Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 1 / 23

Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 1 / 23

Olimpiada Astronomiczna Andrzej M. Sołtan Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika Warszawa Astronomia i Badania Kosmiczne w Edukacji 8 XI 2014 Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 2 / 23

Z Regulaminu Ogólnopolskiej Olimpiady... Olimpiada Astronomiczna jest olimpiada interdyscyplinarna łacz ac a i rozszerzajac a treści podstaw programowych fizyki z astronomia oraz podstaw geografii w zakresie elementów astronomii. Celem Olimpiady Astronomicznej jest sprawdzenie wiedzy i umiejetności uczniów w taki sposób, by sprzyjało ono wykrywaniu i rozwojowi uzdolnień i zainteresowań astronomicznych, pobudzało twórcze myślenie... oraz... przyczyniało się do lepszego przygotowania uczniów do nauki w szkołach wyższych. Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 3 / 23

OA ma swoja historię LVIII Olimpiada Astronomiczna już trwa - rozpoczał się II etap. Jeżeli mamy już LXVIII OA, to znaczy, że pierwsza odbyła się w roku szkolnym 1957/1958. Jestem przykładem dosyć dobrze zakonserwowanego uczestnika IX OA (rok 1965/1966). Oficjalna nazwa na stronie MEN: Olimpiada z Astronomii i Astrofizyki Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 4 / 23

Organizacja Olimpiady Zawiadomienia o kolejnej edycji Olimpiady Astronomicznej sa rozsyłane do wszystkich szkół ponadgimnazjalnych wkrótce po rozpoczęciu roku szkolnego. OA przebiega w trzech etapach. I - zawody domowe /szkolne -praca samodzielna bez nadzoru" II - zawody okręgowe III - zawody centralne w Planetarium i Obserwatorium Astronomicznym w Chorzowie http://www.planetarium.edu.pl/oa.htm Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 5 / 23

Pozostałe interdyscyplinarne Olimpiady...... Wiedzy Ekologicznej... Lingwistyki Matematycznej... Wiedzy o Państwie i Prawie... Prawosławnej Wiedzy Religijnej... Przedsiębiorczości... z wiedzy o planowaniu i zarzadzaniu kariera zawodowa... Teologii Katolickiej Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 6 / 23

Dlaczego OA? W programie nauczania uczniowie poznaja astronomię od ważnej, ale nieciekawej strony. Na lekcjach geografii - ruch dzienny Słońca, ruch roczny Słońca pory roku. Może dopiero zaćmienia sa w stanie zainteresować ucznia. Ale one w naturze niestety nie pojawiaja się na życzenie. Z fizyka wcale nie jest lepiej. Fakty astronomiczne służa jako ilustracje do prawa powszechnej grawitacji. Trudno o ważniejsze prawo fizyki, ale czy Prawa Keplera sa w stanie zafascynować ucznia? Uroki fizyki można zademonstrować nawet prostymi pokazami w sali szkolnej. Astronomia nie ma takich możliwości... Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 7 / 23

Aby astronomia stała się interesujaca trzeba mieć możliwość zobaczyć nocne niebo, obejrzeć przez teleskop Księżyc, zobaczyć tarczę Jowisza i jego Galileuszowe satelity, pierścienie Saturna, gromady gwiazd, mgławice galaktyczne i pozagalaktyczne... Po takiej wizji lokalnej można nabrać ochoty do bardziej rzeczowego podejścia i... przystapić do stawiania pytań i rozwiazywania problemów zadań. W tym miejscu spotykamy się z fizyka, gdyż WSZYSTKO JEST FIZYKA Do takiego podejścia zachęcamy wszystkich zainteresowanych naukami ścisłymi. Taki cel stawiaja sobie organizatorzy Olimpiady Astronomicznej. Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 8 / 23

Kilka przykładów LVI OA Oszacuj prędkość, z jaka wyrzucany jest gaz przez wulkany na Io, wiedzac, ze wysokości pióropuszy gazu sięgaja do 300 km. Przyjmij, że promień Io wynosi 1815 km, a jego masa 8, 95 10 22 kg. Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 9 / 23

v = 2 g h G M R G M = V 2 R+h 2 g = G M R 2 v = 737 m/s [ v = 2 G M h R (R+h) ] 1/2 v = 966 m/s Które rozwiazanie jest błędne i dlaczego? Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 10 / 23

L OA W połowie XIX wieku niemiecki lekarz Julius Robert von Mayer (1814-1878) wysunał hipotezę, że źródłem energii słonecznej moga być nieustannie spadajace na Słońce meteoroidy, których energia kinetyczna jest przekształcana w energię cieplna. Przyjmujac, że poczatkowo owe hipotetyczne meteoroidy znajduja się bardzo daleko od Słońca oblicz: 1) Ile musiałaby wynosić łaczna masa meteoroidów opadajacych na powierzchnię Słońca w ciagu sekundy, aby zapewnić obserwowana moc promieniowania Słońca L = 3, 83 10 26 W? 2) Jak ten hipotetyczny proces produkcji energii wpłynałby na długość roku? Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 11 / 23

µ masa meteoroidów spadajacych na Słońce w ciagu sekundy W energia kinetyczna wyzwolona w wyniku takich upadków W = G M µ R W = L µ = L R G M µ = 2.01 10 15 kg/s = 6.34 10 22 kg/rok = 3.18 10 8 M /rok Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 12 / 23

v 2 r = G M(t) r 2 v r = J const. - zasada zachowania momentu pędu J 2 r 3 = G M(t) r 2 r = J2 G M(t) v = G M(t) J T = 2 π r v = 2 π J3 G 2 M 2 (t) T T o = [ ] 2 M o M(t) Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 13 / 23

LVI OA W trakcie obserwacji spektroskopowych gwiazdy zaćmieniowej o centralnych zaćmieniach i okresie zmienności P = 3, 935 doby, zaobserwowano przesunięcia linii widmowej w obu kierunkach względem jej laboratoryjnej długości, o wartościach: ( ) λ = 1, 8 10 4 λ oraz ( ) λ λ 2 1 = 2, 8 10 4, przy czym krzywe prędkości radialnych obu składników miały kształt bardzo zbliżony do sinusoidy. Oblicz masy składników tej gwiazd. Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 14 / 23

2πr 1 = v 1 P 2πr 2 = v 2 P r 1 = v 1P 2π r 2 = v 2P 2π v 2 1 r 1 = G M 2 (r 1 +r 2 ) 2 Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 15 / 23

XLIX OA Następujace gwiazdy uszereguj według ich wzrastajacych rozmiarów: 1. Gwiazda olbrzym. 2. Słońce. 3. Gwiazda o jasności obserwowanej 10,8 wielkości gwiazdowej znajdujaca się w odległości 3,5 ps od nas. 4. Gwiazda, której jasność absolutna wynosi 3,7 wielkości gwiazdowej, a temperatura efektywna - 5800 K. Podaj uzasadnienie przyjętej przez Ciebie kolejności. Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 16 / 23

Trafiaja się zadania dla cierpliwych LVI OA Fotografie 1. i 2. przedstawiaja kometę Hale-Boppa w dwóch różnych położeniach. Dołaczony fragment mapy nieba obejmuje obszar tych fotografii. RA Dec h m A 21 34.8 38 32 B 21 36.9 40 25 R 21 51.1 39 32 D 22 13.9 39 43 E 22 16.0 37 43 a) Zaznacz na mapie i na obu fotografiach gwiazdy z Tabeli. b) Na fotografii 1. zaznacz linia gdzie przyjmujesz koniec warkocza i oszacuj katowe rozmiary głowy i warkocza komety. c)... Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 17 / 23

Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 18 / 23

Fot. 1. Fot. 2. Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 19 / 23

Nauczanie rzadko okazuje się prawdziwie skuteczne, z wyjatkiem tych szczęśliwych jednostek, dla których jest ono niemal zbędne. Edward Gibbon (1737-1794) Czy rzeczywiście? Gdyby tak było, to w kolejnych latach finaliści naszej OA rekrutowaliby się ze szkół losowo rozrzuconych na terenie kraju. W Polsce jest 1385 liceów. W LVII OA do III etapu zakwalifikowało sie 19 uczniów, ale tylko z 13 szkół (5 + 2 + 2 + 10 1). Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 20 / 23

Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 21 / 23

Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 22 / 23

Andrzej M. Sołtan (CAMK) Olimpiada Astronomiczna Warszawa, 8 XI 2014 23 / 23