PRAWO SPÓŁEK Wprawdzie ujednolicone europejskie prawo spółek nie istnieje jako takie, lecz spółki w całej Unii podlegają minimalnym standardom wprowadzonym na mocy ustawodawstwa unijnego. Dwa istotne instrumenty ustawodawcze przyjęte przez Radę w 2001 r. doprowadziły do powstania prawdziwej spółki europejskiej. Od jej utworzenia zarejestrowano co najmniej 1800 takich spółek. W państwach członkowskich jednak nadal obowiązują oddzielne prawa spółek, które od czasu do czasu są zmieniane, aby dostosować je do unijnych dyrektyw i rozporządzeń. Dzięki nowoczesnemu i skutecznemu prawu spółek oraz ramom ładu korporacyjnego dla europejskich przedsiębiorstw, inwestorów i pracowników otoczenie biznesowe w UE staje się coraz lepsze. PODSTAWA PRAWNA art. 49, 50 ust.1 i ust. 2 lit. g) TFUE; art. 54 akapit drugi TFUE; art. 114, 115 i 352 TFUE. CELE Główne cele harmonizacji prawa spółek to dążenie do urzeczywistnienia swobody przedsiębiorczości (Tytuł IV, Rozdział 2 TFUE) oraz implementacja podstawowego prawa określonego w art. 16 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, wolności prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie określonym w art. 17 Karty (prawo własności). (zob. nota 1.1.6). Artykuł 49 akapit drugi TFUE gwarantuje prawo do podejmowania i wykonywania działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie przedsiębiorstw i zarządzanie nimi, a zwłaszcza spółkami. Przepisy unijne w tej dziedzinie mają na celu umożliwienie zakładania przedsiębiorstw w całej UE (swoboda przemieszczania się), zapewnienie ochrony akcjonariuszom i innym podmiotom mającym szczególny interes w spółkach, aby przedsiębiorstwa stały się wydajniejsze i bardziej konkurencyjne oraz aby zachęcić przedsiębiorstwa mające siedzibę w innym państwie UE do współpracy zagranicznej. Zważywszy, że jednolity rynek pociąga za sobą tworzenie spółek o wymiarze europejskim, należy umożliwić tym spółkom prowadzenie działalności w całej UE zgodnie z jednolitymi ramami prawnymi, co oznacza usunięcie skutków istnienia wielu krajowych porządków prawnych. Ujednolicenie europejskiego prawa spółek obejmuje ochronę interesów akcjonariuszy, kapitał spółek akcyjnych, oferty przejęcia, ujawnianie informacji o oddziałach, połączeniach i podziałach spółek, minimalne przepisy dotyczące jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, sprawozdawczość finansową i rachunkowość a jego celem jest łatwiejszy i szybszy publiczny dostęp do informacji na temat spółek przy jednoczesnym uproszczeniu wymogów co do jawności informacji, jakim podlegają spółki. Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2016 1
Obejmuje ono również różne europejskiej formy prawne, takie jak spółka europejska (SE), europejskie ugrupowanie interesów gospodarczych (EUIG) i spółdzielnia europejska (SCE). OSIĄGNIĘCIA A. Minimalne wspólne obowiązki Kryzys finansowy od 2008 r. uwidocznił pewne wady w ładzie korporacyjnym europejskich spółek notowanych na giełdzie. Wady te dotyczą różnych podmiotów ładu korporacyjnego: dyrektorów, akcjonariuszy (inwestorów instytucjonalnych i podmiotów zarządzających aktywami) oraz doradców inwestorów w związku głosowaniem. Tylko kilka kluczowych aspektów ładu korporacyjnego zostało ujednoliconych na szczeblu UE, w szczególności w drodze dyrektywy 2007/36/WE w sprawie wykonywania niektórych praw akcjonariuszy spółek notowanych na rynku regulowanym. 1. Założenie spółki Pierwsza dyrektywa Rady 68/151/EWG z dnia 9 marca 1968 r., zmieniona dyrektywą 2003/58/ WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 czerwca 2003 r., ma na celu ułatwienie i przyspieszenie publicznego dostępu do informacji o spółkach, upraszczając równocześnie wymogi co do jawności, nakładane na spółki. Druga dyrektywa Rady dyrektywa 77/91/EWG z dnia 13 grudnia 1976 r. dotyczy jedynie spółek akcyjnych. Zgodnie z częścią normatywną dyrektywy do utworzenia takiej spółki wymagany jest kapitał zakładowy jako zabezpieczenie dla wierzycieli i zrównoważenie ograniczonej odpowiedzialności akcjonariuszy. Dyrektywa ta zawiera także minimalne wymogi co do treści aktu założycielskiego spółki akcyjnej. Aby uprościć zasady tworzenia spółek akcyjnych, utrzymywania i zmian wysokości ich kapitału, dyrektywa 77/91/EWG została zmieniona dyrektywą 2006/68/WE. Funkcjonowanie spółki 2. Pierwsza dyrektywa reguluje kwestię ważności zobowiązań spółki wobec osób trzecich działających w dobrej wierze. W pozostałych przypadkach, poza dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (2009/102/ WE z dnia 16 września 2009 r.) dotyczącą jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, kwestia ta pojawia się nadal jedynie we wnioskach ustawodawczych. Dyrektywa Rady 90/435/EWG z dnia 23 lipca 1990 r. (zmieniona dyrektywą 2003/123/WE) w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państw członkowskich wprowadza dla grup kapitałowych różnych państw członkowskich zasady opodatkowania neutralne z punktu widzenia konkurencji. Zniesiono w niej podwójne opodatkowanie zysków wypłacanych w formie dywidendy przez spółkę zależną w jednym państwie członkowskim spółce dominującej mającej siedzibę w innym państwie członkowskim. Ponadto jeśli chodzi o system opodatkowania, przyjęto także dyrektywę Rady 2008/7/WE z dnia 12 lutego 2008 r. dotyczącą podatków pośrednich od gromadzenia kapitału. 3. Restrukturyzacje spółek W celu zapewnienia akcjonariuszom i osobom trzecim takich samych gwarancji w przypadku restrukturyzacji przyjęto dyrektywę PE i Rady 2011/35/UE z dnia 5 kwietnia 2011 r. (uchylającą trzecią dyrektywę Rady 78/855/EWG z dnia 9 października 1978 r.) oraz szóstą dyrektywę Rady (82/891/EWG z dnia 17 grudnia 1982 r.) dotyczącą podziału spółek akcyjnych dotyczącą łączenia spółek akcyjnych w tym samym państwie członkowskim oraz szóstą dyrektywę Rady (82/891/EWG z dnia 17 grudnia 1982 r.) dotyczącą podziału spółek akcyjnych. Ta ostatnia dyrektywa została zmieniona dyrektywą 2007/63/WE w odniesieniu do wymogu sporządzania sprawozdania przez niezależnego biegłego w przypadku łączenia spółek akcyjnych lub ich Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2016 2
podziału oraz dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/109/WE (częściowo uchyloną dyrektywą 2012/30/UE) w celu uproszczenia wymogów dotyczących sprawozdawczości i dokumentacji w przypadku połączeń i podziałów spółek. Ponadto dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/25/WE z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie ofert przejęcia służy ustaleniu minimalnych wytycznych co do postępowania w przypadkach ofert przejęcia papierów wartościowych spółek podlegających ustawodawstwu państw członkowskich, gdy część lub całość tych papierów wartościowych jest dopuszczona do obrotu na rynku regulowanym. Dyrektywa w sprawie przejrzystości (2004/109/WE) przewidywała pewną liczbę progów, po osiągnięciu których nabywcy muszą zgłosić udział posiadany w spółce notowanej na giełdzie. Jednak początkowe przepisy przewidywały odstępstwo od obowiązku zgłaszania: posiadanie niektórych rodzajów instrumentów finansowych, które mogły być wykorzystane, aby nabyć udział w spółce notowanej na giełdzie bez nabywania akcji, nie podlegało przepisom dyrektywy dotyczącym ujawniania informacji. Aby uzupełnić lukę między wymogami w zakresie powiadamiania, dyrektywa w sprawie przejrzystości wymaga, aby ujawniać posiadanie dużej ilości wszystkich instrumentów finansowych, które mogłyby zostać wykorzystane do nabycia udziału w spółkach notowanych na giełdzie i którego posiadanie ma ten sam skutek co posiadanie akcji. 4. Gwarancje dotyczące sytuacji finansowej spółki Aby informacje zawarte w dokumentach finansowych były równoważne we wszystkich państwach członkowskich, w dyrektywach czwartej, siódmej i ósmej (78/660/EWG z dnia 25 lipca 1978 r., 83/349/EWG z dnia 13 czerwca 1983 r. i 84/253/EWG z dnia 10 kwietnia 1984 r.) wprowadzono wymóg, aby dokumenty finansowe spółek (sprawozdania roczne, sprawozdania skonsolidowane i zatwierdzanie osób odpowiedzialnych za dokonywanie ustawowej kontroli dokumentów rachunkowych) dawały prawdziwy obraz majątku spółki, jej sytuacji finansowej oraz zysków lub strat. Rozporządzenie (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 lipca 2002 r. w sprawie stosowania międzynarodowych standardów rachunkowości ujednolica informacje finansowe składane przez spółki notowane na giełdzie, aby zapewnić ochronę inwestorów. Dyrektywa 2006/43/WE z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie ustawowych badań rocznych sprawozdań finansowych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych zmienia dyrektywy 78/660/EWG oraz 83/349/EWG i uchyla dyrektywę 84/253/EWG. Ma ona na celu zwiększenie wiarygodności sprawozdań finansowych spółki poprzez ustanowienie minimalnych wymogów dotyczących kontroli ustawowej rocznych sprawozdań finansowych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych. Dyrektywa PE i Rady 2009/49/WE z dnia 18 czerwca 2009 r. (również zmieniająca dyrektywę 83/349/EWG) upraszcza otoczenie biznesu, a w szczególności wymogi sprawozdawczości finansowej dotyczące mikropodmiotów, aby podnieść konkurencyjność tych przedsiębiorstw i uwolnić ich potencjał wzrostu. PRZEPISY OBOWIĄZUJĄCE SPÓŁKI O WYMIARZE EUROPEJSKIM A. Usuwanie barier w rozwoju spółek na skalę europejską Aby zaradzić sytuacji, w której zróżnicowanie przepisów krajowych w zakresie prawa spółek utrudnia zawieranie przez spółki transakcji transgranicznych, przyjęto instrumenty ustawodawcze służące ułatwieniu połączeń transgranicznych oraz transgranicznego wykonywania niektórych praw akcjonariuszy spółek notowanych na giełdzie. Kwestia transgranicznego przeniesienia siedziby statutowej spółki pozostaje otwarta, ponieważ w między styczniem a kwietniem 2013 r. Komisja przeprowadziła publiczne konsultacje w tej sprawie. Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2016 3
1. Połączenia transgraniczne Dyrektywa 2005/56/WE ma na celu ułatwienie transgranicznego łączenia spółek kapitałowych. Wprowadza ona nieskomplikowane ramy pozwalające uniknąć postępowania likwidacyjnego w odniesieniu do wykupionej spółki i ma zastosowanie do połączeń spółek kapitałowych zawiązanych zgodnie z przepisami państwa członkowskiego i mających siedzibę statutową, siedzibę zarządu lub główne miejsce prowadzenia działalności w Unii, jeżeli co najmniej dwie z tych spółek podlegają przepisom różnych państw członkowskich. Dyrektywa ma zastosowanie do wszystkich spółek kapitałowych z wyjątkiem podmiotów zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS). 2. Transgraniczne wykonywanie niektórych praw akcjonariuszy W dyrektywie 2007/36/WE z dnia 11 lipca 2007 r. w sprawie wykonywania niektórych praw akcjonariuszy spółek notowanych na rynku regulowanym zniesiono najważniejsze przeszkody utrudniające transgraniczne głosowanie w tego rodzaju spółkach mających siedzibę w państwie członkowskim poprzez wprowadzenie szczególnych wymogów dotyczących szeregu praw akcjonariuszy w ramach walnego zgromadzenia. B. Statuty europejskie 1. Cel Umożliwienie spółkom, które chcą działać lub rozpocząć działalność ponad granicami państw, podleganie tylko jednemu systemowi prawnemu zamiast, jak obecnie, kilku systemom. 2. Spółka europejska (SE) Po długim okresie przestoju w tej sprawie (negocjacje trwały 30 lat) Rada przyjęła dwa instrumenty ustawodawcze niezbędne do utworzenia spółki europejskiej, a mianowicie rozporządzenie (WE) nr 2157/2001 w sprawie statutuspółki europejskieji dyrektywę 2001/86/ WE uzupełniającą statut w odniesieniu do uczestnictwa pracowników w spółce europejskiej. Na mocy rozporządzenia (WE) nr 2157/2001 każda spółka może zostać zawiązana na terytorium Unii w formie spółki akcyjnej pod łacińską nazwą Societas Europaea (SE). SE umożliwia działalność na skalę Unii, zgodnie z przepisami unijnego ustawodawstwa mającego bezpośrednio zastosowanie we wszystkich państwach członkowskich. Przewidziano kilka opcji dla przedsiębiorstw, które chcą stać się SE, a pochodzą z co najmniej dwóch państw członkowskich. Są to: połączenie, utworzenie grupy kapitałowej, utworzenie spółki zależnej lub przekształcenie w SE. SE musi mieć postać spółki akcyjnej. W celu zapewnienia rozsądnych rozmiarów tego rodzaju spółek minimalną wysokość kapitału ustalono na poziomie 120 000 euro. Celem dyrektywy 2001/86/WE jest zapewnienie, aby utworzenie SE nie spowodowało zniknięcia lub osłabienia systemu uczestnictwa pracowników, istniejącego w spółkach tworzących SE. Jeżeli prawo do uczestnictwa istnieje w co najmniej jednej spółce uczestniczącej w powstaniu SE, to zostaje ono zachowane poprzez przeniesienie do SE, chyba że strony postanowią inaczej w ramach specjalnego zespołu negocjacyjnego, w którym zasiadają przedstawiciele pracowników wszystkich spółek. 3. Spółdzielnia europejska (SCE) Rozporządzenie (WE) nr 1435/2003 w sprawie statutu spółdzielni europejskiej (SCE) wprowadza prawdziwie jednolity status prawny SCE. Przewiduje ono, że spółdzielnię mogą założyć osoby mieszkające w różnych państwach członkowskich lub osoby prawne utworzone na podstawie przepisów prawa różnych państw członkowskich. Spółdzielnie europejskie, o minimalnym kapitale w wysokości 30 000 euro, mogą działać na całym jednolitym rynku, Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2016 4
podlegając jednolitym przepisom i posiadając jedną osobowość prawną oraz strukturę. Mogą one rozszerzać i restrukturyzować działalność transgraniczną bez konieczności tworzenia sieci oddziałów, co byłoby kosztowne i czasochłonne. Ponadto spółdzielnie z kilku różnych państw członkowskich mogą się łączyć i tworzyć SCE. Krajowa spółdzielnia prowadząca działalność w innym państwie członkowskim niż to, w którym ma swoją siedzibę, może zostać przekształcona w spółdzielnię europejską bez konieczności uprzedniego rozwiązania. Dyrektywa 2003/72/WE z dnia 22 lipca 2003 r. uzupełnia statut spółdzielni w odniesieniu do uczestnictwa pracowników w SCE w celu zagwarantowania, że ustanowienie SCE nie pociągnie za sobą zniesienia lub ograniczenia uczestnictwa pracowników istniejącego w spółkach, które tworzą SCE. 4. Europejskie ugrupowanie interesów gospodarczych (EUIG) Europejskie ugrupowanie interesów gospodarczych, które ma zdolność do czynności prawnych, jest regulowane rozporządzeniem (EWG) nr 2137/85 i umożliwia spółkom z jednego państwa członkowskiego współpracę w ramach wspólnego celu (przykładowo w celu ułatwienia lub rozwinięcia działalności gospodarczej jego członków, a nie osiągania zysków dla siebie) ze spółkami lub osobami fizycznymi z innych państw członkowskich, przy czym zyski dzielone są między członków. Działalność ugrupowania może mieć jedynie charakter pomocniczy w stosunku do działalności gospodarczej jego członków. EUIG nie może emitować papierów wartościowych dostępnych w obrocie publicznym. 5. Jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (SUP) W dniu 10 kwietnia 2014 r. Komisja przedłożyła wniosek (COM(2014) 0212) w sprawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością ( Societas Unius Personae ). Celem tego wniosku jest ułatwienie zakładania takich spółek jednoosobowych w UE ponad granicami państw członkowskich. ZALECENIA W dniu 8 lutego 2012 r. Komisja przedstawiła wniosek w sprawie rozporządzenia Rady w sprawie statutu fundacji europejskiej ( Fundatio Europea, FE). W przedstawionym przez Komisję planie działań dotyczącym europejskiego prawa spółek i ładu korporacyjnego, przyjętym w grudniu 2012 r., podkreślono wiele inicjatyw, które mogłyby pomóc w utworzeniu nowoczesnych ram prawnych dla przedsiębiorstw poprzez umożliwienie akcjonariuszom odgrywania bardziej aktywnej roli, dzięki czemu przedsiębiorstwa byłyby bardziej zrównoważone. W związku z komunikatem Komisji pt. Odnowiona strategia UE na lata 2011 2014 dotycząca społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw w lutym 2013 r. Parlament przyjął rezolucję w tej sprawie. W dniu 10 kwietnia 2014 r. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący zmiany dyrektywy w sprawie praw akcjonariuszy, aby zająć się wadami ładu korporacyjnego związanymi z postępowaniem spółek, ich zarządów, akcjonariuszy, pośredników i doradcami inwestorów w sprawie głosowania. ROLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO Niektóre z poprawek Parlamentu znalazły się w uchwalonych aktach prawnych. Parlament bronił przede wszystkim uczestnictwa pracowników w zarządzaniu spółką. Ponadto położył on szczególny nacisk na konieczność szybszego tworzenia europejskich form spółek w celu ułatwienia przedsiębiorstwom działalności transgranicznej. W związku z tym, aby zaspokoić potrzeby MŚP, Parlament zwrócił się w lutym 2007 r. do Komisji Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2016 5
o przedstawienie wniosku w sprawie europejskiej spółki prywatnej oraz o przygotowanie przeglądu przepisów w sprawie statutu spółki europejskiej, aby uprościć przepisy dotyczące zakładania tego rodzaju przedsiębiorstw. Co więcej, w związku z wycofaniem dwóch wniosków dotyczących rozporządzeń w sprawie europejskiego stowarzyszenia i europejskiego towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych Parlament wezwał Komisję do ponownego zajęcia się tymi projektami. Zaapelował również o wprowadzenie odpowiednich ram prawnych dla fundacji i stowarzyszeń. W swojej rezolucji z dnia 14 lutego 2012 r. w sprawie przyszłości prawa spółek Parlament wyraził pogląd, że formy spółek europejskich, stanowiące uzupełnienie dotychczasowych form istniejących na mocy prawa krajowego, oferują znaczny potencjał i powinny być dalej rozwijane i promowane. Parlament wezwał Komisję, aby w celu zaspokojenia szczególnych potrzeb MŚP dokładała większych starań o przyjęcie przepisów w sprawie statutu europejskiej spółki prywatnej (SPE). Rezolucja przyjęta w ramach procedury inicjatywy ustawodawczej w dniu 14 marca 2013 r. w sprawie statutu europejskiego towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych zawiera zalecenia dla Komisji w sprawie statutu europejskiego towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Parlament wielokrotnie wzywał też do przygotowania wniosku w sprawie transgranicznego przenoszenia siedziby spółek. Niedawno Parlament z zadowoleniem odniósł się do celu, jakim jest zmniejszenie obciążeń administracyjnych nakładanych na przedsiębiorstwa europejskie. Udo Bux 10/2015 Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2016 6