Ile pracy, ile odpoczynku

Pracę za kółkiem trzeba będzie zorganizować inaczej Przedsiębiorców i kierowców czekają zmiany w unijnych przepisach o czasie prowadzenia dużych pojazdów. Będą inne przerwy i odpoczynki, które wymuszą większe zatrudnie nie. Dziś prezentujemy najważniejsze przepisy, które zaczną obowiązywać 11 kwietnia 2007 r. Przypominamy też podstawowe zasady dotyczące czasu pracy kierowców Ile pracy, ile odpoczynku Unia Europejska zaostrzyła przepisy dotyczące czasu prowadzenia dużych pojazdów oraz obowiązujących przerw i odpoczynków. Uwaga! Zmiany wynikają z rozporządzenia w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego (rozp. WE nr 561/2006 -dalej Rysuje Andrzej Jacyszyn rozporządzenie 561). Mimo że zostało ono Andrzej Jacyszyn wydane w ubiegłym roku, to większość przepisów zacznie obowiązywać 11 kwietnia 2007 r. Warto też wiedzieć, że nowe regulacje zastąpią Harmonogramy dotychczasowe rozporządzenie 3820/85/EWG. Jedna przerwa w dwóch odcinkach Zmieni się rozkład obowiązkowych przerw dla kierowców. Nadal po 4,5 godzinach jazdy będą oni musieli wykorzystać 45 minut przerwy. Jednak po zmianach nie będą mogli jej podzielić na trzy 15-minutowe części. Jedna z przerw będzie musiała trwać przynajmniej pół godziny, a druga 15 minut. Oznacza to, że 45-minutową przerwę będzie można rozbić tylko na dwie części. (po zmia nie przepisów) Kierowca autokaru wycieczkowego po 3 godzinach prowadzenia na prośbę pilota wycieczki robi 15-minutową przerwę, podczas której odpoczywa. Po następnym, najdalej 1,5-godzinnym okresie prowadzenia musi zrobić kolejny przystanek, co najmniej na 30 minut, nawet jeżeli wycieczkowicze już po 15 minutach chcieliby jechać dalej. Więcej czasu na sen Kierowcy oraz pracodawcy, którzy ich zatrudniają, muszą się również przygotować na zmianę zasad dobowych odpoczynków.

Od 11 kwietnia w żadnym wypadku nie będzie można traktować 8- godzinnej przerwy w prowadzeniu jako dobowego odpoczynku. Dotychczasowe przepisy czasem dają taką możliwość. Zgodnie z definicją zawartą w nowym rozporządzeniu dzienny okres wypoczynku jest nieprzerwanym odpoczynkiem trwającym co najmniej 11 godzin. Można go będzie wykorzystać w dwóch częściach, z których pierwsza musi trwać co najmniej 3 godziny, a druga co najmniej 9 godzin. Wynika z tego, że gdy kierowca dzieli odpoczynek, to musi go przedłużyć o godzinę. Natomiast skrócony okres odpoczynku musi trwać nie mniej niż 9 godzin i nie więcej niż 11 godzin. Kierowca będzie mógł jednak tylko trzykrotnie w tygodniu skrócić czas wypoczynku. Nieco inne przepisy będą obowiązywały, gdy pojazdem kieruje załoga (czyli np. dwóch kierowców na zmianę). W takiej sytuacji kierowca będzie musiał skorzystać z co najmniej 9-godzinnego (teraz może z 8- godzinnego) wypoczynku w ciągu 30 godzin od zakończenia poprzedniego dziennego lub tygodniowego okresu wypoczynku. 56 godzin tygodniowo Wprawdzie nadal kierowcy wciągu dwóch tygodni będą mogli prowadzić pojazd nie dłużej niż przez 90 godzin, ale w przepisach pojawiło się ograniczenie dotyczące maksymalnego tygodniowego czasu prowadzenia. Kierowca nie będzie mógł prowadzić auta dłużej niż 56 godzin tygodniowo. Nie ma przy tym znaczenia, czy robi to na terenie UE, czy w innych państwach. Do tej pory przepisy nie określały precyzyjnie, jaki jest maksymalny tygodniowy okres prowadzenia. Co tydzień odpoczynek Nieco inaczej niż w rozporządzeniu 3820/85/EWG kształtują się też tygodniowe odpoczynki, chociaż ogólna zasada co najmniej 45 godzin przerwy i ewentualnej możliwości skrócenia odpoczynku do 24 godzin pozostają niezmienione. Tygodniowy okres odpoczynku kierowca będzie musiał rozpocząć nie później niż po sześciu dniach (dokładnie po sześciu 24- godzinnychokresach) od zakończenia poprzedniego odpoczynku. W ciągu dwóch tygodni tylko jeden z wypoczynków może być skrócony. Jeżeli w jednym tygodniu odpoczynek był skrócony, to zaległe godziny wolne trzeba odebrać przed końcem trzeciego tygodnia następującego po takim skróceniu. Taką rekompensatę za skrócony odpoczynek trzeba

odebrać łącznie z innym okresem odpoczynku trwającym minimum 9 godzin. Jeżeli kierowca się na to godzi, a w pojeździe jest miejsce do spania i auto znajduje się na postoju, to dzienne i skrócone okresy odpoczynku kierowca może spędzić w pojeździe. Kłopoty kierowców autokarów Od 11 kwietnia nie będzie już wyjątku dla kierowców prowadzących autokary w ramach pasażerskich przewozów innych niż regularne (czyli np. objazdowych wycieczek). Teraz jest takie odstępstwo (zgodnie z art. 6 ust. 1 rozporządzenia 3820/85/EWG). Dzisiaj przy przewozach okazjonalnych tygodniowy odpoczynek można wykorzystać najpóźniej po 12 dniach pracy. Nowe rozporządzenie 561 znosi ten wyjątek. Nie jest jeszcze pewne, czy zmiana obejmie kierowców wszystkich pojazdów zabierających więcej niż 9 osób łącznie z kierowcą, czy tylko dużych autokarów. Unijne przepisy pozwalają bowiem, aby poszczególne kraje łagodniej traktowały przewozy pojazdami wyposażonymi w 10-17 miejsc siedzących. Wymagać to będzie jednak zmiany polskich przepisów o czasie pracy kierowców. Prace nad nowelizacją tej ustawy są już zaawansowane. Kierowca prowadzi autokar podczas 11-dniowej objazdowej wycieczki zagranicznej. Czas prowadzenia nie przekracza 8 godzin dziennie. Zgodnie z dzisiejszymi przepisami można przełożyć tygodniowy wypoczynek kierowcy na okres po zakończeniu wycieczki. Od 11 kwietnia tygodniowego odpoczynku (minimum 24-godzinnego) kierowca autokaru nie będzie już mógł przełożyć. Będzie musiał go wykorzystać najpóźniej po sześciu przepracowanych dniach. Przewoźnicy grup turystycznych już dzisiaj ostro protestują, ponieważ często w trasę będzie musiało ruszyć np. dwóch kierowców, a nie jeden, co znacznie podroży wyjazd. Wyliczają, że ta niekorzystna dla nich zmiana przepisów spowoduje wzrost kosztów podróży o 8-15 proc., co za pewne wpłynie na cenę samej wycieczki. Łatwiej pomocy drogowej... Choć ogólną tendencją nowego rozporządzenia jest zaostrza nie regulacji, to zmiany przewidują też pewne ułatwienia. Rozporządzenia 561/2006/WE nie będzie się stosować m.in. do specjalistycznych pojazdów pomocy drogowej poruszających się w promieniu 100 km od swojej bazy. Dotychczasowe rozporządzenie 3820 pozwala tylko na takiezwolnienie, jeżeli pomoc drogowa porusza się w promieniu 50 km od swojej bazy....i niezarobkowo

Nowe zwolnienie dotyczy też przewozów pojazdami lub ich zespołami o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 7,5 t i przeznaczonymi do niezarobkowego przewozu rzeczy. Specjaliści sygnalizują, że nie zawsze musi się to pokrywać z polskim ustawowym określeniem "przewozy na potrzeby własne". Prawdopodobnie konieczne będzie sprecyzowanie przepisów w tym zakresie. Miejskie autobusy w krajowych regulacjach W dotychczasowych przepisach jest wyjątek dotyczący obowiązkowych przerw dla kierowców autobusów poruszających się po mieście na liniach regularnych. Jeżeli 45-minutowa przerwa mogłaby zakłócać ruch miejski, to kierowcy wolno odpoczywać tylko przez 30 minut, ale przerwę musi sobie zrobić nie później niż po 4 godzinach pracy. Po wejściu w życie rozporządzenia 561 przerwy dla kierowców miejskich autobusów będzie można uregulować w przepisach krajowych - automatycznego wyjątku już nie będzie. Na promie trochę inaczej Rozporządzenie 3820 dopuszcza też krótką (nie dłuższą niż godzinną) przerwę w dziennym wypoczynku przy transporcie samochodu promem bądź pociągiem. Taki wypoczynek trzeba będzie przedłużyć o 2 godziny. Podczas obu jego części kierowca musi mieć możliwość skorzystania z łóżka bądź miejsca do spania. W nowym rozporządzeniu przepis ten został zmieniony, i to z korzyścią dla przewoźników. Kierowca będzie mógł bowiem dwukrotnie przerwać taki odpoczynek, przy czym nadal czynności związane z wjazdem lub wyjazdem z promu (pociągu) nie mogą trwać dłużej niż godzinę. Ale podczas wypoczynku kierowca musi mieć do dyspozycji koję bądź kuszetkę. Co to jest inna praca Nowe rozporządzenie definiuje też, co u kierowców oznacza określenie "inna praca". Zgodnie z nim są to czynności wymienione w dyrektywie 2002/15/WE z wyjątkiem prowadzenia pojazdu. Nie ma też znaczenia, czy kierowca wykonuje "inną pracę" w firmie transportowej, czy w jakiejkolwiek innej. Zgodnie z dyrektywą "inna praca" polega m.in. na: kierowaniu pojazdem, załadunku bądź rozładunku, pomaganiu pasażerom przy wsiadaniu i wysiadaniu z pojazdu, sprzątaniu i konserwacji technicznej, pracach mających na celu za pewnie nie bezpieczeństwa pojazdu, jego ładunku i pasażerów, nadzorowania załadunku (rozładunku),

załatwianiu różnych formalności administracyjnych, np. z policją, celnikami, urzędnikami imigracyjnymi. Po czterech godzinach prowadzenia pojazdu firmy X kierowca przywozi towar do firmy Y i następnie na jej rzecz przez godzinę konserwuje samochody. Tego okresu nie można zaliczyć jako przerwy wprowadzeniu pojazdu, ponieważ podczas przerwy nie wolno wykonywać "innej pracy". Czekamy na interpretację Unijne rozporządzenie 561 wprowadza jeszcze inne zmiany. O nich tu nie piszemy, bo wymagają dokładniejszej interpretacji (np. jak traktować czas dojazdu do miejsca postoju pojazdu, o ile nie znajduje się on ani w miejscu zamieszkania, ani w bazie, w której kierowca zwykle pracuje). Niektóre zmiany mają stosunkowo niewielkie znaczenie dla większości kierowców czy przewoźników. Kierowca nie tylko prowadzi Od 11 kwietnia zmieni się czas prowadzenia pojazdu. Pracodawcy muszą jednak pamiętać, że jest to tylko jeden z elementów całego czasu pracy kierowców. Ten reguluje ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (DzU z 2004 r. nr 92, poz. 879 ze zm.). Czas pracy kierowcy obejmuje wszystkie czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego, począwszy od rozpoczęcia do zakończenia pracy. Składa się na to: prowadzenie pojazdu, załadowywanie i rozładowywanie towarów oraz nadzór nad załadunkiem i wyładunkiem, nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym, czynności spedycyjne, obsługa codzienna pojazdów i przyczep, inne prace podejmowane w celu wykonywania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu i rzeczy, niezbędne formalności administracyjne, utrzyma nie pojazdu w czystości. Ponadto do czasu pracy kierowcy wlicza się również pozostawa nie w gotowości do wykonywania pracy, jeśli kierowca nie wiedział wcześniej, kiedy i jak długo będzie na tę pracę oczekiwał. Poza tym do czasu pracy wliczamy 15-minutową przerwę. Uwaga! Pracodawca musi ją wprowadzić, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin.

Czego nie należy wliczać do czasu pracy kierowcy? Z przepisów wynika, że czasu dyżuru, jeżeli szofer nie wykonywał w tym czasie pracy, nieusprawiedliwionych postojów w czasie prowadzenia pojazdu, dobowego nieprzerwanego odpoczynku i przerwy w pracy wynikającej z zastosowania przerywanego systemu czasu pracy. Tych zasad należy przestrzegać niezależnie od zastosowanego systemu czasu pracy. W jakim okresie i z jakim grafikiem Co do zasady maksymalny okres rozliczeniowy dla kierowców wynosi 4 miesiące, z tym że w przerywanym czasie pracy rozkład czasu pracy należy ustalić z góry na co najmniej 2 tygodnie, a w mieszanym systemie czasu pracy na co najmniej miesiąc. Wyjątkiem jest równoważny system czasu pracy. Przy nim okres rozliczeniowy wynosi zasadniczo miesiąc, z możliwością wydłużenia do 3 lub 4 miesięcy, gdy wystąpią szczególnie uzasadnione wypadki (o tym, jakie one są, decyduje pracodawca) albo prace uzależnione odpory roku lub warunków atmosferycznych. Pracodawcy pytają często, czy rozkład czasu pracy ustalany dla kierowcy musi odpowiadać długości okresu rozliczeniowego? Tak byłoby najlepiej, ale ustawa o czasie pracy kierowców dopuszcza, aby w niektórych sytuacjach był on krótszy niż okres rozliczeniowy. Pracodawca musi jednak pamiętać o tym, że harmonogram czasu pracy i tak nie może być krótszy niż 2 tygodnie, a w mieszanym systemie czasu pracy musi wynosić co najmniej miesiąc. Na dyżurze Kierowcy mogą też pełnić dyżury. Dla szofera jest to czas gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę. Kierowca może pełnić dyżur w zakładzie pracy, w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a nawet w domu. Do dyżuru wlicza mu się: czas nieprzeznaczony na kierowanie pojazdem, gdy pojazd prowadzi dwóch lub więcej kierowców (art. 9 ust. 3 ustawy o czasie pracy kierowców); przerwy w prowadzeniu pojazdu wynikające z rozporządzenia 3820/ 85/EWG lub umowy europejskiej AETR (art.27 ust.1 ustawy); Uwaga! To rozporządzenie zostało zmienione rozporządzeniem (WE) z 15 marca 2006 r. nr 561/2006, o czym piszemy obok. przerwy w czasie pracy kierowcy określone w art. 13 i 28 ustawy o czasie pracy kierowców. Rekompensata za czas dyżuru kierowcy jest różna. Jeżeli przypadał on poza normalnymi godzinami pracy, to w pierwszej kolejności przysługuje czas wolny od pracy odpowiadający długości dyżuru. Rekompensatę finansową kierowca otrzyma wtedy, gdy szef nie mógł udzielić mu czasu wolnego.

Za każdą godzinę dyżuru powinien wówczas dostać wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną. Jeżeli jednak taka stawka nie została wyodrębniona, to otrzymuje 60 proc. wynagrodzenia. Pracodawcy muszą jednak pamiętać, że ta zasada nie dotyczy dyżurów odbywanych w domu. Za pozostałe dyżury (np. przerwy lub czas spędzony przez kierowcę w pojeździe, podczas gdy prowadzi go inna osoba) pracodawca wypłaca wynagrodzenie w wysokości określonej w wewnętrznych przepisach firmy, np. w regulaminie wynagradzania. Płaca ta nie może być jednak niższa niż połowa wynagrodzenia podanego wyżej. Poza gotowością do pracy ustawa o czasie pracy kierowców wyróżnia jeszcze pozostawanie w dyspozycji - art. 10 ustawy o czasie pracy kierowców. Kierowca ma nadgodziny Ustawa o czasie pracy kierowców - podobnie jak kodeks pracy -ogranicza pracę w nadgodzinach. Mogą one wystąpić w razie: szczególnych potrzeb pracodawcy lub sytuacji i zdarzeń wymagających od kierowcy podjęcia działań dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia albo usunięcia awarii. Godzin kalendarzowych powstałych w wyniku szczególnych potrzeb pracodawcy nie może być w roku kalendarzowym więcej niż 260. W tygodniu kierowca może pracować ponad ustawową normę czasu pracy nie dłużej niż 8 godzin. Uwaga! Zatrudniający kierowców mogą określić wyższy limit nadgodzin niż określony w ustawie (260 godzin). Jednak w sumie ten powyżej 260 nie może przekroczyć 416 godzin (8 godzin x 52 tygodnie = 416). W jakim systemie można zatrudniać kierowców? Od 11 kwietnia nie zmienią się systemy czasu pracy dla kierowców. Nadal będą mogli oni pracować np. 10 godzin na dobę z 3-godzinną przerwą PODSTAWOWY SYSTEM CZASU PRACY W podstawowym czasie pracy kierowca nie może pracować dłużej niż 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy. Co do zasady więc jego czas pracy jest taki sam jak innych zatrudnionych na podstawie kodeksu pracy. Jeżeli jednak szef zleca nadgodziny, to łącznie z nimi, co do zasady, czas pracy nie może przekroczyć 48 godzin. Od tej reguły są jednak wyjątki. Kierowcy można bowiem wydłużyć tygodniowy czas pracy do 60 godzin pod warunkiem, że w pozostałych tygodniach pracy

pracodawca zmniejszy dobowe bądź tygodniowe normy czasu pracy. Chodzi oto, aby w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym czterech miesięcy średni tygodniowy czas pracy nie przekroczył 48 godzin. Kierowca pracuje po 8 godzin na dobę. Jednak w pierwszym tygodniu stycznia br. pracodawca zlecił mu nadgodziny. We wtorek, czwartek i piątek pracownik świadczył pracę przez 12 godzin. W sumie jego tygodniowy czas pracy wyniósł 52 godziny. Zatem do końca okresu rozliczeniowego szef musi oddać pracownikowi 4 godziny czasu wolnego (52 godziny - 48 godzin =4 godziny). RÓWNOWAŻNY SYSTEM CZASU PRACY Kierowca może też pracować przez 10, a nawet 12 godzin na dobę. Pozwala na to równoważny system czasu pracy. Zakłada on jednak, że wydłużenie dnia pracy do 10 godzin na dobę jest możliwe u kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym. Natomiast do 12 godzin na dobę mogą pracować pozostali kierowcy. Wydłużając dobowy system czasu pracy, szef musi pamiętać o tym, aby zrównoważyć go krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w innych dniach tygodnia. Ma także prawo udzielić pracownikowi wolnego dnia. To jednak nie wszystko. Stosując równoważny czas pracy, pracodawcy muszą uważać na przestój (art.81 k.p.). Może on wystąpić szczególnie w 3- lub 4-miesięcznym okresie rozliczeniowym. Z harmonogramu czasu pracy wynika, że dobowa norma czasu pracy została wydłużona do 12 godzin, a okres rozliczeniowy wynosi 4 miesiące (czerwiec, lipiec, sierpień, wrzesień). Niestety, warunki atmosferyczne w ostatnim miesiącu okresu rozliczeniowego spowodowały, że pracownik świadczył pracę tylko przez 8 godzin. Nie oznacza to jednak, że pracodawca wypłaci mu wynagrodzenie tylko za te 8 godzin. Pracownik powinien otrzymać płacę wynikającą z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną za zaplanowane wcześniej 12 godzin pracy. Jeżeli natomiast żadna z tych stawek nie została wskazana, to szef wypłaca zatrudnionemu 60 proc. jego wynagrodzenia. PRZERYWANY SYSTEM CZASU PRACY

Czas pracy kierowcy można też podzielić. Wystarczy, że pracodawca wprowadzi przerwę w pracy. Zasadniczo nie może być ona dłuższa niż 5 godzin. Wyjątek dotyczy jednak kierowców zatrudnionych przy przewozach regularnych. Dla nich przerwa może trwać nie dłużej niż 6 godzin, pod warunkiem jednak, że dobowy czas pracy nie przekracza 7 godzin. Kierowca wykonuje przewozy regularne i jest zatrudniony w przerywanym systemie czasupracy. Od 8 do 11 prowadzi autobus, a następnie przez 6 godzin korzysta z przerwy w pracy. W trasę rusza ponownie o 17, a pracę kończy o 20. Z przykładu wynika, że charakterystycznej dla przerywanego czasu pracy przerwy nie wlicza się do czasu pracy. Mimo że kierowca rozpoczął pracę o 8, a zakończył o 20, to jego dobowy czas pracy wyniósł 7 godzin. Czy to oznacza, że pracownik za 6 godzin przerwy nie otrzyma żadnej rekompensaty? Nie. Kierowcy należy wypłacić połowę wynagrodzenia określonego stawką godzinową lub miesięczną. Jeżeli jednak taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony, to przysługuje mu połowa z 60 proc. wynagrodzenia. MIESZANY SYSTEM CZASU PRACY Ustawa o czasie pracy kierowców pozwala połączyć równoważny i przerywany czas pracy. Jest to wyjątek, ponieważ kodeks pracy takiego rozwiązania nie przewiduje. Pracodawca zatrudnia kierowców przy przewozach regularnych. Zastosował wobec nich mieszany system czasu pracy: w poniedziałek, środę i piątek rozpoczynają pracę o 7 i pracują przez 5 godzin do 12. Następnie do 14 korzystają z przerwy. Ponownie pracują 5 godzin do 19. W sumie dobowy czas pracy kierowców został wydłużony do 10 godzin i podzielony 2-godzinną przerwą. Stosując mieszany system czasu pracy, pracodawcy muszą pamiętać o tym, że przerwa w ramach równoważnego czasu pracy musi być ustalona wcześniej - w opracowanym z góry grafiku na cały miesięczny okres rozliczeniowy. Ponadto kierowcy należy zagwarantować dobowy odpoczynek. ZADANIOWY SYSTEM CZASU PRACY Wobec kierowców wolno także zastosować zadaniowy czas pracy. Pozwala on tak zorganizować im pracę, aby sami decydowali o tym, kiedy i jak wykonywać pracownicze obowiązki. Zadaniowy czas pracy można zastosować do kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym, pod warunkiem że

wprowadzenie tego systemu jest uzasadnione: rodzajem wykonywanych przewozów lub szczególną organizacją przewozów. Uwaga! Szofer prezesa nie jest zatrudniony w transporcie drogowym, dlatego nie powinien pracować w zadaniowym czasie pracy. Ustalając zakres zadań dla tego systemu czasu pracy, szef musi pamiętać o tym, aby ich faktyczne wykonanie nie przekraczało 8 godzin na dobę i 40 godzin w tygodniu. Przypominamy również, że w tym systemie czasu pracy pracodawca nie ustala harmonogramu czasu pracy. Wyznacza jedynie zadanie bądź zadania, jakie ma wykonać kierowca. W praktyce to on sam ustala rozkład czasu pracy dla wykonania tego zadania - patrz harmonogram nr 4. Gdzie szukać przepisów Przepisy dotyczące okresów prowadzenia dużych pojazdów, obowiązkowych przerw lub odpoczynku kierowców obowiązują na podstawie europejskich rozporządzeń: nr 3820/85/EWG w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego, nr 561/2006/WE w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego (zastępuje rozporządzenie nr 3820/85/EWG). Natomiast polskich przepisów obowiązujących kierowców prowadzących zawodowo pojazdy należy szukać przede wszystkim w ustawach: o czasie pracy kierowców (DzU z 2004 r. nr 92, poz. 879 ze zm.), o transporcie drogowym (DzU z 2004 r. nr 204, poz. 2088 ze zm.). ZOFIA JÓŹWIAK, MARTA GADOMSKA