KLASTER NUTRIBIOMED JAKO PLATFORMA REALIZACJI INNOWACYJNYCH PROJEKTÓW

KLASTER NUTRIBIOMED JAKO PLATFORMA REALIZACJI INNOWACYJNYCH PROJEKTÓW Prof. dr hab. Tadeusz Trziszka Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu 1. Wstęp W gospodarce globalnej wiedza posiada najwyższą wartość, gdyż jest nośnikiem wszelkiego postępu i kreowania innowacyjności w technologiach, a przez to konkurencyjności i przyspieszenia rozwoju gospodarczego. Kluczowymi elementami w łańcuchu gospodarczym są technologie, które w myśl zasad zarządzania jakością podlegają niekończącym się procesom doskonalenia, przyczyniając się do kreowania innowacji. Jednakże innowacje nie będą się rozwijały dynamicznie jeśli nie będzie transferu wiedzy z ośrodków naukowo-badawczych do gospodarki. Zatem kreowanie nowych technologii jest wynikiem potrzeb gospodarki nastawionej na innowacyjność [Koch 2004, 2006,2007, Trziszka 2008, Trziszka, Beń 2008, 2009]. Istotnym jest swoista symbioza i umiejscowienie silnych ośrodków nauki w środowiskach zurbanizowanych, które współpracują z ośrodkami przemysłowymi i mają wpływ na zamożność mieszkańców regionu. Przewiduje się, że rozwój poszczególnych rejonów w najbliższej dekadzie będzie istotnie zależał od sukcesu lokalnego uniwersytetu jako producenta wiedzy. Jednym z najlepszych i sprawdzonym systemem jest transfer wiedzy z jednostek badawczych przez ogniwa pośrednie jakimi są m.in. parki technologiczne, inkubatory biznesu, biura transferu wiedzy, a w wyższej formie klastry. Niestety problem polega na tym, że nie może to być wyłącznie inicjatywa uczelni wyższych, ale musi to być system strategii państwa, a co najmniej regionu poprzez celowe inwestycje w proces wdrażania wyników naukowych i innowacji do praktyki [Trziszka, Beń 2009 ]. W krajach rozwiniętych gospodarczo, w przemyśle zaawansowanym technologicznie, coraz bardziej widoczna jest tendencja do intensyfikacji więzi między jednostkami przemysłowymi, ośrodkami naukowymi i władzami samorządowymi. Stan taki stymuluje rozwój nauki i techniki a także działania na rzecz wzrostu efektywności prac badawczych. Tworzą się więc określone 1

układy kooperacyjne w których współpracujące podmioty niezależne ekonomicznie, odmienne organizacyjnie łączy określony charakter współzależności techniczno-produkcyjnych [Santarek i wsp.2008, Trziszka, Dobrzański 2008]. Procesowi rozwoju gospodarczego towarzyszy wzrost wagi wykształcenia, które stało się główną drogą prowadzącą do zajęcia wysokiej pozycji na płaszczyźnie konkurencyjności. Zaostrzająca się rywalizacja w gospodarce globalnej stała się motorem rozwoju nowych form współpracy pomiędzy placówkami naukowymi a przemysłem, ponadto w proces ten coraz częściej włączane są władze publiczne, głównie na szczeblu lokalnym lub regionalnym. Uczelnia obok pozyskiwania dodatkowych środków finansowych na swoje programy badawcze jest postrzegana w środowisku przemysłowym jako dostawca praktycznej i użytecznej wiedzy, co w dalszej perspektywie powoduje większe zainteresowanie studentów nauką w tej właśnie jednostce. Nauczyciele akademiccy mają możliwość zdobycia nowych doświadczeń, współpracując ze specjalistami w gospodarce. Studenci mają możliwość podnoszenia swoich kwalifikacji uczestnicząc aktywnie w praktykach przemysłowych. Aktualna polaryzacja w obszarze badań naukowych w kraju i na świecie oraz trendy w zakresie powiązań kooperacyjnych pomiędzy instytucjami naukowymi a gospodarką, skutkuje wzrostem znaczenia klastrów oraz ich roli w rozwoju gospodarczym. 2. Przedsiębiorczość akademicka Przedsiębiorczość akademicka jest zorganizowanym procesem ukierunkowanym na wykorzystanie nowatorskiego pomysłu w celu generowania korzyści dla przedsiębiorców, organizacji i społeczeństwa. Ważnym jest umiejętność wykorzystania pojawiających się szans przy jednoczesnym, reagowaniu na zagrożenia. Wejściem do procesu są uwarunkowania zewnętrze i wewnętrzne, a wśród nich najważniejsze to decyzje o budowie infrastruktury sprzyjającej wdrażaniu zmian. Na wyjściu są wyniki zamierzone i niezamierzone, ocena tych wyników stanowi istotny impuls do kolejnych zmian [Santarek i wsp. 2008]. Przedsiębiorcza uczelnia W uczelni musi być odpowiedni klimat i przestrzeń oraz sprzyjająca kultura dla rozwoju przedsiębiorczości studenckiej i pracowników. Powinny działać efektywnie komórki i jednostki organizacyjne wspierające transfer wiedzy i przedsiębiorczość. Prowadzone badania powinny być ukierunkowane na potrzeby gospodarki i społeczności lokalnej. Wyniki tych badań mogą być wdrażane zarówno przez uczelnię, jak również przez firmy odpryskowe typu spin-off oraz start up. Stosownie do wielkości uczelni efektywność tych działań musi być wspomagana przez uczelniane systemy informatyczne, systemy zapewnienia jakości kształcenia, badań i transferu 2

technologii, zapewnienia jakości obsługi administracyjnej oraz inne wdrażane systemy autonomicznie przez wydziały stosownie do potrzeb. Uczelnia przedsiębiorcza ma określoną misję, strategię i plany działania w których kształcenie, badania oraz transfer wiedzy mają jednakowy priorytet. Jest to tzw. uniwersytet trzeciej generacji [Santarek i wsp. 2008, Wissema 2009]. Parki technologiczne Parki technologiczne są miejscem tworzenia i rozwijania przedsiębiorczości, a więc rozwijania sztuki zarządzania. W parkach gromadzi się w jednym miejscu sprzęt, laboratoria, potencjał intelektualny w postaci know-how, a nawet fundusze i stwarza się przyjazną atmosferę dla współpracy. Przedsiębiorczość jest niezwykle ważnym czynnikiem kultury społecznej, umiejętności zarządzania, pracy zespołowej, umiejętności skupienia rozproszonej wiedzy na jednym konkretnym pomyśle, co w sumie prowadzi do rozwoju społecznego i dobrobytu.. Park technologiczny nie będzie funkcjonował efektywnie w próżni intelektualnej, musi być związany z żywą tkanką nauki uniwersyteckiej, która jest źródłem talentów i jednocześnie zapleczem innowacyjności. W parkach tworzenie formalnych i nieformalnych układów personalnych jest takim samym zadaniem jak praca nad gromadzeniem funduszy. Zbliżenie specjalistów do siebie, wprowadzanie do zespołów kreatorów połączeń interpersonalnych powodują tworzenie niezbędnej dla sukcesu synergii. Zatem parki technologiczne to również konferencje, szkolenia, sympozja, rozmowy towarzyskie, a także inne metody pobudzające praktyczne, kreatywne myślenie. Tu zostają wyławiane talenty, które należy szczególnie pielęgnować. Światowy wyścig do sukcesu w innowacji wygrywa się podobnie jak w mistrzostwach formuły I czy skokach narciarskich. Talent musi być obudowany doskonałym zapleczem, tj. zespołem ekspertów i zaawansowaną techniką. W tym przypadku podstawą jest kooperacja na linii; uczelnia park technologiczny [Rabczenko 2006, 2007, Trziszka, Beń 2008 ]. Klastry W polityce gospodarczej oraz polityce innowacji termin klaster zwykle odnosi się do geograficznej koncentracji działalności gospodarczej i innowacji. Według obiegowej definicji, klastry wspierają rozwój gospodarczy poprzez specjalizację regionów w takiej działalności, dzięki której firmy uzyskują większą produktywność w wyniku dostępu do zewnętrznych korzyści skali lub innej przewagi konkurencyjnej. Od ponad 15 lat klastry i sieci innowacyjne (konkurencyjne) stają się coraz bardziej istotnym elementem rozwoju gospodarczego i strategii innowacji Unii Europejskiej oraz jej państw członkowskich. Analizy zawarte w opracowaniu Lämmer-Gamp i WSP. [2011] podważają najbardziej rozpowszechnione i najczęściej powtarzane opinie na temat czynników sprzyjających rozwojowi i innowacjom wewnątrz 3

klastra. Na podstawie największego tego typu benchmarkingu międzynarodowego ponad 140 organizacji klastrów oraz polityk ukierunkowanych na klastry z dziewięciu państw europejskich stwierdzono, że wpływ ekonomiczny klastrów zależy od znacznie większej liczby czynników nie powiązanych ze specjalizacją regionów poprzez koncentrację geograficzną klastra, niż sugerowały to wcześniejsze badania. Z punktu widzenia roli, jaką klaster odgrywa w swoim otoczeniu, doskonałość w zarządzaniu klastrem oraz częstotliwość usług biznesowych organizacji klastra mają zasadnicze znaczenie. W analizach organizacji klastrów i polityk klastrowych zidentyfikowano również wiele innych zmiennych, kluczowych z punktu widzenia rozwoju i charakterystyki klastra takich jak działalność na forum międzynarodowym, działalność badawczo-rozwojowa, wiek, obszary technologiczne itd. [Lämmer-Gamp i wsp. 2011]. Korzystając z definicji Ministerstwa Gospodarki pod pojęciem klastra rozumie się przestrzenną i sektorową koncentrację co najmniej 10 podmiotów działających na rzecz rozwoju gospodarczego lub innowacyjności, na terenie jednego lub kilku sąsiednich województw. Organizacje te konkurują i/lub współpracują w tych samych lub pokrewnych branżach oraz są powiązane rozbudowaną siecią relacji o formalnym i nieformalnym charakterze. Więcej niż połowę podmiotów funkcjonujących w ramach klastra winni stanowić przedsiębiorcy. W definicji klastrów można określić następujące wyznaczniki: koncentracja na określonym obszarze współzależnych przedsiębiorstw działających w tym samym bądź pokrewnych sektorach przemysłu lub usług, interakcje i funkcjonalne powiązania pomiędzy firmami i instytucjami, ponadsektorowy wymiar skupienia obejmującego swym zasięgiem zarówno pionowe jak i poziome powiązania, ciągła konkurencja i kooperacja, 3. Klaster NUTRIBIOMED Wrocławski Park Technologiczny SA (WPT SA) podjął się utworzenia w dniu 13.11.2007 roku na konferencji inauguracyjnej Klastra żywnościowego i biotechnologiczno-biomedycznego o nazwie NUTRIBIOMED. Przystępując do decyzji utworzenia klastra koncepcja była w pełni dojrzała, co zaowocowało podpisaniem umowy konsorcjalnej pomiędzy wszystkimi podmiotami (w pierwszej fazie 20 podmiotów, w tym 6 Uczelni wyższych). Do klastra ciągle przystępują nowe jednostki organizacyjne. Utworzony Klaster znalazł szerokie poparcie władz samorządowych Dolnego 4

Śląska oraz ogromne zainteresowanie ze strony Business Centre Club. Obecnie jest już w Klastrze zrzeszonych 52 jednostki, w tym 9 uczelni wyższych z całego kraju. Kolejnym etapem w rozwoju Klastra jest tworzenie firm i spółek biotechnologicznych na terenie WPT SA, których rolą będzie konsolidacja potencjału intelektualnego uczelni Wrocławia i jego transfer do gospodarki oraz regionów współpracujących. Generalnie taki system będzie stwarzał efekt pobudzenia działalności gospodarczej poprzez innowacyjność i będzie sprzyjać przedsiębiorczości oraz konkurencyjności. Tym samym musi nastąpić ssanie z rynku surowców i wstępnie przetworzonych półproduktów do firm spin off (na terenie Parku Technologicznego) i innych firm technologicznych, gdzie te surowce i półprodukty w oparciu o know how (patenty; bio- i nanotechnologie) zostaną przetworzone na wysokozaawansowane produkty (naturalnego pochodzenia), które będą transferowane przez system dystrybucyjny na rynki żywności nowej generacji i suplementów diety. Materializowaniem się idei Klastra było uzyskanie środków finansowych przez WPT SA na projekt w ramach działania 5.1. Dyfuzja Innowacji, pod nazwą: Rozwój powiązań kooperacyjnych Klastra NUTRIBIOMED zmierzających do komercjalizacji innowacyjnych rozwiązań. W ramach tych środków powstała wielomilionowa inwestycja na rzecz najnowocześniejszej, w skali światowej, pilotowej linii technologicznej służącej firmom zgrupowanym w Klastrze. Klaster NUTRIBIOMED w swoich założeniach odpowiada najnowocześniejszym zasadom działania uwzględniającym wdrażanie proinnowacyjnych systemów i wysokich technologii (know how). W pełni wyeksponowany został tu monitoring łańcucha produkcji żywności, co daje gwarancje bezpieczeństwa zdrowotnego produktów, przestrzegania zasad prawa żywnościowego Unii Europejskiej i etyki. Podczas wizyty grupy rządowej Kompetenznetzen Deutschland skupiającej 120 najlepszych klastrów niemieckich formuła utworzonego klastra NUTRIBIOMED znalazła duże uznanie. W najbliższej przyszłości jako istotny element działalności klastra NUTRIBIOMED będzie tworzenie ośrodków biomedycznych i centrów rewitalizacji. Jednostki takie mogą być tworzone przy sanatoriach, domach wypoczynkowych, centrach turystycznych, SPA, lub w specjalnie utworzonych jednostkach rewitalizacji zdrowia. Zasadniczą ideą tego przedsięwzięcia jest promowanie i prowadzenie działań profilaktycznych i prewencyjnych bazując na sprawdzonych i wysokiej jakości własnych nutraceutykach, suplementach diety i preparatach biomedycznych. Może to być jeden ze sposobów wspierania programu zdrowia publicznego naszych obywateli, co aktualnie jest wielkim problemem politycznym i społecznym. Program ten można powiązać z polskim środowiskiem wiejskim, włącznie z agroturystyką, ekologiczną produkcją żywności 5

oraz naturoterapią. W tym obszarze można opracować komplementarne nowe projekty. Będzie to pierwsze przedsięwzięcie w Polsce w aspekcie powiązania zdrowia publicznego i innowacyjności w obszarze suplementów diety, nutraceutyków i preparatów biomedycznych na tak dużą skalę i z profesjonalnym przygotowaniem działań gospodarczych. Aktualnie uczestnicy klastra NUTRIBIOMED pod kierownictwem WPT SA podejmują działania w zakresie przygotowywania projektów i tworzenia strategii innowacyjności w ramach powiązań kooperacyjnych. Zakłada się, że przy wsparciu wszystkich sił, zarówno gremiów akademickich, jak i administracji samorządowej oraz biznesu ww. klaster stanie się areną wielkich i innowacyjnych działań gospodarczych, pozwalających w bliskiej przyszłości na utworzenie setek, a może tysięcy miejsc pracy, szczególnie dla absolwentów wyższych uczelni (wszystkich specjalności. Ważną inicjatywą jest tworzenie polskiego konsorcjum w ramach Europejskiej Platformy Żywnościowej FoodBEST oraz Wspólnoty Wiedzy i Innowacji (KIC Food4Future). Właśnie Wrocław na czele z Uniwersytetem Przyrodniczym, Wrocławskim Parkiem Technologicznym, a przede wszystkim Klastrem NUTRIBIOMED, a także inne ośrodki akademickie kraju, w tym Olsztyn, Warszawa, Kraków są inicjatorami utworzenia mocnego polskiego konsorcjum Żywność dla przyszłości. W ramach tego konsorcjum będą działać polskie instytucje naukowe i szeroko pojęty przemysł żywnościowy, biotechnologiczny i biomedyczny. Klaster NUTRIBIOMED, a w szczególności takie jednostki jak: Uniwersytet Przyrodniczy, Uniwersytet medyczny, Wrocławski Park Technologiczny, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny, Sp. z o.o. Technox, Firma Tronina, Przedsiębiorstwo Rolne Gajewski, Zakłady Jajczarskie OVOPOL, podejmują działania na rzecz rewitalizacji zdrowia społeczeństwa Dolnego Śląska. Pierwszym etapem będą badania nowych biopreparatów i ich zastosowanie na wąskiej grupie wolontariuszy i pacjentów z wykorzystaniem sieci sanatoriów i zdrojowisk. W kolejnych etapach przewiduje się rozwijanie nowych projektów prowadzących do produkcji i wdrażania nowych, niekonwencjonalnych biopreparatów na bazie naturalnych surowców, służących prewencji i terapii chorób cywilizacyjnych. W tym zakresie obecnie przewidzianych jest wiele projektów z uwzględnieniem wsparcia finansowego administracji samorządowej i rządowej. 4. Kreowanie polityki żywnościowej w Unii Europejskiej w aspekcie nowych wyzwań jakości życia Nauki o żywności to dziedzina złożona, przyczyniająca się do dynamicznego rozwoju współczesnego przemysłu spożywczego, gdzie obecnie na dużą skalę stosowane są zaawansowane technologie. Znaczy to, że coraz trudniej działać w tym sektorze bez 6

gruntownego wykształcenia i wiedzy technologicznej. Zmiany w procesie edukacji dotyczą głównie zmian metodyki nauczania i sposobów uczenia się [Trziszka 2009]. Europejski przemysł żywnościowy to małe i średnie firmy (MŚP), a także duże przedsiębiorstwa rozwijające swoją współpracę międzynarodową. Produkcja żywności wymaga dostosowania się do różnorodnych przyzwyczajeń. Jakość i bezpieczeństwo produkcji, środowisko oraz zarządzanie zasobami wody, odpadami i energią są działaniami kluczowymi dla gospodarki żywnościowej, a także istotnym elementem zmieniających się potrzeb i stylu życia konsumentów [Trziszka 2007, 2009] Kreowanie nowego stylu życia wśród obywateli Unii Europejskiej wynika z faktu starzenia się ludności naszego kontynentu. Zakłada się, że w 2030 roku ponad 30% ludności przekroczy wiek 60 lat, a konsekwencją tego będzie utrzymanie tej wartości w roku 2050 lat, gdzie liczba osób w wieku ponad 80 lat przekroczy również 30 % [Babuchowski 2005 a, 2005b, Chyłek 2006, Trziszka, Beń 2008a]. Powyższy fakt zobowiązuje do szczególnych wysiłków utworzenia unijnej polityki żywieniowej w perspektywie na dalsze lata z myślą o ochronie zdrowia obywateli, prowadzącą do obniżenia kosztów leczenia chorób metabolicznych powodowanych nieprawidłowym odżywianiem. Głównym celem takiej polityki jest promowanie zdrowia poprzez zrównoważoną dietę oraz stosowanie naturalnych biologicznie aktywnych substancji w żywieniu. Istotnym zadaniem w tej sekwencji jest ochrona konsumenta poprzez monitoring łańcucha produkcji żywności, a także stworzenia specjalnego programu edukacyjnego w trosce o zdrowie każdego obywatela. Działania te stanowią istotną część europejskiego programu doskonalenia jakości życia, któremu służy Europejska Platforma Technologiczna Food for Life, a także konsorcjum FoodBest i tworzący się KIC Food4Future. Zasadnicze znaczenie w działaniach platform ma przemysł rolno-spożywczy zarówno w postaci dużych holdingów jak i małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) we współpracy ze środowiskami naukowo-badawczymi. Adresatami tej inicjatywy są konsumenci i obywatele wspólnoty, którzy będą beneficjentami tego przedsięwzięcia, służącemu doskonaleniu stylu życia. Jednakże bardzo ważnymi stają się ogniwa pośredniczące; takie jak ośrodki transferu i wdrażania technologii oraz przedstawiciele struktur finansowych, rządowych i samorządowych, a także organizacje społeczne i biznesowe. Założenia Platform zostaną ziszczone, jeśli w wyniku twórczego wysiłku nastąpi poprawa istniejących standardów jakościowych żywności z daleko zaawansowaną troską o zdrowie konsumentów i ich przyszłość. Elementem klamrującym te działania musi być powszechna edukacja żywieniowa, a w szczególności trójkąt działań na linii Biznes Nauka - Edukacja. [Szybiga i wsp. 2007a, 2007b, Trziszka 2007, Trziszka 2008, Trziszka, Dobrzański 2008, Trziszka, Beń 2008]. 7

Literatura 1. Babuchowski A., 2005a: Żywność dla życia. Bezpieczeństwo i Higiena Żywności, 9, 26, 10 13. 2. Babuchowski A., 2005b: Żywność i zdrowie. Bezpieczeństwo i Higiena Żywności, 10,27, 20-22. 3. Chyłek E., 2006: Działania i procesy stymulujące rozwój standardów jakościowych żywności Platforma Technologiczna Żywność dla życia. Materiały Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Warszawa. 4. Koch J., 2004: Innowacje siłą napędową rozwoju. Mat. Konferencji Naukowo-Technicznej Jakość, innowacyjność i transfer technologii w rozwoju przedsiębiorstw. Kraków, X.2004. 123-132. 5. Koch J., 2006: Innowacje, transfer I przekładanie wiedzy na działania. Mat. Konferencji Naukowo- Technicznej Jakość, innowacyjność i transfer technologii w rozwoju przedsiębiorstw. Kraków, IX.2006. 91-102. 6. Koch J., 2007: Jeszcze raz o innowacjach.biuletyn Informacyjny High-Tech,WCTT, 31, 4, 1-2. 7. Lämmer-Gamp, Thomas Meier zu Köcker, Gerd Christensen, Thomas Alslev, 2011: Clusters Are Individuals. Creating Economic Growth through Cluster Policies for Cluster Management Excellence, Danish Ministry of Science, Technology and Innovation/Competence Networks Germany, Copenhagen/Berlin. VDI/VDE Innovation + Technik GmbH (VDI/VDE-IT), Berlin, lipiec 2011 r. 8. Rabczenko A., 2006: Warsztaty Transfer technologii w USA, Praktyka. Materiały Ambasady Polskiej w Waszyngtonie 9. Rabczenko A., 2007: Parki Technologiczne USA. Materiały Ambasady Polskiej w Waszyngtonie. 10. Santarek K.,Bagiński J., Buczacki A., Sobczak D., Szerenos A.,2008: Transfer technologii z uczelni do biznesu. Tworzenie mechanizmów transferu technologii. PARP. Publikacja współfinansowana przez UE w ramach EFS. Warszawa. 11. Trziszka T., 2007:Perspektywy transferu wiedzy w świetle rozwoju europejskiej platformy technologicznej FOOD FOR LIFE. Materiały niepublikowane Katedry Technologii Żywności i Zarządzania Jakością. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu. 12. Trziszka T., 2008: Klaster NUTRIBIOMED przykład współpracy między uczelniami i przedsiębiorstwami. Materiały konferencji Wzrost gospodarczy a innowacje. Wrocławskie Centrum Transferu Technologii. Wrocław, 13-14.X.2009, 87 101. 13. Trziszka T., Dobrzański Z., 2008: Transfer wiedzy i technologii w przemyśle żywnościowym. Chemik, LXI, 3, 116-118. 14. Trziszka T., Beń H., 2008: Działania kooperacyjne w systemie edukacyjnym z udziałem PCBC na rzecz rozwoju gospodarczego Polski. ABC Jakości 3-4, (55-56), 56-61. 15. Trziszka T., 2009: Wybrane metody zarządzania przez jakość. W Zarządzanie jakością i bezpieczeństwem żywności. Praca zbiorowa pod redakcją T. Trziszki. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. 16. Trziszka T., Beń H., 2009: Zarządzanie projakościowe jako czynnik rozwoju innowacyjności, transferu wiedzy i kreowania nowoczesnej gospodarki. W Zarządzanie jakością i bezpieczeństwem żywności. Praca zbiorowa pod redakcją T. Trziszki. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu 17. Wissema J.G., 2009: Uniwersytet Trzeciej Generacji. Uczelnia XXI wieku. Wydawca Zante w ramach Programu Operacyjnego - Kapitał Ludzki. Współfinansowana ze środków UE EFS. WCTT Wrocław. 8