Wymagania edukacyjne: klasa 3, zakres rozszerzony

Wymagania edukacyjne: klasa 3, zakres rozszerzony Nr Temat lekcji Poziom wymagań konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający wykraczający Ι. Położenie oraz środowisko przyrodnicze 1. Lekcja organizacyjna 2. Położenie i granice 3. Dzieje geologiczne obszaru 4. Zlodowacenia. Formy i utwory czwartorzędowe 5. Cechy rzeźby powierzchni wymienia i wskazuje na mapie sąsiadów podaje długość granic z poszczególnymi krajami podaje długość linii brzegowej podaje całkowitą długość granic oraz powierzchnię kraju wymienia jednostki tektoniczne Europy wskazuje jednostki tektoniczne na mapie podaje przykłady surowców mineralnych występujących wymienia nazwy zlodowaceń, które wystąpiły na obszarze wskazuje krainy geograficzne objęte zlodowaceniami na mapie ogólnogeograficznej wymienia pasy rzeźby terenu charakterystyczne dla powierzchni wymienia czynniki kształtujące rzeźbę terenu przedstawia charakterystyczne cechy położenia matematycznego, fizycznogeograficznego i geopolitycznego ogólnogeograficznej przedstawia budowę geologiczną na tle struktur geologicznych Europy geologicznej Europy przedstawia jednostki tektoniczne na podstawie mapy omawia występowanie surowców mineralnych omawia przebieg i zasięg zlodowaceń opisuje formy rzeźby młodoglacjalnej podaje przykłady górskich form polodowcowych przedstawia czynniki kształtujące rzeźbę powierzchni charakteryzuje pasy rzeźby terenu opisuje główne cechy terytorium i granic na podstawie map: i ogólnogeograficznej omawia najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej obszaru omawia budowę geologiczną Karpat Zewnętrznych i Karpat Wewnętrznych na podstawie przekroju geologicznego umieszczonego w podręczniku omawia zlodowacenia, które wystąpiły na obszarze przedstawia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni w podręczniku wyjaśnia różnicę między krajobrazem staroglacjalnym a młodoglacjalnym przedstawia charakterystyczne cechy ukształtowania powierzchni i ich wpływ na inne komponenty środowiska przyrodniczego na podstawie mapy ogólnogeograficznej ocenia konsekwencje położenia matematycznego, fizycznogeograficznego i geopolitycznego analizuje tabelę stratygraficzną porządkuje chronologicznie wydarzenia z przeszłości geologicznej wyjaśnia, w jakich warunkach geologicznych powstały wybrane surowce mineralne charakteryzuje działalność rzeźbotwórczą lądolodu i lodowców górskich na obszarze na przykładzie Tatr wykazuje wpływ klimatu peryglacjalnego na rzeźbę analizuje ukształtowanie pionowe powierzchni kraju na podstawie krzywej hipsograficznej wykazuje wpływ głównych orogenez i zlodowaceń na ukształtowanie powierzchni kraju analizuje zmiany terytorium oraz granic państwa polskiego na przestrzeni dziejów wykazuje, że położenie geologiczne na kontynencie europejskim jest szczególne wyjaśnia, na czym polega strefowość form polodowcowych w północnej i środkowej porównuje ukształtowanie powierzchni z ukształtowaniem innych krajów europejskich

6. Klimat wyróżnia astronomiczne, kalendarzowe i termiczne pory roku wymienia czynniki kształtujące klimat odczytuje dane z klimatogramów 7. Bilans wodny. Sieć rzeczna 8. Jeziora. Wody podziemne wymienia elementy bilansu wodnego na podstawie schematu wymienia najważniejsze elementy systemu rzecznego wymienia regiony narażone na częste powodzie wskazuje największe rzeki na mapie ogólnogeograficznej wymienia obszary o największej koncentracji jezior ogólnogeograficznej wymienia typy genetyczne jezior i podaje przykłady wymienia rodzaje wód podziemnych (w tym mineralnych) wskazuje miejsca występowania wód mineralnych na mapie 9. Morze Bałtyckie wymienia największe wyspy Bałtyku i podaje ich przynależność państwową wymienia nazwy państw leżących nad Bałtykiem i wskazuje je na mapie wymienia przykłady flory i fauny Bałtyku 10. Gleby wymienia główne typy genetyczne gleb występujących wskazuje na mapie rozmieszczenie głównych podaje cechy klimatu wyróżnia masy kształtujące pogodę przedstawia cechy sieci rzecznej i wyjaśnia jej zróżnicowanie na podstawie map charakteryzuje największe rzeki na podstawie dostępnych źródeł omawia znaczenie gospodarcze polskich rzek przedstawia znaczenie przyrodnicze i gospodarcze jezior wymienia sztuczne zbiorniki znajdujące się i wskazuje na mapie charakteryzuje wody podziemne przedstawia cechy fizycznogeograficzne Morza Bałtyckiego podaje przyczyny niskiego zasolenia wód Bałtyku charakteryzuje florę i faunę Morza Bałtyckiego rozróżnia główne typy genetyczne gleb występujących analizuje rozmieszczenie głównych typów wykazuje regionalne zróżnicowanie temperatury powietrza i opadów atmosferycznych liczbowych i map klimatycznych charakteryzuje klimat liczbowych i map klimatycznych charakteryzuje składowe bilansu wodnego w roku hydrologicznym opisuje rozmieszczenie zlewisk i dorzeczy na obszarze na podstawie mapy ogólnogeograficznej omawia cechy reżimu polskich rzek charakteryzuje główne typy genetyczne jezior na wybranych przykładach porównuje batymetrię jezior różnego typu przedstawia znaczenie sztucznych zbiorników wodnych omawia rozmieszczenie wód mineralnych i termalnych przedstawia genezę Morza Bałtyckiego charakteryzuje typy wybrzeży Morza Bałtyckiego wyjaśnia uwarunkowania powstawania gleb charakteryzuje wybrane profile glebowe wyjaśnia występowanie gleb wykazuje wpływ poszczególnych geograficznych czynników klimatotwórczych na klimat charakteryzuje rodzaje wiatrów występujących w wyjaśnia przyczyny niedoboru wody w wybranych regionach i gospodarcze skutki tego zjawiska wyjaśnia zmiany stanów wody oraz analizuje przyczyny i typy powodzi analizuje rozmieszczenie i zasoby jezior na podstawie map i danych analizuje przekrój przez basen artezyjski na przykładzie niecki warszawskiej analizuje bilans wodny Morza Bałtyckiego analizuje zasolenie wód Morza Bałtyckiego wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych na proces powstawania gleb na obszarze porównuje wartość użytkową wykazuje gospodarcze skutki ekstremalnych zjawisk atmosferycznych podaje przyczyny regionalnego zróżnicowania klimatu ocenia gospodarcze konsekwencje zróżnicowania długości okresu wegetacyjnego uzasadnia relacje pomiędzy siecią hydrograficzną a innymi elementami systemu przyrodniczego Ziemi ocenia stopień wykorzystania wód termalnych w gospodarce kraju ocenia stan czystości wód Bałtyku oraz wyjaśnia przyczyny ich zanieczyszczenia ocenia przydatność rolniczą gleb wskazuje sposoby zapobiegania erozji gleb w

11. Świat roślin i zwierząt w typów genetycznych gleb wymienia typy lasów charakteryzuje rozmieszczenie lasów w wymienia przykłady gatunków roślin i zwierząt chronionych genetycznych gleb wymienia gleby strefowe i niestrefowe występujące przedstawia granice zasięgów występowania wybranych gatunków drzew na podstawie mapy podaje skład gatunkowy lasów na podstawie wykresu charakteryzuje cechy świata roślinnego i zwierzęcego 12./13. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Środowisko przyrodnicze strefowych i niestrefowych omawia strukturę bonitacyjną gleb charakteryzuje główne zbiorowiska roślinne na obszarze i wyjaśnia uwarunkowania ich występowania opisuje funkcje i znaczenie lasów gleb w różnych regionach przedstawia stopień degradacji gleb i sposoby ich ochrony wyjaśnia przyczyny regionalnego zróżnicowania lesistości przedstawia wpływ przejściowości klimatycznej na zasięg występowania wybranych gatunków drzew oraz strukturę gatunkową lasów wyjaśnia zależności pomiędzy rozmieszczeniem określonych typów lasów a warunkami naturalnymi i działalnością człowieka ΙΙ. Ludno ść. Urbanizacja 14. Podział administracyjny 15. Liczba i rozmieszczeni e ludności 16. Struktura demograficzna ludności wskazuje na mapie województwa i podaje ich nazwy wymienia stolice poszczególnych województw podaje czynniki wpływające na zmiany liczby ludności po zakończeniu II wojny światowej wymienia województwa o największym przyroście i największym spadku liczby ludności w ostatnich latach wymienia województwa charakteryzujące się najwyższym i najniższym współczynnikiem przyrostu naturalnego oraz najwyższym i najniższym współczynnikiem feminizacji na podstawie danych wymienia przyczyny starzenia się polskiego społeczeństwa charakteryzuje podział administracyjny własnego województwa charakteryzuje czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności przedstawia zmiany liczby ludności po II wojnie światowej omawia przestrzenne zróżnicowanie przyrostu naturalnego na podstawie kartogramu wyjaśnia przyczyny niskiego współczynnika przyrostu naturalnego w miastach charakteryzuje strukturę ludności wg wieku i płci przedstawia cechy podziału administracyjnego administracyjnej oblicza wskaźnik dynamiki zmian liczby ludności oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia wybranego województwa omawia zmiany tempa wzrostu liczby ludności wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w rozmieszczeniu ludności analizuje wartość przyrostu naturalnego w wybranych okresach omawia przyczyny zmian przyrostu naturalnego w w ostatnich latach oblicza wartość współczynnika przyrostu naturalnego i współczynnika feminizacji omawia zmiany podziału administracyjnego po II wojnie światowej omawia regionalne zróżnicowanie zmian liczby ludności omawia przyczyny i konsekwencje zmian liczby ludności wyjaśnia przyczyny wyżu demograficznego w latach 50. XX w. i jego skutki wyjaśnia zmiany kształtu piramidy wieku i płci ludności następujące wraz z rozwojem gospodarczym porównuje piramidę wieku i płci ludności w danym roku z piramidami wieku i płci ludności innych państw omawia podział i kompetencje władz administracyjnych prognozuje rozwój liczby ludności na podstawie wskaźników demograficznych określa przyrodnicze i społeczno--gospodarcze skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności przewiduje społecznogospodarcze skutki starzenia się polskiego społeczeństwa 17. Migracje podaje przyczyny migracji charakteryzuje regionalne charakteryzuje cechy i przedstawia uwarunkowania formułuje prognozy dotyczące

wewnętrzne i zagraniczne Polaków 18. Struktura narodowościow a i wyznaniowa. Grupy etniczne 19. Struktura zatrudnienia i problem bezrobocia 20. Stan zdrowia ludności 21. Sieć osadnicza wewnętrznych i zagranicznych Polaków wymienia kraje, do których emigruje obecnie największa liczba Polaków podaje przykłady obszarów o dodatnim i ujemnym saldzie migracji wewnętrznych zamieszczonych w podręczniku wymienia mniejszości narodowe i etniczne wskazuje rozmieszczenie mniejszości narodowych i etnicznych na mapie wymienia religie wyznawane na aktywność zawodową ludności wymienia grupy ekonomiczne ludności wymienia najczęstsze schorzenia przewlekłe dotykające Polaków na stan zdrowia ludności wymienia elementy sieci osadniczej wymienia funkcje miast wskazuje największe miasta zróżnicowanie salda migracji wewnętrznych w ostatnich latach określa kierunki współczesnych migracji wewnętrznych i zagranicznych Polaków dostrzega różnice między mniejszością narodową, mniejszością etniczną i grupą etniczną charakteryzuje wybraną grupę etniczną na podstawie dostępnych źródeł omawia rozmieszczenie grup etnicznych omawia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia przedstawicieli poszczególnych wyznań na terenie omawia aktywność zawodową ludności na podstawie danych charakteryzuje strukturę bezrobocia przedstawia przyczyny zróżnicowania stanu zdrowia ludności przedstawia główne przyczyny zgonów charakteryzuje największe miasta i ich rozmieszczenie charakteryzuje strukturę kierunki współczesnych migracji wewnętrznych Polaków oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego opisuje rozmieszczenie i liczebność Polonii na charakteryzuje strukturę narodowościową i wyznaniową ludności omawia najważniejsze cechy kulturowe grup etnicznych na podstawie dostępnych źródeł opisuje główne grupy wyznaniowe wyjaśnia zmiany w strukturze zatrudnienia ludności od 1990 r. oblicza współczynnik aktywności zawodowej i współczynnik bezrobocia w wykazuje regionalne zróżnicowanie rynku pracy omawia czynniki różnicujące długość życia kobiet i mężczyzn określa cechy sieci osadniczej i jej rozwój omawia układy przestrzenne polskich miast na podstawie oraz konsekwencje wewnętrznych i zagranicznych migracji Polaków analizuje okresowe zmiany salda migracji zagranicznych i wewnętrznych wyjaśnia przyczyny zmian salda migracji wewnętrznych i zagranicznych wyjaśnia kulturowe aspekty zróżnicowania religijnego przedstawia uwarunkowania i konsekwencje zróżnicowania struktury zatrudnienia w przedstawia przyczyny i konsekwencje bezrobocia przedstawia najczęstsze schorzenia przewlekłe i wykazuje ich zróżnicowanie regionalne ocenia skutki zróżnicowania stanu zdrowia ludności omawia tendencje zmian układu sieci osadniczej w omawia hierarchię jednostek zmian migracji Polaków (wielkości i kierunków) ocenia zagrożenia związane z ruchami migracyjnymi ocenia falę migracji zagranicznych Polaków po wejściu do UE przewiduje korzyści lub problemy wynikające z zamieszkania kraju jednolitego narodowościowo wykazuje zależność struktury zatrudnienia lub wybranych państw UE od poziomu rozwoju gospodarczego ocenia dostępność i poziom usług medycznych wyjaśnia związki zachodzące pomiędzy elementami środowiska przyrodniczego a strukturą osadniczą

22. Urbanizacja 23. Preferencje wyborcze Polaków. Organizacje pozarządowe 24. Bogactwo kulturowe na mapie wymienia główne typy genetyczne kształtów wsi przedstawia zmiany liczby ludności miast wg województw na podstawie mapy przedstawia typy aglomeracji i podaje ich przykłady wymienia główne opcje polityczne w kraju wymienia organizacje pozarządowe wymienia obiekty kultury materialnej oraz obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO funkcjonalną miast omawia czynniki wpływające na rozwój osadnictwa wiejskiego charakteryzuje przebieg procesów urbanizacyjnych wyjaśnia przyczyny deglomeracji podaje przykłady obszarów o najwyższym poparciu dla głównych opcji politycznych na podstawie mapy podaje cechy organizacji pozarządowych charakteryzuje pomniki historii opisuje polskie obiekty znajdujące się na Liście światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO 25./26. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Ludność. Urbanizacja fotografii omawia główne typy genetyczne kształtów wsi w wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji i jego przyczyny wyjaśnia uwarunkowania współczesnych procesów urbanizacyjnych przedstawia zróżnicowanie frekwencji wyborczej omawia zasady działalności organizacji pozarządowych omawia znaczenie obiektów kultury materialnej w przeszłości i w czasach współczesnych w wybranym województwie omawia najciekawsze obiekty kultury materialnej w swoim województwie osadniczych ocenia wpływ procesów urbanizacyjnych na zmiany sieci osadniczej wyjaśnia, na czym polega proces reurbanizacji i podaje jego przykłady ocenia skutki procesów urbanizacyjnych wyjaśnia przyczyny zmian procesów urbanizacyjnych omawia czynniki wpływające na preferencje wyborcze Polaków analizuje regionalne zróżnicowanie preferencji wyborczych omawia dziedzictwo kulturowe różnych grup narodowościowych, etnicznych i religijnych w przedstawia potencjał kulturowy i naukowy prognozuje kierunek zmian związanych z urbanizacją interpretuje wskaźniki urbanizacji i krajach UE ocenia stałe i zmienne czynniki wpływające na preferencje wyborcze Polaków oraz regionalne zróżnicowanie tych preferencji ocenia wkład Polaków w rozwój cywilizacyjny świata ΙΙΙ. Rolnictwo 27. Czynniki rozwoju rolnictwa 28. Produkcja roślinna w wymienia czynniki rozwoju rolnictwa wymienia typy rolnictwa wymienia regiony rolnicze i wskazuje je na mapie wymienia główne obszary uprawy roślin przedstawia produkcję zbóż na podstawie wykresu charakteryzuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa w wybranych regionach kraju charakteryzuje główne regiony rolnicze na podstawie map i danych charakteryzuje strukturę upraw charakteryzuje rozmieszczenie upraw oraz wielkość produkcji głównych ziemiopłodów na podstawie map wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu rolnictwa i jego konsekwencje przedstawia wielkość produkcji rolnej na tle wybranych krajów świata na ocenia wpływ wybranych ocenia politykę rolną państwa czynników przyrodniczych polskiego i pozaprzyrodniczych na rozwój ocenia wybrane obszary rolnictwa na pod względem ich podstawie map przydatności do produkcji rolnej analizuje przestrzenną strukturę upraw i jej zmiany i danych określa tendencje zmian w produkcji roślinnej

29. Chów zwierząt 30. Integracja polskiego rolnictwa z rolnictwem UE wymienia główne zwierzęta gospodarskie i określa kierunki ich chowu wymienia czynniki lokalizacji chowu wybranych zwierząt gospodarskich wymienia główne problemy polskiego rolnictwa 31. Rybactwo wymienia akweny będące łowiskami dla polskiego rybactwa morskiego wymienia porty morskie i rybackie polskiego wybrzeża 32./33. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Rolnictwo i danych omawia rozmieszczenie i wielkość pogłowia głównych zwierząt gospodarskich w kraju omawia bariery ograniczające rozwój polskiego rolnictwa wymienia korzyści, które daje polskiemu rolnictwu członkostwo naszego kraju w UE przedstawia stan floty rybackiej opisuje zmiany w wielkości połowów w ostatnich latach na podstawie wykresu przedstawia uwarunkowania chowu zwierząt przedstawia przyczyny zmian w pogłowiu wybranych zwierząt gospodarskich w w ostatnich latach przedstawia zmiany strukturalne w polskim rolnictwie, które zaszły po wstąpieniu naszego kraju do UE przedstawia stan i perspektywy rozwoju polskiego rybactwa omawia znaczenie rybactwa śródlądowego dla gospodarki wybranego regionu porównuje wielkość produkcji zwierzęcej na tle innych krajów świata na ocenia stan polskiego rolnictwa na tle pozostałych krajów UE analizuje wielkość i strukturę połowów w ostatnich latach na podstawie danych określa tendencje zmian w pogłowiu zwierząt gospodarskich określa zależność między pogłowiem wybranych gatunków zwierząt gospodarskich a wielkością produkcji mięsa, mleka i innych produktów formułuje wnioski dotyczące korzyści, które może przynieść polskiemu rolnictwu uczestnictwo we wspólnej polityce rolnej UE prognozuje zmiany w polskim rybactwie związane z uczestnictwem we wspólnej polityce rolnej UE Ις. Przemysł 34. Sytuacja polskiego przemysłu 35. Górnictwo 36. Przemysł energetyczny dokonuje podziału polskiego przemysłu wymienia przyczyny restrukturyzacji polskiego przemysłu wymienia przykłady specjalnych stref ekonomicznych wskazuje rozmieszczenie najważniejszych złóż surowców mineralnych w wymienia surowce energetyczne eksploatowane w kraju i wskazuje ich rozmieszczenie na mapie charakteryzuje rodzaje elektrowni funkcjonujących przedstawia rozwój i znaczenie przemysłu na obszarze omawia znaczenie specjalnych stref ekonomicznych dla gospodarki kraju wskazuje na mapie obszary występowania podstawowych zasobów naturalnych przedstawia rozmieszczenie największych elektrowni cieplnych, wodnych i innych prezentuje przykłady przekształceń własnościowych w polskim przemyśle mających wpływ na zmiany struktury produkcji i stopień zaspokojenia potrzeb materialnych analizuje zmiany wielkości wydobycia wybranych surowców mineralnych w omawia współczesne przemiany w polskiej energetyce określa zmiany w gospodarce spowodowane jej restrukturyzacją i modernizacją po 1990 r. określa miejsce w światowej produkcji przemysłowej ocenia wielkość wydobycia surowców na tle światowej produkcji wyjaśnia przyczyny i konsekwencje zmian w gospodarowaniu różnymi ukazuje perspektywy rozwoju przemysłu ocenia stan i perspektywy rozwoju polskiego przemysłu wydobywczego omawia warunki występowania niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego uzasadnia aktualną lokalizację różnego typu elektrowni

37. Przemysł przetwórczy 38. Obszary koncentracji przemysłu wymienia alternatywne źródła energii wykorzystywane w polskiej energetyce dokonuje podziału elektrowni funkcjonujących wymienia najważniejsze działy przetwórstwa przemysłowego wskazuje obszary rozmieszczenia przemysłu spożywczego, samochodowego, elektronicznego i meblarskiego wyjaśnia różnicę między ośrodkiem przemysłowym a okręgiem przemysłowym wskazuje na mapie nieistniejące już i współczesne okręgi przemysłowe 39./40. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziału Przemysł niekonwencjonalnych wskazuje dynamicznie rozwijające się dziedziny produkcji przemysłowej w wskazuje na mapie siedziby najbardziej dochodowych firm przetwórstwa przemysłowego omawia rozmieszczenie okręgów przemysłowych w w latach 80. i 90. XX w. oraz współczesnych omawia czynniki lokalizacji wybranych okręgów przemysłowych porównuje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej i w innych państwach świata na omawia rolę poszczególnych działów przetwórstwa przemysłowego w gospodarce porównuje strukturę przemysłu przetwórczego z krajami UE określa rozmieszczenie i znaczenie okręgów przemysłowych opisuje przyczyny restrukturyzacji w wybranych okręgach przemysłowych źródłami energii wskazuje możliwość wykorzystania alternatywnych źródeł energii opisuje uwarunkowania rozmieszczenia przemysłu przetwórczego opisuje zmiany zachodzące w wybranych okręgach przemysłowych formułuje problemy energetyki na przykładach wybranych regionów ocenia perspektywy rozwoju przemysłu zaawansowanej technologii porównuje procesy restrukturyzacyjne zachodzące w wybranych okręgach przemysłowych w, biorąc pod uwagę dawną i obecną strukturę gałęziową przemysłu ς. Usługi 41. Transport 42. Łączność wymienia przykłady działalności usługowej w wymienia przykłady firm usługowych mających siedziby w wybranym powiecie wskazuje na mapie najważniejsze szlaki transportowe charakteryzuje sieć transportową wybranego regionu kraju wymienia elementy infrastruktury transportu przesyłowego wymienia rodzaje usług, które obejmuje łączność omawia rolę i znaczenie usług wymienia problemy transportu kolejowego i samochodowego przedstawia znaczenie transportu intermodalnego, jego wady i zalety wymienia przyczyny budowy autostrad i dróg ekspresowych omawia rolę łączności w gospodarce opisuje rozwój łączności po II wojnie przedstawia zróżnicowanie sektora usług i innych państwach UE przedstawia uwarunkowania rozwoju i strukturę transportu określa stopień rozwoju sieci transportowej na tle krajów UE określa zmiany w zakresie środków transportu określa skutki budowy autostrad i dróg ekspresowych podaje przyczyny nierównomiernego dostępu do środków łączności na terenie kraju określa poziom rozwoju wymienia przykłady uzasadnia konieczność przekształceń inwestowania w rozwijanie własnościowych w polskiej sieci transportowej we gospodarce mających wpływ własnym regionie i na zmiany struktury usług analizuje sieć transportu i jej zmiany i map wyjaśnia zróżnicowanie udziału poszczególnych rodzajów transportu w przewozach i pracy przewozowej wyjaśnia przyczyny niższego poziomu rozwoju łączności w stosunku do wysoko rozwiniętych krajów ocenia uwarunkowania oraz współczesne tendencje rozwoju różnych środków łączności

43. Atrakcyjność turystyczna wyjaśnia znaczenie terminu atrakcyjność turystyczna wymienia walory krajoznawcze odróżnia walory przyrodnicze od antropogenicznych światowej przedstawia charakterystykę poszczególnych działów łączności wymienia regiony turystyczne i wskazuje je na mapie przedstawia atrakcje turystyczne wybranych regionów na podstawie dostępnych źródeł łączności na tle krajów UE analizuje czynniki warunkujące rozwój turystyki porównuje i walory turystyczne wybranych regionów UE ocenia walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze ocenia regionalne zróżnicowanie infrastruktury turystycznej dowodzi atrakcyjności turystycznej 44. Turystyka krajowa i zagraniczna 45. Handel zagraniczny wymienia czynniki warunkujące rozwój turystyki podaje kierunki wyjazdów zagranicznych polskich turystów podaje przyczyny ujemnego salda bilansu handlowego wskazuje głównych partnerów handlowych omawia rolę turystyki w gospodarce krajowej charakteryzuje turystykę krajową i zagraniczną w i map omawia znaczenie handlu zagranicznego dla gospodarki przedstawia bilans handlu zagranicznego i wyjaśnia jego zmiany przedstawia współczesne tendencje rozwoju różnych rodzajów turystyki porównuje strukturę wykorzystania środków transportu w turystyce krajowej i zagranicznej porównuje strukturę towarową handlu zagranicznego i wybranych państw Europy wykazuje zmiany znaczenia handlu zagranicznego dla gospodarki wskazuje kierunki geograficzne i strukturę handlu zagranicznego na analizuje cechy ruchu turystycznego przedstawia konsekwencje rozwoju turystyki wyjaśnia przyczyny zmian kierunków eksportu i importu po 1990 r. ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze i gospodarkę określa miejsce w światowym handlu międzynarodowym przewiduje, w jakich kierunkach będzie rozwijał się handel zagraniczny naszego kraju ςι. Polska w 46. Polska w organizacjach międzynarodowych 47. Inwestycje zagraniczne wymienia organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Polska wymienia euroregiony funkcjonujące przy polskich granicach i wskazuje je na mapie na atrakcyjność inwestycyjną podaje przykłady działań podejmowanych przez Polskę w ramach organizacji międzynarodowych na podstawie dostępnych źródeł charakteryzuje międzynarodową współpracę w ramach euroregionów oraz miast i gmin bliźniaczych wskazuje polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i podaje ich wartość przedstawia udział w procesach integracyjnych i głównych organizacjach międzynarodowych wskazuje korzyści wynikające z funkcjonowania euroregionów omawia strukturę przestrzenną BIZ na analizuje wartość BIZ omawia działalność w organizacjach, które zapobiegają zagrożeniom społeczno-ekonomicznym oraz konfliktom zbrojnym lub je niwelują przedstawia bariery w napływie BIZ do ocenia społeczne i gospodarcze konsekwencje przystąpienia do UE ocenia znaczenie BIZ dla rozwoju społecznogospodarczego kraju wskazuje przykłady bezpośrednich inwestycji

podaje przykłady bezpośrednich inwestycji zagranicznych prowadzonych w wybranym województwie na podstawie dostępnych źródeł napływających do poszczególnych regionów naszego kraju na podstawie mapy zagranicznych 48./49. Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z rozdziałów Usługi i Polska w ςιι. Zróżnicowanie regionalne 50. Regiony fizycznogeografi czne 51. Cechy środowiska przyrodniczego wybranego regionu 52. Regionalne zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno- -gospodarczego 53. Potencjał gospodarczy wybranego regionu wymienia kryteria podziału na regiony fizycznogeograficzne wskazuje na mapie prowincje i podprowincje wymienia walory środowiska przyrodniczego wybranej krainy geograficznej wymienia regiony o najwyższym i najniższym stopniu rozwoju społecznogospodarczego wskazuje na mapie regiony różniące się poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego wymienia mierniki rozwoju społeczno-gospodarczego danego regionu przedstawia regionalizację fizycznogeograficzną wskazuje na mapie makroregiony charakteryzuje elementy środowiska przyrodniczego wybranej krainy geograficznej, danych i innych źródeł przedstawia przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym omawia wartości mierników rozwoju społeczno- -gospodarczego wybranego regionu wyjaśnia uwarunkowania zróżnicowania środowiska przyrodniczego wyjaśnia uwarunkowania zróżnicowania środowiska przyrodniczego wybranego regionu przedstawia czynniki wpływające na rozwój społeczno-gospodarczy wybranych regionów ocenia poziom rozwoju społeczno-gospodarczego wybranych regionów przedstawia rolę i zadania samorządu terytorialnego w regionie na podstawie dostępnych źródeł omawia zmiany zachodzące w środowisku geograficznym w wybranym regionie określa cechy środowiska decydujące o krajobrazie wybranych krain geograficznych na podstawie dostępnych źródeł przestawia dominanty środowiska wybranej krainy geograficznej na postawie map, danych i obserwacji bezpośrednich przedstawia przykłady działań zmniejszających dysproporcje w rozwoju poszczególnych regionów ocenia potencjał gospodarczy regionu i dostępnych źródeł porównuje podział na pasy ukształtowania powierzchni z podziałem na regiony fizycznogeograficzne wykazuje związki i zależności zachodzące między poszczególnymi elementami środowiska przyrodniczego w wybranym makroregionie ocenia skutki dysproporcji w rozwoju społeczno- -gospodarczym omawia inicjatywy podejmowane w regionie na rzecz jego rozwoju na podstawie dostępnych źródeł ςιιι. Degradacja i ochrona środowiska 54. Zanieczyszczeni e środowiska przyrodniczego 55. Ochrona środowiska przyrodniczego wymienia źródła zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i biosfery wymienia regiony o największym zanieczyszczeniu środowiska podaje różnice między parkiem narodowym a rezerwatem biosfery charakteryzuje źródła zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i biosfery, wymienia nazwy obszarów ekologicznego zagrożenia oraz klęski ekologicznej i wskazuje te obszary na mapie przedstawia formy ochrony przyrody i krajobrazu w omawia wybrane wskaźniki zanieczyszczenia powietrza omawia skutki nadmiernej emisji zanieczyszczeń atmosferycznych omawia uwarunkowania rozmieszczenia obszarów chronionych charakteryzuje wpływ poszczególnych sektorów gospodarki na stan środowiska przedstawia działania polskich i międzynarodowych organizacji na rzecz ochrony ocenia stan poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego wskazuje przykłady zachowań człowieka wobec klęsk ekologicznych ocenia kierunki i skuteczność działań na rzecz ochrony środowiska podejmowanych

56. Walory parków narodowych wymienia gatunki roślin i zwierząt objętych ochroną wymienia parki narodowe wskazuje parki narodowe na mapie ogólnogeograficznej opisuje przykłady form ochrony przyrody i krajobrazu we własnym regionie charakteryzuje walory przyrodnicze parku narodowego we własnym regionie wyjaśnia, na czym polega restytucja gatunków podaje przykłady restytucji gatunków zwierząt przedstawia charakterystyczne walory przyrodnicze podlegające szczególnej ochronie w parkach narodowych w na podstawie dostępnych źródeł, np. map i danych 57. Sprawdzenie wiadomości z rozdziałów Zróżnicowanie regionalne i Degradacja i ochrona środowiska Powtórzenie materiału przed egzaminem maturalnym (15 godz.) 58. 60. Środowisko przyrodnicze Mapa jako obraz Ziemi Sfery Ziemi Procesy endogeniczne i egzogeniczne wymienia cechy położenia geograficznego zaznacza na mapie sąsiadów zaznacza na mapie główne obszary występowania surowców mineralnych w i na wymienia czynniki kształtujące rzeźbę terenu odczytuje dane z klimatogramów wymienia elementy bilansu wodnego na podstawie schematu rozpoznaje typy jezior wymienia państwa nadbałtyckie wymienia typy gleb i lasów występujących i na wymienia elementy mapy wymienia metody przedstawiania rzeźby terenu na mapie czyta legendę mapy topograficznej wymienia źródła ciepła na Ziemi na rozkład temperatury podaje cechy położenia przedstawia jednostki tektoniczne na podstawie mapy zaznacza na mapie zasięg zlodowaceń opisuje pasy rzeźby terenu podaje cechy klimatu opisuje znaczenie przyrodnicze i gospodarcze rzek i jezior podaje przyczyny niewielkiego zasolenia wód Bałtyku przedstawia granice zasięgów wybranych gatunków drzew klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria charakteryzuje metody prezentacji zjawisk ilościowych i jakościowych na mapie przedstawia mechanizm powstawania monsunów opisuje właściwości chemiczne wód morskich opisuje charakterystyczne cechy granic porównuje budowę geologiczną Karpat Zewnętrznych i Karpat Wewnętrznych na podstawie przekroju geologicznego podaje różnice między działalnością rzeźbotwórczą lądolodu i lodowca górskiego wyjaśnia różnice między krajobrazem staroglacjalnym a młodoglacjalnym charakteryzuje klimat klimatycznych i danych omawia cechy reżimu polskich rzek porównuje batymetrię jezior różnego typu charakteryzuje typy wybrzeży Morza Bałtyckiego odróżnia gleby strefowe od niestrefowych charakteryzuje profile glebowe opisuje wykorzystanie gospodarcze lasów porównuje i szereguje różne rodzaje skał przyrody prowadzone na terytorium naszego kraju opisuje unikalne obiekty przyrodnicze objęte ochroną na terenie polskich parków narodowych ocenia konsekwencje położenia geopolitycznego analizuje tabelę stratygraficzną analizuje ukształtowanie pionowe powierzchni kraju na podstawie krzywej hipsograficznej wykazuje skutki gospodarcze ekstremalnych zjawisk atmosferycznych i na wyjaśnia przyczyny niedoboru wody oraz przyczyny powodzi i na analizuje przekrój przez basen artezyjski porównuje wartość użytkową gleb w różnych regionach wyjaśnia przyczyny regionalnego zróżnicowania lesistości posługuje się skalą polową do obliczenia powierzchni wyjaśnia skutki globalnych zmian klimatu omawia genezę oraz skutki tsunami czyta plany batymetryczne uzasadnia konieczność prowadzenia działań na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementów środowiska projektuje utworzenie nowego obszaru chronionego we własnym regionie analizuje zmiany terytorium oraz granic państwa polskiego na przestrzeni dziejów porównuje cechy ukształtowania powierzchni z ukształtowaniem powierzchni innych krajów wykazuje związek między siecią hydrograficzną a innymi elementami systemu przyrodniczego Ziemi ocenia stan czystości wód Bałtyku wskazuje sposoby zapobiegania erozji gleb w odczytuje i interpretuje treść mapy topograficznej i samochodowej porównuje klimatogramy charakterystyczne dla różnych typów klimatu analizuje przyczyny zróżnicowania elementów bilansu wodnego w różnych strefach klimatycznych ocenia wpływ zmian klimatycznych na zmiany zasięgu obszarów współczesnych zlodzeń wykazuje związek

61. 63. Przemiany polityczne i gospodarcze świata Ludność i urbanizacja powietrza na Ziemi odczytuje z mapy symbole synoptyczne zaznacza na mapie miejsca, w których odnotowano ekstremalne zjawiska atmosferyczne rozpoznaje podstawowe (najpospolitsze) rodzaje skał występujących na Ziemi wymienia procesy endogeniczne i egzogeniczne odczytuje na mapach aktualny podział polityczny świata zaznacza na mapie aktualny podział administracyjny na zmianę liczby ludności i na wymienia fazy przejścia demograficznego na rozmieszczenie ludności i na wymienia kraje o wysokim i niskim przyroście naturalnym wymienia grupy ekonomiczne ludności na podstawie piramidy wieku i płci wymienia przyczyny migracji zewnętrznych i wewnętrznych i na wymienia mniejszości narodowe i etniczne wymienia główne odmiany ludzkie na na aktywność zawodową ludności i na wymienia główne choroby w krajach wysoko i słabo rozwiniętych wymienia funkcje miast i typy aglomeracji i na opisuje typy ustrojów rzecznych wskazuje na mapie obszary głównych fałdowań górskich wymienia przykłady form erozyjnych i akumulacyjnych powstałych w wyniku działalności rzek i lądolodów podaje cechy gór zrębowych i fałdowych omawia rozmieszczenie wulkanów i trzęsień ziemi na na podstawie mapy charakteryzuje wybrane ustroje polityczne na opisuje czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności i na omawia przestrzenne zróżnicowanie przyrostu naturalnego i na przedstawia zmiany liczby ludności po II wojnie światowej porównuje piramidę wieku i płci z piramidami wieku i płci innych państw podaje przyczyny starzenia się społeczeństwa określa kierunki migracji zewnętrznych Polaków wyjaśnia rozmieszczenie przedstawicieli poszczególnych wyznań na charakteryzuje strukturę bezrobocia podaje najczęstsze przyczyny zgonów i na charakteryzuje największe miasta i na oraz omawia ich rozmieszczenie charakteryzuje funkcje wybranych miast na porównuje rozkład temperatury powietrza w poszczególnych porach roku klasyfikuje jeziora wg typów genetycznych wyjaśnia przyczyny ruchu płyt tektonicznych wymienia różnicę między ruchami epejrogenicznymi a ruchami izostatycznymi opisuje czynniki wpływające na przebieg procesów krasowych podaje kryteria podziału państw wg PKB na 1 mieszkańca oraz HDI oblicza: wskaźniki dynamiki zmian liczby ludności, współczynnik przyrostu naturalnego i współczynnik feminizacji, współczynnik przyrostu rzeczywistego, współczynnik aktywności zawodowej i wskaźnik bezrobocia opisuje cechy społeczeństwa w różnych fazach przejścia demograficznego opisuje wpływ barier osadniczych na rozmieszczenie ludności na wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji rozróżnia fazy urbanizacji omawia znaczenie obiektów kultury materialnej w przeszłości i w czasach współczesnych w wybranym województwie jezior wykazuje zależność między ruchami płyt skorupy ziemskiej a trzęsieniami ziemi podaje konsekwencje ruchów masowych omawia na przykładach procesy integracji i dezintegracji w Europie po 1989 r. przedstawia zmiany podziału administracyjnego po II wojnie światowej porównuje kształt piramidy wieku i płci ludności w danym roku z piramidami wieku i płci innych państw wyjaśnia kulturowe aspekty zróżnicowania religijnego omawia przyczyny i konsekwencje bezrobocia i na ocenia wpływ procesów urbanizacyjnych na zmiany sieci osadniczej i na przedstawia uwarunkowania preferencji wyborczych Polaków występowania zjawisk wulkanicznych z przebiegiem granic płyt litosfery wyjaśnia znaczenie wietrzenia jako procesu rzeźbotwórczego powierzchni Ziemi opisuje zmiany na mapie politycznej Europy i świata po 1989 r. oraz jego następstwa prognozuje rozwój liczby ludności na podstawie wskaźników demograficznych przewiduje społeczno- -gospodarcze skutki starzenia się społeczeństwa ocenia najnowszą falę migracji Polaków po wejściu do UE ocenia skutki zróżnicowania stanu zdrowia ludności i innych krajów świata interpretuje wskaźniki urbanizacji i Europie ocenia wkład Polaków w rozwój cywilizacyjny świata

wymienia główne opcje polityczne i organizacje pozarządowe wymienia obiekty kultury materialnej oraz obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO 64./65. Rolnictwo wymienia czynniki rozwoju rolnictwa i na wymienia regiony rolnicze i na wymienia główne obszary upraw roślin i chowu zwierząt i na 66./67. Przemysł dokonuje podziału przemysłu wg wybranych kryteriów wymienia funkcje przemysłu wymienia czynniki lokalizacji przemysłu wskazuje lokalizację najważniejszych złóż surowców mineralnych w i na na podstawie mapy i danych wymienia rodzaje elektrowni i na wymienia alternatywne źródła energii wymienia najważniejsze działy przetwórstwa przemysłowego i na wskazuje na mapie charakteryzuje przebieg procesów urbanizacyjnych i na charakteryzuje wybrane pomniki historii oraz polskie obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO charakteryzuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa wybranego regionu oraz wybranych państw na charakteryzuje rozmieszczenie upraw i wielkość produkcji głównych ziemiopłodów oraz zwierząt gospodarskich i na charakteryzuje stan floty rybackiej oraz wielkość połowów i na wskazuje na mapie obszary występowania zasobów naturalnych i na przedstawia rozmieszczenie elektrowni cieplnych, wodnych i innych niekonwencjonalnych i na wskazuje dynamicznie rozwijające się dziedziny produkcji przemysłowej i na charakteryzuje i wskazuje na mapie specjalne strefy ekonomiczne analizuje rozmieszczenie ośrodków high-tech na omawia czynniki lokalizacji omawia zróżnicowanie poziomu rolnictwa i na oraz podaje jego konsekwencje porównuje produkcję rolniczą z produkcją rolniczą wybranych krajów świata przestawia zmiany w polskim rolnictwie po wstąpieniu do UE przestawia stan i perspektywy rozwoju światowego oraz polskiego rybactwa analizuje zmiany wielkości wydobycia wybranych surowców mineralnych w i na na porównuje wielkość i strukturę produkcji energii elektrycznej i innych państwach świata porównuje strukturę przemysłu przetwórczego ze strukturą innych krajów świata opisuje zmiany zachodzące w okręgach przemysłowych i świata ocenia wpływ poszczególnych czynników na rozwój rolnictwa i na analizuje strukturę przestrzenną upraw i na oraz jej zmiany porównuje wielkość produkcji zwierzęcej na tle innych krajów świata porównuje chów ekstensywny i intensywny analizuje wielkość i strukturę połowów i na określa miejsce w światowej produkcji przemysłowej ocenia wielkość wydobycia surowców i na wyjaśnia przyczyny i konsekwencje zmian w gospodarowaniu różnymi źródłami energii i na omawia procesy modernizacji i restrukturyzacji zachodzące w okręgach przemysłowych ocenia politykę rolną państwa polskiego i wybranych państw świata określa tendencje zmian w pogłowiu zwierząt gospodarskich i na prognozuje zmiany w polskim rybactwie związane z uczestnictwem we wspólnej polityce rolnej UE ocenia stan i perspektywy rozwoju polskiego i światowego przemysłu wydobywczego formułuje problemy energetyki i na ocenia perspektywy rozwoju przemysłu zaawansowanej technologii i na

największe okręgi przemysłowe świata i 68./69. Usługi dokonuje podziału usług omawia sieć transportową wybranego państwa oraz wyjaśnia znaczenie terminu atrakcyjność turystyczna wymienia walory krajoznawcze i wybranych państw świata wymienia czynniki warunkujące rozwój turystyki wskazuje głównych partnerów handlowych 70./71. Polska w Zróżnicowanie regionalne Problemy współczesnego świata 72. Degradacja i ochrona środowiska przyrodniczego i na wymienia organizacje międzynarodowe, m.in. te, do których należy Polska wymienia euroregiony na atrakcyjność inwestycyjną wymienia kryteria podziału na regiony fizycznogeograficzne wymienia walory środowiska wybranej krainy geograficznej wymienia mierniki poziomu rozwoju społeczno- -gospodarczego regionu wymienia źródła zanieczyszczeń w różnych sferach Ziemi wymienia obszary na i o największym zanieczyszczeniu środowiska podaje różnice między wybranych okręgów przemysłowych omawia rolę usług w gospodarce i innych państw świata omawia wady i zalety różnych rodzajów transportu omawia rolę łączności w gospodarce i świata przedstawia atrakcje turystyczne w wybranym państwie świata i omawia rolę turystyki w polskiej i światowej gospodarce omawia bilans handlu zagranicznego wybranych państw świata i charakteryzuje międzynarodową współpracę w ramach euroregionów oraz miast i gmin bliźniaczych omawia polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne i podaje ich wartość na charakteryzuje elementy środowiska przyrodniczego wybranej krainy geograficznej przedstawia przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym i świata podaje przyczyny konfliktów zbrojnych na charakteryzuje źródła zanieczyszczeń różnych sfer Ziemi wymienia nazwy obszarów ekologicznego zagrożenia oraz klęski ekologicznej w i na oraz wskazuje te obszary na przedstawia zróżnicowanie sektora usług i innych państwach UE przedstawia uwarunkowania rozwoju i strukturę transportu i na podaje przyczyny nierównomiernego dostępu do środków łączności w i na porównuje walory turystyczne wybranych państw i przedstawia współczesne tendencje rozwoju różnych rodzajów turystyki i na porównuje strukturę towarową handlu zagranicznego i wybranych państw świata wskazuje korzyści wynikające z funkcjonowania euroregionów przedstawia nierównomierny napływ inwestycji zagranicznych w różnych regionach kraju na podstawie mapy wyjaśnia uwarunkowania rozwoju społeczno- -gospodarczego regionów omawia przyczyny i skutki globalizacji podaje przykłady form współpracy międzynarodowej na różnych płaszczyznach omawia przyczyny przestrzennego zróżnicowania emisji głównych zanieczyszczeń powietrza na omawia skutki nadmiernej emisji zanieczyszczeń atmosferycznych wyjaśnia zróżnicowanie udziału poszczególnych rodzajów transportu w przewozach i pracy przewozowej i na na podstawie danych ocenia zróżnicowanie infrastruktury turystycznej i na przedstawia konsekwencje rozwoju turystyki i na wyjaśnia przyczyny zmian kierunków eksportu i importu po 1990 r. omawia działalność w organizacjach międzynarodowych przedstawia bariery w napływie BIZ do przedstawia przykłady działań zmniejszających dysproporcje w poziomie rozwoju wybranych regionów przedstawia ekonomiczne skutki konfliktów na charakteryzuje wpływ poszczególnych sektorów gospodarki na stan środowiska i na przedstawia działania międzynarodowych organizacji na rzecz ochrony ocenia uwarunkowania oraz współczesne tendencje rozwoju różnych środków transportu oraz łączności i na ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze i innych państw świata ocenia miejsce w światowym handlu międzynarodowym i przewiduje kierunki jego rozwoju ocenia społeczne i gospodarcze konsekwencje przystąpienia do UE ocenia znaczenie inwestycji zagranicznych omawia inicjatywy podejmowane w regionie na rzecz jego rozwoju na podstawie dostępnych źródeł stosuje różne mierniki do oceny poziomu rozwoju społeczno- -gospodarczego państw ocenia stan poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego i na wskazuje przykłady zachowań człowieka wobec klęsk ekologicznych ocenia kierunki i skuteczność

parkiem narodowym a rezerwatem biosfery rozpoznaje parki narodowe i na mapie przedstawia formy ochrony przyrody i krajobrazu w i na charakteryzuje walory przyrodnicze parków narodowych i na wymienia obszary o różnym stopniu zależności człowieka od środowiska przyrodniczego podaje przykłady restytucji różnych gatunków zwierząt wyjaśnia zasady zrównoważonego rozwoju przedstawia charakterystyczne walory przyrodnicze podlegające szczególnej ochronie w parkach narodowych w i na na i dostępnych źródeł przyrody i na opisuje unikalne na skalę światową obiekty przyrodnicze objęte ochroną na terenie parków narodowych działań państw na rzecz ochrony środowiska