1
2
3
Rezerwat Wielki Dział, fot. A. Jadczak 4
5
, 6
Narew, fot. A. Jadczak 7
Siewka kolczurki Echinocystis klapowanego, fot. T. Grużewska 8
9
Zespół napiaskowy z dominacją porostów. Na pierwszym planie jasnozielona Konyza kanadyjska (Conyza canadensis), fot. T. Grużewska 10
11
, Bezwizowi goscie 12
13
,, Czy latwo z goscia zostac tubylcem? Kurzyślad polny, epekofit, fot. T. Grużewska Towarzyszy uprawom, kiedyś leczono nim wściekliznę, obecnie roślina rzadka. 14
, Przeglad zielonych intruzow., w Lomzynskim Parku Krajobrazowym Doliny Narwi, Koszyczki konyzy kanadyjskiej (przymiotna kanadyjskiego) Grużewska
Echinocystis klapowany (Kolczurka) Dziki ogórek wild cucumber, diabły Echinocystis lobata (Michx)Torrey et A. Gray Rodzina: Dyniowate Pochodzi z Ameryki Pn. Uciekinierka z hodowli. W 1967 roku notowana była w Polsce z kilkunastu zaledwie stanowisk. Teraz w całej Polsce. Opanowała już np. doliny rzek Podkarpacia i niestety wszechobecna w dolinie Narwi. Rozlewiska przyczyniają się do rozsiewania. Woda przenosi owoce i nasiona. Roślina zielna, jednoroczna, uprawiana jako roślina ozdobna i miododajna. Odznacza się szybkim wzrostem. Łodyga Pnąca, długa do 5-6 m, silnie rozrastająca się, posiada rozgałęziające się wąsy czepne. Zacienia inne rośliny powodując ich obumieranie. Liście Dłoniasto klapowane, (ok 10 cm) delikatne, jasnozielone, nieowłosione, podobne do liści uprawianych ogórków. Kwiaty rozdzielnopłciowe, białe, dzwonkowate, małe, o miłym zapachu. Żeńskie pojedyncze, męskie zebrane w wielokwiatowe grona. Owoce Mięsiste torebki, kolczaste, pękające na szczycie z 4 brązowymi nasionami. Ciekawostki Kiełkujące nasiona i faza liścieniowa do złudzenia przypomina cukinie i ogórki. Wykorzystywana w medycynie. Ma działanie między innymi przeciwgrzybicze, przeciwpasożytnicze, antybakteryjne i podobno przeciwnowotworowe. Posiada gorzki smak, zawiera kukurbitacynę i fitosterole. Przedawkowany wyciąg z kolczurki powoduje biegunkę i wymioty. Często sadzona jako roślina okrywowa przy ogrodzeniu, żeby zaślepić wścibską sąsiadkę. 16
Kolczurka klapowana, skan karty zielnikowej, T. Grużewska
Gatunek inwazyjny. Prowadzenie hodowli, rozmnażanie i sprzedaż wymagają specjalnego zezwolenia Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Zaślepianie wścibskiej sąsiadki, rys. Michał Grużewski 18
Klon jesionolistny Acer negundo L. Rodzina: Klonowate Ojczyzna - naturalny zasięg: ga W Polsce uprawiany od początku XIX wieku. Masowo rozprzestrzenia się w dolinach rzecznych. Drzewo dwupienne. Liście nieparzysto pierzasto złożone Kwiaty Patrz w ciekawostkach. Owoc Skrzydlaki (orzeszki z lotnią) zebrane w kwiatostanach. Uwalniane stopniowo, rozsiewane przez cały rok. Ciekawostki Niektóre rośliny, tak jak ten klon, są rozdzielnopłciowe. Osobniki żeńskie, kiedy zakwitną, zawierają tylko kwiaty słupkowe, co w konsekwencji da mnóstwo owoców i rozsiewanie przez cały sezon. Należy je usunąć. Można natomiast pozostawić przy życiu osobniki męskie - ich kwiaty to miotełka nitek pylnikowych z pylnikami. Dojrzałe pylniki otwierają się i uwalniają pyłek, a wiatr przenosi go na drzewa z kwiatami słupkowymi - żeńskimi, gdzie w zalążni są jaja komórki żeńskie. 20
Klon jesionolistny, skan karty zielnikowej, T. Grużewska
Groźny dla naturalnych zbiorowisk! Niezwykła żywotność nasion i dynamika kiełkowania oraz wzrostu, 2 3 letnie już owocują. Owoce nie opadają wszystkie jesienią, ale wysiewają się stopniowo, aż dojrzeją następne. Radzą sobie na bardzo suchych i mokrych siedliskach. Stanowią konkurencję nawet dla rodzimych wierzb. Kwiaty męskie klonu jesionolistnego, fot. T. Grużewska 23
Robinia akacjowa Robinia pseudoacacia L. Rodzina: Bobowate Pochodzi z Ameryki Północnej. Jako roślina ozdobna sprowadzona do Europy w 1601 roku przez francuskiego ogrodnika Jeana Robina. Nieprawidłowo nazywana akacją. Drzewo dorastające 25 metrów o ciemnej, głęboko spękanej korze. Liście Nieparzysto pierzasto złożone z przylistkami przekształconymi w ciernie. Kwiaty Białe, podobne do kwiatów grochu i fasoli (pochodzą z tej samej rodziny) zebrane w kwiatostany - grona, kwiaty wybitnie miododajne o intensywnym miłym zapachu. Owoc oczywiście strąk Ciekawostki Roślina trująca za wyjątkiem kwiatów, miododajna. Kwiaty można spożywać np. smażąc w cieście naleśnikowym oraz suszyć, bo mają działanie lecznicze. Cenne jest też drewno. Roślina inwazyjna. Masowo zarasta miejsca niekoszone i niewypasane. Zielony przybysz, rys. M. Grużewski 24
Robinia akacjowa, skan karty zielnikowej, T. Grużewska
Barszcz Sosnowskiego (kaukaski) Heracleum sosnowskyi Manden. Rodzina: Selerowate Ojczyzna - naturalny zasięg gatunku: Kaukaz, Zakaukazie, północno - wschodnia Turcja. Odkryty w 1774, botanicznego opisu doczekał się dopiero w 1944 roku. Po kilkuletnich badaniach rosyjskich uczonych trafił do upraw jako wartościowa roślina paszowa w 1947 w północno - zachodniej Rosji, a potem do innych państw. Barszcz Sosnowskiego, fot. T. Grużewska Skąd się wziął u nas? Został sprowadzony z byłego Związku Radzieckiego jako roślina uprawna w latach 60 - tych i 70 -tych XX wieku do Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR Marianowo i Grądy Woniecko). 26
Roślina zielna, monokarpiczna bylina, rozmnaża się tylko za pomocą nasion. Łodyga Masywna, wysoka 1-4 metry, o grubości 10 cm, wewnątrz pusta, u dołu purpurowo plamista. Posiada korzeń palowy sięgający głębokości ok 2m Liście duże do 1,5 metra, pierzastodzielne. Kwiaty Białawe, występują w kwiatostanach tzw. baldachach złożonych, roślina miododajna. Owoc Rozłupnia z 2 rozłupek Toksyczność We wszystkich częściach roślina zawiera fumarokumaryny chroniące ją przed szkodnikami, ale w kontakcie z ludzką skórą świeży sok pod wpływem światła słonecznego powoduje oparzenia II i III stopnia, co ujawnia się dopiero w 30 minut albo 2 godziny później. U osób wrażliwszych mogą powstawać trudno gojące się rany i pozostające kilka miesięcy ciemne przebarwienie skóry (hiperpigmentacja). Ciekawostki Przeżywa pomimo dużych dawek herbicydów. Przykaszany żyje przez wiele lat. W uprawach dawał kilka zbiorów biomasy w sezonie i łatwo dawało się przyrządzić kiszonki, jednak zwierzęta niechętnie to zjadały, a mleko i mięso tak karmionych zwierząt stawało się niesmaczne. Obecnie w wielu krajach byłego ZSRR nazywany zemstą Stalina. Zakaz uprawy i rozprzestrzeniania! 27
Wysokość barszczu Sosnowskiego w porównaniu z wysokością człowieka, fot. A. Jadczak
Rdestowiec ostrokończysty z wplecioną kolczurką Grużewska
Rdestowiec ostrokończysty (japoński) Reynoutria japonica (Houtt.) Ronse Rodzina rdestowate Pochodzi z Azji wschodniej. W 1823 roku sprowadzony do Holandii rozpowszechnił się po całej Europie jako roślina łatwa w uprawie. Do Europy i Polski trafił jako roślina ozdobna, pozbawiona szkodników. Dwupienne byliny dorastające 3 metrów o niezwykle żywotnych kłączach. Łodyga wewnątrz pusta, masywna przypominająca pędy bambusa. Liście 5 nawet do 15 cm, szerokoeliptyczne, w nasadzie ucięte. Kwiaty jednopłciowe Małe, zielonkawobiaławe, zebrane w wiechowate kwiatostany. Owoc Niewielkie orzeszki. Roślina znana coraz bardziej i ceniona jako skuteczny lek w schorzeniach autoimmunologicznych i innych. W Japonii, Korei i Chinach znany od tysięcy lat jako lek przeciwzapalny, stosowany np. przy zaparciach i schorzeniach skóry. Wysoka zawartość resweratrolu i innych substancji skutkuje przeciwnowotworowo i przeciwgrzybiczo. Na terenie Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi rdestowiec ostrokończysty obserwowany jest jako roślina ozdobna w ogródkach. Niestety w dolinach cieków wodnych na południu Polski tworzy miejscami jednogatunkowe skupiska. Pojawienie się rdestowca jest wyrokiem śmierci dla naturalnych zbiorowisk. Systematyczne wykaszanie zdaje się tylko wzmacniać części podziemne. Przekopywanie gruntu dla wydobycia kłączy jest nieskuteczne, bo rdestowiec ostrokończysty świetnie rozmnaża się wegetatywnie i szybko odradza z pozostawionych małych fragmentów. Należy wytrwale przez kilka sezonów zwalczać go chemicznie wstrzykując glifosaty do łodygi. Nie dopuszczać do wysiewania nasion. 30
Rdestowiec ostrokończysty, fot. T. Grużewska
,...jak uroda kwiatow Kiedy przypatruję się w pierwszych dniach marca jak z okowów lodu wydobywa się woda i stopniowo zaczyna wypełniać dolinę Narwi nie mogę oprzeć się wrażeniu, że piękno tej krainy jest trochę jak uroda kwiatów. Czytając powyższy tekst możecie być pewni, że autor bardzo cenił tutejszą cudowną przyrodę. Jej przeogromne bogactwo dostało się nam całkiem nieodpłatnie. Jesteśmy odpowiedzialni za przekazanie tego skarbu następnym pokoleniom. - -. Dzialaj juz teraz. Potem znaczy nigdy. Kolczurkę - dziki ogórek wyrywaj wszędzie, gdzie spotkasz w dolinie Narwi i w dolinach jej dopływów. Jeżeli owocuje: zbierz nasiona i zniszcz. Wykorzystuj jej właściwości lecznicze. Jeżeli masz u siebie w ogródku rdestowce - nie wykopuj i nie wyrzucaj, nie dawaj nikomu sadzonek. Zgłoś szybko do siedziby ŁPKDN. Wspólnie ustalicie, co zrobić. Nie sadź drzew inwazyjnych! Dąb czerwony, jesion pensylwański, sumak octowiec, podobnie jak klon jesionolistny i robinia akacjowa, zdominują szybko rodzime gatunki. Nie wyrzucaj odpadów organicznych, ziemi, sadzonek w dolinę Narwi i doliny jej dopływów. Wiosenne wezbrane wody to wszystko rozsieją. Nigdy nie wylewaj gnojowicy na łąki w doliny rzek i rzeczek. Niszczysz organizmy glebowe i najcenniejsze gatunki żyjące w wodach i na łąkach. Traktuj miejsca chronione z szacunkiem, jak ostatnich bohaterów, którzy pomimo całkowitego oblężenia trwają dzielnie na stanowisku. Nie przemycaj do Polski z innych krajów żywych okazów roślin, nawet jeśli cię zachwycają. Pamiętaj! Pielenie jest dobre na wszystko. 32