotne, poziom wykształcenia oraz dotychczasowe kwalifikacje zawodowe bezrobotnego. Przepisy ustawy określają także elementy konieczne programu stażu. Ustawa wskazuje również, że nadzór nad odbywaniem stażu przez bezrobotnego sprawuje starosta oraz że starosta wydaje bezrobotnemu zaświadczenie o odbyciu stażu, zaś pracodawca po zakończeniu realizacji programu wydaje opinię zawierającą informacje o zadaniach realizowanych przez bezrobotnego i umiejętnościach praktycznych pozyskanych w trakcie stażu. W okresie odbywania stażu bezrobotnemu przysługuje na podstawie tych przepisów stypendium w określonej wysokości. Na wniosek bezrobotnego pracodawca jest obowiązany do udzielenia dni wolnych w wymiarze 2 dni za każde 30 dni kalendarzowych odbywania stażu. Za dni wolne przysługuje stypendium. Za ostatni miesiąc odbywania stażu pracodawca jest obowiązany udzielić dni wolnych przed upływem terminu zakończenia stażu (art. 53 ust. 1-8). Art. 53 ust. 9 ustawy stanowi natomiast przepis upoważniający ministra właściwego do spraw pracy do wydania rozporządzenia określającego szczegółowe warunki odbywania stażu. Wytyczną do wydania rozporządzenia jest konieczność zapewnienia właściwych warunków nabywania umiejętności. Wydane na podstawie art. 53 ust. 9 rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 20 sierpnia 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków odbywania stażu przez bezrobotnych (Dz. U. Nr 142, poz. 160) reguluje, w znaczącej większości przepisów, wzajemnie ze sobą powiązane uprawnienia i obowiązki starosty, organizatora stażu oraz bezrobotnego odbywającego staż. Starosta w terminie miesiąca od dnia otrzymania wniosku organizatora informuje go pisemnie o sposobie rozpatrzenia wniosku, przed skierowaniem bezrobotnego do odbycia stażu może skierować go na badania lekarskie, zawiera z organizatorem obejmującą określone elementy umowę, ( 3-5). Ponadto starosta na wniosek bezrobotnego odbywającego staż lub z urzędu może rozwiązać z organizatorem umowę o 6
odbycie stażu w przypadku nierealizowania przez organizatora programu stażu lub niedotrzymywania warunków jego odbywania, po wysłuchaniu organizatora stażu. Starosta na wniosek organizatora lub z urzędu, po zasięgnięciu opinii organizatora i wysłuchaniu bezrobotnego, może w określonych przypadkach także pozbawić bezrobotnego możliwości kontynuowania stażu ( 9). Z kolei organizator stażu zamierzający zorganizować staż dla bezrobotnych, składa do starosty wniosek o zawarcie umowy o zorganizowanie stażu, które ma zawierać określone w przepisie dokumenty ( 1). W przepisie 6 rozporządzenia wyliczono kolejnych kilka obowiązków organizatora stażu organizator zapoznaje bezrobotnego z programem stażu oraz z jego obowiązkami oraz uprawnieniami, zapewnia bezrobotnemu bezpieczne i higieniczne warunki odbywania stażu na zasadach przewidzianych dla pracowników oraz profilaktyczną ochronę zdrowia w zakresie przewidzianym dla pracowników, szkoli bezrobotnego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych oraz zapoznaje go z obowiązującym regulaminem pracy, przydziela bezrobotnemu odzież i obuwie robocze, środki ochrony indywidualnej oraz niezbędne środki higieny osobistej, zapewnia bezrobotnemu bezpłatne posiłki i napoje profilaktyczne, informuje starostę o przypadkach przerwania odbywania stażu, o każdym dniu nieusprawiedliwionej nieobecności bezrobotnego oraz o innych zdarzeniach istotnych dla realizacji programu, po zakończeniu realizacji programu stażu wydaje bezrobotnemu opinię, dostarcza staroście w terminie 5 dni po zakończeniu każdego miesiąca stażu listę obecności podpisywaną przez bezrobotnego. Opiekun bezrobotnego odbywającego staż udziela bezrobotnemu wskazówek i pomocy w wypełnianiu powierzonych zadań oraz poświadcza własnym podpisem prawdziwość informacji zawartych w sprawozdaniu. Opiekun bezrobotnego może przy tym sprawować opiekę jednocześnie nad nie więcej niż 3 osobami bezrobotnymi odbywającymi staż ( 6 ust. 3 i 4). Natomiast na bezrobotnego skierowanego do odbycia stażu nałożono w rozporządzeniu następujące obowiązki bezrobotny przestrzega ustalonego przez organizatora rozkładu czasu pracy, sumiennie i starannie wykonuje zadania objęte programem stażu oraz stosuje się do poleceń organizatora i opiekuna, o ile nie są one sprzeczne z prawem, przestrzega przepisów i zasad obowiązujących u organizatora, w szczególności regulaminu pracy, tajemnicy służbowej, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych, sporządza sprawozdanie z przebiegu stażu zawierające 7
informacje o wykonywanych zadaniach oraz uzyskanych kwalifikacjach lub umiejętnościach zawodowych ( 6 ust. 2). Przepisy rozporządzenia stanowią także, że bezrobotny nie może odbywać ponownie stażu u tego samego organizatora na tym samym stanowisku pracy, na którym wcześniej odbywał staż, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy lub przygotowanie zawodowe dorosłych ( 1 ust. 3). Ponadto u organizatora stażu, który jest pracodawcą, staż mogą odbywać jednocześnie bezrobotni w liczbie nieprzekraczającej liczby pracowników zatrudnionych u organizatora w dniu składania wniosku w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, zaś u organizatora stażu, który nie jest pracodawcą, staż może odbywać jednocześnie jeden bezrobotny ( 2). Rozporządzenie szczegółowo reguluje także kwestie dotyczące norm czasu pracy bezrobotnego. Czas pracy bezrobotnego odbywającego staż nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo, a bezrobotnego będącego osobą niepełnosprawną zaliczoną do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Bezrobotny nie może odbywać stażu w niedziele i święta, w porze nocnej, w systemie pracy zmianowej ani w godzinach nadliczbowych. Starosta może jednak wyrazić zgodę na realizację stażu w niedzielę i święta, w porze nocnej lub w systemie pracy zmianowej, o ile charakter pracy w danym zawodzie wymaga takiego rozkładu czasu pracy. Bezrobotnemu odbywającemu staż przysługuje prawo do okresów odpoczynku na zasadach przewidzianych dla pracowników ( 7). Zgodnie z 8 rozporządzenia bezrobotnemu odbywającemu staż przysługuje prawo do równego traktowania na zasadach przewidzianych w przepisach rozdziału IIa w dziale pierwszym Kodeksu pracy. Rozporządzenie reguluje także wzajemne prawa i obowiązki przy zakończeniu stażu Bezrobotny zobowiązany jest do przedłożenia staroście opinii pracodawcy wraz ze sprawozdaniem z przebiegu stażu, a starosta po zapoznaniu się z treścią sprawozdania i wydaniu zaświadczenia o odbyciu stażu zwraca bezrobotnemu opinię oraz sprawozdanie wraz z kopią programu stażu ( 10). Ustawodawca nie unormował zatem kompleksowo zasad dotyczących odbywania stażu w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, ani w innych aktach rangi ustawy. Na podstawie art. 53 ust. 9 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 8
przekazał on do uregulowania w akcie wykonawczym do ustawy szczegółowe warunki odbywania stażu. Na podstawie tego przepisu upoważniającego właściwy minister wydał rozporządzenie, szczegółowo regulujące obowiązki i odpowiadające im uprawnienia określonych podmiotów. W rozporządzeniu minister określił także, że osoba odbywająca staż ma prawo do równego traktowania w zatrudnieniu. Wątpliwości budzi brak regulacji ustawowej, na podstawie, której do stażysty stosowano by zasadę równego traktowania i zabronione byłoby jego dyskryminowanie, w tym molestowanie i molestowanie seksualne. Odwołanie do przepisów regulujących te kwestie w Kodeksie pracy zawarto w rozporządzeniu, wydanym na podstawie stosunkowo ogólnie sformułowanego upoważnienia ustawowego. W tym kontekście zastrzeżenia co do zgodności z Konstytucją rodzą nie tylko przepisy rozporządzenia, ale także przepis upoważniający do jego wydania. Podsumowując należy podkreślić, iż: 1) Zgodnie z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP rozporządzenia są wydawane w celu wykonania ustawy. Oznacza to, stosownie do ugruntowanego stanowiska Trybunału Konstytucyjnego, że rozporządzenie ma konkretyzować przepisy ustawy, a nie regulować je w sposób samoistny, normując kwestie pominięte przez ustawodawcę. Rozporządzenie nie może także regulować materii zastrzeżonej dla ustawy. 2) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie szczegółowych warunków odbywania stażu przez bezrobotnych zawiera w głównej mierze przepisy, które określają uprawnienia i obowiązki trzech podmiotów: starosty, organizatora stażu oraz bezrobotnego odbywającego staż. Normują one zatem kwestie stanowiące materię ustawową, nieuregulowane w akcie rangi ustawy i budzą w tym zakresie zastrzeżenia co do ich zgodności z Konstytucją. 3) Upoważnienie do wydania rozporządzenia (art. 53 ust. 9 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy) przekazuje do uregulowania tym aktem wykonawczym sprawy obejmujące szczegółowe warunki odbywania stażu. Kwestie dotyczące odbywania stażu są przy tym unormowane w ustawie w bardzo wąskim zakresie. Mając na uwadze powyższe można rozważać także kwestię zgodności z 9
Konstytucją zawartego w ustawie przepisu upoważniającego do wydania rozporządzenia, jako upoważnienia o charakterze blankietowym. Przedstawione powyżej stanowisko w pełni uzasadnia naszym zdaniem zwrócenie się przez Panią Rzecznik z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności wspomnianego rozporządzenia z Konstytucją RP. Uregulowanie kwestii dotyczących odbywania stażu przez bezrobotnych w tym kwestii stosowania zasady równego traktowania w odniesieniu do stażystów jako materii ustawowej oprócz tego, że uczyni te przepisy zgodne z przepisami Konstytucji to również przyczyni się do pełnej realizacji zasady równości wyrażonej w art. 32 Konstytucji i tym samym doprowadzi do zwiększenia ochrony stażystów przed dyskryminacją. Mając na uwadze powyższe argumenty, jesteśmy przekonani, iż skorzystanie przez Panią Rzecznik z przysługujących jej ustawowo uprawnień i wystąpienie z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w przedmiotowej sprawie jest w pełni zasadne. Z poważaniem, Katarzyna Bogatko Karolina Kędziora Członkini Zarządu Wiceprezeska Zarządu 10