Cezary Orłowski główny specjalista w Biurze Rzecznika Ubezpieczonych Sytuacja konsumentów na rynku bancassurance 1 w ocenie Rzecznika Ubezpieczonych Jedną z głównych płaszczyzn działalności Rzecznika Ubezpieczonych, prócz opiniodawczej, realizującej funkcję edukacyjno-informacyjną, inicjującej proces legislacyjny w zakresie prawa ubezpieczeń gospodarczych i zabezpieczenia emerytalnego, jest przede wszystkim rozpatrywanie skarg na postępowanie ubezpieczycieli prowadzących działalność ubezpieczeniową na terenie Polski. Rezultatem szeregu rozpatrywanych przez Rzecznik Ubezpieczonych skarg kierowanych przez konsumentów usług ubezpieczeniowych i podjętych interwencji mogą być: zmiana postępowania zakładu ubezpieczeń w indywidualnej sprawie, jak również zmiana praktyki postępowania w szerszym wymiarze ogólnym. Wyniki działań podejmowanych przez Rzecznika związanych z obserwacją i analizą głównych problemów, z którymi spotykają się konsumenci usług ubezpieczeniowych, publikowane są narastająco w raportach kwartalnych oraz zbiorowych rocznych na koniec kolejnych okresów. Na podstawie danych uzyskanych z postępowań skargowych Rzecznik Ubezpieczonych dokonuje analizy całościowej poszczególnych kategorii tematycznych. Pierwsze takie analizy związane z umowami segmentu bancassurance mają swój początek w 2004 r. Z danych statystycznych prezentowanych w kolejnych raportach wynika sukcesywny dynamiczny wzrost liczby skarg na postępowanie ubezpieczycieli działających w ramach segmentu bancassurance. W 2004 r. liczba ta wynosiła 39 (1,0 % wszystkich skarg), w 2005 r. 62 (1,4%), w 2006 r. 109 (1,7%), w 2007 r. 143 (2,1%), w 2008 r. 218 (2,9%), w 2009 r. było to już 418 skarg (4,9%), w 2010 r. skierowano ogółem 558 skarg (4,7%), a w 2011 r. 597 skarg, co stanowi 4,2% ogółu skarg. 1 Bancassurance wszelkie relacje prawne, w jakie wchodzą banki i ubezpieczyciele, w celu objęcia ochroną ubezpieczeniową klientów banków. Por. M. Orlicki, Pozycja prawna banku w ubezpieczeniach bancassurance, Prawo Asekuracyjne 2008, nr 2, s. 66-73.
Tabela nr 1. Liczba skarg z zakresu bancassurance wpływających do Rzecznika Ubezpieczonych w latach 2004-2011 Lp. Rok Liczba skarg (dot. bancassurance) Liczba skarg (ogółem) % 1. 2004 39 4 235 1,0 2. 2005 62 4 601 1,4 3. 2006 109 6 404 1,7 4. 2007 143 6 883 2,1 5. 2008 218 7 631 2,9 6. 2009 418 8 566 4,9 7. 2010 558 11 947 4,7 8. 2011 597 14 356 4,2 Źródło: opracowanie własne. Wykres do tab. nr 1. Liczba skarg z zakresu bancassurance wpływających do Rzecznika Ubezpieczonych w latach 2004-2011 600 500 400 300 200 Liczba skarg 100 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: opracowanie własne. 2
Skargi kierowane do Rzecznika Ubezpieczonych dotyczą następujących grup ubezpieczeń: a) ochronnych majątkowych (utraty pracy, nieruchomości); osobowych (życie, wypadkowe, chorobowe, nnw). Cechą charakterystyczną tych ubezpieczeń jest to, że są luźno powiązane z produktami bankowymi. Zdecydowana większość skarg napływających do Rzecznika Ubezpieczonych dotyczy ww. ubezpieczeń, w szczególności osobowych. Odpowiedzią rynku bankowego i ubezpieczeniowego w przedmiocie zastrzeżeń Rzecznika Ubezpieczonych dotyczących głownie ww. produktów była I Rekomendacja 2009 r. powstała w ramach współpracy Polskiej Izby Ubezpieczeń i Związku Banków Polskich. Rekomendacja jest rozwiązaniem miękkiego prawa tzw. soft law i wiąże tylko podmioty zrzeszone w ZBP, tym samym nie ma charakteru powszechnego i jak pokazuje praktyka odnosi ograniczony skutek. b) finansowych - ubezpieczenia pomostowe; - niskiego wkładu; - wartości nieruchomości; - ubezpieczenia tytułu prawnego. Są to umowy ubezpieczeniowe zazwyczaj ściśle powiązane z produktami bankowymi. Konsument ww. umowach nie jest ubezpieczonym (ubezpieczającym i ubezpieczonym jest tylko bank), wobec tego zgłaszane dotychczas do Rzecznika Ubezpieczonych problemy dotyczyły treści umów bankowych i wynikającej z niej kwestii zasad finansowania ubezpieczeń przez kredytobiorców nie będących beneficjentami tych umów. Odpowiedzią na zastrzeżenia Rzecznika Ubezpieczonych odnoszące się do: finansowania przez klientów banków składki ubezpieczeniowej związanej z umowami ubezpieczeń, w których stroną i beneficjentem są banki oraz kontrowersyjnego regresu 3
ubezpieczeniowego względem klientów banków, była II Rekomendacja bancassurance (rok 2011) wejście w życie 1 lipca 2011. c) hybrydowych Należą do nich ubezpieczenia ochronne połączone z inwestowaniem, np. ubezpieczenie na życie z funduszem kapitałowym, poliso-lokaty. W żargonie ubezpieczeniowym są to produkty dystrybuowane przez banki, niezwiązane z produktami bankowymi, rozpowszechniane jakoby przy okazji zasadniczej działalności. Z uwagi na samodzielny charakter niezwiązany z umowami kredytów i pożyczek umowy te będą zaliczane do produktów stand-alone. Produkty te raczej trudno nazwać umowami ubezpieczeń. Jest to raczej forma inwestowania środków pieniężnych w fundusze kapitałowe, bądź lokaty bankowe, ubrana w konstrukcję prawną umowy ubezpieczenia. Powyższy kształt prawny umów hybrydowych może świadczyć o pozorności części ubezpieczeniowej umowy, co może mieć daleko idące skutki prawne w postaci nieważności całej umowy (art. 58 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93) zwanej dalej: k.c.). W rzeczywistości otulenie produktu inwestycyjnego konstrukcją ubezpieczenia jest dodatkowym sposobem pomnażania kapitału przez ubezpieczycieli na pograniczu ram prawnych opisujących działalność ubezpieczeniową. O wątpliwości prawnej bytu takich umów świadczy chociażby intencja obejścia tzw. podatku Belki, podkreślana zresztą w materiałach reklamowych poszczególnych produktów ubezpieczeniowych. Już sam ten fakt budzi poważne zastrzeżenia etyczno-prawne. Zastrzeżenia Rzecznika Ubezpieczonych, UKNF i UOKiK, stały się asumptem dla projektu nowej III Rekomendacji bancassurance, nad którą prace według informacji z PIU i ZBP dobiegają końca. Główne obszary problemów Z analizy ogółu spraw związanych z interwencją Rzecznika Ubezpieczonych można wywnioskować, że najczęściej zgłaszane problemy dotyczące produktów typu bancassurance dotyczyły, w przypadku ubezpieczeń ochronnych i finansowych: a) odmowy wypłaty świadczenia, np. z powodu braku ochrony ubezpieczeniowej wynikającej ze stanu zdrowia, formy zatrudnienia lub wieku ubezpieczonej osoby; 4
b) przeświadczenia konsumenta o obowiązkowym charakterze umów ubezpieczeń bancassurance; c) opieszałości w realizacji umowy ubezpieczenia przejawiającej się kolejno: przewlekłym postępowaniem ubezpieczycieli, późnym zgłaszaniem roszczeń przez bank, błędnym niewłaściwym kierowaniem roszczeń przez bank, zupełnym brakiem zainteresowania i dochodzenia przez ubezpieczającego (bank) roszczeń w ramach postępowania sądowego. W przypadku ubezpieczeń hybrydowych przyczyną powstałych problemów były: brak wyczerpujących informacji o inwestycyjnym charakterze umowy ubezpieczenia i związanych z tym zagrożeń, w szczególności ryzyka utraty płynności finansowej klienta w trakcie jej trwania, co do zasady, długiego okresu inwestowania oraz konsekwencji przerwania tego programu skutkującej wysoką opłatą likwidacyjną; utrata możliwości wycofania zainwestowanych środków pieniężnych, w przypadku rezygnacji z ubezpieczenia w pierwszych latach obowiązywania umowy. Na tle podejmowanych interwencji, w obszarze produktów ochronnych, przede wszystkim pojawiały się wątpliwości związane z określeniem, w czyim interesie działają banki oraz firmy pośrednictwa finansowego w ramach umów ubezpieczeń bancassurance. Odpowiedź na to pytanie, w zasadzie powinna być oczywista, tj. w interesie ubezpieczonego klienta banku, ze względu na zapewnienie jemu ochrony ubezpieczeniowej mającej na celu łagodzić konsekwencje finansowe zdarzeń losowych, a przez to wpływać korzystnie na bezpieczeństwo spłaty zaciągniętych przez konsumentów zobowiązań wobec banków. Jednakże praktyka rynku wynikająca z prowadzonych postępowań skargowych rzuca bardzo poważny cień na tę ideę za sprawą rozwiązań przyjmowanych w konstrukcji ubezpieczenia bancassurance. W zakresie umów ubezpieczeń o charakterze hybrydowym zasadniczym problemem jest i był zakres obowiązków informacyjnych banku względem klienta, związany z charakterem umowy ubezpieczenia powiązanej z funduszem kapitałowym bądź lokatą. 5
W szczególności w przypadku umów o charakterze grupowym brak obowiązku doręczania ogólnych warunków ubezpieczenia po stronie banku (obowiązek ten spoczywa na ubezpieczycielu względem jego kontrahenta, którym w tym przypadku jest bank) naraża klientów na ujemne daleko idące konsekwencje prawne. Zdawkowe informacje przekazywane przez banki często prowadzą do zatarcia różnic pomiędzy inwestycją w fundusze a lokatą. Często opis umowy ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym sugeruje, że nie mamy do czynienia z inwestycją sensu stricto lecz lokatą, co jest w oczywisty sposób rozumowaniem błędnym. Wpływ na to mają przede wszystkim różnego rodzaju porównania w inwestowaniu środków pieniężnych w fundusze i lokaty na przełomie wieloletnim. Podczas, gdy zdaniem wielu ekspertów sens inwestowania w fundusze ogranicza się najdalej do kilku lat, nie zaś jak w przypadku umów ubezpieczeń na życie z funduszem kapitałowych do 10, 15 a nawet 20 lat. Porównanie z lokatami, które co do zasady cechują się dużym bezpieczeństwem, z inwestycją w fundusze, których wynik uzależniony jest od wahań giełdowych, nie jest prawidłowe, a ponadto nie udziela odpowiedzi na pytanie w jakim stopniu ubezpieczyciel gwarantuje zwrot kwoty zainwestowanej w trakcie trwania okresu odpowiedzialności oraz w jakim stopniu inwestycja ta obwarowana jest ryzykiem. W praktyce ubezpieczeniowej, konsumenci przystępujący do umowy otrzymują tzw. wyciąg z umowy ubezpieczenia informujący o zakresie praw i obowiązków osoby ubezpieczonej, co wyczerpuje powinność wynikającą z art. 808 3 k.c., tj. przekazania ubezpieczonemu informacji o postanowieniach zawartej umowy oraz ogólnych warunków ubezpieczenia w zakresie praw i obowiązków ubezpieczonego. Jednakże w takiej sytuacji konsument nie ma możliwości poznania wszystkich postanowień umowy, w szczególności zaś tych dotyczących tzw. części organizacyjnej ramowej umowy, która zawiera ważne informacje, dotyczące rzeczywistej wysokości składki ubezpieczeniowej i sposobu jej ustalania, a także wchodzących w jej skład istotnych parametrów, np.: składki, premii za obsługę ubezpieczenia. Z perspektywy dotychczasowych obserwacji rynku bancassurance stwierdzić należy, że banki udzielając kredytu albo pożyczki zobowiązują konsumentów do uiszczenia opłaty ubezpieczeniowej. Z umów kredytu albo pożyczki nie wynika jednak, w jaki sposób opłata jest naliczana ani co wchodzi w jej skład. W przeważającej większości tego rodzaju 6
przypadków kwota udzielonego kredytu jest powiększana o wysokość opłaty ubezpieczeniowej, którą następnie bank pobiera na podstawie udzielonej przez kredytobiorcę dyspozycji. Biorąc również pod uwagę fakt, iż w przekazywanych kredytobiorcom wyciągach z warunków ubezpieczenia brak jest zapisów regulujących sposób wyliczenia składki, konsument nie jest w stanie zweryfikować czy i w jakiej części uiszczona przez niego opłata jest wykorzystana zgodnie z jej przeznaczeniem jakim jest sfinansowanie składki ubezpieczeniowej. Z analizy umów bankowych dotyczących kredytów i pożyczek wynika, że kredytobiorca uiszcza na rzecz banku tzw. opłatę ubezpieczeniową, która jest pozyskiwana z części środków pieniężnych z udzielonego konsumentowi kredytu. Opłata ta nie jest jednak składką ubezpieczeniową lecz służy jej finansowaniu, tym samym bank (ubezpieczający) przerzuca ciężar związany z kosztem zakupu ubezpieczenia na osobę ubezpieczoną. Abstrahując od tego czy takie rozwiązanie nie stanowi obejścia prawa, bo przecież to ubezpieczający jest obowiązany płacić składkę (art. 808 2 k.c.), z punktu widzenia osoby ubezpieczonej opłata ubezpieczeniowa powinna w całości służyć finansowaniu składki ubezpieczeniowej. Wobec tego rzeczą niepożądaną jest aby w jakiejkolwiek części opłata ta była przeznaczona na inny cel niż zakup ochrony ubezpieczeniowej, tzn. zapewnienie ochrony kredytobiorcy. W ocenie Rzecznika Ubezpieczonych, bank albo firma pośrednictwa finansowego działające w stosunku ubezpieczenia jako ubezpieczający nie mogą wykonywać na rzecz zakładu ubezpieczeń świadczeń akwizycyjnych, likwidacyjnych i innych podobnych dotyczących umów ubezpieczenia. Analiza spraw skargowych prowadzonych przez Biuro Rzecznika prowadzi z kolei do wniosku, że ubezpieczający (bank) realizuje zadania przynależne zakładowi ubezpieczeń. W rzeczywistości dochodzi do rozmycia sytuacji prawnej, w której konsument nie wie kto jest stroną umowy ubezpieczenia i do kogo ma zgłaszać swoje roszczenie. Zwykle uznaje bank jako podmiot legitymowany do rozpatrywania roszczeń i tam kieruje swoje pierwsze kroki. We wszystkich sprawach dotyczących wcześniejszej spłaty kredytu albo pożyczki przez ubezpieczonych, bank jako ubezpieczający stosownie do treści art. 813 k.c. powinien wystąpić z własnej inicjatywy z roszczeniem o zwrot części składki, a następnie rozliczyć ją z ubezpieczonym, który ją finansuje. Tymczasem z różnych, trudnych do 7
zaakceptowania przyczyn, przez dłuższy okres będący jedynie przedmiotem domysłów, przypuszczeń (pracownicy banków oraz firm ubezpieczeniowych przyznają nieoficjalnie, że opłata pobierana od klienta banku, której celem jest finansowanie składki w rzeczywistości w znacznej części stanowi prowizję banku za tzw. obsługę ubezpieczenia), banki nie występowały w takim przypadku w charakterze podmiotu roszczącego lecz zamiast tego w sposób nieuprawniony rozpatrywały wnioski ubezpieczonych w tym przedmiocie, co do zasady w sposób niekorzystny dla konsumentów, tak jakby z góry miały narzuconą procedurę uniemożliwiającą realizację tego typu roszczeń. Z kolei ubezpieczyciele, do których następny krok kierowali ubezpieczeni, również skoro sam bank jako ubezpieczający nie był zainteresowany występowaniem z roszczeniem o zwrot składki zajmowali w większości przypadków stanowisko odmowne. Wejście w życie I Rekomendacji bancassurance w pewnym stopniu poprawiło egzekwowanie zwrotu składek, jednakże w większości tego typu przypadków, zwrot był dopiero realizowany po interwencji Rzecznika Ubezpieczonych. W części postępowań skargowych prowadzonych przez Rzecznika Ubezpieczonych uwidoczniła się również sytuacja, w której bank jako ubezpieczający i będący jednocześnie uposażonym z umowy ubezpieczenia nie był zainteresowany skutecznym dochodzeniem świadczenia ubezpieczeniowego w sytuacji, gdy ubezpieczyciel zajmował stanowisko odmowne w sprawie. Szczególnie bolesna dla rodzin osób ubezpieczonych była sytuacja, gdy umowa ubezpieczenia stanowiąca gwarancje spłaty kredytu na wypadek śmierci osoby ubezpieczonej nie była realizowana. W takich sprawach bank będący uposażonym był podmiotem wyłącznie uprawnionym do uzyskania świadczenia. Natomiast spadkobiercom nie przysługiwały żadne uprawnienia do świadczenia, gdyż nie byli stroną umowy ubezpieczenia oraz umowy o kredyt albo pożyczkę. Bank pozyskując, w drodze sukcesji uniwersalnej, dodatkowego dłużnika kierował zazwyczaj egzekucję wierzytelności do spadkobierców. Dobitnym tego przykładem, świadczącym o niechęci banków do egzekucji świadczeń ubezpieczeniowych od ubezpieczycieli są sprawy związane ze śmiercią kredytobiorców. W tym przypadku, jak również jemu podobnych, spadkobiercom nie przysługują żadne roszczenia wobec ubezpieczyciela z tytułu umowy ubezpieczenia grupowego, do której przystąpił ubezpieczony. Uposażonym, a więc uprawnionym do świadczeń z tytułu umowy ubezpieczenia był tylko bank, który miał także status ubezpieczającego. Postulaty 8
Z perspektywy kilkuletniej obserwacji rynku bancassurance oraz problemów rodzących się w praktyce obrotu związanego z danym kanałem dystrybucji umów ubezpieczeń, stwierdzić należy, iż sytuacja dojrzała na tyle, aby podjąć działania zmierzające do uregulowania prawnego treści umowy ubezpieczenia grupowego, z którą to konstrukcją prawną wiążą się największe zagrożenia dla konsumenta usługi ubezpieczeniowej chociażby przez sam fakt braku precyzyjnych norm prawnych wyznaczających zbiór uprawnień i możliwych do zaakceptowania przez prawo obowiązków nałożonych na osobę ubezpieczoną, która co do zasady nie jest stroną umowy ubezpieczenia. Poniżej znajdują się przykładowe postulaty dotyczące przyszłej regulacji, zabezpieczającej skutecznie interes konsumentów bancassurance. 1. Z analiz postępowań skargowych prowadzonych przez Rzecznika Ubezpieczonych wynika, że konsumenci usługi ubezpieczeniowej bancassurance o charakterze umowy ubezpieczenia grupowego nie dostrzegają różnicy pomiędzy składką, którą opłaca bank, jako ubezpieczający, a opłatą ubezpieczeniową, która służy finansowaniu przez ubezpieczonych kosztu składki ubezpieczeniowej. Stąd też biorą się m.in. roszczenia ubezpieczonych o zwrot składki ubezpieczeniowej z tytułu niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej kierowane do ubezpieczycieli, które to roszczenia, co do zasady, ubezpieczonym nie przysługuje, gdyż jest ono przynależne bankom ubezpieczającemu. Ubezpieczeni mają tylko uprawnienie do wnioskowania do banku (ubezpieczającego) o rozliczenie z nimi zwróconej jemu części składki ubezpieczeniowej. W związku z powyższym zasadne jest, aby obowiązek informacyjny leżący po stronie banków i ubezpieczycieli dotyczył przekazania jasnej i zrozumiałej informacji o charakterze prawnym opłaty ubezpieczeniowej i składki ubezpieczeniowej. Dodatkowo, z uwagi na liczne skargi konsumentów, które wpływają do Biura Rzecznika Ubezpieczonych, a z których wynika, że konsumenci często błędnie rozumieją obowiązek zapłaty składki w odniesieniu do jej częstotliwości, Rzecznik Ubezpieczonych proponuje informowanie przez ubezpieczycieli i banki o wysokości minimalnej składki wraz z wyraźnym wskazaniem czy składka minimalna płatna jest z częstotliwością miesięczną, roczną czy jednorazową. W skargach pojawia się bowiem zarzut, iż konsument był informowany, że składka ubezpieczeniowa w umowie ubezpieczenia z funduszem kapitałowym jest składką jednorazową, po czym okazywało się, iż jest to składka regularna, uiszczana raz na rok. 9
2. Konieczne wydaje się także przedstawienie informacji o okresie ochrony ubezpieczeniowej, przesłankach jej przerwania i skutkach, w szczególności związanych ze zwrotem składki z tytułu niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej i rozliczenia opłaty ubezpieczeniowej z konsumentem oraz zasadach podjęcia kontynuacji ochrony, czy też jej wznowienia. 3. W przypadku, gdy ochroną objęta może być więcej niż jedna osoba, bank powinien przekazać informację o tym, na jakich zasadach i w jakim zakresie ubezpieczony zostaje objęty ochroną, a także informację o wysokości składki i opłaty ubezpieczeniowej liczonej od tej osoby. 4. Z treści umów ubezpieczenia oraz kredytu bądź pożyczki, a także materiałów poglądowych powinna wynikać czytelna informacja o dobrowolnym charakterze umowy ubezpieczenia. 5. Za niedozwoloną powinno się uznać praktykę, w której ubezpieczający (bank, pośrednik finansowy) jest jednocześnie uprawnionym bądź uposażonym z umowy ubezpieczenia. W takiej bowiem konstrukcji cel i sens zawierania umowy ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej zostaje wypaczony. 6. W ocenie Rzecznika konsumenci umów bancassurance powinni mieć zapewniony swobodny dostęp do dokumentacji ubezpieczeniowej związanej z etapem zawarcia umowy albo przystąpienia do niej, jak również realizacji umowy ubezpieczenia, tj. regulacji roszczenia i spełnienia świadczenia przez ubezpieczyciela. Dokumentacja związana z zawarciem umowy ubezpieczenia lub z przystąpieniem do umowy ubezpieczenia powinna być dostarczana klientowi w formie papierowej lub elektronicznej lub inny sposób uzgodniony z klientem. 7. Dokumentacja związana z realizacją umowy, mająca wpływ na odpowiedzialność ubezpieczyciela i wysokość świadczenia ubezpieczeniowego, powinna być także doręczna w formie papierowej bądź elektronicznej. 10
8. W przypadku ubezpieczeń hybrydowych, konsument powinien być informowany o możliwości wystąpienia ryzyka inwestycyjnego związanego z inwestycją ze wskazaniem rzeczywistej stopy zwrotu, potwierdzonej historycznymi wynikami inwestycyjnymi popartymi analizą i badaniami rynku; oraz wskazanie, w jaki sposób zapewnia się klientowi dostęp do pełnej informacji związanej z ryzykiem inwestycyjnym, a także w jakim zakresie ryzyko inwestycyjne spoczywa na ubezpieczycielu, a w jakim na kliencie. W większości skarg dotyczących umów ubezpieczeń z elementem inwestycyjnym (tu, funduszem kapitałowym) informacje wskazywane przez banki albo pośredników finansowych dotyczą przede wszystkim optymistycznych założeń, które nie obejmują możliwych zmian koniunktury rynkowej, wahań giełdowych itp. Zatem przede wszystkim powinna być akcentowana realna stopa zwrotu. 9. W przypadku umów ubezpieczeń, których stronami są: bank i ubezpieczyciel, dokumentacja doręczana konsumentowi powinna zawierać informacje dotyczące obowiązków banku wobec konsumenta, związanych z prawidłowym prowadzeniem procesu zgłaszania roszczeń, ich rozpatrywania przez ubezpieczyciela, procesu odwoławczego. W sytuacji, gdy bank jest także uprawnionym z umowy ubezpieczenia dokumentacja powinna zawierać informacje dotyczące jego aktywności w procesie odwoławczym, a w przypadku odmowy spełnienia świadczenia przez ubezpieczyciela, informację o możliwym scedowaniu uprawnienia na rzecz konsumentów albo ich spadkobierców, celem umożliwienia im dochodzenia praw na drodze sądowej. 10. Bank powinien aktywnie uczestniczyć w procesie rozpatrywania roszczenia przez ubezpieczyciela poprzez zgłaszanie roszczeń, monitorowanie przebiegu procesu realizacji świadczeń, zgłaszanie odwołań od stanowisk ubezpieczyciela. W przypadku odmownego rozpatrzenia roszczenia z tytułu umowy ubezpieczenia, w ramach którego ochroną ubezpieczeniową objęty został konsument, bank nie będzie czynił przeszkód w możliwości wystąpienia konsumenta albo jego spadkobierców na drogę sądową przeciwko ubezpieczycielowi. Zaś w sytuacji, gdy bank, jako uprawniony z umowy ubezpieczenia, sam nie przejmuje inicjatywy wystąpienia na drogę sądową przeciwko ubezpieczycielowi, wówczas swoje uprawnienie zobowiązany jest scedować na rzecz konsumenta albo jego spadkobierców. 11
11. W sytuacji, gdy konsument nie spełnia wymogów koniecznych do objęcia ochroną, bank nie powinien doradzać klientowi przystąpienia do ubezpieczenia. Samo poinformowanie klienta, iż nie spełnia on warunków określonych w umowie nie zapobiegnie rozczarowaniom wynikającym z odmowy wypłaty świadczenia. Bank zobowiązany jest więc wskazać, w jakich sytuacjach ubezpieczyciel będzie mógł odmówić wypłaty świadczenia klientowi oraz wyjaśnić skutki braku spełnienia tzw. wymogów progowych przez konsumenta na realizację umowy ubezpieczenia względem klienta. W konkluzji stwierdzić należy, iż ubezpieczony w umowach typu bancassurance jest faktycznie pozbawiony praw kształtujących dany stosunek umowny, gdyż co do zasady nie jest stroną umowy, a tym samym nie przysługuje jemu uprawnienie do modyfikacji jej warunków. Jest więc podmiotem, którego pozycja w ramach danego stosunku zobowiązaniowego jest bardzo słaba, a przez to jest szczególnie narażony, we wzajemnych relacjach ze stronami umowy (bank i ubezpieczyciel), na wykorzystywanie przez nie zdecydowanie silniejszej pozycji. Nadto, przy założeniu, że strony umowy, tj. bank i ubezpieczyciel, kształtują jej treść w sposób chroniący tylko ich zysk ekonomiczny, zaś z drugiej strony godzą w interes osoby ubezpieczonej, która ponosząc koszty zawarcia umowy ma zapewnione iluzoryczne poczucie bezpieczeństwa związane z zabezpieczeniem kredytu albo pożyczki w formie umowy ubezpieczenia grupowego, wydaje się, że praktyka taka w konsekwencji prowadzić może do naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. Zdiagnozowana powtarzalność problemów dotyczących: braku rzeczywistej ochrony ubezpieczeniowej i jej wąskiego zakresu, odmowy zwrotu części składki za niewykorzystany okres ochrony ubezpieczeniowej i jej rozliczenia przez banki zamiast ubezpieczycieli, brak inicjatywy ubezpieczającego lub nieprawidłowe występowanie z roszczeniem o wypłatę świadczeń, brak informacji o rzeczywistej wysokości składki ubezpieczeniowej i jej relacji względem opłaty ubezpieczeniowej, znaczny koszt finansowania przez ubezpieczonych ubezpieczenia w porównaniu do umów zawieranych indywidualnie, stwarzanie przez banki wizerunku ubezpieczenia jako obowiązkowego przy zawieraniu umów o kredyt albo pożyczkę, dobitnie świadczy o niekorzystnej dla konsumentów konstrukcji prawnej umów bancassurance. 12